Кыргыз Реcпубликасынын Граждандык Кодекси

Бишкек шаары

1996-жылдын 8-майы N 15

 

Кыргыз Реcпубликасынын Граждандык Кодекси

 

(КР

1997-жылдын 29-апрелиндеги N 29, 1997-жылдын 15-октябрындагы N 76,

1998-жылдын 2-декабрындагы N 148, 1999-жылдын 2-июнундагы N 43,

1999-жылдын 21-июлундагы N 83, 1999-жылдын 27-ноябрындагы N 131,

2000-жылдын 18-январындагы N 24, 2000-жылдын 29-сентябрындагы N 79,

2001-жылдын 28-июнундагы N 61, 2002-жылдын 21-январындагы N 9,

2002-жылдын 22-июнундагы N 109, 2003-жылдын 17-февралындагы N 38,

2003-жылдын 17-февралындагы N 39, 2003-жылдын 27-мартындагы N 65,

2003-жылдын 15-ноябрындагы N 222, 2004-жылдын 11-мартындагы N 20,

2005-жылдын 4-июнундагы N 70, 2007-жылдын 28-февралындагы N 28,

2007-жылдын 1-мартындагы N 30, 2007-жылдын 31-июлундагы N 121,

2008-жылдын 19-мартындагы N 24, 2008-жылдын 23-майындагы N 95,

2008-жылдын 2-июнундагы N 107, 2008-жылдын 17-октябрындагы N 215,

2008-жылдын 17-декабрындагы N 266, 2009-жылдын 19-январындагы N 7,

2009-жылдын 23-январындагы N 23, 2009-жылдын 20-февралындагы N 56,

2009-жылдын 28-мартындагы N 91, 2009-жылдын 30-мартындагы N 96,

2009-жылдын 30-мартындагы N 105, 2009-жылдын 12-майындагы N 155,

2009-жылдын 15-июлундагы N 216, 2009-жылдын 17-июлундагы N 233,

2009-жылдын 24-июлундагы N 252, 2009-жылдын 12-октябрындагы N 263,

2011-жылдын 12-июлундагы N 93, 2012-жылдын 17-мартындагы N 21,

2012-жылдын 13-апрелиндеги N 36, 2012-жылдын 14-майындагы N 51,

2012-жылдын 29-майындагы N 69, 2012-жылдын 16-июлундагы N 114,

2012-жылдын 6-августундагы N 152, 2013-жылдын 15-январындагы N 5,

2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

(КР 1996-жылдын 8-майындагы N 16 мыйзамы менен күчүнө киргизилген)

 

КР Граждандык кодексинин II БӨЛҮГҮН дагы караңыз

 

I БӨЛҮК

I БӨЛҮМ. ЖАЛПЫ ЖОБОЛОР

1-Глава. Граждандык-укуктук мамилелерди жөнгө салуу

2-Глава. Граждандык укуктардын жана милдеттердин келип чыгышы, граждандык     укуктарды жүзөгө ашыруу жана коргоо

3-Глава. Граждандык укук объектилери

4-Глава. Граждандар (Адамдар)

4-1-Глава. Дыйкан (фермер) чарбасы

82-1-статья. Дыйкан (фермер) чарбасынын түшүнүгү

82-2-статья. Дыйкан (фермер) чарбасын түзүүнүн жана, каттоонун тартиби

82-3-статья. Дыйкан (фермер) чарбасынын менчиги (мүлкү)

5-Глава. Юридикалык жактар

§ 1. Негизги жоболор

§ 2. Чарбалык шериктештиктер жана коомдор

1. Жалпы жоболор

2. Толук шериктештик

3. Коммандиттик шериктештик

4. Жоопкерчилиги чектелген коом

5. Кошумча жоопкерчиликтеги коом

6. Акционердик коом

7. Туунду жана көз каранды коомдор

§ 3. Өндүрүштүк кооперативдер

§ 4. Мамлекеттик ишканалар

§ 5. Коммерциялык эмес уюмдар

6-Глава. Граждандык мыйзам менен жөнгө салынуучу мамилелерде мамлекеттин      катышуусу

7-Глава. Бүтүмдөр

1. Бүтүмдөрдүн түшүнүгү, түрлөрү жана формалары

2. Бүтүмдөрдүн жараксыздыгы

8-Глава. Өкүлчүлүк. Ишеним кат

9-Глава. Мөөнөттөр. Доонун эскириши

1. Мөөнөттөр

2. Доонун эскириши

II БӨЛҮМ. МЕНЧИК УКУГУ ЖАНА БАШКА БУЮМ УКУКТАРЫ

10-1-Глава. Жерге менчик укугу жана башка буюмдук укуктар

11-Глава. Менчиктөө укугу жана турак жайга карата башка буюм укуктары

12-Глава. Менчик укугуна ээ болуу

13-Глава. Жалпы менчик укугу

14-Глава. Менчик укугунун токтотулушу

15-Глава. Менчик укугун жана башка буюм укуктарын коргоо

III БӨЛҮМ. МИЛДЕТТЕНМЕ УКУГУ (Жалпы бөлүм)

16-Глава. Милдеттенме түшүнүгү жана анын тараптары

17-Глава. Милдеттенмени аткаруу

18-Глава. Милдеттенмеде жактардын өзгөрүшү. Карыздын которулушу

19-Глава. Милдеттенмелердин аткарылышын камсыздоо

1. Жалпы жоболор

2. Айып төлөм

3. Күрөө

4. Кепилдик (гарантия)

5. Банк гарантиясы

6. Насыя (задаток)

20-Глава. Милдеттенмени бузгандык үчүн жоопкерчилик

21-Глава. Милдеттенмелердин токтотулушу

22-Глава. Келишим жөнүндө жалпы жоболор

 

 

I БӨЛҮК

 

I БӨЛҮМ

ЖАЛПЫ ЖОБОЛОР

 

1-Глава

Граждандык-укуктук мамилелерди жөнгө салуу

 

1-статья. Граждандык мыйзамдар менен жөнгө салынуучу мамилелер

 

1. Граждандык мыйзамдар граждандык карым-катнашка катышуучулардын укуктук абалын, менчик укугунун жана башка мүлктүк укуктардын, интеллектуалдык ишмердиктин жана аларга теңештирилген жекелештирүү каражаттарынын (интеллектуалдык менчик) натыйжаларына болгон укуктардын пайда болушунун негиздерин жана аларды жүзөгө ашыруунун тартибин аныктайт, келишимдик же башка милдеттенмелерди, ошондой эле башка мүлктүк жана ага байланыштуу жеке мүлктүк эмес мамилелерди жөнгө салат.

Ушул статьянын 1-пунктунун биринчи абзацында көрсөтүлгөн белгилерге жооп берген үй-бүлөлүк, эмгектик мамилелерге жана жаратылыш ресурстарын пайдалануу жана айлана-чөйрөнү коргоо боюнча мамилелерге граждандык мыйзамдар бул мамилелер, тиешелүү түрдө үй-бүлөлүк, эмгектик мыйзамдар жана жаратылыш ресурстарын пайдалануу жана айлана-чөйрөнү коргоо жөнүндө мыйзамдар менен жөнгө салынбаган учурларда колдонулат.

Банк ишинин жана финансылоонун исламдык принциптери жаатында мамилелердин өзгөчөлүктөрү башка мыйзамдар менен жөнгө салынат. Банк ишинин жана финансылоонун исламдык принциптери жаатында мамилелерге ушул Кодекс башка мыйзамдар менен жөнгө салынбаган бөлүгүндө колдонулат.

2. Адамдын ажыратылбай турган укуктарын жана эркиндиктерин жана башка материалдык эмес баалуулуктарды (жеке мүлктүк мамилелерге байланышпаган мүлктүк эмес мамилелер) жүзөгө ашыруу жана коргоо менен байланыштуу мамилелер ушул мамилелердин маңызынан башка нерсе келип чыкпагандыктан, граждандык мыйзамдар тарабынан жөнгө салынат.

3. Граждандар, юридикалык жактар, мамлекет граждандык мыйзамдар тарабынан жөнгө салынуучу мамилелердин катышуучулары болуп эсептелет.

Эгерде мыйзамда башкача каралбаса, граждандык мыйзамдар тарабынан белгиленген эрежелер чет өлкөлүк граждандар, граждандыгы жок адамдар жана чет өлкөлүк юридикалык жактар катышкан мамилелерге карата колдонулат.

4. Граждандык мыйзамдар ишкердик ишмердүүлүгүн жүзөгө ашырган адамдардын ортосундагы же алар катышкан мамилелерди жөнгө салат.

Пайда алууга багытталган, мыйзамда белгиленген тартипте ушундай сапатта катталган адамдар тарабынан өз алдынча, өзүнүн тобокелге салуусу менен жүзөгө ашырылган ишмердүүлүк ишкерчилик болуп эсептелет.

5. Эгерде мыйзамдарда башкача каралбаса, бир тарапты экинчи тарапка административдик же башка бийликтик баш ийдирүүгө негизделген мүлктүк мамилелерге карата граждандык мыйзамдар колдонулбайт.

(КР 2009-жылдын 15-июлундагы N 216, 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

2-статья. Граждандык мыйзамдар

 

1. Граждандык мыйзамдар өзү жөнгө салган мамилелерге катышкандардын теңдигин, эркинин автономиялуулугун жана мүлктүк өз алдынчалыгын таанууга, менчиктин кол тийгистигине, келишимдин эркиндигине, жеке иштерге кимдир-бирөөнүн зомбулук менен кийлигишүүсүнө жол бербөөгө, граждандык укуктарды тоскоолдуксуз жүзөгө ашыруунун зарылдыгына, бузулган укуктарды калыбына келтирүүнү, аларды сот тарабынан коргоону камсыз кылууга негизделет.

2. Граждандар жана юридикалык жактар өздөрүнүн граждандык укуктарын өзүнүн эрки менен жана өзүнүн таламына жараша алышат жана жүзөгө ашырышат. Алар келишимдин негизинде өздөрүнүн укуктарын жана милдеттерин белгилөөдө жана келишимдин мыйзамдарга карама-каршы келбеген кандай гана болбосун шарттарын аныктоодо эркин болушат.

3. Товарлар, кызмат көрсөтүүлөр жана акчалай каражаттар Кыргыз Республикасынын бүткүл аймагында бир жерден экинчи жерге эркин жылышып жүрөт. Эгерде бул адамдардын өмүрүнүн жана ден соолугунун коопсуздугун камсыз кылуу жана коргоо, жаратылышты жана маданий баалуулуктарды камсыз кылуу үчүн зарыл болсо, товарларды жана кызмат көрсөтүүлөрдү бир жерден экинчи жерге жылыштырууну чектөө мыйзам актыларына ылайык киргизилет.

4. Граждандык мыйзамдар ушул Кодекстен, ушул Кодекстин 1-статьясынын 1- жана 2-пункттарында көрсөтүлгөн мамилелерди жөнгө салуучу башка мыйзамдардан жана аларга ылайык кабыл алынган Кыргыз Республикасынын Президентинин нормативдик указдарынан жана Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн токтомдорунан турат.

Башка мыйзамдарда жана башка мыйзам актыларында камтылган граждандык мыйзамдардын нормалары ушул Кодекске ылайык келүүгө тийиш.

5. Министрликтер, ведомстволор жана башка мамлекеттик органдар ушул Кодексте, башка мыйзамдар жана башка мыйзам актыларында каралган учурларда жана чектерде граждандык мамилелерди жөнгө салуучу актыларды чыгарышы мүмкүн.

6. Ушул статьянын 4, 5-пункттарында көрсөтүлгөн актыларда камтылган граждандык укук нормалары Граждандык Кодекстин жоболоруна карама-каршы келген учурда, ушул Кодекстин жоболору колдонулат.

 

3-статья. Граждандык мыйзамдардын убакытта колдонушу

 

1. Граждандык мыйзам актылары өткөн мезгилге карата колдонулбайт жана ал колдонууга киргизилгенден кийин келип чыккан мамилелерге карата колдонулат.

Мыйзам колдонууга киргизилгенге чейин пайда болгон мамилелерге карата анын күчү мыйзамда түздөн-түз каралган учурларда гана колдонулат.

2. Граждандык мыйзам актысы колдонууга киргизилгенге чейин тараптардын ортосунда түзүлгөн келишим боюнча мамилелерден башка учурларда, граждандык мыйзам актысы колдонууга киргизилгенге чейин келип чыккан мамилелер боюнча ал колдонууга киргизилгенден кийин келип чыккан укуктарга жана милдеттерге карата колдонулат.

Эгерде келишим түзүлгөндөн кийин келишим түзүү учурунда колдонулгандан башка, тараптар үчүн милдеттүү болгон эрежелерди белгилеген мыйзам кабыл алынса, мыйзамда анын күчү мурда түзүлгөн келишимдерден келип чыгуучу мамилелерге жайылтыла тургандыгы белгиленгенден башка учурларда, түзүлгөн келишимдин шарттары күчүн сактап калат.

 

4-статья. Иштиктүү карым-катнаштардын каада-салттары

 

1. Ээлик кылуу ишинин кандайдыр-бир жагында калыптанып калган жана кеңири колдонулган, кандайдыр-бир документте жазылгандыгына же жазылбагандыгына карабастан, мыйзамдарда каралбаган жүрүш-туруш эрежелери ишкердүү карым-катнаштардын каада-салты катары таанылат.

2. Ишкердүү карым-катнаштардын тиешелүү мамилелерге катышуучулар үчүн милдеттүү болгон мыйзам жоболоруна же келишимдерге карама-каршы келген каада-салттары колдонулбайт.

 

5-статья. Граждандык мыйзамдарды окшоштугу боюнча колдонуу

 

1. Ушул Кодекстин 1-статьясынын 1 жана 2-пунктарында каралган учурларда, мамилелер мыйзамдар же тараптардын макулдашуусу тарабынан түздөн-түз жөнгө салынбаганда жана аларга карата колдонулуучу ишкердүү карым-катнаштардын каада-салты жок болгон учурда, мунун өзү алардын маңызына карама-каршы келбегендиктен, мындай мамилелерге карата граждандык мыйзамдардын бирдей мамилелерди (мыйзамдын окшоштугу) жөнгө салуучу нормалары колдонулат.

2. Көрсөтүлгөн учурларда мыйзамдын окшоштугун пайдалануу мүмкүн болбогондо тараптардын укуктары жана милдеттери граждандык мыйзамдардын (укуктардын окшоштугу) жалпы башталыштарына жана маанисине жана ак ниеттүүлүктүн, аң сезимдүүлүктүн жана акыйкаттуулуктун талаптарына негизденип аныкталат.

3. Окшоштугу боюнча граждандык укуктарды чектеген жана жоопкерчиликти белгилеген нормаларды колдонууга жол берилбейт.

 

6-статья. Граждандык мыйзамдар жана эл аралык келишимдер

 

Эгерде Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңеши тарабынан ратификацияланган эл аралык келишимде граждандык мыйзамдарда каралгандан башка эрежелер белгиленсе, эл аралык келишимдин эрежелери колдонулат.

 

2-Глава

Граждандык укуктардын жана милдеттердин келип чыгышы, граждандык укуктарды

жүзөгө ашыруу жана коргоо

 

7-статья. Граждандык укуктардын жана милдеттердин келип чыгышынын негиздери

 

1. Граждандык укуктар жана милдеттер мыйзамдарда каралган негиздерден, ошондой эле граждандардын жана юридикалык жактардын алар үчүн каралбаган, бирок жалпы башталыштардан жана граждандык мыйзамдардын маанисинен улам граждандык укуктарды жана милдеттерди пайда кылган аракеттеринен келип чыгат.

Ушуга ылайык граждандык укуктар жана милдеттер:

1) мыйзамдарда каралган келишимдерден жана башка бүтүмдөрдөн, ошондой эле мыйзамдарда каралбаган, бирок ага карама-каршы келбеген келишимдерден жана башка бүтүмдөрдөн;

2) мыйзамдарда граждандык укуктардын жана милдеттердин келип чыгышынын негизи катары каралган мамлекеттик жана жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу органдарынын актыларынан;

3) граждандык укуктарды жана милдеттерди белгилеген соттун чечиминен;

4) мыйзамда тыюу салынбаган негиздер боюнча мүлктү түзүүнүн жана сатып алуунун натыйжасында;

5) илим, адабият, искусство чыгармаларын түзүүнүн, ойлоп табуулардын жана интеллектуалдык ишмердиктин башка натыйжаларынан;

6) башка адамга зыян келтирүүдөн;

7) негизсиз байуудан;

8) граждандардын жана юридикалык жактардын башка аракеттеринен;

9) мыйзамдарда граждандык-укуктук кесепеттердин пайда болушу менен байланыштырылган окуялардан.

2. Эгерде мыйзамда башкача белгиленбесе, мамлекеттик каттоодон өтүүгө тийиш болгон мүлк укугу бул мүлк же ага тиешелүү укуктар катталган учурдан тартып келип чыгат.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

8-статья. Граждандык укуктарды жүзөгө ашыруу

 

1. Граждандар жана юридикалык жактар өздөрүнө таандык болгон граждандык укуктарды өзү каалагандай жүзөгө ашырышат.

2. Мыйзамдарда каралгандан башка учурларда, граждандардын жана юридикалык жактардын өздөрүнө таандык болгон укуктарды жүзөгө ашыруудан баш тартышы бул укуктардын токтотулушуна алып келбейт.

 

9-статья. Граждандык укуктарды жүзөгө ашыруунун чектери

 

1. Граждандар жана юридикалык жактар тарабынан башка адамга зыян келтирүү ниетинде гана жүзөгө ашырылган аракеттерине, ошондой эле укукту кыянаттык менен башка түрдө пайдаланууга жол берилбейт.

2. Граждандык укуктарды атаандаштыкты чектөө максатында пайдаланууга, ошондой эле өзүнүн рыноктогу басымдуулук кылган абалын кыянаттык менен пайдаланууга жол берилбейт.

3. Ушул статьянын 1-2-пункттарында каралган талаптар сакталбаган учурда, сот мындай адамга тиешелүү укуктарды коргоодон баш тартышы мүмкүн.

4. Укугун кыянаттык менен пайдаланган адам кыянаттыктан жапа чеккен адамдын абалын калыбына келтирүүгө, ага келтирилген зыяндын ордун толтурууга милдеттүү.

5. Мыйзам граждандык укуктарды коргоону бул укуктар ак ниеттүүлүк жана аң-сезимдүүлүк менен жүзөгө ашырылгандыгына жараша койгон учурларда, граждандык укуктук мамилелердин катышуучулардын ак ниеттүүлүгү жана аң-сезимдүүлүгү мүмкүн болуучу нерсе катары каралат.

 

10-статья. Граждандык укуктардын сот тарабынан корголушу

 

1. Бузулган же талашылып жаткан граждандык укуктарды коргоо сот тарабынан иштин процессуалдык мыйзамдарда же келишимде белгиленген таандык болушуна ылайык жүзөгө ашырылат.

2. Мыйзамда же келишимде тараптардын ортосундагы талашты сотко кайрылганга чейин жөнгө салуу каралышы мүмкүн.

3. Граждандык укуктарды административдик тартипте коргоо мыйзамда каралган учурларда гана жүзөгө ашырылат. Административдик тартипте кабыл алынган чечим сотко даттанылышы мүмкүн.

 

11-статья. Граждандык укуктарды коргоонун ыкмалары

 

Граждандык укуктарды коргоо:

1) укукту таануу;

2) укук бузулганга чейин болгон абалды калыбына келтирүү;

3) укукту бузган же аны бузууга коркунуч түзгөн аракеттерге бөгөт коюу;

4) бүтүмдү жараксыз деп табуу жана анын жараксыздыгынын кесепеттерин колдонуу;

5) мамлекеттик органдын же жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу органынын актысын жараксыз деп табуу;

6) граждандык укуктарды өз алдынча коргоо;

7) милдеттенмелерди натуралай түрдө аткарууга мажбурлоо;

8) зыяндардын ордун толтуруу,

9) айып төлөмүн өндүрүү;

10) моралдык зыянды компенсациялоо;

11) укуктук мамилелерди токтотуу же өзгөртүү;

12) сот тарабынан мамлекеттик органдын же жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу органынын мыйзамга ылайык келбеген актысын колдонбоо;

13) мыйзамдарда каралган башка ыкмалар аркылуу жүзөгө ашырылат.

 

12-статья. Мыйзамдарга ылайык келбеген актыны жараксыз деп табуу

 

Мамлекеттик органдын же жергиликтүү өз алдынча башкаруу органынын нормативдик эмес актысы же мыйзамда каралган учурларда, мыйзамдарга ылайык келбеген жана граждандык укуктарды жана граждандын же юридикалык жактын мыйзам тарабынан корголуучу таламдарын бузган нормативдик акт сот тарабынан жараксыз деп табылышы мүмкүн.

Сот тарабынан мындай акт жараксыз деп табылган учурда бузулган укук калыбына келтирилүүгө, ошондой эле ушул Кодекстин 11-статьясында каралган башка ыкмалар менен корголууга тийиш.

(КР 2009-жылдын 28-мартындагы N 91 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

13-статья. Граждандык укуктарды өз алдынча коргоо

 

Укугу бузулган адамдын түздөн-түз аракеттери аркылуу өзүнүн граждандык укуктарын коргоого жол берилет.

Өз алдынча коргонуунун ыкмалары укук бузууга шайкеш келүүгө тийиш жана аны болтурбай коюу же ага бөгөт коюу үчүн зарыл болгон аракеттердин чегинен чыкпоого тийиш.

 

14-статья. Зыяндардын ордун толтуруу

 

1. Эгерде мыйзамда же мыйзамга ылайык келишимде башкача каралбаса, укугу бузулган адам өзүнө келтирилген зыяндардын ордун толтурууну талап кыла алат.

2. Төмөндөгүлөр:

укугу бузулган адам тарабынан бузулган укугун калыбына келтирүү үчүн тартылган же тартылууга тийиш болгон чыгымдар, анын жок болгон же зыянга учураган (айкын келтирилген зыян) мүлкү, ошондой эле;

эгерде укугу бузулбаса, граждандык мамилелердин кадыресе шартында ушул адам тарабынан алынбай калган кирешелер (пайда көрбөй калуу) зыян тартуу катары түшүнүлөт.

Эгерде укукту бузган адам ушунун натыйжасында киреше алса, укугу бузулган адам башка тарткан зыяндарды, алынбай калган пайдасы менен катар ушундай кирешелерден кем эмес өлчөмдө ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

 

15-статья. Мамлекеттик органдар жана жергиликтүү өзүн өзү башкаруу органдары тарабынан келтирилген зыяндардын ордун толтуруу

 

Мамлекеттик органдардын, жергиликтүү өзүн өзү башкаруу органдарынын же бул органдардын кызмат адамдарынын мыйзамсыз аракеттеринин (аракетсиздигинин), анын ичинде мамлекеттик орган, ошондой эле жергиликтүү өзүн өзү башкаруу органдары тарабынан мыйзамдарга ылайык келбеген актыны чыгаруунун кесепетинен гражданга же юридикалык жакка келтирилген зыяндын орду, мыйзамдарда каралган учурларда мамлекет тарабынан толтурулууга тийиш.

 

16-статья. Моралдык зыянды компенсациялоо

 

Эгерде жаранга анын жеке мүлктүк эмес укуктарын бузуучу же болбосо жаранга таандык болгон материалдык эмес байлыктарга зыян келтирүүчү же болбосо жеке мүлктүк эмес укуктарын бузуучу аракеттер менен моралдык зыян (денесине зыян келтирүү же көңүлүн оорутуу) келтирилсе, ошондой эле мыйзамда каралган башка учурларда, сот укук бузуучуга аталган зыяндын ордун акчалай компенсациялоо милдетин жүктөй алат.

Моралдык зыянды компенсациялоонун өлчөмүн аныктоо учурунда сот укук бузуучунун күнөөсүнүн даражасын жана башка көңүлгө ала турган жагдайларды эске алат.

Ушул Кодексте жана башка мыйзамдарда каралган учурларда юридикалык жакка моралдык зыян компенсацияланышы мүмкүн.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

Караңыз:

Кыргыз Республикасынын Жогорку сотунун Пленумунун 2003-жылдын 5-декабрындагы N 20 «Ар-намысты, кадыр-баркты жана ишкердик беделди коргоо жөнүндөгү талаш-тартыштарды чечүү боюнча соттук тажрыйбанын кээ бир маселелери жөнүндө» токтому;

Кыргыз Республикасынын Жогорку сотунун Пленумунун 2004-жылдын 4-ноябрындагы N 11 «Моралдык зыяндын ордун толтуруу жөнүндөгү мыйзамдарды колдонуунун соттук тажрыйбасынын кээ бир маселелери туурасында» (*токтому:51340}

 

17-статья. Жеке мүлктүк эмес укуктарды жана башка материалдык эмес байлыктарды коргоо

 

Жеке мүлктүк эмес укуктар жана башка материалдык эмес байлыктар ушул Кодексте жана башка мыйзамдарда каралган учурларда жана тартипте, ошондой эле бузулган укуктук маңызынан жана бул укук бузуунун кесепеттеринин мүнөзүнөн келип чыга турган граждандык укуктарды коргоонун кайсы ыкмаларын (11-статья) пайдалануу учурларында жана ошол чектерде корголот.

 

18-статья. Граждандын ар-намысын, кадыр-баркын жана ишкердик беделин же юридикалык жактын ишкердик беделин коргоо

 

Караңыз:

2003-жылдын 5-декабрындагы N 20 Кыргыз Республикасынын Жогорку сотунун пленумунун «Ар-намысты, кадыр-баркты жана ишкердик беделди коргоо жөнүндөгү талаш-тартыштарды чечүү боюнча соттук тажрыйбанын кээ бир маселелери жөнүндө» токтому

1. Граждан өзүнүн ар-намысына, кадыр-баркына же ишкердик беделине шек келтирген маалыматтарды, ал эми юридикалык жак өзүнүн ишкердик беделине шек келтирген маалыматтарды төгүндөөнү сот аркылуу талап кылууга укуктуу.

Ишке тиешеси бар адамдардын талабы боюнча граждандын ар-намысын жана кадыр-баркын, ишкердик беделин ал өлгөндөн кийин да коргоого жол берилет.

2. Эгерде граждандын ар-намысына, кадыр-баркына же ишкердик беделине шек келтирген маалыматтар, ошондой эле юридикалык жактын ишкердик беделине шек келтирген маалыматтар массалык маалымат каражаттарында жайылтылса, алар ошол эле массалык маалымат каражаттарында төгүндөлүүгө тийиш.

 

Караңыз:

КР 1992-жылдын 2-июлундагы N 938-XII «Массалык маалымат каражаттары жөнүндө» Мыйзамы

 

Эгерде аталган маалыматтар уюмдан чыккан документте камтылса, мындай документ алмаштырылууга же кайра алынууга тийиш.

Башка учурларда жокко чыгаруунун тартиби сот тарабынан белгиленет.

3. Массалык маалымат каражаттарында анын укуктарын же мыйзам тарабынан корголгон таламдарын кысымга алган маалыматтар жарыяланган учурда, граждан же юридикалык жак ошол массалык маалымат каражаттарында өзүнүн жообун жарыялоого укуктуу.

4. Эгерде соттун чечими аткарылбаса, сот бузуучуга процессуалдык мыйзамдарда каралган өлчөмдөрдө жана тартипте мамлекеттин кирешесине өндүрүлүүчү айып акы салууга укуктуу. Айып акыны төлөө укук бузуучуну соттун чечиминде каралган аракеттерди аткаруу милдетинен бошотпойт.

5. Өзүнө карата ар-намысына, кадыр-баркына же ишкердик беделине шек келтирген маалыматтар жайылтылган граждан, ошондой эле өзүнө карата ишкердик беделине шек келтирген маалыматтар жайылтылган юридикалык жак мындай маалыматтарды төгүндөө менен катар алардын жайылтылышынан улам келтирилген зыяндардын жана моралдык зыяндын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

6. Эгерде граждандын ар-намысына, кадыр-баркына же ишкердик беделине шек келтирген маалыматтарды, ошондой эле юридикалык жактын ишкердик беделине шек келтирген маалыматтарды жайылткан адамды аныктоого мүмкүн болбосо, өзүнө карата мындай маалыматтар жайылтылган адам жайылтылган маалыматтарды чындыкка ылайык келбейт деп табуу жөнүндө сотко арыз менен кайрылууга укуктуу.

(КР 1999-жылдын 2-июнундагы N 43 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

19-статья. Өз сүрөтүнө болгон укук

 

Кандайдыр-бир адамдын жарыяланган сүрөтүн (картина, фото сүрөт, кино фильм жана д.у.с.) бул адамдын макулдугусуз жарыялоого жана таратууга эч кимдин укугу жок. Сүрөттү жарыялоо жана таратуу соттун, алгачкы текшерүү жана тергөө органдарынын талабына байланыштуу болгон учурларда, сүрөткө тартуу же башкача жол менен сүрөтүн алуу көпчүлүк жүргөн жерде болгон кезде, ошондой эле мыйзамда каралган башка учурларда мындай макулдук талап кылынбайт.

Эгерде сүрөттөгү адам акы үчүн сүрөткө түшсө, анын сүрөтүн жарыялоого жана таратууга ал адамдын макулдугу суралышы мүмкүн.

 

20-статья. Жеке турмуштун сырын коргоо укугу

 

1. Граждан өзүнүн жеке турмушунун сырын: кат жазышуунун, күндөлүк жазуунун, жазмалардын, эскерме жазуулардын, интимдик турмуштун, туулгандыгынын, асырап алуунун сырларын, врачтык же адвокаттык сырларды жана салымдардын сырларын жана д.у.с. сактоону коргоо укугуна ээ.

Жеке турмуштун сырын ачуу мыйзамда белгиленген учурларда гана мүмкүн.

2. Күндөлүктөрдү, жазмаларды, эскерме каттарды жана башкаларды жарыялоого алардын авторунун макулдугу менен, ал эми каттарды анын авторунун жана катты алган адамдын макулдугу менен гана жарыялоого жол берилет. Алардын кимдир-бирөө өлгөн учурда аталган документтер тирүү калган жубайынын жана өлгөн адамдын балдарынын жана башка мурастоочуларынын макулдугу менен, андан кийин анын кийинки тукумдарынын макулдугу менен жарыяланышы мүмкүн.

 

21-статья. Турак жайга кол тийбестик укугу

 

Граждан турак жайына кол тийбестик укугуна ээ, башкача айтканда ал өзүнүн турак жайын (квартирасын, үйүн жана башкаларды) анын арналышына ылайык өзү каалагандай пайдаланууга жана мыйзамдарда каралгандан башка учурларда, турак жайына анын эркине каршы кирүүгө болгон ар кандай аракеттерге бөгөт коюуга укуктуу.

 

3-Глава

Граждандык укук объектилери

 

22-статья. Граждандык укук объектилеринин түрлөрү

 

Буюмдар граждандык укук объектилерине таандык кылынат, буга акча жана баалуу кагаздар, башка мүлк, анын ичинде мүлктүк укуктар; жумуштар жана кызмат көрсөтүүлөр; корголуучу маалымат, интеллектуалдык ишмердиктин натыйжалары жана аларга теңештирилген жекелештирүү каражаттары (интеллектуалдык менчик), ошондой эле башка материалдык жана материалдык эмес баалуулуктар кирет.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

23-статья. Граждандык карым-катнаштагы граждандык укук объектилери

 

1. Эгерде мыйзамдарга ылайык граждандык укук объектилери граждандык карым-катнаштардан алынып коюлбаса же граждандык карым-катнаштарда чектелбесе, алар эркин түрдө ээликтен ажыратылышы же универсалдуу укуктук жолун жолдоочулук тартибинде (мурастоо, юридикалык жактын кайра уюштурулушу) бир адамдан экинчи адамга өтүшү мүмкүн.

2. Граждандык карым-катнаштарда болушуна жол берилбей турган граждандык укук объектилеринин түрлөрү (карым-катнаштан алынып салынган объектилер) мыйзамда түздөн-түз көрсөтүлүүгө тийиш.

Карым-катнаштын белгилүү катышуучусуна гана таандык болушу мүмкүн болгон же карым-катнашта болушуна атайын уруксат боюнча жол берилүүчү граждандык укук объектилеринин түрлөрү (карым-катнашка жөндөмдүүлүгү чектелген объектилер) мыйзамда белгиленген тартипте аныкталат.

3. Мыйзам актыларында белгиленген башка учурларда жеке мүлктүк эмес байлыктар жана укуктар ээликтен ажыратылбайт жана башка ыкмалар менен берилбейт.

4. Жер участоктору Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында аларды жүгүртүүгө жол берилген чектерде ээликтен ажыратылышы же бир адамдан экинчи адамга өтүшү мүмкүн.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

24-статья. Кыймылсыз жана кыймылдуу буюмдар

 

1. Жер участоктору, жер байлыктарынын участоктору, өзгөчөлөнгөн суу объектилери жана жер менен бекем байланышта болгондордун бардыгы, башкача айтканда алардын багытына өлчөмсүз зыян келтирбей туруп жылдырууга болбогон объектилер, анын ичинде токойлор, көп жылдык бак-дарактар, имараттар, курулуштар жана башкалар кыймылсыз буюмдарга (кыймылсыз мүлк, кыймылсыз нерселер) таандык кылынат.

Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында башка мүлк да кыймылсыз буюмдарга таандык кылынышы мүмкүн.

2. Кыймылсыз мүлккө менчик укугу жана башка буюмдук укуктар, бул укуктарды чектөө, алардын пайда болушу, башка бирөөгө өтүшү жана токтолушу бирдиктүү мамлекеттик реестрде мамлекеттик каттоодон өтүүгө тийиш.

3. Акчаны жана баалуу кагаздарды кошуп алганда, кыймылсыз мүлккө таандык кылынбаган буюмдар кыймылдуу мүлк деп табылат. Эгерде ушул Кодекс же мыйзам менен башкача белгиленбесе кыймылдуу буюмдарга болгон укукту каттоо талап кылынбайт.

4. Багытына ылайык аларды керектөөдө же ээликтен ажыратууда пайдаланылуучу кыймылдуу буюмдар керектелүүчү буюмдар деп табылат.

Товардык кампанын курамына же буюмдардын башка жыйындысына кирген, аларды пайдалануу алардын багытына ылайык айрым буюмдарды ээликтен ажыратуудан турса мындай кыймылдуу буюмдар да керектелүүчү буюмдар деп табылат.

(КР 2008-жылдын 17-декабрындагы N 266 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

25-статья. Кыймылсыз мүлктү мамлекеттик каттоо

 

1. Менчик укугу жана башка кыймылсыз буюмдарга болгон буюмдук укуктар, бул укуктарды чектөө, алардын келип чыгышы, башкага өзгөртүлүшү жана токтотулушу бирдиктүү мамлекеттик реестрде мамлекеттик каттоодон өтүүгө тийиш.

Төмөндөгүлөр: менчик укугу, чарба жүргүзүү укугу, оперативдүү башкаруу укугу, ипотека, сервитут жана күрөө жөнүндөгү келишимдерден келип чыгуучу укуктар, ошондой эле ушул Кодексте жана башка мыйзамдарда каралган учурлардагы башка укуктар катталууга тийиш.

2. Мыйзамдарда каралган учурларда, мамлекеттик каттоо менен катар кыймылсыз бүт мүлктүн айрым түрлөрүн атайын каттоо же эсепке алуу жүзөгө ашырылышы мүмкүн.

3. Мүлккө болгон укуктарды жана алар менен жасалган бүтүмдөрдү мамлекеттик каттоону жүзөгө ашыруучу орган укук ээсинин өтүнүчү боюнча жүргүзүлгөн каттоону катталган укук же бүтүм жөнүндө документ берүү же каттоо үчүн берилген документке жазып берүү аркылуу күбөлөндүрүүгө милдеттүү.

4. Кыймылсыз мүлккө болгон укукту жана аны менен жасалган бүтүмдөрдү мамлекеттик каттоону жүзөгө ашыруучу орган, жүргүзүлгөн каттоо жана катталган укуктар жөнүндө маалыматты ар кандай адамга берүүгө милдеттүү.

Маалымат каттоо кайсы жерде жүргүзүлгөнүнө карабастан, кыймылсыз мүлккө болгон укукту каттоону жүзөгө ашырган ар кандай орган тарабынан берилет.

5. Кыймылсыз мүлккө болгон укукту же аны менен жасалган бүтүмдөрдү мамлекеттик каттоодон өткөрүүдөн баш тартуу же тиешелүү органдын каттоодон четтеши сотко даттанылышы мүмкүн.

6. Мамлекеттик каттоонун тартиби жана каттоодон баш тартуунун негиздери ушул Кодекске, кыймылсыз мүлккө болгон укукту жана аны менен жасалган бүтүмдөрдү каттоо жөнүндө мыйзамга ылайык белгиленет.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83, 2003-жылдын 17-фералындагы N 39 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

Караңыз:

КР 1998-жылдын 22-декабрындагы N 153 «Кыймылсыз мүлккө жана аны менен болгон бүтүмдөрдү укуктарды мамлекеттик каттоо жөнүндө» Мыйзамы

 

26-статья. Башкы буюм жана анын таандык болушу

 

Эгерде келишимде башкача каралбаса, башка (башкы) буюмду тейлөө үчүн арналган жана аны менен жалпы чарбалык багытта байланышкан (таандык болгон) буюм башкы буюмдун тагдырына жараша болот.

 

27-статья. Бөлүнгүс буюмдар

 

Бөлүктөргө бөлүүнүн натыйжасында өзүнүн касиетин жана буюм катарындагы алгачкы багытын жоготкон буюм бөлүнгүс буюм деп табылат.

 

28-статья. Татаал буюмдар

 

1. Эгерде теги ар кандай буюмдар бир бүтүн нерсени түзсө, бириктирүүнүн негизинде аныкталуучу багыт боюнча аны пайдаланууга мүмкүнчүлүк түзүлсө, алар бир буюм (татаал буюм) катары каралат.

2. Эгерде келишимде башкача белгиленбесе, татаал буюм жаатында түзүлгөн бүтүмдүн күчү анын бардык курамдык бөлүктөрүнө жайылтылат.

 

29-статья. Мүлктүн үзүрү, продукциялары жана кирешелери

 

Эгерде мыйзамдарда же бул мүлктү пайдалануу келишимде башкача каралбаса, мүлктү пайдалануунун натыйжасында алынган нерселер (анын үзүрү, продукциялары, кирешелери) бул мүлктү мыйзамдуу негизде пайдаланган адамга таандык болот.

 

30-статья. Жаныбарлар

 

Мыйзамдарда башкача белгиленбегендиктен жаныбарларга карата мүлк жөнүндөгү жалпы эрежелер колдонулат.

 

31-статья. Жекече аныкталуучу буюмдар жана тектик белгилери менен аныкталуучу буюмдар

 

1. Башка буюмдардан өзүнө гана тиешелүү болгон белгилер боюнча бөлүнгөн буюм жекече аныкталуучу буюм деп табылат. Жекече аныкталуучу буюмдарды алмаштырууга болбойт.

2. Бир эле тектеги бардык буюмдарга таандык болгон белгилерге ээ болгон жана саны, салмагы, ченеми менен аныкталуучу буюмдар тектик белгилери менен аныкталуучу буюмдар деп табылат. Тектик белгилери менен аныкталуучу буюмдарды алмаштырууга болот.

 

32-статья. Интеллектуалдык ишмердиктин корголуучу натыйжалары

 

Ушул Кодексте жана башка мыйзамдарда белгиленген учурларда жана тартипте граждандын же юридикалык жактын интеллектуалдык ишмердиктин объективдүү көрүнгөн натыйжаларына жана юридикалык жактын аларга теңештирилген жеке каражаттарына, жеке адамдын же юридикалык жактын продукцияларына, алар тарабынан аткарылган жумуштарга же кызмат көрсөтүүлөргө (фирмалык аталышка, товардык белгиге, тейлөө белгисине жана д.у.с.) болгон өзгөчө укугу таанылат.

Өзгөчө укуктардын объектиси болуп эсептелген интеллектуалдык ишмердиктин жана жекече каражаттардын натыйжаларын үчүнчү жак тарабынан пайдалануу укук ээсинин макулдугу менен гана жүзөгө ашырылат.

 

33-статья. Ишкана

 

1. Ээлик кылуу ишкердигин жүзөгө ашыруу үчүн пайдаланылган мүлктүк комплекс граждандык укуктардын объектиси катары ишкана деп таанылат.

2. Эгерде мыйзамдарда же келишимде башкача каралбаса, мүлктүк комплекс катары болгон ишкананын курамына анын иши үчүн пайдаланылган мүлктүн бардык түрлөрү кирет, буга жер участоктору, имараттар, курулуштар, жабдуулар, шаймандар, сырье, продукция, талап кылуу укугу, карыздар, анын ишинин жеке экендигин билдирген укук (фирмалык аталышы, товардык белгилер) жана башка өзчөчө укуктар кошулат.

3. Жалпы ишкана же анын бир бөлүгү уюмдук укуктарды белгилөөгө, өзгөртүүгө жана токтотууга байланыштуу соода-сатыктын, күрөөгө коюунун, ижарага берүүнүн жана башка бүтүмдөрдүн объектиси болушу мүмкүн.

(КР 2003-жылдын 17-февралындагы N 39 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

34-статья. Кызматтык жана коммерциялык сыр

 

Маалымат үчүнчү жактарга белгисиз болгондон улам чыныгы же жогорку коммерциялык баалуулукка ээ болгон, ага мыйзамдуу негиздерде эркин ээ болуу жок болгон жана маалыматтын ээси анын жашыруундулугун коргоого карата чаралар көргөн учурларда граждандык мыйзамдарда кызматтык же коммерциялык сырды түзгөн маалымат корголот.

Мыйзамсыз ыкмалар менен мындай маалыматты алган адамдар, ошондой эле эмгек келишимин түзгөн кызматчылар же граждандык-укуктук келишим түзгөн контрагенттер кызматтык же коммерциялык сырды билдирип койгондо, келтирилген зыяндын ордун толтурууга милдеттүү.

 

Караңыз:

КР 1998-жылдын 30-марты N 27 «Коммерциялык сыр жөнүндө» Мыйзамы

 

35-статья. Акча (валюта)

 

1. Кыргыз Республикасында акча бирдиги сом болуп эсептелет.

2. Сом мыйзамдуу төлөм каражаты болуп эсептелет, Кыргыз Республикасынын бүткүл аймагында көрсөтүлгөн наркы боюнча милдеттүү түрдө кабыл алынат.

Кыргыз Республикасынын аймагындагы төлөмдөр накталай жана накталай эмес эсептешүүлөр түрүндө жүзөгө ашырылат.

3. Кыргыз Республикасынын аймагында чет өлкөлүк валюта менен эсептешүүнүн учурлары, тартиби жана шарттары мыйзам тарабынан аныкталат.

 

Караңыз:

КР 1995-жылдын 5-июлундагы N 6-I «Чет өлкө валютасы менен операцияларды жүргүзүү жөнүндө» Мыйзамы

 

36-статья. Валюталык баалуулуктар

 

Валюталык баалуулуктар деп табылган мүлктүн түрлөрү жана алар менен Кыргыз Республикасынын аймагында бүтүм жасоонун тартиби валюталык жөнгө салуу жөнүндө Мыйзам тарабынан аныкталат.

 

37-статья. Баалуу кагаз

 

1. Белгиленген форманы жана милдеттүү реквизиттерди сактоо менен күбөлөндүргөн документ же укуктарды мыйзамда белгиленген ыкмалар менен белгилөө баалуу кагаз болуп эсептелет.

Баалуу кагазды өткөрүп берүү менен ал тарабынан күбөлөндүрүлгөн укуктар чогуусу менен өтөт.

2. Баалуу кагаздар менен күбөлөндүрүлүүчү укуктардын түрлөрү, баалуу кагаздардын милдеттүү реквизиттери, баалуу кагаздын формасына карата талаптар жана башка зарыл талаптар Кыргыз Республикасынын мыйзамы же алар белгилеген тартипте аныкталат.

Баалуу кагаздын милдеттүү реквизиттеринин жок болушу же баалуу кагаздын ал үчүн белгиленген формага ылайык келбеши анын жараксыз болушуна алып келет.

3. Мыйзамда каралган учурда баалуу кагаз тарабынан күбөлөндүрүлгөн укуктарды жүзөгө ашыруу жана өткөрүп берүү үчүн аларды баалуу кагазды өзүнүн атынан чыгарууну жүзөгө ашырган жана анда билдирилген милдеттенмелер боюнча жоопкерчиликте болгон эмитенттин-адамдын атайын реестринде бекемделген (кадимки же компьютердик) далилдер жетиштүү болот.

 

Караңыз:

КР 1998-жылдын 21-июлундагы N 95 «Баалуу кагаздар рыногу жөнүндө» Мыйзамы

 

38-статья. Баалуу кагаздардын түрлөрү

 

Мыйзамда же белгиленген тартипте баалуу кагаздардын катарына таандык облигация, вексель, чек, банктык сертификат, көрсөтүүчүнүн банктык аманат китепчеси, коносамент, акция жана башка документтер баалуу кагаздарга таандык кылынат.

 

39-статья. Документтик эмес баалуу кагаздар

 

1. Мыйзамда аныкталган учурларда же аларда белгиленген тартипте атайын лицензия алган адам аты жазылган же ордердик баалуу кагаз менен бекемделген укуктарын, анын ичинде документтик эмес формада (электрондук-эсептөө техникасынын жана башкалардын жардамы менен) фиксациялай алат. Эгерде фиксациялоонун өзгөчөлүктөрүндө башкача болбосо, укуктарды фиксациялоонун мындай формасына баалуу кагаздар үчүн белгиленген эрежелер колдонулат.

Документтик эмес формада укуктарды фиксациялоону жүзөгө ашырган адам укук ээсинин талабы боюнча ага бекемделген укугун күбөлөндүргөн документ берүүгө милдеттүү.

Көрсөтүлгөн фиксациялоо аркылуу күбөлөндүрүлүүчү укуктар, укуктарды жана укук ээлерин официалдуу фиксациялоонун тартиби, жазууларды документалдуу ырастоонун тартиби жана документтик эмес баалуу кагаздарды операция жүргүзүүнүн тартиби мыйзам же ал тарабынан белгиленген тартипте аныкталат.

 

Документтик эмес баалуу кагаздарга болгон талаптарды КР 1998-жылдын 21-июлундагы N 95 «Баалуу кагаздар рыногу жөнүндө» Мыйзамынан караңыз

 

2. Документтик эмес баалуу кагаздар менен операциялар укуктарды жазууну официалдуу жүргүзгөн адамга кайрылуу менен гана жүргүзүлүшү мүмкүн. Укуктарды өткөрүп берүү, берүү жана чектөө ушул адам тарабынан официалдуу фиксацияланууга тийиш, ал адам официалдуу жазуулардын сакталышы, алардын жашырындуулугун камсыз кылуу, мындай жазуулар жөнүндө туура маалыматтарды берүү, жүргүзүлгөн операциялар жөнүндө официалдуу жазууларды жүргүзүү үчүн жоопкерчиликте болот.

 

40-статья. Баалуу кагаз менен күбөлөндүрүлгөн укуктардын субъектилери

 

1. Баалуу кагаздар менен күбөлөндүрүлгөн укуктар:

1) баалуу кагазды көрсөтүүчүгө (көрсөтүүчүнүн баалуу кагазы), же болбосо

2) баалуу кагазда көрсөтүлгөн адамга (аты жазылган баалуу кагаз), же болбосо

3) баалуу кагазда көрсөтүлгөн адамга таандык болушу мүмкүн, ал бул укуктарды өзү жүзөгө ашырышы же өзүнүн тапшырмасы (буйругу) менен башка укук берилген адамды (ордердик баалуу кагаз) дайындашы мүмкүн болгондорго таандык.

2. Мыйзам тарабынан аты жазылган, же болбосо ордердик, же болбосо көрсөтүүчүнүн баалуу кагазы катары белгилүү түрдөгү баалуу кагаздарды чыгаруу мүмкүнчүлүгү жокко чыгарылган.

3. Эгерде ал өзүнүн баалуу кагазды сатып алышынын укукка ылайык эместиги жөнүндө, атап айтканда баалуу кагаз аны ээликтен ажыратуу укугу жок адамдан сатылып алынгандыгы жөнүндө билгендиги же билүүгө тийиш болгондугу далилденсе, ал адам баалуу кагаздын мыйзамдуу ээси (кармоочусу) болуп эсептелбейт.

 

41-статья. Баалуу кагаз боюнча укуктарды өткөрүп берүү

 

1. Баалуу кагаз менен күбөлөндүрүлгөн укуктарды башка адамга өткөрүп берүү үчүн баалуу кагазды бул адамга тапшыруу жетиштүү.

2. Аты жазылган баалуу кагаз менен күбөлөндүрүлгөн укуктар талаптарды эпке келтирүү (цессия) үчүн белгиленген тартипте өткөрүлүп берилет. Ушул Кодекстин 316-статьясынын 4-пунктуна ылайык баалуу кагаз боюнча укукту өткөрүп берүүчү адам анын аткарылышы үчүн эмес, тиешелүү талаптын аныктыгы үчүн жоопкерчиликте болот.

3. Ордердик баалуу кагаз боюнча укуктар бул кагазга өткөрүп берүү жазуусун — индоссамент жүргүзүү аркылуу өткөрүлүп берилет. Индоссант укуктун болушу үчүн гана эмес, анын жүзөгө ашырылышы үчүн да жоопкерчиликте болот.

Баалуу кагазда жүргүзүлгөн индоссамент баалуу кагазда күбөлөндүрүлгөн бардык укуктарды баалуу кагаздар боюнча укуктар — индоссант өткөрүлүп берилген адамга же анын буйругу менен өткөрүлүп берилет. Индоссамент бланктык (аткаруу жүргүзүлүүгө тийиш болгон адамды көрсөтпөстөн) же ордердик (аткаруу жүргүзүлө турган адамды же анын буйругу менен жүргүзүлө турган аткарууну көрсөтүү менен) болушу мүмкүн.

Индоссамент баалуу кагазда күбөлөндүрүлгөн укуктарды индоссатка өткөрүп бербестен (кайра тапшырылган индоссамент) аны жүзөгө ашырууну тапшыруу менен чектелиши мүмкүн. Мындай учурда индоссант өкүл катары чыгат.

 

Караңыз:

Баалуу кагаздарга укуктардын башкага өтүшү жана баалуу кагаздар менен бекитилген укуктарды ишке ашырууну КР 1998-жылдын 21-июлундагы N 95 «Баалуу кагаздар рыногу жөнүндө» Мыйзамынан караңыз

 

42-статья. Баалуу кагаздар боюнча аткаруу

 

1. Баалуу кагазды берген жак жана аны индоссирлеген бардык жактар анын мыйзамдуу ээсинин алдында биргелешкен жоопкерчилик тартат. Баалуу кагаздын мыйзамдуу ээсинин ал кагаз күбөлөндүргөн милдеттенмелерди баалуу кагаз боюнча милдеттенме алгандардын биринин же бир нечесинин аткарышы жөнүндөгү талабы канааттандырылган учурда алар баалуу кагаз боюнча милдеттенме алган калган адамдарга карата кайра талап кылуу (регресс) укугуна ээ болот.

2. Милдеттенмелердин негизинин жоктугуна же анын жараксыздыгына шылтоо кылып, баалуу кагаз менен күбөлөндүрүлгөн милдеттенмелерди аткаруудан баш тартууга жол берилбейт.

Баалуу кагаз жалган же жасалма экендигин билип калган баалуу кагаздын ээси ал кагазды өткөрүп берген адамга баалуу кагаз менен күбөлөндүрүлгөн милдеттенмелерди талаптагыдай аткаруу жана чыгымдардын ордун толтуруу жөнүндөгү талап менен кайрылууга укуктуу.

 

43-статья. Баалуу кагазды калыбына келтирүү

 

Сунуш кылынуучунун жоголгон баалуу кагаздар боюнча жана ордердик баалуу кагаздар боюнча укуктарын калыбына келтирүү мыйзамдарда каралган процесстик тарипте сот тарабынан жүргүзүлөт.

 

44-статья. Облигация

 

Облигация деп анда каралган мөөнөттө номиналдык наркта же башка мүлктүк эквивалентте облигацияны чыгарган жактан алууга аны кармоочунун укугун күбөлөндүрүүчү баалуу кагаз таанылат. Облигация аны кармоочуга анын номиналдык наркынан белгиленген процентти алууга болгон укукту же башка мүлктүк укуктарды да берет.

Облигациялар өздүк гана, эркин жүгүртүлүүчү, же жүгүртүүсү чектелген болушу мүмкүн.

(КР 2009-жылдын 19-январындагы N 7 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

45-статья. Чек

 

Банкка чектин кармоочусуна анда көрсөтүлгөн сумманы төлөп берүүгө чек берүүчүнүн эч нерсе менен шартталбаган кат жүзүндөгү буйругу камтылган баалуу кагаз чек кагаз таанылат.

Чек мыйзамда белгиленген мөөнөттүн ичинде төлөп берүүгө көрсөтүлүүгө тийиш.

 

46-статья. Вексель

 

Векселдин ээсине (вексель кармоочуга) белгилүү сумманы векселде каралган мөөнөт келгенде төлөп берүүгө вексель берүүчүнүн (жөнөкөй вексель) же векселде көрсөтүлгөн башка төлөөчүнүн (которулуучу вексель) эч нерсе менен шартталбаган милдеттенмесин күбөлөндүргөн баалуу кагаз вексель деп таанылат.

 

47-статья. Акция

 

1. Дивиденддер түрүндө акционердик коомдун пайдасынын бир бөлүгүн алууга, акционердик коомдун иштерин башкарууга катышууда жана ал жоюлгандан кийин калган мүлктүн бир бөлүгүнө аны кармоочунун (акционердин) укугун күбөлөндүрүүчү баалуу кагаз акция деп таанылат.

Акциялар талап кылуучуга же аты жазылып, эркин жүгүртүлүүчү же жүгүртүү чөйрөсү чектелүү боло алат.

2. Акционердик коом өзүнүн ээлик кылуу ишинин натыйжаларына карабастан өлчөмү акцияларды чыгарууда белгиленген проценттерди алууга аны кармоочуга гарантия берүүчү, ошондой эле акционердик коом жоюлгандан кийин калган мүлктүн бир бөлүгүн алууга башка акционерлерге караганда жеңилдетүүчү укугун берүүчү артыкчылыктуу акцияларды мыйзамда белгиленген чектерде чыгарууга акылуу.

Эгерде акционердик коомдун мыйзамында башкача каралбаса, акционердик коомдун артыкчылык акцияларын кармоочуларга коомдун ишин башкарууга катышуу укугу берилбейт.

 

47-статьянын 2-пунктунун экинчи абзацына өзгөртүү киргизүүдө ката кетирилген, себеби абзацтын мазмуну мыйзамдын орусча редакциясына дал келбейт.

Туура варианты:

Эгерде мыйзамда башкача каралбаса, акционердик коомдун артыкчылык акцияларын кармоочуларга коомдун ишин башкарууга катышуу укугу берилбейт.

(Текстке кошумча түшүнүк «Токтом» маалымат борборунун юридикалык бөлүмү тарабынан берилди)

(КР 2003-жылдын 27-мартындагы N 65 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

48-статья. Коносамент

 

Анын кармоочусуна коносаментте көрсөтүлгөн жүктү тескөөгө жана ташып келингенден кийин жүктү алууга болгон укугун күбөлөндүрүүчү товардык тескөөчү документ коносамент деп таанылат.

Коносамент сунуш кылуучуга, ордердик же өздүк болушу мүмкүн.

Коносамент бир нече түп нускада даярдалган учурда биринчи сунуш кылынган коносамент боюнча жүктү берүү анын калган нускаларынын күчүн жокко чыгарат.

 

49-статья. Банк сертификаты

 

Аманаттын белгиленген мөөнөтү бүткөндө анын суммасын жана ошол банктын бардык мекемелеринде анын проценттерин алууга аманат салган адамдын укугун күбөлөндүрүүчү акча каражатын салгандыгы жөнүндө банктын кат жүзүндөгү күбөлүгү банк сертификаты деп таанылат.

Банк сертификаты талап кылуучу же өздүк болушу мүмкүн.

 

50-статья. Жеке мүлктүк эмес укуктар жана башка материалдык эмес баалуулуктар

 

1. Гражданга таандык болгон төмөндөгү материалдык эмес баалуулуктар:

өмүрү жана ден соолугу;

жеке кадыр-баркы;

жеке кол тийбестиги;

ар-намысы жана асылдуулугу;

ишкердүү бедели;

жеке турмушуна кол тийбестиги;

жеке жана үй-бүлөлүк сыры;

бир жерден экинчи жерге эркин баруу, турган жана жашаган жерин тандап алуу мүмкүнчүлүгү;

башка материалдык эмес баалуулуктар мына ушул материалдык эмес баалуулуктардын маңызына ылайык ушул Кодексте каралган граждандык укуктарды коргоонун ыкмалары пайдаланылышы мүмкүн болгон учурларда мыйзамдар тарабынан корголот.

2. Жеке мүлктүк эмес укуктар мыйзамга ылайык жүзөгө ашырылат жана корголот.

Аларга: өзүнүн ысымын пайдалануу укугу, автордук укук, өз атына болгон укук, чыгармаларына кол тийбестик укугу жана башка интеллектуалдык ишмердиктин натыйжаларына болгон укуктарды коргоо жөнүндө мыйзамдарга ылайык мүлктүк эмес укуктар таандык кылынат.

3. Мыйзамда каралган учурларда жана тартипте өлгөн адамга таандык болгон жеке мүлктүк эмес укуктар жана башка материалдык эмес баалуулуктар башка адамдар, анын ичинде укук ээсинин мурастоочулары тарабынан жүзөгө ашырылышы жана корголушу мүмкүн.

 

4-Глава

Граждандар (Адамдар)

 

51-статья. Граждан (адам) деген түшүнүк

 

Граждандык колдонууда Кыргыз Республикасынын граждандары, башка мамлекеттердин граждандары, ошондой эле граждандыгы жок адамдар граждан (адам) деп түшүндүрүлөт. Эгерде Мыйзам тарабынан башкача каралбаса, ушул Кодекстин жоболору бардык граждандарга карата колдонулат.

 

52-статья. Граждандын укукка жөндөмдүүлүгү

 

1. Граждандык укукка жана милдеттерге ээ болуу жөндөмдүүлүгү (граждандык укукка жөндөмдүүлүк) бардык граждандар үчүн бирдей даражада таанылат.

2. Граждандын укукка жөндөмдүүлүгү ал төрөлгөн учурдан башталат жана каза болушу менен токтотулат.

 

53-статья. Граждандын укукка жөндөмдүүлүгүнүн мазмуну

 

Граждан менчиктөө укугу менен мүлккө ээ болот; мүлктү мурастайт жана мураска берет, ишкердик кылуу ишин жана мыйзам тарабынан тыюу салынбаган башка иштерди иштейт; өз алдынча жана башка юридикалык жактар жана граждандар менен бирге юридикалык жакты түзүп, мыйзам тарабынан тыюу салынбаган ар кандай бүтүмдөрдү түзөт жана милдеттенмелерге катышат; жашаган жерин тандап алат; илимий, адабий жана көркөм өнөр чыгармаларынын, ойлоп табуулардын жана интеллектуалдык ишмердиктин башка натыйжаларынын авторунун укугуна ээ болот; башка мүлктүк жана жеке мүлктүк эмес укуктарга ээ боло алат.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

54-статья. Граждандын аты

 

1. Эгерде өкүлдөрү Кыргызстандын элин түзгөн улуттардын салттарына ылайык келсе, граждан укуктарын жана милдеттерин өзүнүн аты аркылуу алат жана жүзөгө ашырат, анын атына фамилиясы жана өзүнүн аты, ошондой эле атасынын аты кирет.

Мыйзамдарда каралган учурларда жана тартипте граждан жашыруун атты (ойлонуп чыгарылган ат) пайдаланышы мүмкүн.

2. Граждан мыйзамда белгиленген тартипте өзүнүн атын өзгөртүүгө укуктуу. Граждандын атын өзгөртүшү ал мурдагы аты менен алган укуктарды жана милдеттерди токтотуу же өзгөртүү үчүн негиз болуп эсептелбейт.

Граждан өзүнүн атынын өзгөрүшү жөнүндө өзүнүн карыздарына жана кредит берүүчүлөрүнө билдирүү жиберүү үчүн зарыл чараларды көрүүгө милдеттүү жана бул адамдарда анын атынын өзгөрүшү жөнүндө маалыматтардын жоктугунан келип чыккан натыйжалар үчүн тобокелге барат.

Атын өзгөрткөн граждан өзүнүн мурдагы атына жазылган документтерге тиешелүү өзгөртүүлөрдү өзүнүн эсебинен киргизүүнү талап кылууга укуктуу.

 

Караңыз:

КР 2005-жылдын 12-апрелиндеги N 60 «Жарандык абалдын актылары жөнүндө» Мыйзамы

 

3. Граждан тарабынан ал туулганда коюлган аты, ошондой эле анын атынын өзгөрүшү граждандык абал актыларын каттоо жөнүндө мыйзамдарда белгиленген тартипте катталууга тийиш.

4. Башка адамдын аты менен укуктарды жана милдеттерди алууга жол берилбейт.

5. Граждандын атын укукка ылайыксыз пайдалануунун натыйжасында ага келтирилген зыяндын орду ушул Кодекске ылайык толтурулууга тийиш.

Граждандын атын бурмалаган же анын атын ар-намысына, кадыр-баркына же ишкердик беделине шек келтирген ыкмалар же ошондой форма пайдаланылган учурда ушул Кодекстин 18-статьясында каралган эрежелер колдонулат.

 

55-статья. Граждандын жашаган жери

 

1. Граждан туруктуу же көпчүлүк убакта жашаган жер граждан жашаган жер деп таанылат.

2. Он төрт жашка чейинки жашы жетпегендердин же камкордук көрүү астындагы граждандардын жашаган жери деп алардын ата-энелеринин, асырап алгандардын же камкордук көрүүчүлөрдүн жашаган жери таанылат.

 

56-статья. Граждандын аракетке жөндөмдүүлүгү

 

1. Граждандын өз аракеттери менен граждандык укукка ээ болуу жана аны жүзөгө ашыруу, өзүнө граждандык милдеттерди алуу жана аларды аткаруу жөндөмдүүлүгү (граждандык аракетке жөндөмдүүлүк) жашы жеткенде, башкача айтканда он сегиз жашка толгондо пайда болот.

2. Он сегиз жашка жеткенге чейин никеге турууга мыйзам жол берген учурда он сегиз жашка чыга элек граждан никеге турган учурдан тартып аракетке, жөндөмдүүлүккө толук ээ болот.

Никеге туруунун натыйжасында ээ болгон аракетке жөндөмдүүлүк нике бузулган учурда да толук көлөмүндө сакталат.

Нике анык эмес деп таанылганда өзү аныктаган учурдан тартып сот жашы жетпеген жубайы толук аракетке жөндөмдүүлүгүн жоготкондугу жөнүндө чечим кабыл алышы мүмкүн.

3. Эгерде мыйзам актылары тарабынан башкача белгиленбесе, бардык граждандар бирдей аракетке, жөндөмдүүлүккө ээ.

 

57-статья. Укукка жөндөмдүүлүктөн жана аракетке жөндөмдүүлүктөн ажыратууга жана чектөөгө жол берилбестик

 

1. Эч кимдин укукка жөндөмдүүлүгү жана аракетке жөндөмдүүлүгү мыйзамда белгиленген учурда жана тартипте белгиленгенден башка учурларда чектелиши мүмкүн эмес.

2. Мыйзамда белгиленген шарттар жана граждандардын аракетке жөндөмдүүлүгүн же алардын ээлик кылуу же башка иш аткаруу укугун чектөөнүн тартиби сакталбаганда тиешелүү чектөөнү белгилеген мамлекеттик же башка органдын актысы жараксыз деп табылат.

3. Граждандын укукка жөндөмдүүлүктөн же аракетке жөндөмдүүлүктөн толук же жарым-жартылай баш тартышы же мындай бүтүмдөргө мыйзам тарабынан жол берилгенден башка учурларда укукка жөндөмдүүлүктү же аракетке жөндөмдүүлүктү чектөөгө багытталган башка бүтүмдөр жокко чыгарылат.

 

58-статья. Граждандын ээлик кылуу иши

 

1. Граждан жеке ээлик кылуучу катарында мамлекеттик каттоодон өткөн учурдан тартып юридикалык жакты түзбөстөн ээлик кылуу ишин жүргүзүүгө укуктуу.

 

Караңыз:

КР Өкмөтүнүн 1998-жылдынн 2-июлундагы N 404 «Кыргыз Республикасынын аймагында ишкердик кылуучу жеке жактарды мамлекеттик каттоо тартиби жөнүндө Жобону бекитүү тууралу» токтому

 

2. Граждандардын юридикалык жакты түзбөстөн жүзөгө ашырылган ээлик кылуу ишине карата тиешелүү түрдө ушул Кодекстин эрежелери колдонулат, алар мыйзамдардан же укуктук мамилелердин маңызынан башкача келип чыкпаса, коммерциялык уюмдар болуп эсептелген юридикалык жактардын ишин жөнгө салат.

3. Граждан тарабынан ээлик кылуу ишин мамлекеттик каттоодон өтпөстөн жүзөгө ашырууга жол берүү учурлары мыйзамда каралышы мүмкүн.

 

59-статья. Граждандын мүлктүк жоопкерчилиги

 

Граждан мыйзамга ылайык мүлктү өндүрүп алуу колдонулушу мүмкүн болбогон мүлктөрдөн башка өзүнө таандык бардык мүлк менен өз милдеттенмелерине жооп берет.

Граждандардын мүлктү өндүрүп алууга мүмкүн болбогон мүлкүнүн тизмеси Граждандык процесстик мыйзамдар менен белгиленет.

 

60-статья. Жеке ээлик кылуучунун банкрот болушу (кудуретсиздиги)

 

1. Ээлик кылуу ишин жүзөгө ашырууга байланыштуу кредиторлордун талаптарын канааттандыра албаган жеке ээлик кылуучу соттун чечими боюнча банкрот (кудуретсиз) деп табылышы мүмкүн. Мындай чечим күчүнө кирген күндөн тартып анын жеке ээлик кылуучу катарында катталышы күчүн жоготот.

2. Жеке ээлик кылуучуну банкрот деп табуунун жол-жобосун жүзөгө ашыруу учурунда анын ээлик кылуу ишин жүзөгө ашыруу менен байланышпаган милдеттенмелер боюнча кредиторлор да өз талаптарын коюуга укуктуу. Аталган кредиторлордун мындай тартипте билдирилбеген талаптары жеке ээлик кылуучунун банкрот болушунун процесси аяктагандан кийин күчүн сак-

тап калат.

3. Банкрот болуу процесси менен байланышкан чыгымдар тындырылгандан кийин, жеке ишкер — карызкордун кредиторлорунун талабы ушул Кодекстин 99-статьясында белгиленген кезек менен канааттандырылат.

4. Кредиторлор менен эсептешүүлөр аяктагандан кийин банкрот деп табылган жеке ээлик кылуучу өзүнүн ээлик кылуу ишине байланыштуу калган милдеттенмелерди жана аткарууга көрсөтүлгөн жана ээлик кылуучуну банкрот деп табуу учурунда эсепке алынган башка талаптарды аткаруудан бошотулат.

5. Жеке ээлик кылуучуну сот тарабынан банкрот (кудуретсиз) деп табуу же анын өзүнүн банкрот болушу (кудуретсиздиги) жөнүндө билдирүүсүнүн негиздери жана тартиби банкрот болуу (кудуретсиздиги) жөнүндө мыйзам тарабынан белгиленет.

 

Караңыз:

КР 1997-жылдын 15-октябрындагы N 74 «Банкроттук (кудуретсиздик) жөнүндө» Мыйзамы

 

Жеке ишкер-карызкордун банкрот болуу процесси менен байланышкан мамилелерге юридикалык жактын банкрот болуу процессин жөнгө салган эрежелер колдонулат.

6. Соттун чечими боюнча банкрот деп жарыяланган жеке ишкерге бел-

гилүү бир мөөнөттүн ичинде ээлик кылуу ишин жүргүзүүгө тыюу салынышы

мүмкүн, бирок ал банкрот (кудуретсиздиги) жөнүндөгү мыйзамда белгилен-

ген жогорку мөөнөттөн ашып кетпөөгө тийиш.

(КР 1997-жылдын 15-октябрындагы N 76 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

61-статья. Он төрт жаштан он сегиз жашка чейинки жашы жете электердин аракетке жөндөмдүүлүгү

 

1. Он төрт жаштан он сегиз жашка чейинки жашы жете электер ушул статьянын 2-пунктунда көрсөтүлгөндөн башка бүтүмдөрдө өздөрүнүн мыйзамдуу өкүлдөрүнүн — ата-энелеринин, асырап алгандардын же камкордукка алган адамдардын кат жүзүндөгү макулдугу менен жүргүзөт.

Жашы жете элек мындай балдар тарабынан түзүлгөн бүтүмдөр кийин анын ата-энелери, асырап алган же камкордукка адамдар кат жүзүндө жактырганда да жарактуу болуп саналат.

2. Он төрт жаштан он сегиз жашка чейинки жашы жете элек балдар ата-энелеринин, асырап алган же камкордукка алган адамдардын макулдугусуз өз алдынча:

1) өзүнүн тапкан акысын, стипендиясын жана башка кирешелерин тескөөгө;

2) илимий, адабий же көркөм өнөр, көркөм сүрөт же өзүнүн интеллектуалдык ишмердигинин мыйзам менен корголуучу натыйжаларына автордук укугун жүзөгө ашырууга;

3) мыйзамга ылайык кредиттик мекемелерге салым салып жана аны тескөөгө;

4) ушул Кодекстин 63-статьясынын 2-пунктунда каралган майда турмуш-тиричилик келишимдерин жана башка бүтүмдөрдү түзүүгө укуктуу.

3. Он төрт жаштан он сегиз жашка чейинки жашы жете элек балдар ушул статьянын 1- жана 2-пункттарына ылайык өздөрү түзгөн бүтүмдөр боюнча өз алдынча мүлктүк жоопкерчилик тартат. Өз аракеттери менен зыян келтиргендиги үчүн мындай жашы жете элек балдар ушул Кодекске ылайык жоопкерчилик тартат.

4. Мындай жашы жете элек бала (ушул Кодекстин 56-статьясынын 2-пунктуна жана 62-статьясына ылайык) толугу менен аракетке жөндөмдүү болгондон башка учурларда, жетиштүү негиз болсо сот ата-энесинин, асырап алган же камкордукка алган адамдардын же Үй-бүлөнү жана балдарды колдоо боюнча бөлүмдүн өтүнүчү менен он төрт жаштан он сегиз жашка чейинки жашы жете элек балдардын өз эмгек акысын, стипендиясын же башка кирешелерин өз алдынча тескөө укугун чектеп же аны мындай укугунан ажыратышы мүмкүн.

 

62-статья. Жашы жете элек баланы аракетке толук жөндөмдүү деп табуу (эмансипация)

 

1. Эгерде он алты жашка толгон жашы жете элек бала эмгек келишими, анын ичинде контракт боюнча иштесе, же ата-энесинин, асырап алуучулардын же камкордукка алуучунун макулдугу менен ээлик кылуу ишин жүргүзсө, ал аракетке толук жөндөмдүү деп жарыяланышы мүмкүн.

Жашы жете элек баланы аракетке толук жөндөмдүү (эмансипация) деп жарыялоо ата-энесинин экөөнүн тең, асырап алуучулардын же камкордукка алуучунун макулдугу менен же мындай макулдук болбогон учурда соттун чечими менен балдарды коргоо боюнча ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдын аймактык бөлүмүнүн чечими боюнча жүргүзүлөт.

Жашы жете электи толук аракетке жөндөмдүү деп жарыялоону (эмансипация) КР 1999-жылдын 29-декабрындагы N 146 Жарандык процесстик кодексинин 33-главасын караңыз

 

2. Эмансипацияланган жашы жете элек баланын милдеттенмелери, атап айтканда ага зыян келтирүүнүн кесепетинен келип чыккан милдеттенмелери боюнча анын ата-энеси, асырап алуучулар жана камкордукка алуучу жоопкерчиликте болбойт.

 

63-статья. Он төрт жашка чейинки өспүрүмдөрдүн аракетке жөндөмдүүлүгү

 

1. Ушул статьянын 2-пунктунда көрсөтүлгөндөн башка учурларда он төрт жашка чыга элек жашы жете элек балдар (жаш балдар) үчүн алардын атынан ал балдардын мыйзамдуу өкүлү болуп саналган ата-энелери, асырап же камкордукка алгандар гана бүтүм түзө алат.

2. Он төрт жашка чейинки жаш балдар өз алдынча төмөнкүлөрдү жасоого укуктуу:

1) майда-барат, турмуш-тиричилик бүтүмдөрү;

2) нотариаттын күбөлөндүрүүсүн же документ толтуруусун, же мамлекеттик каттоону талап кылбаган акысыз пайданы алууга багытталган бүтүмдөр;

3) мыйзамдуу өкүл тарабынан же анын макулдугу боюнча үчүнчү адам тарабынан белгилүү бир максатта же эркин жумшоо үчүн берилген каражаттарды тескөө боюнча бүтүмдөр.

3. Он төрт жашка чейинки жашы жете элек балдардын кредиттик мекемелерге салым салуу укугу жана аны тескөө укугу мыйзамдар менен аныкталат.

4. Ата-энеси, асырап алуучулары же камкордукка алуучулары, эгерде милдеттенменин бузулушунда күнөөсү жоктугун далилдей алышпаса, анда он төрт жашка чейинки жашы жете элек балдар мүлк боюнча, мунун ичинде өз алдынча жасаган бүтүмдөрү боюнча жоопкерчиликке тартылышат. Ал адамдар мыйзамга ылайык жаш балдары келтирген зыян үчүн да жооп беришет.

 

64-статья. Граждандын аракетке жөндөмсүз деп таанылышы

 

1. Өзүнүн психикалык оорусунан улам өзү жасаган аракеттердин маанисин түшүнбөсө же өзүн-өзү башкара албаса, анда ал сот тарабынан аракетке жөндөмсүз деп таанылышы мүмкүн, буга байланыштуу ал камкордукка алынат.

 

Жаранды аракетке жөндөмдүүлүгү чектелген же аракетке жөндөмсүз деп табууну КР 1999-жылдын 29-декабрындагы N 146 Жарандык процесстик кодексинин 32-главасын караңыз

 

2. Аракетке жөндөмсүз деп таанылган граждандын атынан бүтүмдү аны камкордукка алган адам түзөт.

3. Гражданды аракетке жөндөмсүз деп таануунун негиздери жок учурда сот аны аракетке жөндөмдүү деп тааныйт. Соттун чечиминин негизинде ага белгиленген камкордук алынып салынат.

4. Эгерде сот адамды аракетке жөндөмсүз деп таануу жөнүндө арызды канааттандыруудан баш тартса жана мындан талап кара ниеттен жасалгандыгы аныкталса, мындай аракеттер менен моралдык зыян келтирилген адам андай арыз менен кайрылган адамдан анын ордун толтуруп берүүнү талап кылууга укуктуу.

 

65-статья. Граждандардын аракетке жөндөмдүүлүгүн чектөө

 

1. Спирт ичимдиктерин же баңгилик каражаттарды кыянаттык менен пайдалануунун, кумар оюндарына патологиялык жактан азгырылуунун кесепетинен өзүнүн үй-бүлөсүн материалдык оор абалга алып келген граждандын аракетке жөндөмдүүлүгү сот тарабынан чектелиши мүмкүн, ушуга байланыштуу ага камкордукка алуучу белгиленет.

Ал турмуш-тиричиликке байланышкан майда бүтүмдөрдү өз алдынча жүргүзүүгө укуктуу. Башка бүтүмдөрдү жасоого, ошондой эле иштеп тапканын, пенсиясын жана башка кирешелерин алууну жана аларды тескөөнү ал камкордукка алуучунун макулдугу менен гана ишке ашыра алат. Бирок мындай граждан өзү жасаган бүтүмдөр боюнча жана өзү келтирген зыян үчүн мүлктүк жоопкерчиликти өз алдынча тартат.

2. Эгерде граждандын аракетке жөндөмдүүлүгүн чектеген негиздер жоюлса, сот анын аракетке жөндөмдүүлүгүн чектөөнү жокко чыгарат. Соттун чечиминин негизинде гражданга коюлган камкордукка алуучу алынып салынат.

(КР 2009-жылдын 17-июлундагы N 233 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

66-статья. Камкордукка алуу жана көзөмөлдүк кылуу

 

1. Камкордукка алуу жана көзөмөлдүк кылуу аракетке жөндөмсүз же толук эмес аракетке жөндөмдүү граждандардын укуктарын жана кызыкчылыктарын коргоо үчүн белгиленет. Өспүрүмдөрдү камкордукка алуу жана көзөмөлдүк кылуу аларды тарбиялоо максатында белгиленет. Буга ылайык камкордукка алуучулардын жана көзөмөлдүк кылуучулардын укуктары жана милдеттери ушул Кодекс жана Кыргыз Республикасынын Балдар жөнүндө Кодекси менен аныкталат.

2. Камкордукка алуучулар жана көзөмөлдүк кылуучулар атайын ыйгарым укуксуз эле өздөрү көзөмөлдүк кылган адамдардын бардык жактар менен мамилелеринде, анын ичинде сотто укуктарын жана кызыкчылыктарын коргоого чыгат.

3. Жашы жете элек балдарды камкордукка алуу жана көзөмөлдүк кылуу алардын ата-энелери, асырап алгандары жок болгондо, алар сот тарабынан ата-эне болуу укугунан ажыратылганда, ошондой эле мындай граждандар башка себептерден улам ата-эненин камкордугусуз калганда, атап айтканда, ата-энелер аларды тарбиялоодон же алардын укуктарын жана кызыкчылыктарын коргоодон баш тартканда белгиленет.

(КР 2012-жылдын 16-июлундагы N 114 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

67-статья. Камкордукка алуу

 

1. Камкордукка алуу жаш балдарга, ошондой эле психикалык бузулуудан улам сот тарабынан аракетке жөндөмсүз деп табылган граждандарга белгиленет.

2. Камкордукка алуучулар мыйзамга ылайык камкордук кылуучу тарап болуп саналат жана алардын атынан жана алардын кызыкчылыгында бардык зарыл бүтүмдү жасайт.

 

68-статья. Көзөмөлдүк жүргүзүү

 

1. Көзөмөлдүк кылуу он төрт жаштан он сегиз жаш куракка чейинки жашы жете элек балдарга, ошондой эле спирт ичимдиктерин же баңгилик каражаттарды кыянаттык менен пайдалануунун, кумар оюндарына патологиялык жактан азгырылуунун кесепетинен сот тарабынан аракетке жөндөмдүүлүгү чектелген граждандарга белгиленет.

2. Көзөмөлдүк кылуу алдында болгон граждандар өз алдынча жасоого укуксуз болгон бүтүмдөрдү жасоого көзөмөлдөөчүлөр макулдук беришет.

Көзөмөлдүк кылуучулар өзүнүн камкордугу алдында болгондорго алардын өз укуктарын жүзөгө ашырышына жана милдеттерин аткарышына көмөк көрсөтүшөт, ошондой эле аларды үчүнчү жактардын кыянаттык кылышынан коргошот.

(КР 2009-жылдын 17-июлундагы N 233 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

69-статья. Кыргыз Республикасынын Өкмөтү тарабынан ыйгарым укук берилген балдарды коргоо боюнча мамлекеттик орган

 

Кыргыз Республикасынын Өкмөтү тарабынан ыйгарым укук берилген балдарды коргоо боюнча мамлекеттик орган жана анын аймактык бөлүмдөрү балдарды коргоо боюнча ыйгарым укуктуу орган болуп саналат.

2. Граждан аракетке жөндөмсүз деп таанылгандан же анын аракетке жөндөмсүздүгү чектелгендиги жөнүндө чечим мыйзамдуу күчүнө киргенден баштап үч күндүн ичинде сот бул жөнүндө ал граждан жашаган жери боюнча балдарды коргоо боюнча ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдын аймактык бөлүмдөрүнө аларды камкордукка алуу жана көзөмөлдүк кылуу үчүн билдирүүгө милдеттүү.

3. Балдарды коргоо боюнча ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдын аймактык бөлүмдөрү өздөрү камкордукка алып, көзөмөл кылгандардын жашаган жери боюнча алардын ишине көзөмөлдүк кылат.

(КР 2007-жылдын 31-июлундагы N 121, 2012-жылдын 16-июлундагы N 114 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

Караңыз:

КР Өкмөтүнүн 2006-жылдын 1-августундагы N 547 «Камкорчулук жана көзөмөлчүлүк органдары жөнүндө жобону бекитүү тууралуу» токтому

 

70-статья. Камкордукка алуучулар жана көзөмөлдүк кылуучулар

 

1. Камкордукка алуучу жана көзөмөлдүк кылуучу балдарды коргоо боюнча ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдын аймактык бөлүмүнө жаранга камкордукка алуучу же көзөмөлдүк кылуучу белгилөөнүн зарылчылыгы жөнүндө белгилүү болгон учурдан тартып бир айдын ичинде камкордукка же көзөмөлдүккө муктаж адамдын жашаган жери боюнча балдарды коргоо боюнча ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдын аймактык бөлүмүнүн корутундусу боюнча сот тарабынан дайындалат. Көңүл бурууга татыктуу жагдайлар болгондо камкордукка алуучу жана көзөмөлдүк кылуучу камкордукка алуучунун (көзөмөлдүк кылуучунун) жашаган жери боюнча дайындалышы мүмкүн. Эгерде камкордукка алынуучу же көзөмөлдүк кылынуучу адамга бир айдын ичинде камкордукка алуучу же көзөмөлдүк кылуучу дайындалбаса, анын убактылуу милдеттери балдарды коргоо боюнча ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдын аймактык бөлүмүнө жүктөлөт.

Камкордукка алуучуну же көзөмөлдүк кылуучуну дайындоо таламдаш жактар тарабынан сотко даттанылышы мүмкүн.

2. Камкордукка алуучу жана көзөмөлдүк кылуучу болуп баралына жеткен аракетке жөндөмдүү гана граждандар дайындала алат. Ата-энелик укугунан ажыратылган граждандар камкордукка алуучу жана көзөмөлдүк кылуучу болуп дайындала албайт.

3. Камкордукка алуучу же көзөмөлдүк кылуучу болуп алардын макулдугу менен гана дайындалышы мүмкүн. Муну менен бирге камкордукка алуучунун же көзөмөлдүк кылуучунун адептик жана башка жеке сапаттары, милдеттерди аткарууга жөндөмдүүлүгү, аны менен ал камкордукка алган же көзөмөлдүк кылган адамдын ортосундагы мамиле, ал эми мүмкүн болсо көзөмөлдүккө алынуучунун каалоосу да эске алынууга тийиш.

4. Камкордукка алууга же көзөмөлдүк кылууга муктаж жана тийиштүү тарбиялоо, дарылоо мекемелеринде, калкты социалдык жактан коргоо мекемелеринде же ушул сыяктуу башка мекемелерде турган же жактырылган граждандардын камкордукка алуучусу жана көзөмөлдүк кылуучусу болуп ошол мекемелердин өздөрү саналат.

(КР 2007-жылдын 31-июлундагы N 121, 2012-жылдын 16-июлундагы N 114 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

71-статья. Камкордукка алуучунун жана көзөмөлдүк кылуучунун өз милдеттерин аткарышы

 

1. Камкордукка алуу жана көзөмөлдүк кылуу боюнча милдеттер мыйзамда каралгандан башка учурларда акысыз аткарылат.

2. Жашы жете элек граждандардын камкордукка алуучулары жана көзөмөлдүк кылуучулары өздөрү камкордук көргөндөр менен бирге жашоого милдеттүү. Көзөмөлдүк кылуучунун көзөмөлгө алынган он алты жашка жеткен адам менен өзүнчө жашоосуна ал көзөмөлдүккө алынган адамды тарбиялоого жана анын укуктары менен кызыкчылыктарын коргоого терс таасирин тийгизбеген шартта гана балдарды коргоо боюнча ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдын аймактык бөлүмүнүн уруксаты менен гана жол берилет.

Камкордукка алуучулар менен көзөмөлдүк кылуучулар балдарды коргоо боюнча ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдын аймактык бөлүмдөрүнө жашаган жеринин өзгөргөндүгү жөнүндө билдирүүгө милдеттүү.

3. Камкордукка алуучулар жана көзөмөлдүк кылуучулар өздөрү камкордукка алгандарды күтүү жөнүндө, аларды кароону жана дарылоону камсыз кылуу жөнүндө камкордук көрүүгө, алардын укуктарын жана кызыкчылыктарын коргоого милдеттүү.

Жашы жете электерди камкордукка алуучулар жана көзөмөлдүк кылуучулар алардын билим алышына жана тарбияланышына камкордук көрүүгө тийиш.

4. Ушул статьянын 3-пунктунда көрсөтүлгөн милдеттер сот тарабынан аракетке жөндөмдүүлүгү чектелген баралына жеткен граждандардын көзөмөлдүк кылуучуларына жүктөлбөйт.

5. Эгерде граждандардын аракетке жөндөмсүз же спирт ичкиликтерин жана баңги заттарды ашкере пайдалангандыктын кесепетинен аракетке жөндөмдүүлүгү чектелгендиги таанылган негиздер жокко чыгарылса, камкордукка алуучу жана көзөмөлдүк кылуучу адам сотко өзү камкордукка алган адамдын аракетке жөндөмдүүлүгүн таануу жөнүндө жана андан камкордукка алуу жана көзөмөлдүк кылуу милдеттерин алып салуу өтүнүчү менен кайрылууга милдеттүү.

 

72-статья. Камкордукка алынган адамдын мүлкүн тескөө

 

1. Камкордукка алынган граждандын кирешеси, анын ичинде камкордуктагы адам өз алдынча сарптай алгандан башка, ошол камкордуктагы адамга анын мүлкүн башкаруудан келип түшүүчү киреше камкордукка алуучу жана көзөмөлдүк кылуучу тарабынан балдарды коргоо боюнча ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдын аймактык бөлүмүнүн алдын ала уруксаты боюнча камкордуктагы адамдын гана өзгөчө кызыкчылыгында сарпталат.

Камкордукка алуучу жана көзөмөлдүк кылуучу адам камкордуктагы адамга тиешелүү сумманын эсебинен ошол камкордуктагы адамды күтүүгө зарыл сарптоону балдарды коргоо боюнча ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдын аймактык бөлүмүнүн алдын ала уруксатысыз жүргүзүүгө укуктуу.

2. Көзөмөлдүк кылуучу адам балдарды коргоо боюнча ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдын аймактык бөлүмүнүн алдын ала уруксатысыз, ал эми камкордукка алуучу адам көзөмөлдүккө алынган адамды мүлкүнөн ажыратуу, мунун ичинде мүлктү алмашуу же белекке берүү, аны жалдоого (арендага), акысыз пайдаланууга же күрөөгө берүү боюнча бүтүм чыгарууга, камкордуктагы адамга таандык укуктардан баш тартууга алып келүүчү бүтүм чыгарууга, анын мүлкүн бөлүштүрүүгө же андан үлүштөрдү бөлүп чыгарууга, ошондой эле камкордуктагы адамдын мүлкүн азайтууга алып келүүчү башка кандай гана болбосун бүтүм чыгарууга макулдук берүүгө укуксуз.

Камкордуктагы адамдын мүлкүн башкаруунун тартиби мыйзам менен аныкталат.

КР Өкмөтүнүн 2006-жылдын 1-августундагы N 547 токтому менен бекитилген Камкорчулук жана көзөмөлчүлүк органдары жөнүндө Жобонун «Камкордукка алынгандардын мүлкүн башкаруу» VII бөлүмүн караңыз

 

3. Көзөмөлдүк кылуучу, камкордукка алуучу, алардын жубайлары жана жакын туугандары камкордуктагы адамга мүлктү белекке же акысыз пайдаланууга берүүдөн тышкаркы учурларда бүтүм чыгарууга, ошондой эле камкордуктагы адам менен көзөмөлдүк кылуучу же камкордукка алуучу адамдын жубайы жана алардын жакын туугандары менен бүтүм чыгарууда же сот ишин жүргүзүүдө камкордуктагы адамдын атынан чыгууга укуксуз.

 

73-статья. Камкордуктагы адамдын мүлкүн ишеним менен башкаруу

 

1. Камкордуктагы адамдын кыймылсыз жана кыймылдуу баалуу мүлктөрүн туруктуу башкаруу зарылчылыгы болгон учурда балдарды коргоо боюнча ыйгарым укуктуу органдын аймактык бөлүмү бул Бөлүм тарабынан аныктаган башкаруучу менен андай мүлктү ишеним боюнча башкаруу жөнүндө келишим түзөт. Мындай учурда камкордукка алуучу же көзөмөлдүк кылуучу камкордуктагы адамдын мүлкүнө болгон өз ыйгарым укуктарын сактап калат, ал укуктар ишеним боюнча башкарууга өткөрүп берилбейт.

Камкордуктагы адамдын мүлкүн башкаруу боюнча башкаруучу өз ыйгарым укуктарын ишке ашырган учурда ага карата ушул Кодекстин 72-статьясынын 2- жана 3-пункттарында каралган эрежелер жайылтылат.

2. Камкордуктагы адамдын мүлкүн ишеним боюнча башкаруу мүлктү ишеним боюнча башкаруу жөнүндөгү келишимди токтотуу үчүн мыйзамда каралган негиздер боюнча, ошондой эле камкордук кылуу жана көзөмөлдүккө алуу токтотулган учурда токтотулат.

(КР 2007-жылдын 31-июлундагы N 121, 2012-жылдын 16-июлундагы N 114 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

74-статья. Камкордукка алуучу жана көзөмөлдүк кылуучунун өз милдеттерин аткаруудан бошотулушу же четтетилиши

 

1. Сот камкордукка алуучуну же көзөмөлдүк кылуучуну өз милдеттерин аткаруудан жашы жете электерди ата-энелерине кайтарып берүү же аларды асырап алуу учурларында бошотот.

Камкордукка алынгандар тийиштүү тарбиялоо, дарылоо мекемелерине, калкты социалдык жактан коргоо мекемелерине же башка ушул сыяктуу мекемелерге жайгаштырылган учурда Сот мурда дайындалган камкордукка алуучуну же көзөмөлдүк кылуучуну, эгерде ал камкордукка алынгандардын кызыкчылыгына карама-каршы келбесе өз милдеттерин аткаруудан бошотот.

2. Жүйөөлүү себептер болгон учурда (ооруп калуу, мүлктүк абалынын өзгөрүшү, камкордуктагы адам менен пикир келишпестик ж.б.у.с.) камкордукка алуучу же көзөмөлдүк кылуучу өз өтүнүчү боюнча ал милдеттерди аткаруудан бошотулушу мүмкүн.

3. Камкордукка алуучу же көзөмөлдүк кылуучу өздөрүнө жүктөлгөн милдеттерди талаптагыдай аткарбаган учурда, анын ичинде камкордукка алуу же көзөмөлдүк кылуу ишин керт башынын кызыкчылыгына пайдаланганда же камкордукка алган адамды кароосуз жана зарыл жардамсыз калтырган учурда, сот камкордукка алуучуну же көзөмөлдүк кылуучуну бул милдеттерди аткаруудан четтетиши жана күнөөлүүнү мыйзамда белгиленген жоопкерчиликке тартышы мүмкүн.

(КР 2012-жылдын 16-июлундагы N 114 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

75-статья. Камкордукка алууну жана көзөмөлдүк кылууну токтотуу

 

1. Баралына жеткен граждандарды камкордукка алуу жана көзөмөлдүк кылуу камкордукка алуучунун, балдарды коргоо боюнча ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдын аймактык бөлүмүнүн арызы боюнча камкордукка алынган адамды аракетке жөндөмдүү же анын аракетке жөндөмдүүлүгүнүн чектелгендигин алып салынышын таануу жөнүндө соттун чечими чыккан учурда токтотулат.

2. Кенже жаштагы камкордукка алынгандар 14 жашка чыкканда аларды камкордукка алуу токтотулат, ал эми камкордук кылуучу милдетин жүргүзгөн граждан бул туурасында кошумча чечимсиз эле жашы жете элек балага көзөмөлдүк кылуучу болуп калат.

3. Жашы жете электерге көзөмөлдүк кылуу алар 18 жашка чыкканда, ошондой эле никеге киргенде жана жашы жеткенге чейин алар толук аракетке жөндөмдүүлүккө ээ болгон (56-статьянын 2-пункту жана 62-статья) башка учурларда өзгөчө чечим кабыл алынбастан эле токтотулат.

 

76-статья. Ишке жөндөмдүү гражданга патронаждык

 

1. Баралына жеткен ишке жөндөмдүү, бирок ден соолук абалына байланыштуу өз укуктарын өз алдынча коргой жана милдеттерин аткара албай турган граждандын өтүнүчү боюнча ага патронаж түрүндө асыроо белгилениши мүмкүн.

2. Ишке жөндөмдүү баралына жеткен граждандын камкордук көрүүчүсү (жардамчысы) мындай граждандын макулдугу боюнча гана балдарды коргоо боюнча ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдын аймактык боюнча бөлүмү тарабынан дайындалышы мүмкүн.

3. Ишке жөндөмдүү баралына жеткен камкордук көрүлүүчүгө таандык мүлктү камкордук көрүлүүчү менен түзүлгөн тапшыруу же ишеним менен башкаруу келишиминин негизинде камкордук көрүүчү (жардамчы) тескейт. Камкордук көрүлүүчүнү күтүүгө жана анын турмуш-тиричилик муктаждыктарын канааттандырууга багытталган турмуш-тиричилик жана башка бүтүмдөрдү түзүү камкордук көрүлүп жаткан адамдын макулдугу менен анын камкордук көрүүчүсү (жардамчысы) тарабынан жүзөгө ашырылат.

4. Ишке жөндөмдүү баралына жеткен гражданга бул статьянын 1-пунктуна ылайык белгиленген патронаж мындай патронаж астында турган граждандын талабы боюнча токтотулат.

Патронаж астында турган граждандын камкордук көрүүчүсү (жардамчысы) ушул Кодекстин 74-статьясында каралган учурларда өзүнө жүктөлгөн милдеттерди аткаруудан бошотулат.

 

77-статья. Гражданды дайынсыз жоголду деп табуу

 

1. Эгерде граждандын турган жеринде бир жыл бою анын жүргөн жери тууралу маалымат болбосо, аны таламдаш адамдардын арызы боюнча сот дайынсыз жоголду деп табышы мүмкүн.

2. Жок болуп жаткан адам жөнүндө акыркы маалыматтар алынган күндү аныктоо мүмкүн болбогондо дайынсыз жоголду деп табуу үчүн мөөнөттү эсептөөнүн башталышы катары жок болуп жаткан адам жөнүндө акыркы маалыматтар алынган айдан кийинки айдын биринчи числосу, ал эми бул айды белгилөө мүмкүн болбогондо — кийинки жылдын 1-январы эсептелет.

Жаранды дайынсыз жок деп табуу жана жаранды өлгөн деп жарыялоону КР 1999-жылдын 29-декабрындагы N 146 Жарандык процесстик кодексинин 31-главасын караңыз

 

78-статья. Гражданды натыйжасы дайынсыз жоголду деп табуунун натыйжасы

 

1. Дайынсыз жоголду деп табылган граждандын мүлкү, аны кайтаруу зарыл болгондо соттун чечиминин негизинде Балдарды коргоо боюнча ыйгарым укуктуу органдын аймактык бөлүмү аныктаган адамга ишеним менен башкарууга берилет жана ал ушул бул Бөлүм тарабынан менен түзүлгөн ишеничтүү башкаруу жөнүндө келишимдин негизинде иш-аракет кылат.

Дайынсыз жоголду деп табылган адамдын мүлкүн башкаруучу граждандык милдеттерди аткарууну кабыл алат, жоголгон адамдын мүлкүнүн эсебинен анын карыздарын жоет, бул мүлктү ошол адамдын таламында башкарат. Таламдаш жактардын арызы боюнча дайынсыз жоголгон адам багууга милдеттүү болгон граждандарга каражат берилет.

2. Балдарды коргоо боюнча ыйгарым укуктуу мамлекеттик органдын аймактык бөлүмү жок болгон граждандын орду жөнүндө маалымат алган күндөн тартып бир жыл өткөнгө чейин анын мүлкүн кайтаруу үчүн башкаруучуну дайындай алат.

3. Адамды дайынсыз жоголду деп табуунун бул статьяда каралбаган натыйжалары мыйзам менен аныкталат.

(КР 2007-жылдын 31-июлундагы N 121, 2012-жылдын 16-июлундагы N 114 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

79-статья. Гражданды дайынсыз жоголду деп табуу жөнүндө чечимди алып салуу

 

1. Дайынсыз жоголду деп табылган граждан пайда болгон же анын турган орду табылган учурда сот аны дайынсыз жоголду деп табуу жөнүндөгү чечимди алып салат. Соттун чечиминин негизинде бул граждандын мүлкүн башкаруу алып салынат.

2. Эгерде башкаруучуну дайындаган күндөн тартып үч жыл өткөндөн кийин адамды дайынсыз жоголду деп жарыялоо жөнүндөгү чечим алып салынбаса же гражданды өлдү деп табуу жөнүндө сотко кайрылуу болбосо, Балдарды коргоо боюнча ыйгарым укуктуу органдын аймактык бөлүмү гражданды өлдү деп табуу жөнүндө арыз менен сотко кайрылууга милдеттүү.

(КР 2012-жылдын 16-июлундагы N 114 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

80-статья. Гражданды өлдү деп жарыялоо

 

1. Эгерде жашаган жеринде үч жыл бою турган орду жөнүндө маалымат болбосо, ал эми алты ай бою ал өлүм коркунучундагы же белгилүү бир кырсыктан улам аны курман болду деп эсептөө негиз болгон шарттарда кабарсыз болсо, анда сот тарабынан ал өлдү деп жарыяланышы мүмкүн.

2. Согуш аракеттерине байланыштуу дайынсыз жок болгон аскер кызматчысы же башка граждан согуш аракеттери аяктаган күндөн кеминде эки жыл убакыт өткөндөн кийин сот тарабынан өлдү деп жарыяланышы мүмкүн.

3. Соттун өлдү деп жарыялаган чечими мыйзам күчүнө кирген күн өлдү деп жарыяланган граждандын өлгөн күнү болуп эсептелинет. Өлүм коркунучун туудурган же белгилүү бир кырсыктан өлгөн катары эсептөөгө негиз бар шарттарда дайынсыз жоголгон граждан өлгөн катары кабарланган учурда, сот мындай граждандын өлгөн күнү катары анын курман болгондугунун болжолдонгон күнүн тааный алат.

4. Граждандын өлдү деп жарыяланышы мындай граждандын укуктары жана милдеттери жагынан анын өлүмүнөн кийинки келип чыгуучу натыйжага алып келет.

Жаранды дайынсыз жок деп табуу жана жаранды өлгөн деп жарыялоону КР 1999-жылдын 29-декабрындагы N 146 Жарандык процесстик кодексинин 31-главасын караңыз

 

81-статья. Өлдү деп жарыяланган граждан өзү келгенден кийинки абал

 

1. Өлдү деп жарыяланган граждан өзү келген же турган орду билинген учурда тийиштүү чечим сот тарабынан жокко чыгарылат.

2. Граждан өзү келген мезгилдин убактысына карабастан, өзүнүн өлүмү жарыялангандан кийин, ушул Кодекстин 291-статьясынын 3-пунктунда каралгандан тышкары учурларда, сакталып калган мүлкү акысыз өткөн ар кандай жактан анын өзүнө кайтарылып берилишин талап кыла алат.

Өлдү деп жарыяланган граждандын мүлкү акы төлөнгөн бүтүм боюнча өткөрүп алган адамдар, эгерде өлдү деп жарыяланган граждандын тирүү экендигин билип туруп, анын мүлкүн сатып алгандыгы далилденсе, анда ага бул мүлктү кайтарып берүүгө милдеттүү. Мындай мүлктү кайтарып берүү мүмкүн болбосо, анын орду натуралай толтурулат.

3. Эгерде өлдү деп жарыяланган адамдын мүлкү мурастоо укугу боюнча мамлекетке өтүп жана сатылып кеткен болсо, анда адамды өлдү деп жарыялоо жөнүндөгү чечим алып салынгандан кийин мүлктү сатуудан алынган сумма төлөө күнүнө карата анын рыноктук наркын эске алуу менен ага кайтарылып берилет.

 

82-статья. Граждандык абал актыларын каттоо

 

1. Граждандык абалдын төмөндөгү актылары:

1) туулгандыгы;

2) никеге тургандыгы;

3) никени бузгандыгы;

4) асырап алгандыгы;

5) атасы ким экендигин белгилөө;

6) атын, фамилиясын жана атасынын атын өзгөртүү;

7) граждандын өлүшү.

2. Граждандык абал актыларын каттоо граждандык абал актыларын жазуу органдары тарабынан граждандык абал актыларын каттоо китебине (акт китептерине) тиешелүү жазууларды жазуу жана граждандарга бул жазуулардын негизинде күбөлүктөрдү берүү аркылуу жүргүзүлөт.

3. Граждандык абал актыларын жазууну оңдоо жана өзгөртүү граждандык абал актыларын жазуу органдары тарабынан жетиштүү негиздер болгон жана ишке тиешеси бар жактардын ортосунда талаш болбогон учурда жүргүзүлөт.

Таламдаш жактардын ортосунда талаш болсо же граждандык абал актысын жазуу органы жазууну оңдоодон же өзгөртүүдөн баш тарткан учурда талаш сот тарабынан чечилет.

Жарандык абал актысындагы туура эмес жазууларды белгилөөнү КР 1999-жылдын 29-декабрындагы N 146 Жарандык процесстик кодексинин 37-главасын караңыз

Граждандык абал актыларын жазууну жок кылуу жана калыбына келтирүү граждандык актыларын жазуу органы тарабынан соттун чечиминин негизинде жүргүзүлөт.

Көзөмөлсүз калган балдардын граждандык абал актыларын жазууну калыбына келтирүү жергиликтүү мамлекеттик администрацияларга караштуу врачтык комиссиялардын чечимдеринин негизинде граждандык абал актыларын жазуу органы тарабынан жүргүзүлөт.

Жергиликтүү мамлекеттик администрацияларга караштуу врачтык комиссиялардын чечимдери тиешелүү эксперттик мекемелердин корутундулары болгондо чыгарылат.

4. Граждандык абал актыларын каттоону жүзөгө ашыруучу органдар бул актыларды каттоонун тартиби, граждандык абал актыларынын жазууларын өзгөртүүнү, калыбына келтирүүнү жана жок кылуунун тартиби, акт китептеринин жана күбөлүктөрдүн формалары, ошондой эле акт китептерин сактоонун тартиби жана мөөнөттөрү граждандык абал актылары жөнүндө мыйзам тарабынан аныкталат.

(КР 2003-жылдын 17-февралындагы N 39, 2005-жылдын 4-июнундагы N 70 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

Караңыз:

КР 2005-жылдын 12-апрелиндеги N 60 «Жарандык абалдын актылары жөнүндө» Мыйзамы

 

4-1-Глава

Дыйкан (фермер) чарбасы

 

 

Караңыз:

КР 1999-жылдын 3-июнундагы N 47 «Дыйкан (фермер) чарбасы жөнүндө» Мыйзамы

 

82-1-статья. Дыйкан (фермер) чарбасынын түшүнүгү

 

Дыйкан (фермер) чарбасы — юридикалык жактын статусуна ээ болгон, болбосо өзүнүн ишин юридикалык жакты түзбөстөн жүзөгө ашырган, иши басымдуу түрдө айыл чарба продукциясын өндүрүүнү чогуу жүргүзгөн бир үй-бүлөнүн мүчөлөрүнүн, тууган-туушкандардын жана башка адамдардын жеке эмгегине негизделген, дыйкан чарбасынын мүчөлөрүнө биргелешкен менчикте таандык болгон же пайдаланууга (ижарага) алынган жер участогуна же башка мүлккө негизделген өз алдынча чарба жүргүзүүчү субъект.

Дыйкан (фермер) чарбасы юридикалык жак катары түзүлгөн учурда коммерциялык уюм болуп эсептелет.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

82-2-статья. Дыйкан (фермер) чарбасын түзүүнүн жана, каттоонун тартиби

 

1. Дыйкан (фермер) чарбасы ыктыярдуу башталыштарда гана түзүлөт. Дыйкан чарбасынын мүчөлөрү дыйкан чарбасынын курамынан тоскоолдуксуз чыгып кетүүгө укуктуу.

2. Дыйкан чарбасы юридикалык жак катары юстиция органдарында мамлекеттик каттоодон өтүүгө, болбосо, эгерде дыйкан чарбасы өзүнүн ишин юридикалык жакты түзбөстөн жүзөгө ашырса, жеке ишкер үчүн Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында каралган эрежелер боюнча жүзөгө ашырат.

 

Караңыз:

КР 1996-жылдын 12-июлундагы N 39 «Юридикалык жактарды мамлекеттик каттоо жөнүндө» Мыйзамы

 

3. Дыйкан (фермер) чарбасынын укуктук абалы жана аны түзүүнүн өзгөчөлүктөрү «Дыйкан (фермер) чарбасы жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамы тарабынан жөнгө салынат.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

82-3-статья. Дыйкан (фермер) чарбасынын менчиги (мүлкү)

 

Эгерде мыйзамда же алардын ортосундагы келишимде башкача каралбаса, дыйкан (фермер) чарбасынын менчиги (мүлкү) анын мүчөлөрүнө жалпы биргелешкен менчик укугунда таандык.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

5-Глава

Юридикалык жактар

 

§ 1. Негизги жоболор

 

83-статья. Юридикалык жактын түшүнүгү

 

1. Менчигинде, чарба жүргүзүүсүндө же оперативдүү башкаруусунда өзгөчөлөнгөн мүлкү бар жана өзүнүн милдеттенмелери боюнча ал мүлкү менен жооп берген, өз атынан ушул мүлккө байланышкан жана мүлккө байланышпаган жеке укуктарга жана милдеттенмелерге ээ боло алуучу жана ишке ашыруучу, сотто доочу жана жоопкер катары да чыга алуучу уюм юридикалык жак катары таанылат.

Юридикалык жактын өз алдынча балансы же сметасы болууга тийиш.

2. Юридикалык жактын мүлкүн түзүүгө катышкандыгына байланыштуу анын уюштуруучулары (катышуучулары), ушул юридикалык жакка карата милдеттенме укугуна же анын мүлкүнө буюм укугуна ээ болушу мүмкүн.

Аларга карата катышуучулары милдеттенме укугуна ээ болгон юридикалык жактарга төмөнкүлөр кирет: чарбалык шериктештиктер жана коомдор.

Алардын мүлкүнө уюштуруучулар менчик укугун же башкача буюм укугун сактап калган юридикалык жактарга чарба жүргүзүү укугунда же оперативдүү башкаруу укугунда мүлккө ээлик кылган уюмдар кирет.

3. Аларга карата уюштуруучулары (катышуучулары) мүлктүк укукка ээ болбогон юридикалык жактарга төмөнкүлөр кирет: коомдук бирикмелер жана диний уюмдар; кайрымдуулук жана башка коомдук фонддор; юридикалык жактардын бирикмелери (ассоциациялары жана союздары).

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

84-статья. Юридикалык жактын укукка жөндөмдүүлүгү

 

1. Юридикалык жак анын уюштуруу документтеринде каралган ишмердиктин максаттарына ылайык граждандык укуктарга ээ боло алат жана мындай ишмердикке байланыштуу милдеттерди ала алат.

Чарба жүргүзүү укугунда же оперативдүү башкаруу укугунда мүлккө ээлик кылган уюмдарды (мамлекеттик жана муниципалдык ишканалар) кошпогондо, коммерциялык уюмдар, иш жүргүзүүнүн мыйзамда тыюу салынбаган ар кандай түрүн ишке ашырууга зарыл болгон граждандык укуктарга жана милдеттерге ээ. Юридикалык жак тизмеси мыйзам тарабынан аныкталуучу ишмердиктин айрым түрлөрүн атайын уруксаттын (лицензиянын) негизинде гана ишке ашыра алат.

2. Юридикалык жактын укуктары мыйзамда каралган учурларда жана тартипте гана чектелиши мүмкүн. Юридикалык жак укугунун чектелиши тууралу чечим боюнча сотко даттана алат.

3. Юридикалык жактын укукка жөндөмдүүлүгү ал түзүлгөн учурдан баштап пайда болот (86-статьянын 2-пункту) жана анын жоюлушу аяктаганда токтотулат (98-статьянын 8-пункту).

Эгерде мыйзамда башкача белгиленбесе, бул ишти жасоого лицензия алуу зарыл болгон ишмердикти жүзөгө ашырууга юридикалык жактын укугу (ушул статьянын 1-пункту) мындай лицензияны алган учурдан тартып пайда болот жана анын колдонулушунун мөөнөтү аяктаганда токтойт.

(Беренеге талкулоону КР 1998-жылдын 3-декабрындагы N 149 Мыйзамында караңыз)

 

85-статья. Коммерциялык жана коммерциялык эмес уюмдар

 

1. Өз ишмердигинин негизги максаты катары пайда табууну көздөгөн (коммерциялык) же мындай максат катары пайда табууну көздөбөгөн жана алынган пайданы катышуучулардын ортосунда бөлүштүрбөгөн (коммерциялык эмес) уюмдар юридикалык жактар боло алат.

2. Коммерциялык уюмдар катары саналган юридикалык жактар чарбачылык шериктештиктердин жана коомдордун, кооперативдердин, дыйкан (фермердик) чарбаларынын, мамлекеттик жана муниципалдык ишканалардын түрүндө түзүлө алат.

3. Коммерциялык эмес уюмдар катары саналган юридикалык жактар мекеменин менчик ээси тарабынан финансылануучу кооперативдер, саясий партиялар дагы башка коомдук же диний уюмдар (бирикмелер), мекемелер кайрымдуулук жана башка фонддор, ошондой эле мыйзамда каралган дагы башка түрлөрдө түзүлө алат.

Коммерциялык эмес уюмдар өздөрүнүн уставындагы максаттарга зарыл болгон өлчөмдө гана ишкердик кыла алат.

4. Коммерциялык жана (же) коммерциялык эмес уюмдардын бирикмелеринин ассоциациялар (бирликтер) түрүндө түзүлүшүнө жол берилет.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 2003-жылдын 17-февралындагы N 39, 2009-жылдын 12-октябрындагы N 263 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

86-статья. Юридикалык жактарды мамлекеттик каттоо

 

1. Юридикалык жак юридикалык жактарды каттоо жөнүндө мыйзамда белгиленген тартипте ыйгарым укуктуу мамлекеттик орган тарабынан мамлекеттик катталууга тийиш. Мамлекеттик катоонун маалыматтары, юридикалык жактардын бирдиктүү мамлекеттик тизмесине киргизилет, ал жалпы таанышуу үчүн ачык болот.

 

Караңыз:

КР 1996-жылдын 12-июлундагы N 39 «Юридикалык жактарды мамлекеттик каттоо жөнүндө» Мыйзамы;

КР Өкмөтүнүн 2008-жылдын 23-апрелиндеги N 182 «Юридикалык жактарды, филиалдарды жана өкүлчүлүктөрдү «бирдиктүү терезе» принциби боюнча мамлекеттик каттоодо (кайра каттоодо) мамлекеттик органдар ортосунда өз ара аракеттенүү тартиби жөнүндө жобону бекитүү тууралуу» токтому

 

Жамааттык уюмдарды каттоо маселелери тийиштүү мыйзамдар менен жөнгө салынат.

Каттоодон баш тартуу мыйзамдарда каралган негиздер боюнча жүргүзүлөт. Юридикалык жакты түзүү максатка ылайык эмес деген себептер боюнча аны каттоодон баш тартууга жол берилбейт.

Мамлекеттик каттоодон баш тартуу, ошондой эле мындай каттоодон оолактоо сотко даттанылышы мүмкүн.

2. Юридикалык жак мамлекеттик каттоодон өткөн учурдан тартып юридикалык жак болуп түзүлдү деп эсөптелет.

3. Юридикалык жак мыйзамда белгиленген учурда гана кайрадан, каттоодон өтөт.

(КР 2000-жылдын 18-январындагы N 24, 2007-жылдын 31-июлундагы N

121, 2009-жылдын 20-февралындагы N 56 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

87-статья. Юридикалык жактын түзүлүшү жана уюштуруу документтери

 

1. Юридикалык жакты бир же бир нече уюштуруучу уюштурушу мүмкүн.

2. Юридикалык жакты уюштуруучу мүлктүн менчик ээлери же алар ыйгарым укук берген органдар же жактар мыйзамда атайын каралган учурларда башка уюмдар же граждандар боло алышат. Мында мүлккө чарба жүргүзүү же оперативдүү башкаруу укугунда ээлик кылгандар менчик ээсинин же ал ыйгарым укук берген органдын макулдугу менен башка юридикалык жактардын уюштуруучусу боло алат.

3. Юридикалык жак уставдын же уюштуруу келишиминин жана уставынын, же уюштуруу келишиминин гана негизинде аракеттенет. Мыйзамда каралган учурларда коммерциялык уюм болуп саналбаган юридикалык жак мындай түрдөгү уюмдар жөнүндөгү жалпы жобонун негизинде иштеши мүмкүн.

Юридикалык жактын уюштуруу келишимин анын уюштуруучулары (катышуучулары) түзүшөт, ал эми уставы алар тарабынан бекитилет.

Ушул Кодекске ылайык бир уюштуруучу тарабынан түзүлгөн юридикалык жак ошол уюштуруучу бекиткен уставдын негизинде иштейт.

4. Юридикалык жактын уставында жана башка уюштуруу документтеринде юридикалык жактын аталышы, анан орун алган жери, юридикалык жактын ишмердигин башкаруу тартиби, ошондой эле тийиштүү түрдөгү юридикалык жак жөнүндөгү мыйзамдарда белгиленген башка маалыматтар болууга тийиш. Коммерциялык эмес уюмдардын, мамлекеттик жана муниципалдык ишканалардын, ал эми мыйзамда каралган учурларда, башка дагы коммерциялык уюмдардын уюштуруу документтеринде юридикалык жактын ишмердигинин предмети жана максаты аныкталууга тийиш. Айрым коммерциялык уюмдардын уюштуруу документтеринде алардын ишмердигинин предмети жана максаты аныкталышы мүмкүн.

Уюштуруучулар уюштуруу келишиминде юридикалык жакты түзүүгө милдеттенишет, аны түзүү боюнча ишмердиктин биргелешкен тартибин, ага өз мүлкүн өткөрүп берүүнүн жана анын ишмердикке катышуу шарттарын аныкташат. Ошондой эле келишимде катышуучулардын ортосунда пайданы жана чыгымдарды бөлүштүрүүнүн, юридикалык жактын ишмердигин башкаруунун, уюштуруучулардын (катышуучулардын) анын курамынан чыгуусунун тартиби жана шарттары аныкталат. Уюштуруучулардын макулдугу менен уюштуруу келишимине башка шарттар да киргизилиши мүмкүн.

5. Саясий партиялардан, диний уюмдардан жана башка коммерциялык эмес уюмдардан тышкары юридикалык жактардын уюштуруу документтерин өзгөртүү юридикалык жактын ыйгарым укуктуу органы аларды белгиленген тартипте бекиткен күндөн тартып күчүнө кирет.

Саясий партиялардын, диний уюмдардын жана башка коммерциялык эмес уюмдардын уюштуруу документтерин өзгөртүү алар мамлекеттик каттоодон өткөн күндөн тартып күчүнө кирет.

Мыйзамда белгиленген учурларда юридикалык жактын уюштуруу документтерин өзгөртүү мамлекеттик каттоо жүргүзгөн органга мындай өзгөртүүлөр жөнүндө билдирүү жиберген күндөн тартып күчүнө кирет. Мында юридикалык жактар жана алардын уюштуруучулары ушул өзгөртүүлөрдү эске алуу менен аракеттенген үчүнчү жактарга карата мындай өзгөртүүлөрдүн каттоосу жоктугуна шылтоо кылууга укугу жок.

(КР 2009-жылдын 20-февралындагы N 56 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

88-статья. Юридикалык жактын органдары

 

1. Юридикалык жак мыйзамга жана уюштуруу документтерине ылайык колдонулган өзүнүн органдары аркылуу граждандык укукту жана граждандык милдеттерди өзүнө алат. Юридикалык жактын органдарын дайындоо же шайлоо тартиби мыйзамдар жана уюштуруу документтери менен аныкталат.

2. Мыйзамда белгиленген учурларда юридикалык жак өзүнүн катышуучулары аркылуу граждандык укуктарга ээ боло алат жана граждандык милдеттерди өзүнө ала алат.

3. Мыйзамга же юридикалык жактын уюштуруу документтерине ылайык анын атынан чыгуучу жак өзү өкүлчүлүк кылган юридикалык жактын кызыкчылыгында акыл-эстүүлүк жана ак ниеттүүлүк менен аракеттенүүгө тийиш. Ал юридикалык жактын уюштуруучуларынын (катышуучуларынын, мүчөлөрүнүн) талабы боюнча алар юридикалык жакка келтирген зыяндын ордун, мыйзамда же келишимде башка каралбагандыктан, толтуруп берүүгө милдеттүү.

 

89-статья. Юридикалык жактын аталышы жана жайгашкан жери

 

1. Юридикалык жак анын түрүн, уюштуруучулук-укуктук формасы жана ишмердигинин мүнөзүн камтыган аталышка ээ болот.

Юридикалык жактын аталышына Кыргыз Республикасынын официалдуу толук же кыскартылган аталышын киргизүүгө, мындай аталышты же мамлекеттик символиканын элементтерин юридикалык жактын документтеринин реквизиттерине же рекламалык материалдарына киргизүүгө Кыргыз Республикасынын Өкмөтү тарабынан аныкталган тартипте гана жол берилет.

 

Караңыз:

КР 2006-жылдын 13-февралы N 94 «Товардык белгилерде, тейлөө белгилеринде Кыргыз Республикасынын толук же кыскартылган атын жана анын негизинде түзүлгөн сөздөрдү жана сөз айкаштарын пайдалануунун тартиби жөнүндө» токтому;

КР толук же кыскартылган расмий аталышын юридикалык жактардын, филиалдардын (өкүлчүлүктөрдүн) аталышына кошуу тартиби жөнүндө Жобо ( КР Өкмөтүнүн 2010-жылдын 8-декабрындагы N 318 токтому менен бекитилген)

 

2. Юридикалык жактын, эгерде мыйзамга ылайык юридикалык жактын уюштуруу документтеринде башка белгиленбесе, анын мамлекеттик каттоодон өткөн жери катары аныкталат.

3. Юридикалык жактын аталышы жана жайгашкан жери анын уюштуруу документтеринде көрсөтүлөт.

4. Коммерциялык уюм болгон юридикалык жак фирмалык аталышка ээ болууга тийиш.

Фирмалык аталышы белгиленген тартипте катталган юридикалык жак аны пайдалануунун өзгөчө укугуна ээ болот.

Фирмалык аталаштарды каттоо жана пайдалануу тартиби мыйзамдар менен ушул Кодекске ылайык аныкталат.

 

Караңыз:

КР 1999-жылдын 23-декабрындагы N 145 «Фирмалык аталыштар жөнүндө» Мыйзамы

 

Бөлөк бирөөнүн катталган фирмалык аталышын укуксуз пайдаланган жак фирмалык аталыш укугуна ээ болгон жактын талабы боюнча аны пайдаланууну токтотууга жана келтирилген зыяндын ордун толтурууга милдеттүү.

 

90-статья. Өкүлчүлүктөр жана филиалдар

 

1. Юридикалык жак орун алган жерден башка жерде жайгашкан жана ага өкүлчүлүк кылган жана кызыкчылыгын коргогон, анын атынан бүтүмдөрдү түзүп жана башка юридикалык иш-аракеттерди жүргүзгөн өз алдынча бөлүк өкүлчүлүк болуп эсептелет.

2. Юридикалык жак орун алган жерден башка жерде жайгашкан жана анын функцияларын толугу менен же жарым-жартылай, анын ичинде өкүлчүлүк милдеттерин аткаруучу өз алдынча бөлүк филиал болуп эсептелет.

3. Өкүлчүлүктөр жана филиалдар юридикалык жак болуп саналбайт. Алар өздөрүн түзгөн юридикалык жактардын мүлкүн алат жана алар тарабынан бекитилген жоболордун негизинде иш жүргүзүшөт.

Өкүлчүлүктөрдүн жана филиалдардын жетекчилери юридикалык жак тарабынан дайындалат жана алардын ишеним катынын негизинде иштешет.

Өкүлчүлүктөр жана филиалдар аларды түзгөн юридикалык жактын уюштуруу документтеринде көрсөтүлүүгө тийиш.

 

91-статья. Юридикалык жактын жоопкерчилиги

 

1. Юридикалык жактар, мекеменин менчик ээси тарабынан финансылануучудан тышкары, өз милдеттенмелери боюнча өзүнө таандык бардык мүлк менен жооп берет.

2. Менчик ээси тарабынан финансылануучу мекемелер өз милдеттенмелери боюнча ушул Кодекстин 164-статьясында белгиленген тартипте жана шартта жооп берет.

3. Юридикалык жактын уюштуруучусу (катышуучусу) же анын мүлкүнүн менчик ээси юридикалык жактын милдеттенмелери боюнча жооп бербейт, ал эми юридикалык жак уюштуруучунун (катышуучунун) же менчик ээсинин милдеттенмелери боюнча, ушул Кодекс, мыйзам же юридикалык жактын уюштуруу документтери менен белгиленгенден тышкары, жооп бербейт.

(КР 2009-жылдын 20-февралындагы N 56 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

92-статья. Юридикалык жакты кайра түзүү

 

1. Юридикалык жактарды кайра түзүү (бириктирүү, кошуу, бөлүү, бөлүп чыгаруу, өзгөртүп түзүү) анын уюштуруучуларынын (катышуучуларынын) же уюштуруу документтери менен ага ыйгарым укук берилген юридикалык жактын органынын чечими менен, лицензияда белгиленген операцияларды жүргүзүү алар үчүн ишмердиктин бирден-бир уруксат берилген түрү болуп

саналган банктарга, финансы-кредит уюмдарына же мекемелерге карата ый-

гарым укуктуу мамлекеттик органдын чечими боюнча ишке ашырылышы мүмкүн.

Сот тарабынан таанылган же кредиторлордун жыйынында банкрот (ку-

дуретсиз) деп жарыяланган юридикалык жакты кайра түзүү негиздери жана тартиби банкроттук жөнүндө мыйзамдар менен белгиленет.

2. Монополиялык ишмердикке чек коюу максатында мыйзам менен коммерциялык уюмдарды соттун чечими боюнча мажбурлап өзгөртүп түзүү каралышы мүмкүн.

Эгерде юридикалык жактын уюштуруучулары, алар ыйгарым укук берген орган же уюштуруу документтери менен өзгөртүп түзүү ыйгарым укугу берилген орган соттун чечиминде аныкталган мөөнөттө юридикалык жакты өзгөртүп түзүүнү ишке ашырбаса, сот юридикалык жакка тышкы башкаруучуну дайындайт жана ага бул юридикалык жакты өзгөртүп түзүүнү ишке ашырууну тапшырат. Тышкы башкаруучу дайындалган учурдан баштап, ага юридикалык жактын ишин башкаруунун ыйгарым укугу өтөт. Тышкы башкаруучу сотто юридикалык жактын атынан чыгат, бөлүштүрүү балансын түзөт жана аны өзгөртүп түзүүнүн натыйжасында пайда болгон юридикалык жактын уюштуруу документтери менен бирге соттун бекитүүсүнө берет.

Аталган документтердин сот тарабынан каралышы жаңы пайда болгон юридикалык жактарды мамлекеттик каттоодон өткөрүү үчүн негиз болот.

3. Мыйзамда белгиленген учурларда юридикалык жактарды бириктирүү, кошуу же өзгөртүп түзүү түрүндө кайра түзүү учурларында буга ыйгарым укук берилген, мамлекеттик органдардын макулдугу менен гана жол берилет.

4. Кошуу аркылуу кайра түзүү түрүндөгү учурлардан тышкары, жаңы пайда болгон юридикалык жактар каттоодон өткөн учурдан тартып юридикалык жак кайра түзүлдү деп эсептелинет.

Юридикалык жакты ага башка юридикалык жакты кошуу менен кайра түзүүдө алардын биринчиси юридикалык жактардын бирдиктүү мамлекеттик реестрине кошулган юридикалык жактын ишмердигинин токтотулушу тууралу жазуу киргизилген учурдан тартып кайра түзүлдү деп эсептелет.

(КР 1997-жылдын 15-октябрындагы N 76, 1999-жылдын 27-ноябрындагы N 131 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

93-статья. Юридикалык жактарды кайра түзүүдө укуктун өтүүсү

 

1. Юридикалык жактар кошулганда алардын ар биринин укуктары менен милдеттери жаңы пайда болгон юридикалык жакка өткөрүп берүү актысына ылайык өтөт.

2. Бир юридикалык жакты башка юридикалык жакка кошкондо кийинкисине кошулган юридикалык жактын укуктары менен милдеттери өткөрүп берүү актысына ылайык өтөт.

3. Юридикалык жакты бөлгөндө анын укуктары менен милдеттери жаңы пайда болгон юридикалык жактарга бөлүү балансына ылайык өтөт.

4. Юридикалык жактын курамынан бир же бир нече юридикалык жак бөлүнүп чыкканда алардын ар бирине ажыратуу балансына ылайык кайра түзүлгөн юридикалык жактын укуктары менен милдеттери өтөт.

5. Бир түрдөгү юридикалык жакты экинчи түрдөгү юридикалык жакка кайра түзгөндө (уюштуруучулук-укуктук түрүн өзгөрткөндө) жаңы пайда болгон юридикалык жакка өткөрүп берүү актысына ылайык кайра түзүлгөн юридикалык жактын укуктары менен милдеттери өтөт.

 

94-статья. Өткөрүп берүү актысы жана ажыратуу балансы

 

1. Өткөрүп берүү актысы жана ажыратуу балансы кайра түзүлгөн юридикалык жактын бардык кредиторлору менен карызкорлоруна карата бардык милдеттенмелери боюнча укуктардын өтүшү, анын ичинде тараптар талашып жаткан милдеттенмелер боюнча укуктардын өтүүсү тууралу жоболорду камтууга тийиш.

2. Өткөрүп берүү актысы жана ажыратуу балансы юридикалык жактын уюштуруучулары (катышуучулары) же юридикалык жакты кайра түзүү жөнүндө чечим кабыл алган орган тарабынан бекитилет жана жаңы пайда болгон жактардын уюштуруу документтери менен бирге аларды мамлекеттик каттоо үчүн же иштеп жаткан юридикалык жактардын уюштуруу документтерине өзгөртүү киргизүү үчүн берилет.

Уюштуруу документтери менен чогуу тиешелүү өткөрүп берүү актысынын же ажыратуу балансынын берилбегендиги, ошондой эле анын ичинде кайра түзүлгөн юридикалык жактын милдеттенмелери боюнча укуктун өтүүсү тууралу жобонун жоктугу жаңы пайда болгон юридикалык жактарды мамлекеттик каттоого алуудан баш тартууга алып келет.

 

95-статья. Юридикалык жакты кайра түзүүдө анын кредиторлорунун

укуктарынын гарантиясы

 

1. Юридикалык жакты кайра түзүү жөнүндө чечим кабыл алган анын уюштуруучулары (катышуучулары) же орган бул тууралу кайра түзүлүп жаткан юридикалык жактын кредиторлоруна кат жүзүндө билдирүүгө милдеттүү.

2. Кайра түзүлүп жаткан юридикалык жактын кредитору юридикалык жак карызкор болгон милдеттенмени токтотууну же мөөнөтүнөн мурда аткарууну жана тарткан зыяндарынын ордун толтуруп берүүнү талап кылууга укуктуу.

3. Эгерде ажыратуу балансы кайра түзүлгөн юридикалык жактын укугу өтүүчүлөрдү аныктоого мүмкүндүк бербесе, анда жаңы пайда болгон юридикалык жактар кайра түзүлгөн юридикалык жактын кредиторлорунун алдында анын милдеттенмелери боюнча көтөрөт.

 

96-статья. Юридикалык жакты жоюу

 

1. Юридикалык жакты жоюу анын укуктарын жана милдеттерин укуктун өтүүчүлүк тартибинде башка жактарга өткөрбөй токтотууга алып келет.

2. Юридикалык жак:

аны уюштуруучулардын (катышуучулардын) же юридикалык жактын уюштуруу документи менен ыйгарым укугун алган органдын чечими боюнча, анын ичинде ал максатына жетүү үчүн түзүлгөн юридикалык жак түзүлгөн мөөнөтү аяктагандыгына байланыштуу же аны түзүүдө четтетүүгө болбой турган мыйзамды бузууга жол берилгендигине карата юридикалык жакты каттоо сот тарабынан жараксыз деп табылгандыгына байланыштуу;

ишмердигин тиешелүү уруксатсыз (лицензиясыз) жүзөгө ашырган же мыйзам тарабынан тыюу салынган ишмердикти жүргүзгөн, же мыйзамдарды башкача бир нече же одоно бузуулар менен же ишмердигин юридикалык жактын уставдык максаттарына лицензияда белгиленген операцияларды жүргүзүү алар үчүн ишмердиктин бирден-бир уруксат берилген түрү болуп саналган банктардын, финансы-кредиттик уюмдардын жана мекемелердин лицензиясы кайтарылып алынган учурларда карама-каршы жүзөгө ашырган, ошондой эле ушул Кодексте каралган башка учурларда соттун чечими боюнча жоюлушу мүмкүн.

Төлөөгө жөндөмдүү юридикалык жакты — Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынан лицензия алган банкты же финансы-кредиттик мекемени жоюу банк операцияларын жүргүзүү укугундагы лицензия кайтарылып алынган учурда, банктар жана башка финансы-кредиттик мекемелер үчүн белгиленген өзгөчөлүктөрдү эске алуу менен жүргүзүлөт.

Банктын акционерлери тарабынан банк операцияларын жүзөгө ашырууга лицензия кайтарылып алынгандан кийин жоюу же өзгөртүп түзүү жөнүндө чечим 1 айдын ичинде кабыл алынбаса, юридикалык жакты — банкты мажбурлап жоюу жүргүзүлөт.

Банк лицензиясын кайтарып алуу же убактылуу токтотуу учурунда Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы катышуучулар тарабынан — жоюу комиссиясы (жоюучу) же сот тарабынан администратор дайындалганга чеиин банктын активдерин жана документтерин сактап туруу максатында убактылуу башкаруучуну дайындоого тийиш. Убактылуу башкаруучу «Банкроттук (кудуретсиздик) жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамынын 63-статьясына ылайык убактылуу администратор үчүн анын дайындалышынын өзгөчөлүгүн эске алуу менен белгиленген ыйгарым укуктарга ээ болот.

3. Ушул статьянын 2-пунктунда көрсөтүлгөн негиздер боюнча юридикалык жакты жоюу жөнүндө талап мыйзам мындай талап коюу укугун берген мамлекеттик орган же жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу органы тарабынан сотко берилиши мүмкүн.

Юридикалык жакты жоюу жөнүндө соттун чечими менен анын уюштуруучуларына (катышуучуларына) же аны уюштуруу документтери менен юридикалык жакты жоюуга ыйгарым укук берилген органга юридикалык жакты жоюуну жүзөгө ашыруу боюнча милдеттер жүктөлүшү мүмкүн.

Ушул Кодекстин ушул статьясынын 2, 3-пункттарынын жана 97, 98-статьяларынын талаптары банкрот болуу процессинде юридикалык жактарды жоюуга карата колдонулбайт.

4. Коммерциялык уюм болуп эсептелген кооператив же коомдук фонд катары аракеттенген юридикалык жак ал банкрот(кудуретсиз) деп табылгандыгына байланыштуу ушул Кодекстин 100-статьясына ылайык жоюлат.

Эгерде мындай юридикалык жактын мүлкүнүн наркы кредиторлордун талаптарын канааттандыруу үчүн жетишсиз болсо, ал ушул Кодекстин 100-статьясында белгиленген тартипте гана жоюлушу мүмкүн.

Банкроттуктун (кудуретсиздиктин) натыйжасында юридикалык жактарды жоюу жөнүндө жоболор мекемелерге карата колдонулбайт.

(КР 1997-жылдын 15-октябрындагы N 76, 1999-жылдын 21-июлундагы N 83, 1999-жылдын 27-ноябрындагы 131 14860}, 2003-жылдын 17-февралындагы N 38 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

97-статья. Юридикалык жакты жоюу жөнүндө чечим кабыл алган жактын

милдеттери

 

1. Юридикалык жакты жоюу жөнүндө чечим кабыл алган юридикалык жактын уюштуруучулары (катышуучулары) же орган бул тууралу юридикалык жактарды мамлекеттик каттоого алуучу органга юридикалык жак жоюлуп жаткандыгы тууралу юридикалык жактардын бирдиктүү мамлекеттик реестрине маалымат киргизүү үчүн токтоосуз билдирүүгө милдеттүү.

2. Юридикалык жакты жоюу жөнүндө чечим кабыл алган юридикалык жактын уюштуруучулары (катышуучулары) же орган жоюу комиссиясын (жоюучуну) дайындайт, ушул Кодекске ылайык жоюу тартибин жана мөөнөтүн белгилейт.

3. Жоюу комиссиясы (жоюучу) дайындалгандан тартып юридикалык жактын органдарынын анын мүлкүн тескөө боюнча иш-аракетин контролдоо боюнча ыйгарым укугун алат. Атап айтканда, юридикалык жактын органдарынын мүлктү ажыратууга же карыздарын тындырууга карата жасалган актылары жоюу комиссиясынын (жоюучунун) макулдугу менен гана жүргүзүлөт.

4. Юридикалык жактын ыйгарым укуктуу органы жоюу балансын бекитүү жөнүндө чечимди юридикалык жактын милдеттенмелери, анын ичинде үчүнчү жактардын алдында кепилдик милдеттенмелери жок болгон учурда гана кабыл алышы мүмкүн.

Юридикалык жак жоюлгандан кийин анын кредитордук карызы бар экендиги аныкталган учурда юридикалык жактын уюштуруучулары (катышуучулар, акционерлер) кредитордун алдында юридикалык жактын ишмердиги токтотулгандыгы каттоодон өткөн учурдан тартып 2 жылдын ичинде кредитордун талабы берилген шартта Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык толук жоопкерчиликте болушат.

(КР 2009-жылдын 20-февралындагы N 56 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

98-статья. Юридикалык жакты жоюунун тартиби

 

1. Жоюу комиссиясы (жоюучу) кредиторлорду аныктоого жана дебитордук карыздарды алууга бардык аракеттерди жасайт, ошондой эле юридикалык жактын жоюлуп жаткандыгы жөнүндө анын кредиторлоруна кат жүзүндө кабарлайт.

2. Эгерде жоюлуп жаткан юридикалык жактын (мекемелерден башкасынын) акча каражаты кредиторлордун талаптарын канааттандыруу үчүн жетишсиз болсо, анда ал ушул Кодекстин 100-статьясында белгиленген тартипте гана жоюлушу мүмкүн.

3. Жоюлуп жаткан юридикалык жактын кредиторлоруна акча суммаларын төлөө ушул Кодекстин 99-статьясында белгиленген кезектүүлүк тартиби боюнча жоюу комиссиясы (жоюучу) тарабынан жүргүзүлөт.

4. Кредиторлор менен эсептешүү бүткөндөн кийин жоюу комиссиясы (жоюучу) жоюу балансын түзөт, ал юридикалык жактын мүлкүнүн менчик ээси же юридикалык жакты жоюу жөнүндө чечим кабыл алган орган тарабынан бекитилет.

5. Жоюлуп жаткан мекеменин акчалай каражаты кредиторлордун талаптарын канааттандыруу үчүн жетишсиз болгон учурда кредиторлор талаптарынын аткарылбай калган бөлүгүн бул мекеменин менчик ээсинин мүлкүнүн эсебинен канааттандыруу доосу менен сотко кайрылууга укуктуу.

6. Юридикалык жактын кредиторлорунун талаптары канааттандырылгандан кийин калган мүлкү, эгерде мыйзамда же ушул юридикалык жактын уюштуруу документтеринде башкача каралбаса, бул мүлккө карата буюм укугу же бул юридикалык жакка карата милдеттенмелик укугу бар юридикалык жактын уюштуруучуларына (катышуучуларына) берилет.

7. Юридикалык жактын жоюлушу аяктады, ал эми юридикалык жак ишин токтотту деп каттоочу уюмдун тиешелүү чечими кабыл алынган учурдан тартып эсептелет.

(КР 2009-жылдын 20-февралындагы N 56 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

99-статья. Кредиторлордун талаптарын канааттандыруу

 

1. Юридикалык жак жоюлганда анын кредиторлорунун талабы төмөндөгүдөй кезекте канааттандырылат:

биринчи кезекте — мыйзамда аныкталган тартипте тийиштүү убктылуу төлөмдөрдү капитализациялоо жолу менен өмүрүнө же ден соолугуна зыян келтирилгендиги үчүн карызкор жоопкерчилик тарткан граждандардын талабы канааттандырылат;

экинчи кезекте — эмгек келишими (контракт) боюнча иштеген адамдарга эс алуу күндөрү үчүн жана социалдык пособиелерди төлөп берүү жана эмгек акы төлөп берүү боюнча эсептешүүлөр үч айдан ашпаган мезгил үчүн жүргүзүлөт;

үчүнчү кезекте — кредиторлордун күрөө менен камсыз кылынбаган алар боюнча пайыздары жана негизги суммалары боюнча талаптар канааттандырылат. Мында, бул кезектин башка кредиторлорунун талаптарына карабастан, адегенде аффилирленбеген жеке жактардын — банктардын аманатчыларынын талаптары, андан кийин аффилирленген жеке жактардын — банктардын талаптары канааттандырылат;

төртүнчү кезекте бюджетке жана бюджеттен тышкаркы фондуларга милдеттүү төлөмдөрдүн негизги суммалары боюнча эсептешүүлөр жүргүзүлөт;

бешинчи кезекте — бюджетке жана бюджеттен тышкаркы фондуларга милдеттүү төлөмдөрдүн негизги суммалары боюнча үчүнчү жана төртүнчү кезектеги кредиторлордун неустойканы (пеня жана штрафтар) төлөп берүү боюнча талаптары канааттандырылат.

Кредиторлордун бардык талаптары канааттандырылгандан кийин калдыгы юридикалык жактын уюштуруучуларына (катышуучуларына) төлөнүп берилет (берилет).

Кредиторлордун күрөө менен камсыз кылынган талаптары ушул Кодекстин 324-статьясына ылайык күрөөнү реализациялоодон алынган сумманын чегинде башка кредиторлордун алдында артыкчылык менен канааттандырылат.

2. Ар бир кезектин талаптары андан мурдагы кезектин талаптары толугу менен канааттандырылгандан кийин гана канааттандырылат.

3. Жоюу комиссиясы (жоюучу) кредитордун талабын аткаруудан баш тартса же аны кароодон четтесе, кредитор юридикалык жактын жоюу балансынын бекитилишине чейин жоюу комиссиясына (жоюучуга) доо менен сотко кайрылууга укуктуу. Соттун чечими менен кредитордун талаптары жоюлуп жаткан юридикалык жактын калган мүлкүнүн эсебинен канааттандырылышы мүмкүн.

4. Жоюу комиссиясы (жоюучу) белгилеген мөөнөт кийин коюлган кредитордун талабы ал мөөнөт ичинде билдирилген кредиторлордун талаптары орундалгандан кийин карызкордун калган мүлкүнөн канааттандырылат.

5. Банкрот болуу (кудуретсиздик) процессин жүргүзүүдө ушул статьянын талаптары ушул Кодекстин 100-статьясында белгиленген өзгөчөлүктөр менен колдонулат.

(КР 1997-жылдын 15-октябрындагы N 76, 2000-жылдын 29-сентябрындагы N 79 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

100-статья. Юридикалык жактын банкрот болушу (кудуретсиздиги)

 

1. Банкроттук (кудуретсиздик) деп сот тарабынан таанылган же юридикалык жактын макулдугу менен кредиторлордун чогулушунда жарыяланган ушул юридикалык жактын өз кредиторлорунун негиздүү акчалай милдеттенмелерин толук көлөмүндө жана белгиленген мөөнөттөрдө канааттандырууга жарамсыздыгы, анын ичинде бюджетке жана өзүнүн өтүмдүү активдерине карата алган милдеттенмелеринен аша чапкандыгынын натыйжасында келип чыккан, бюджеттен тышкаркы фонддорго милдеттүү төлөмдөрдү камсыз кылууга жарамсыздыгы түшүнүлөт.

2. Юридикалык жакты банкрот (кудуретсиз) деп таануу сот тарабынан жүргүзүлөт.

Юридикалык жак банкроттук жөнүндө мыйзамга ылайык соттон тышкаркы тартипте банкрот (кудуретсиз) деп жарыяланышы да мүмкүн.

 

Караңыз:

КР 1997-жылдын 15-октябрындагы N 74 «Банкроттук (кудуретсиздик) жөнүндө» Мыйзамы

 

3. Жоюлуп жаткан юридикалык жактын мүлкү жетишсиз болгондо, мыйзамда башка жагдай каралбаса, бул мүлк канааттандырылууга тийиш болгон талаптардын суммасына пропорционалдуу түрдө кредиторлор арасында кезегине ылайык бөлүштүрүлөт.

4. Жоюлуп жаткан юридикалык жактын мүлкүнүн жетишсиздигинен улам канааттандырылбаган кредиторлордун талаптары ушул Кодекстин 104-статьясында каралган учурду кошпогондо, тындырылды деп эсептелет. Эгерде кредитор сотко доо коюп кайрылбаса, банкрорттук процессинде таанылбаган кредиторлордун талаптары да, ошондой эле кредиторго канааттандыруудан соттун чечими менен баш тартылган талаптар да тындырылды деп эсептелет.

5. Сот тарабынан банкрот деп таануу же юридикалык жактын кредиторлорунун жыйынында ошондой деп жарыялоо үчүн негиздер, ошондой эле банкроттук процессин жүргүзүү тартиби банкроттук жөнүндөгү мыйзамдарда белгиленет.

 

Караңыз:

КР 1997-жылдын 15-октябрындагы N 74 «Банкроттук (кудуретсиздик) жөнүндө» Мыйзамынын 9-статьясы

 

6. Банкроттук процесси менен байланышкан чыгымдар тындырылгандан кийин юридикалык жактын — карызкордун кредиторлорунун талабы, эгерде банкрорттук жөнүндө мыйзамда башка жагдай белгиленбесе, ушул Кодекстин 99-статьясынын эрежелери боюнча канааттандырылат.

7. Банкроттук процессин жүргүзүү менен байланышкан зарыл чыгымдоолор банкроттук процессинин чыгымдары деп таанылат жана банкроттук процедурасы жөнүндө билдирүүлөрдү жарыялоого кеткен чыгымдарды, соттук чыгымдарды, администратордун чыгымдарын, администраторго сый иретинде төлөп берүүлөрдү, ошондой эле юридикалык жактын — карызкордун чарбалык ишин уланта берүүнү администратор керек деп эсептеген мезгилдин ичиндеги мүмкүн болгон чыгымдарды жана башка чыгымдарды камтыйт.

 

Караңыз:

КР Өкмөтүнүн 2002-жылдын 22-августундагы N 584 «Банкроттук жөнүндө иштер боюнча мамлекеттик орган тарабынан администратор дайындоо тартиби жөнүндө жобону бекитүү тууралуу» токтому

 

Банкроттук (кудуретсиздик) жөнүндө дайындаган квалификациялуу адис жана юридикалык жактын — карызкордун банкрот болуу процессинин жүргүзүлүшү үчүн жооптуу адам администратор болуп саналат.

(КР 1997-жылдын 15-октябрындагы N 76, 2002-жылдын 22-июнундагы N 109, 2009-жылдын 24-июлундагы N 252 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

101-статья. Санация

 

1. Сот тартибинде юридикалык жакты банкрот (кудуретсиз) деп таануу тууралу талап коюлган учурда ал юридикалык жак (карызкор) же ал мүлктүн ээси банкротчулук жөнүндөгү ишти токтото туруу жана санация жүргүзүү өтүнүчү менен кайрыла алат.

Соттун чечими менен ыйгарым укук берилген орган тарабынан сот белгилеген мөөнөттө карызкордун кредиторлору менен эсептешүү максатында анын төлөөгө жөндөмдүүлүгүн калыбына келтирүүгө багытталган финансылык, башка экономикалык же уюштуруу чараларынын комплексинин жүзөгө ашырылышы санация деп эсептелет.

2. Юридикалык жакка (карызкорго) болгон кредиторлордун талабына карата, анын ичинде кредиторлордун сот иши боюнча чыгымдарынын ордун толтуруп берүү боюнча үчүнчү жактардын кепилдиги болбогон учурда сот басма сөз аркылуу карызкорду санацияны жүзөгө ашырууну өзүнө алууну каалаган юридикалык жактардын жана граждандардын конкурсун жарыялайт. Эгерде жарыялоодон кийин бир айдын ичинде андайлар чыкпаса же алардын санация жүргүзүү боюнча сунуш кылган шарттарына карызкор макул болбосо, банкрот болуу иши сот тарабынан каралууга тийиш.

3. Эгерде юридикалык жакты банкрот (кудуретсиз) деп таануу жөнүндө талап сот аркылуу коюлбаса, карызкордун кредиторлору менен болгон макулдашуусунун негизинде санация ушул макулдашуу менен аныкталган тартипте жана шартта жүргүзүлүшү мүмкүн.

 

102-статья. Юридикалык жактын банкрот болушу (кудуретсиздиги)

тууралу иш козгоонун натыйжасы

 

Соттук же сотук эмес тартипте юридикалык жакты банкрот болду (кудуретсиз) деп таануу жөнүндө иш козголгон учурдан тартып бул юридикалык жак банкроттук жөнүндө мыйзамда башка жагдай каралбаса, өзүнө таандык мүлктү өзүнөн ажыратууга, башка бир негиздер боюнча аны үчүнчү бирөөлөргө берүүгө жана өз милдеттенмелерин ыктыярдуу тындырууга укугу жок.

(КР 1997-жылдын 15-октябрындагы N 76 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

103-статья. Юридикалык жакты банкрот (кудуретсиз) деп таануунун

натыйжалары

 

1. Юридикалык жакты соттун банкрот (кудуретсиз) деп таанышы, ошондой эле кредиторлордун банкроттук (кудуретсиздик) жөнүндө жарыялашы бул юридикалык жактын жоюлушуна же банкроттук жөнүндө мыйзамда каралган башка натыйжаларга алып келет.

2. Соттук же сотон тышкаркы тартипте юридикалык жактын — карызкордун банкрот болуу процессинин башталышы жөнүндө чечим кабыл алынган учурдан тартып:

1) эгерде мурда боло элек болсо, юридикалык жактын — карызкордун бардык карыздык милдеттенмелерин тындыруу мөөнөтү келди деп эсептелет;

2) юридикалык жактын — карызкордун бардык карыздык милдеттенмелери боюнча неустойкаларды (штраф, пеня) жана проценттерди эсептөө токтотулат;

3) банкроттук процесси башталган учурда эсептелген неустойка (штраф, пеня) жана проценттер банкроттук жөнүндө мыйзамда белгиленген тартипте төлөнүп берилет;

4) юридикалык жактын — карызкордун финансылык абалы жөнүндө маалыматтар конфиденциалдуу мүнөзгө ээ болгон же коммерциялык сыр болуп саналган маалыматтардын категориясына кирүүсүн токтотот;

5) юридикалык жактын — карызкордун мүлкүн ажыратуу менен байланышкан же анын мүлкүн үчүнчү бирөөлөргө пайдаланууга берүүгө алып келүүчү бүтүмдөрдү түзүүгө банкроттук жөнүндө мыйзамда белгиленген тартипте гана жол берилет;

6) карыздарды тындыруу боюнча соттук жана башка чечимдердин аткарылышына жана анын активдерине камак салуу, ошондой эле юридикалык жактын — карызкордун милдеттенмелерин мажбурлап аткартууга багытталган аракеттер токтотулат;

7) мүлктүк мүнөздөгү бардык талаптар карызкор — юридикалык жакка банкроттук процессинин чегинде гана коюлушу мүмкүн;

8) күрөө менен камсыз кылынган кредитор администраторго өзүнүн талабын коюуга жана банкроттук жөнүндө мыйзамга ылайык башка кредиторлордун алдында өз талаптарын артыкчылык менен канааттандыртууга укуктуу.

(КР 1997-жылдын 15-октябрындагы N 76 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

104-статья. Юридикалык жакка таандык мүлккө карата ал жоюлгандан кийин өндүрүп алуунун кайрылышы. Акционерлердин (катышуучулардын), жетекчилердин жана мүлктүн кара ниет ээлеринин жоопкерчилиги

 

1. Эгерде юридикалык жак жоюлгандан кийин анын өз кредиторлорунун алдындагы жоопкерчилигинен качуу максатында өз мүлкүнүн жок дегенде бир бөлүгүн башка жакка өткөрүп бергендиги же башкача түрдө жашырып койгондугу далилденсе, анда өз талаптарын толугу менен канааттандыра албай калган кредиторлор жоюу иштеринин чектеринде бул мүлккө карата өздөрүнүн тындырылбай калган карыздары боюнча өндүрүп алуу менен кайрылууга укуктуу. Мында ушул Кодекстин 290, 291-статьяларынын эрежелери колдонулат. Мүлк берилген жак, эгерде ал юридикалык жактын бул мүлктү кредиторлордон жашырып коюуга карата ниетин билген болсо, карасанатайлык катары эсептелет.

2. Эгерде карызкордун банкроттугу иши начар карызкордун жетекчиси тарабынан милдеттүү түрдө аткарылууга тийиш болгон тескемелерди берүү аркылуу юридикалык жакты контролдоого аларга мүмкүндүк берген акцияларга (үлүштөргө) ээ. Директорлор кеңешинин мүчөлөрүнүн жана/же катышуучулардын аракеттеринен (аракетсиздигинен) келип чыкса, анда мүлк жетишсиз болгон учурда көрсөтүлгөн жактар коомдун милдеттенмелери боюнча жоопкерчилик тартат.

Эгерде банкроттук жөнүндө мыйзамда жана анын негизинде кабыл алынган башка мыйзамдык актыларда каралса, бул учурда администратор кредиторлор тарткан зыяндын ордун толтуруп берүү, мүлктү кайтаруу же алынган суммаларды төлөө жөнүндө талаптарды коюушу мүмкүн.

3. Сот карызкордун кредиторлорунун тарткан зыяндарынын ордун толтуруп берүү жөнүндө карызкордун катышуучуларына карата чечим кабыл алган учурда, сот ошондой эле Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында белгиленген мөөнөткө жана тартипте катышуучуну дисквалификациялоо жөнүндө маселени карап чыгууга тийиш.

(КР 1997-жылдын 15-октябрындагы N 76, 2003-жылдын 17-февралындагы N 38 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

§ 2. Чарбалык шериктештиктер жана коомдор

 

Караңыз:

КР 1996-жылдын 15-ноябрындагы N 60 «Чарбалык шериктиктер жана коомдор жөнүндө» Мыйзамы

 

1. Жалпы жоболор

 

105-статья. Чарбалык шериктештиктер жана коомдор жөнүндөгү негизги жоболор

 

1. Чарбалык шериктештиктер жана коомдор деп капиталы уюштуруучулардын (катышуучулардын) ортосунда үлүштөргө (салымдарга) же акцияларга бөлүштүрүлгөн коммерциялык уюмдар таанылат. Уюштуруучулардын (катышуучулардын) салымдарынын же алардын акцияларды сатып алышынын эсебинен түзүлгөн, ошондой эле чарбалык шериктештик же коом иштеп жатканда сатып алынган мүлк ага менчик укугунда таандык болот.

Ушул Кодексте каралган учурларда чарбалык коом бир жак менен да түзүлө алат жана ал коомдун жалгыз мүчөсү болот.

2. Чарбалык шериктештиктер жана коомдор толук шериктештик, коммандиттик шериктештик, жоопкерчилиги чектелген же кошумча жоопкерчилиги бар шериктештик, акционердик коом түрүндө түзүлө алат.

3. Жеке ишкерлер жана (же) коммерциялык уюмдар толук шериктештердин мүчөлөрү жана коммандиттик шериктештиктердин толук шериктеши боло алат.

Граждандар жана юридикалык жактар чарбалык коомдордун катышуучусу жана командиттик шериктештиктердин салым кошуучулары боло алышат.

Мамлекеттик бийлик жана жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу органдары чарбалык коомдордун мүчөсү жана коммандиттик шериктештиктердин салым кошуучу болууга укугу жок.

Менчик ээси тарабынан финансылануучу мекемелер менчик ээсинин уруксаты менен чарбалык коомдордун катышуучусу жана коммандиттик шериктештиктердин мүчөсү, мыйзамда башка белгиленбегендиктен, боло алышат.

Ачык акционердик коомдордон тышкары, мыйзамдарда граждандардын айрым категорияларына чарбалык шериктештиктердин жана коомдордун мүчөсү болууга тыюу салынышы же чек коюлушу мүмкүн.

4. Чарбалык шериктештиктер жана коомдор, ушул Кодексте жана мыйзамдарда каралган учурлардан тышкары, башка чарбалык шериктештиктердин жана коомдордун уюштуруучулары (катышуучулары) боло алышат.

5. Акча, баалуу кагаздар, башка мүлк же мүлктүк укуктар, же акчалай баалана турган башка ажыратылма укуктар чарбалык шериктештиктин жана коомдун мүлкүнө жасалган салым катары боло алат.

Чарбалык коомдун катышуучусунун салымын акчалай баалоо коомдун уюштуруучуларынын (катышуучуларынын) ортосундагы макулдашуу боюнча мыйзамда каралган учурларда жүргүзүлөт жана көз карандысыз экспертизадан өткөрүлүүгө тийиш.

6. Чарбалык шериктештиктердин, ошондой эле жоопкерчилиги чектелген же кошумча жоопкерчилиги бар коомдордун акция чыгарууга укугу жок.

(КР 2003-жылдын 27-мартындагы N 65 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

106-статья. Чарбалык шериктештиктин же коомдун катышуучуларынын

укуктары жана милдеттери

 

1. Чарбалык шериктештиктин же коомдун катышуучулары төмөнкү укуктарга ээ:

ушул Кодекстин 124-статьясынын 2-пунктунда жана башка мыйзамдарда каралган учурлардан тышкары шериктештиктин же коомдун ишин башкарууга катышууга;

уюштуруу документтеринде белгиленген тартипте шериктештиктин же коомдун иш-аракети тууралу маалымат алууга жана анын бухгалтериялык китептери жана башка документтери менен таанышууга;

пайданы бөлүштүрүүгө катышууга;

шериктештик же коом жоюлган учурда кредиторлор менен эсептешкенден кийин калган мүлктүн бир бөлүгүн же анын наркын алууга.

Чарбалык шериктештиктин же коомдун катышуучулары ушул Кодексте, чарбалык шериктештиктер жана коомдор тууралу мыйзамдарда, шериктештиктин же коомдун уюштуруу документтеринде каралган башка укуктарга да ээ боло алат.

 

Караңыз:

КР 1996-жылдын 15-ноябрындагы N 60 «Чарбалык шериктиктер жана коомдор жөнүндө» Мыйзамы;

КР 2003-жылдын 27-мартындагы N 64 «Акционердик коомдор жөнүндө» Мыйзамы

 

2. Чарбалык шериктештиктин же коомдун катышуучулары төмөнкүлөргө милдеттүү:

уюштуруу документтеринде каралган тартипте, өлчөмдө, ыкмаларда жана мөөнөттө салым кошууга;

шериктештиктин же коомдун ишмердиги жөнүндөгү жашырын маалыматты таратпоого.

Чарбалык шериктештиктин жана коомдун катышуучулары анын уюштуруу документтеринде каралган башка милдеттерин да өздөрүнө ала алышат.

 

107-статья. Чарбалык шериктештиктерди жана коомдорду кайра түзүү

 

Бир түрдөгү чарбалык шериктештик жана коом экинчи түрдөгү чарбалык шериктештикке жана коомго же кооперативге катышуучулардын жалпы жыйналышынын чечими менен жана ушул Кодексте белгиленген тартипте кайра түзүлө алат.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

2. Толук шериктештик

 

Караңыз:

КР 1996-жылдын 15-ноябрындагы N 60 «Чарбалык шериктиктер жана коомдор жөнүндө» Мыйзамынын I главасы

 

108-статья. Толук шериктештик жөнүндө негизги жоболор

 

1. Толук шериктештик катары катышуучулары (толук шериктештери) өздөрүнүн ортосунда түзүлгөн келишимге ылайык шериктештиктин атынан ээлик кылуу ишкердигин жүргүзүп, анын милдеттенмелери боюнча ага таандык бүтүндөй мүлкү менен бири бирине тилектеш түрдө жооп беришкен шериктештик таанылат.

2. Жак бир гана толук шериктештиктин мүчөсү боло алат.

3. Толук шериктештиктин фирмалык аталышы төмөнкүлөрдү камтууга тийиш:

анын бардык катышуучуларынын атын (аталышын), ошондой эле «толук шериктештик» деген сөздү, же

бир же бир нече катышуучуларынын атын (аталышын) «жана компания», ошондой эле «толук шериктештик» деген сөздөрдү кошуу менен.

 

109-статья. Толук шериктештиктин уюштуруу келишими

 

1. Толук шериктештик анын уставынын да милдетин аткаруучу уюштуруу келишиминин негизинде түзүлөт жана иштейт. Уюштуруу келишимине анын бардык мүчөлөрү кол коет.

2. Толук шериктештин уюштуруу келишими ушул Кодекстин 87-статьясынын 4-пунктунда көрсөтүлгөн маалыматтардан тышкары шериктештиктин уставдык капиталынын өлчөмү жана курамы; уставдык фонддогу ар бир катышуучунун үлүшүнүн өлчөмү жана аны өзгөртүүнүн тартиби; алардын салымдарынын өлчөмү, курамы, аларды кошуу мөөнөтү жана тартиби; салым кошуу боюнча милдеттерин бузгандыгы үчүн катышуучулардын жоопкерчилиги тууралу маалыматтарды камтууга тийиш.

 

110-статья. Толук шериктештиктеги башкаруу

 

1. Толук шериктештиктин ишмердигин башкаруу бардык катышуучулардын жалпы макулдугу боюнча жүргүзүлөт. Шериктештиктин уюштуруу келишиминде чечим катышуучулардын көпчүлүгүнүн добушу менен кабыл алынуучу учурлар каралышы мүмкүн.

2. Эгерде уюштуруу келишиминде анын катышуучуларынын добушун эсепке алуунун башка тартиби белгиленбесе, толук шериктештиктин ар бир катышуучусу бирден добушка ээ болот.

3. Шериктештиктин ар бир катышуучусу, жалпы иштерди алып барууга ага ыйгарым укук берилгендигине же берилбегендигине карабастан, шериктештиктин ишин алып баруу боюнча бардык документтер менен таанышып чыгууга укуктуу. Бул укуктан баш тартуу же аны чектөө, анын ичинде шериктештиктин катышуучуларынын макулдугу менен баш тартуу же ага чек коюу, жокко эсе.

 

111-статья. Толук шериктештиктин ишин алып баруу

 

1. Толук шериктиштиктин ар бир мүчөсү, эгерде уюштуруу келишиминде анын бардык катышуучулары ишти биргелешип алып бара тургандыгы же ишти алып баруу анын айрым бир катышуучуларына тапшырыла тургандыгы белгиленбесе, шериктештиктин атынан аракеттенүүгө укуктуу.

Шериктештиктин ишин анын катышуучулары биргелешип алып барган учурда, ар бир бүтүм түзүү үчүн шериктештиктин бардык катышуучуларынын макулдугу талап кылынат.

Шериктештик үчүнчү жактар менен болгон мамилелерде, бүтүм түзүү учурунда үчүнчү жак шериктештиктин катышуучусунун шериктештиктин атынан аракеттенүүгө укугу жок экендигин билгендигин же билүүгө тийиш болгондугун далилдеген учурлардан тышкары, уюштуруу келишимдеги шериктештиктин катышуучуларынын ыйгарым укуктарын чектеген жоболоруна шылтоо кылууга укугу жок.

2. Эгерде толук шериктештиктин ыйгарым укугу болбой туруп жалпы кызыкчылыкта аракеттенген мүчөсү анын аракетин башка катышуучулар жактабаса, өзүнүн аракети менен шериктештиктин наркы боюнча бул чыгымдардан ашкан мүлктү сактап калгандыгын же сатып алгандыгын далилдесе, шериктештиктен өзүнүн жасаган чыгымдарынын ордун толтуруп берүүнү талап кылууга укуктуу.

3. Шериктештиктин катышуучуларынын ортосунда талаш-тартыш болгон учурда шериктештиктин ишин алып баруу үчүн анын бир же бир нече катышуучусуна берилген ыйгарым укук шериктештиктин башка бир же бир нече катышуучусунун талабы боюнча буга олуттуу негиздер болгон учурда, атап айтканда, ыйгарым укук берилген жак (жактар) тарабынан алардын милдеттери одоно бузулса же ишти акыл-эстүү алып барууга жөндөмсүздүк көрсөтүлсө, сот тарабынан токтотулушу мүмкүн. Соттун чечиминин негизинде шериктештиктин уюштуруу келишимине зарыл болгон өзгөртүүлөр киргизилет.

 

112-статья. Толук шериктештиктин катышуучусунун милдеттери

 

1. Толук шериктештиктин катышуучусу анын ишине уюштуруу келишиминин шарттарына ылайык катышууга милдеттүү.

2. Толук шериктештиктин катышуучусу өзүнүн салымынын кеминде 30 процентин шериктештик катталган учурга карата анын уставдык капиталына төгүүгө милдеттүү. Калган бөлүгү катышуучу тарабынан уюштуруу келишиминде белгиленген мөөнөттөрдө төгүлүүгө тийиш. Көрсөтүлгөн милдеттер аткарылбаган учурда, эгерде уюштуруу келишимиңде башка белгиленбесе, катышуучу шериктештикке келтирилген зыяндын ордун толтурууга милдеттүү.

3. Толук шериктештиктин катышуучусу калган катышуучулардын макулдугусуз өзүнүн атынан жана өзүнүн таламдарында же үчүнчү жактардын таламдарында шериктештиктин ишмердигинин предметин түзгөн нерселерге тектеш бүтүмдөрдү жасоого укуксуз.

Бул эреже бузулган учурда шериктештик өзүнүн тандоосу боюнча мындай катышуучудан шериктештикке келтирилген зыяндардын ордун толтурууну, же мындай бүтүмдөр боюнча алынган бүткүл пайданы шериктештикке өткөрүп берүүнү талап кылууга укуктуу.

 

113-статья. Толук шериктештиктин пайдасын жана чыгымдарын

бөлүштүрүү

 

1. Толук шериктештиктин пайдасы жана чыгымдары анын катышуучуларынын ортосунда, эгерде уюштуруу келишиминде же катышуучулардын башка макулдашууларында башка белгиленбесе, алардын уставдык капиталдагы үлүшүнө пропорционалдуу түрдө бөлүштүрүлөт. Шериктештиктин кайсы-бир мүчөсүн пайдага же чыгымдарга катышуудан четтетүү жөнүндө макулдашууга жол берилбейт.

2. Эгерде шериктештиктин тарткан зыяндарынан улам анын таза активдеринин наркы уставдык капиталынан аз болуп калса, шериктештик тапкан пайда анын таза активдеринин наркы уставдык капиталдын өлчөмүнөн ашмайынча катышуучулар ортосунда бөлүштүрүлбөйт.

 

114-статья. Толук шериктештиктин катышуучуларынын анын

милдеттенмелери боюнча жоопкерчилиги

 

1. Толук шериктештиктин катышуучулары шериктештиктин милдеттенмелери боюнча өздөрүнүн бардык мүлкү менен өз ара тилектештик менен көтөрөт.

2. Анын уюштуруучусу болбогон толук шериктештиктин катышуучусу өзү шериктештикке кире электен мурда пайда болгон милдеттенмелер боюнча да башка катышуучулар менен бирдей жоопкерчиликти көтөрөт.

3. Шериктештиктен чыккан катышуучу шериктештиктин өзү андан чыкканга чейин пайда болгон милдеттенмелери боюнча ал шериктештиктен чыккан жыл үчүн шериктештиктин ишмердиги боюнча отчет бекитилгенден кийинки эки жыл бою калган катышуучулар менен бирдей жоопкерчиликти көтөрөт.

4. Шериктештиктин катышуучуларынын ушул статьяда белгиленген жоопкерчиликти алып салууга же чектөөгө карата болгон макулдашуусу жокко эсе.

 

115-статья. Толук шериктештиктин мүлкүндөгү катышуучунун үлүшүн өткөрүп берүү

 

1. Толук шериктештиктин катышуучусу калган катышуучулардын макулдугу менен уставдык капиталдагы өзүнүн үлүшүнө туура келүүчү шериктештиктин мүлкүндөгү өз үлүшүн же анын бир бөлүгүн шериктештиктин башка катышуучуусуна же үчүнчү жакка өткөрүп берүүгө укуктуу.

2. Үлүштү (үлүштүн бир бөлүгүн) башка жакка өткөрүп берүүдө ал жакка үлүшүн (үлүшүнүн бир бөлүгүн) өткөрүп жаткан катышуучуга таандык укуктар да толугу менен анын тиешелүү бөлүгүндө өтөт, үлүш (үлүштүн бир бөлүгү) өтүп жаткан жак шериктештиктин милдеттенмелери боюнча жоопкерчиликти ушул Кодекстин 114-статьясынын 2-пунктунда белгиленген тартипте көтөрөт.

3. Шериктештиктин катышуучусунун өз үлүшүн бүтүндөй башка жакка өткөрүп берүүсү анын шериктештикке катышуусун токтотот жана ага ушул Кодекстин 114-статьясынын 3-пунктунда белгиленген натыйжаларды алып келет.

 

116-статья. Толук шериктештиктин мүлкүндөгү катышуучунун үлүшүнө

өндүрүп алуунун кайрылышы

 

Толук шериктештиктин мүлкүндөгү катышуучунун үлүшүнө анын шериктештикке катышууга байланышпаган карызы (жекече карызы) боюнча өндүрүп алуунун кайрылышына бул катышуучунун башка мүлкү карыздарын жабуу үчүн жетишсиз болгон учурда гана жол берилет. Мындай катышуучунун кредиторлору толук шериктештиктен шериктештиктин мүлкүнүн карызкордун уставдык фонддогу үлүшүнө туура келүүчү бөлүгүнүн наркын төлөп берүүнү же мүлктүн бул бөлүгүн ага өндүрүп алууну кайруу үчүн бөлүп коюуну талап кылууга укуктуу. Шериктештиктин мүлкүнүн бөлүп коюуга тийиш болгон бөлүгү же анын наркы кредиторлор талап койгон учурга карата түзүлгөн баланс боюнча аныкталат.

Толук шериктештиктин мүлкүндөгү бардык үлүшүнө өндүрүп алуунун кайрылышы анын шериктештикке катышуусун токтотот жана ага ушул Кодекстин 114-статьясынын 3-пунктунда белгиленген натыйжаларды алып келет.

 

117-статья. Катышуучунун толук шериктештиктен чыгышы

 

1. Толук шериктештиктин катышуучусу шериктештикке катышуудан баш тарткандыгы тууралу билдирүү менен андан чыгууга укуктуу.

Мөөнөтү белгиленбестен түзүлгөн толук шериктештикке катышуудан баш тартуу жөнүндөгү билдирүү шериктештиктен анык чыгуудан кеминде алты ай мурда жасалууга тийиш. Белгилүү бир мөөнөткө түзүлгөн шериктештиктен мөөнөтүнөн мурда чыгууга жүйөөлүү себептер болгондо гана уруксат берилет.

2. Шериктештиктин катышуучуларынын ортосундагы шериктештиктен чыгуу укугунан баш тартуу жөнүндөгү макулдашуу жокко эсе.

 

118-статья. Катышуучуну толук шериктештиктен чыгаруу

 

1. Толук шериктештиштин катышуучуларынын биринин дайынсыз жок болушу, аракетке жөндөмсүздүгү же аракетке жөндөмдүүлүгүнүн чектелгендиги таанылган учурда ал шериктештиктин калган катышуучуларынын бир добуштан кабыл алган чечими боюнча шериктештиктен чыгарылышы мүмкүн. Ушундай эле тартипте шериктештиктен анын катышуучусу болгон юридикалык жак, эгерде ага карата соттун чечими менен кайра түзүү процедуралары ачылган болсо, чыгарылышы мүмкүн.

2. Толук шериктештиктин катышуучулары анын кайсы бир катышуучусун жүйөөлүү себептер болгон учурда, атап айтканда, ал өз милдеттерин одоно бузса же ишти акыл-эстүүлүк менен алып барууга өзүнүн жөндөмсүздүгүн көрсөтсө, калган катышуучулардын бир добуштан кабыл алган чечиминин негизинде сот аркылуу анын шериктештиктен чыгарылышын талап кылууга укуктуу.

3. Катышуучунун шериктештиктен чыгарылышы анын шериктештикке катышуусун токтотот жана ал үчүн ушул Кодекстин 114-статьясынын 3-пунктунда белгиленген натыйжаларды алып келет.

 

119-статья. Толук шериктештиктерде укуктардын өтүүсү

 

1. Толук шериктештиктин катышуучусу өлгөн учурда анын мураскору калган бардык катышуучулардын макулдугу менен гана толук шериктештикке кире алат.

 

Караңыз:

КР 1996-жылдын 15-ноябрындагы N 60 «Чарбалык шериктиктер жана коомдор жөнүндө» Мыйзамынын 17-статьясынын 4-п.

 

2. Толук шериктештикке катышкан жана кайра түзүлгөн юридикалык жактын укук мурасчысы болгон юридикалык жак шериктештикке анын калган катышуучуларынын макул же макул эместигине карабастан, эгерде шериктештиктин уюштуруу документтеринде башка каралбаса, кире алат.

3. Толук шериктештикке кирбеген толук шериктештиктин катышуучусунун мураскору (укук мурасчысы) шериктештиктин үчүнчү жактардын алдындагы милдеттенмелери боюнча ушул Кодекстин 114-статьясынын 3-пунктуна ылайык шериктештиктен чыккан катышуучу жооп берүүгө тийиш болгондой эле, шериктештиктин чыгып калган катышуучусунун ага өткөн мүлкүнүн чектеринде жооп берет.

 

120-статья. Толук шериктештиктин жоюлушу

 

Толук шериктештик ушул Кодекстин 96, 100-статьясында белгиленген негиздер боюнча, ошондой эле шериктештиктин жалгыз бир гана катышуучусу калганда жоюлат. Акыркы шериктештикте өзү жалгыз катышуучу болуп калган учурдан тартып алты айдын ичинде мындай шериктештикти ушул Кодексте белгиленген тартипте чарбалык коомго өзгөртүп түзүүгө укуктуу.

Шериктештиктин кайсы бир мүчөсү андан чыкканда же өлүп калганда, катышуучулардын бири шериктештиктен чыгарылганда, шериктештикке катышуучу болгон юридикалык жак жоюлганда же катышуучулардын биринин кредиторлору уставдык фонддогу анын үлүшүнө тийиш болгон мүлктүн бөлүгүнө өндүрүп алуу менен кайрылганда, шериктештиктин уюштуруу документтери менен же калган катышуучулардын макулдугу менен бул белгиленген болсо, шериктештик өз ишмердигин уланта алат.

(КР 1997-жылдын 15-октябрындагы N 76 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

121-статья. Катышуучунун толук шериктештиктен чыккандагы

эсептешүүлөрү

 

1. Толук шериктештиктен чыккан же андан чыгарылган катышуучуга, эгерде уюштуруу документтеринде башка белгиленбесе, уставдык фонддогу бул катышуучунун үлүшүнө туура келүүчү шериктештиктин мүлкүнүн бир бөлүгүнүн наркы төлөнүп берилет. Чыгып жаткан катышуучунун калган башка катышуучулар менен макулдашуусу боюнча мүлктүн наркынын төлөнүшү мүлктү натуралай берүү менен алмаштырылышы мүмкүн.

Шериктештикке катышкан юридикалык жакты жоюу учурунда эсептешүүлөр тийиштүү жоюу комиссиясы (жоюучу) аркылуу жүргүзүлөт.

Ушул Кодекстин 116-статьясында белгиленден башка учурларда чыгып жаткан катышуучунун шериктештин мүлкүндөгү үлүшү же анын наркы чыгып жаткан учурга карата түзүлгөн баланс боюнча аныкталат.

2. Толук шериктештиктин шериктештикке кирбеген мураскору же анын катышуучусу болгон юридикалык жактын укук мурасчысы менен эсептешүүлөрү ушул статьянын 1-пунктуна ылайык жүргүзүлөт.

3. Катышуучулардын бири шериктештиктен чыкса, эгерде уюштуруу документтеринде же катышуучулардын макулдашуусунда башка каралбаса, калган катышуучулардын шериктештиктин уставдык фонддогу үлүшү пропорционалдуу түрдө өсөт.

 

3. Коммандиттик шериктештик

 

КР 1996-жылдын 15-ноябрындагы N 60 «Чарбалык шериктиктер жана коомдор жөнүндө» Мыйзамдын «Коммандиттик шериктиктер» деген II бөлүмүн караңыз

 

122-статья. Коммандиттик шериктештик жөнүндө негизги жоболор

 

1. Катышуучулар менен катар шериктештиктин атынан ээлик кылуу ишмердигин жүргүзүүчү жана өзүнүн бардык мүлкү (толук шериктери) менен шериктиктин милдеттенмелери боюнча жооп берүүчү, шериктиктин ишмердигине байланыштуу өздөрү кошкон салымдардын чектериндеги чыгымдардын тобокелин көтөрүшкөн жана шериктиктин ээлик кылуу ишмердигин жүзөгө ашырууга катышпаган бир же бир нече катышуучулары (салым кошуучулары, коммандиттисттери) бар шериктештик коммандиттик шериктештик деп таанылат.

2. Коммандиттик шериктештикке катышкан толук шериктердин абалы жана алардын шериктештиктин милдеттенмелери боюнча жоопкерчилиги ушул Кодекстин толук шериктештиктин катышуучулары жөнүндөгү эрежелери менен аныкталат.

3. Жак бир гана коммандиттик шериктештикте толук шериктеш боло алат.

Толук шериктештиктин катышуучусу коммандиттик шериктештикте толук шериктеш боло албайт.

Коммандиттик шериктештеги толук шериктеш ошол эле шериктештикте салым кошуучу жана толук шериктештиктин катышуучусу боло албайт.

4. Коммандиттик шериктештиктин фирмалык аталышы төмөнкүлөрдү камтууга тийиш:

бардык толук шериктештердин атын (аталышын), ошондой эле «коммандиттик шериктештик» деген сөздөрдү же

бирден кем эмес толук шериктештин атын (аталышын) «жана компания», ошондой эле «коммандиттик шериктештик» деген сөздөрдү.

Эгерде коммандиттик шериктештиктин аталышына салым кошуучунун аты кирсе, анда мындай салым кошуучу толук шериктеш болуп калат.

5. Ушул Кодекстин коммандиттик шериктештик жөнүндөгү жоболоруна карама-каршы келбегендиктен, коммандиттик шериктештиктерге карата ушул Кодекстин толук шериктештиктер жөнүндөгү эрежелери колдонулат.

 

123-статья. Коммандиттик шериктештиктин уюштуруу келишими

 

1. Коммандиттик шериктештик, ошондой эле шериктештиктин уставынын да милдетин аткаруучу уюштуруу келишиминин негизинде түзүлөт жана иштейт. Уюштуруу келишимине бардык толук шериктештер кол коет.

2. Коммандиттик шериктештиктин уюштуруу келишими ушул Кодекстин 87-статьясынын 4-пунктунда көрсөтүлгөн маалыматтардан тышкары шериктештиктин уставдык капиталынын өлчөмү жана курамы жөнүндөгү шарттар; уставдык фонддогу ар бир толук шериктештин үлүшүнүн өлчөмү жана аны өзгөртүү тартиби; алардын салымынын өлчөмү, курамы жана аны кошуунун мөөнөтү жана тартиби; салымдарды кошуудагы өз милдеттерин бузгандагы алардын жоопкерчилиги; коммандитисттердин салымдарынын жыйынтык өлчөмү тууралу маалыматтарды камтууга тийиш.

 

124-статья. Коммандиттик шериктештиктеги башкаруу жана анын ишин

алып баруу

 

1. Коммандиттик шериктештиктин ишмердигин толук шериктештер башкарат. Мындай шериктештикти анын толук шериктештери башкаруусунун жана ишин алып баруусунун тартиби алар тарабынан толук шериктештиктер жөнүндөгү эрежелер боюнча белгиленет.

2. Коммандиттисттердин коммандиттик шериктештиктердин ишмердигин башкарууга катышууга жана шериктештикти башкаруу боюнча толук шериктештердин аракеттери боюнча талашууга укугу жок. Алар шериктештиктин атынан анын ишеним каты менен гана чыга алышат.

 

125-статья. Коммандиттик шериктештиктин салым кошуучуларынын укуктары жана милдеттери

 

1. Коммандиттик шериктештиктин салым кошуучусу уставдык капиталга салым кошууга милдеттүү. Салымдын кошулгандыгы шериктештик тарабынан катышуучуга берүүчү катышуу жөнүндөгү күбөлүк менен ырасталат.

2. Коммандиттик шериктештиктин салым кошуучусу төмөнкүлөргө:

1) уюштуруу келишиминде белгиленген тартипте анын салымына (уставдык капиталдагы үлүшүнө) эсептелүүчү шериктештиктин пайдасынын бир бөлүгүн алууга;

2) шериктештиктин жылдык отчеттору жана баланстары менен таанышууга;

3) финансы жылы бүткөндөн кийин шериктештиктен чыгууга жана өзүнүн салымын уюштуруу келишиминде белгиленген тартипте алууга;

4) уставдык фонддогу өзүнүн үлүшүн же анын бир бөлүгүн башка салым кошуучуга же үчүнчү жакка өткөрүп берүүгө укуктуу. Салым кошуучунун өз үлүшүн башка жакка өткөрүп бериши анын шериктештикке катышуусун токтотот.

Коммандиттик шериктештиктин уюштуруу келишими менен салым кошуучунун, анын ичинде шериктештиктин чечимдерин даярдоого катышуу боюнча башка укуктары да каралышы мүмкүн.

 

126-статья. Коммандиттик шериктештиктин жоюлушу

 

1. Коммандиттик шериктештик ага катышкан бардык салым кошуучулардын андан чыгып кетиши менен жоюлат. Бирок толук шериктештер жоюунун ордуна коммандиттик шериктештикти толук шериктештикке кайра түзүүгө укуктуу.

Коммандиттик шериктештик толук шериктештиктин жоюлушунун негиздери боюнча да жоюлушу мүмкүн (120-статья). Бирок коммандиттик шериктештик, эгерде анда жок дегенде бир толук шериктеш же бир салым кошуучу калса да сакталып калат.

2. Коммандиттик шериктештик жоюлган, анын ичинде банкрот болушунан (кудуретсиздигинен) улам жоюлган учурда, салым кошуучулар кредиторлордун талаптары канааттандырылгандан кийинки калган мүлктөн өз салымын алууга толук шериктерге караганда артыкчылыктуу укукка ээ.

Шериктештиктин андан кийинки калган мүлкү толук шериктештер менен салым кошуучулардын ортосунда, эгерде уюштуруу келишиминде же толук шериктештер менен салым кошуучулардын макулдашуусунда башка тартип белгиленбесе, шериктештиктин мүлкүндөгү алардын үлүшүнө пропорционалдуу түрдө бөлүштүрүлөт.

 

4. Жоопкерчилиги чектелген коом

 

127-статья. Жоопкерчилиги чектелген коом жөнүндөгү жалпы жоболор

 

1. Жоопкерчилиги чектелген коом деп бир же бир нече жактар тарабынан түзүлгөн жана уставдык капиталы уюштуруу документтери менен аныкталган өлчөмдөгү үлүштөргө бөлүштүрүлгөн коом таанылат; жоопкерчилиги чектелген коомдун катышуучулары анын милдеттенмелери боюнча жооп беришпейт жана коомдун ишмердигине байланышкан өздөрү кошкон салымдардын чегинде чыгашалардын тобокелин көтөрөт.

Салымдарын толугу менен кошпогон коомдун катышуучулары анын милдеттенмелери боюнча ар бир катышуучунун салымдарынын төлөнбөгөн наркынын чектеринде тилектештик жоопкерчилигин көтөрөт.

2. Жоопкерчилиги чектелген коомдун фирмалык аталышы коомдун атын, ошондой эле «жоопкерчилиги чектелген» деген сөздөрдү камтууга тийиш.

3. Жоопкерчилиги чектелген коомдун жана анын катышуучуларынын укуктары менен милдеттери ушул Кодекс жана чарбалык коомдор жана шериктештиктер жөнүндөгү мыйзамдар менен аныкталат.

 

Караңыз:

КР 1996-жылдын 15-ноябрындагы N 60 «Чарбалык шериктиктер жана коомдор жөнүндө» Мыйзамы

 

128-статья. Жоопкерчилиги чектелген коомдун катышуучулары

 

1. Жоопкерчилиги чектелген коомдун катышуучуларынын саны отуздан ашпоого тийиш. Ага карама-каршы болгондо ал бир жылдын аралыгында акционердик коомго кайра түзүлүүгө тийиш, ал эми бул мөөнөт аяктагандан кийин, эгерде анын катышуучуларынын саны белгиленген чекке жеткирилбесе, сот тарабынан жоюлууга тийиш.

2. Жоопкерчилиги чектелген коом бир гана жактан турган башка чарбалык коомду жападан-жалгыз катышуучу катары кармай албайт.

 

129-статья. Жоопкерчилиги чектелген коомдун уюштуруу документтери

 

1. Жоопкерчилиги чектелген коомдун уюштуруу документтери болуп анын бардык катышуучулары кол койгон уюштуруу келишими, жана алар бекиткен устав эсептелет. Эгерде коом бир жак тарабынан түзүлсө, анда анын уставы уюштуруу документи болуп эсептелет.

2. Жоопкерчилиги чектелген коомдун уюштуруу документтери ушул Кодекстин 87-статьясынын 4-пунктунда көрсөтүлгөн маалыматтардан тышкары, ар бир катышуучунун үлүшүнүн өлчөмүнүн шарттары; алардын салымдарынын өлчөмү, курамы жана аны кошуунун мөөнөтү жана тартиби, салым кошуу боюнча милдеттенмелеринин бузулгандыгы үчүн алардын жоопкерчилиги; коомдун капиталдык уставынын өлчөмү, коомду башкаруу органдарынын курамы жана компетенциясы жана алардын чечим кабыл алышынын, анын ичинде чечим бир добуштан же добуштардын квалификациялуу көпчүлүгү менен кабыл алынуучу маселелер боюнча чечим кабыл алышынын тартиби тууралу маалыматтарды, ошондой эле мыйзамда белгиленген башка маалыматтарды камтууга тийиш.

 

130-статья. Жоопкерчилиги чектелген коомдун уставдык капиталы

 

1. Жоопкерчилиги чектелген коомдун уставдык капиталы анын катышуучуларынын салымдарынын наркынан түзүлөт.

Уставдык капитал кредиторлорунун кызыкчылыктарын кепилдикке алган коомдун мүлкүнүн өлчөмүн аныктайт. Коомдун уставдык капиталынын өлчөмү катышуучулар тарабынан анын уюштуруу документтеринде аныкталат.

 

Караңыз:

КР 1996-жылдын 15-ноябрындагы N 60 «Чарбалык шериктиктер жана коомдор жөнүндө» Мыйзамынын 38-ст. 1-п.

 

2. Жоопкерчилиги чектелген коомдун катышуучусун коомдун уставдык капиталына салым кошуу милдетинен, анын ичинде коомго карата талаптарын эсепке алуу аркылуу бошотууга жол берилбейт.

3. Катышуучулар тарабынан уюштуруу документтеринде аныкталган уставдык капиталдын өлчөмү мамлекеттик каттоодон өткөн учурдан тартып коомдун ишмердүүлүгүнүн биринчи жылы ичинде анын катышуучуларына толук көлөмүндө төлөнүп берилет. Ушул милдет бузулган учурда коом өзүнүн капиталынын азайгандыгын белгиленген тартипте каттатышы же өзүнүн ишин жоюу жолу менен токтотушу керек.

4. Эгерде экинчи же андан кийинки ар бир финансылык жыл аяктаганда жоопкерчилиги чектелген коомдун накта активдеринин наркы уставдык капиталдан аз болсо, коом өзүнүн уставдык капиталынын азайышы жөнүндө жарыялоого жана белгиленген тартипте анын азайышын каттоодон өткөрүүгө милдеттүү. Эгерде коомдун көрсөтүлгөн активдеринин баасы катышуучулар тарабынын уюштуруу документтеринде аныкталган уставдык капиталдын өлчөмүнөн аз болсо, коом жоюлууга тийиш.

5. Жоопкерчилиги чектелген коомдун уставдык капиталын азайтууга анын бардык кредиторлоруна билдирилгенден кийин жол берилет. Алар мындай учурда коомдун тиешелүү милдеттенмелерин мөөнөтүнөн мурда токтотууну же аткарууну жана алардын тарткан зыяндарынын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

6. Коомдун уставдык капиталын көбөйтүүгө анын бардык катышуучуларынын салымдары толук көлөмдө төгүлгөндөн кийин жол берилет.

7. Коомдун бардык катышуучуларынын үчтөн экисинин көпчүлүк добушу менен кабыл алынган жоопкерчилиги чектелген коомдун катышуучуларынын жалпы чогулушунун чечими коомдун уставдык капиталындагы алардын үлүштөрүнө ылайык кошумча салымдарды кошууга аларды милдеттендириши мүмкүн.

(КР 2009-жылдын 30-мартындагы N 105 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

131-статья. Жоопкерчилиги чектелген коомдогу башкаруу

 

1. Жоопкерчилиги чектелген коомдун жогорку органы болуп анын катышуучуларынын жалпы чогулушу эсептелет.

Жоопкерчилиги чектелген коомдо анын ишмердигине күнүмдүк жетекчиликти жүргүзүү үчүн жана анын катышуучуларынын жалпы чогулушуна отчет берүүчү аткаруучу (коллегиалдуу же жекече) орган түзүлөт. Коомду башкаруунун жекече органы анын катышуучуларынын арасынан шайланбайт, эгерде

коом бир гана адам тарабынан түзүлсө, уюмдаштыруучу коомдун жогорку

органы болуп саналат.

2. Коомду башкаруунун, ошондой эле ал тарабынан чечимдерди кабыл алуунун тартиби жана коомдун атынан иш жүргүзүү ушул Кодекске ылайык мыйзам тарабынан аныкталат.

 

Караңыз:

КР 1996-жылдын 15-ноябрындагы N 60 «Чарбалык шериктиктер жана коомдор жөнүндө» Мыйзамынын 40-ст.

 

3. Жоопкерчилиги чектелүү коомдун жогорку органдын өзгөчө компе-

тенциясына төмөнкүлөр мүнөздүү:

1) коомдун уставын өзгөртүү, анын уставдык капиталынын өлчөмүн өзгөртүү;

2) коомдун аткаруучу органдарын түзүү жана чакырып алуу;

3) коомдун жылдык отчетторун жана бухгалтердик баланстарын бекитүү жана анын пайдаларын жана чыгымдарын бөлүштүрүү;

4) коомду кайра түзүү же жоюу жөнүндө чечим;

5) коомдун текшерүү комиссиясын (текшерүүчүсүн) шайлоо.

Коомдун мыйзамы жана уставы тарабынан жогорку органдын өзгөчө компетенциясына башка да маселелерди чечүү кирет.

Коомдун катышуучуларынын жалпы чогулушунун өзгөчө компетенциясына кирген маселелер алар тарабынан коомдун аткаруучу органына чечүүгө өткөрүлүп берилбейт.

4. Коомдун ишмердигине жана отчеттуулугуна аудиттик текшерүү жүргүзүүнүн тартиби коомдун мыйзамы жана уставы тарабынан аныкталат.

Коомдун каалаган катышуучусунун талабы боюнча коом же анын катышуучулары менен мүлк кызыкчылыктары (тышкы аудит) аркылуу байланышпаган профессионалдуу аудиторду камтуу менен коомдун жылдык финансылык отчеттуулугуна аудитордук текшерүү жүргүзүлүшү мүмкүн.

 

Караңыз:

КР 1996-жылдын 15-ноябрындагы N 60 «Чарбалык шериктиктер жана коомдор жөнүндө» Мыйзамынын 41-ст.

 

5. Мыйзам тарабынан каралган учурлардан тышкары анын иш алып баруусунун натыйжалары жөнүндө коомдун ачык отчеттуулугу талап кылынбайт.

(КР 2003-жылдын 17-февралындагы N 39 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

131-1-статья. Жоопкерчилиги чектелген коом тарабынан

облигацияларды жана камсыздалган облигацияларды

чыгаруу

 

Коом Кыргыз Республикасынын мыйзамында каралган тартипте облигацияларды жана камсыздалган облигацияларды чыгарууга укуктуу.

(КР 2009-жылдын 19-январындагы N 7 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

132-статья. Жоопкерчилиги чектелген коомду кайра түзүү жана жоюу

 

1. Жоопкерчилиги чектелген коом анын катышуучуларынын бир добуштан кабыл алынган чечими боюнча ыктыярдуу түрдө кайра түзүлүшү же жоюлушу мүмкүн.

Коомду кайра түзүүнүн жана жоюунун башка негиздери, ошондой эле аны кайра түзүүнүн жана жоюунун тартиби ушул Кодекс жана башка мыйзамдар тарабынан аныкталат.

2. Жоопкерчилиги чектелген коом акционердик коомго же кооперативге кайра түзүлүүгө укуктуу.

(КР 2003-жылдын 17-февралындагы N 39 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

133-статья. Жоопкерчилиги чектелген коомдун катышуучусунун мүлк үлүшүнүн башкага өтүшү

 

1. Жоопкерчилиги чектелген коомдун катышуучусу коомдун уставдык капиталындагы үлүшүнө жараша коомдун мүлкүндөгү өз үлүшүн же анын бир бөлүгүн ушул коомдун катышуучусунун бирине же бир нече катышуучусуна сатууга укуктуу.

2. Коомдун катышуучусу өз үлүшүн (анын бир бөлүгүн) үчүнчү жактарга, эгерде коомдун уставында башка каралбаса, ажыратып беришине жол берилет.

Коомдун катышуучулары катышуучунун үлүшүн (анын бир бөлүгүн), эгерде коомдун уставында же анын катышуучуларынын макулдашуусунда бул укукту ишке ашыруунун башка тартиби каралбаса, өз үлүштөрүнө жараша өлчөмдөрдө сатып алуунун артыкчылык укуктарынан пайдаланышат. Эгерде коомдун катышуучулары кабарланган күндөн тартып, бир айдын ичинде же коомдун уставында же анын катышуучуларынын макулдашуусунда каралган башка мөөнөттө өздөрүнүн артыкчылык укуктарынан пайдалана алышпаса, катышуучунун үлүшү үчүнчү жакка бөлүнүшү мүмкүн.

3. Жоопкерчилиги чектелген коомдун катышуучусунун үлүшү аны төлөгөнгө чейинки акыны толук төлөгөн бөлүгү гана ажыратылышы мүмкүн.

4. Катышуучунун үлүшүн (анын бир бөлүгүн) жоопкерчилиги чектелген коом өзү сатып алган учурда, ал аны мыйзам жана коомду уюштуруунун документтеринде каралган мөөнөттөрдө жана тартипте башка катышуучуларга же үчүнчү жакка сатууга, же өзүнүн уставдык капиталын ушул Кодекстин 130-статьясынын 4- жана 5-пункттарына ылайык азайтууга милдеттүү.

5. Жоопкерчилиги чектелген коомдун мүлкүндөгү үлүштөрү, эгерде коомду уюштуруунун документтеринде коомдун башка катышуучуларынын макулдугу боюнча мындай өтүүгө жол берилиши каралбаса, коомдун мүчөлөрү болуп саналышкан граждандардын мураскорлоруна жана юридикалык жактардын укуктарын алуучуларга өтөт. Үлүштүн өтүшүнө макулдук берүүдөн баш тартуу ушул Кодекстин 137-статьясында каралган коомдун милдеттерин жүктөйт.

 

134-статья. Жоопкерчилиги чектелген коомдун катышуучусунун чыгып

кетиши

 

Жоопкерчилиги чектелген коомдун катышуучусу анын башка катышуучуларынын макулдугуна карабастан, каалаган учурда коомдон чыгып кетүүгө укуктуу.

 

135-статья. Жоопкерчилиги чектелген коомдун мүлкүндөгү

катышуучунун үлүшүнө өндүрүп алуунун кайрылышы

 

1. Жоопкерчилиги чектелген коомдун мүлкүндөгү катышуучунун үлүшүнө анын өздүк карыздары боюнча өндүрүп алуунун кайрылышына ошол катышуучунун өзүнүн карыздарын жабууга башка мүлкү жетишпеген учурда гана жол берилет. Мындай катышуучунун кредиторлору жоопкерчилиги чектелген коомдон карызкордун уставдык капиталдагы тийиштүү карызына ылайык коомдун мүлк наркынын бөлүгүн төлөп берүүнү, же мүлктүн бир бөлүгүн ага өндүрүп берүү максатында мүлктүн ошол бөлүгүн экинчи талап кылууга укуктуу. Коомдун мүлкүнүн энчиге кетүүчү бөлүгү же анын наркы кредиторлор тарабынан талаптын коюлушунун учурунда түзүлгөн баланс боюнча аныкталат.

2. Жоопкерчилиги чектелген коомдун мүлкүндөгү катышуучунун үлүшүнүн бардыгына өндүрүп алуунун кайрылышы анын коомго катышуусун токтотот.

 

136-статья. Жоопкерчилиги чектелген коомдон катышуучуну чыгаруу

 

Эгерде жоопкерчилиги чектелген коомдун катышуучусу коомдун уставын одоно бузса жана анын таламдарына зыян келтирсе, жогорку органдын коомдун добуш берүүгө укугу бар бардык катышуучуларынын кеминде үчтөн эки көпчүлүгү менен кабыл алынган чечими боюнча коомдон чыгарылышы мүмкүн.

Катышуучуну коомдон чыгаруу жөнүндө жогорку органдын чечими сотко даттанылышы мүмкүн.

(КР 2003-жылдын 17-февралындагы N 39 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

137-статья. Катышуучунун жоопкерчилиги чектелген коомдон чыккандагы эсептешүүлөрү

 

1. Жоопкерчилиги чектелген коомдон чыккан же чыгарылган катышуучуга, эгерде коомдун уставында башка каралбаса, ошол катышуучунун уставдык капиталдагы үлүшүнө ылайык келген мүлк бөлүгүнүн наркы төлөнөт. Кетип жаткан катышуучунун коом менен макулдашуусу боюнча мүлктүн наркы мүлктү натуралай берүү менен алмаштырылышы мүмкүн.

Чыгып жаткан катышуучуга берилүүчү коомдун мүлкүнүн бир бөлүгү же анын наркы, ушул Кодекстин каралган учурлардан тышкары,

анын кетип жаткан учурунда түзүлгөн баланс боюнча аныкталат.

2. Эгерде жоопкерчилиги чектелген коомдун уставдык фондуна салым катары мүлктү пайдалануу укугу киргизилсе, коомдон чыгып жаткан катышуучуга тийиштүү мүлк кайтарылып берилет. Мындай учурда бул мүлктүн нормалдуу эскиришинен анын наркынын төмөндөшүнүн орду толтурулбайт.

3. Коомго кирбеген коомдун катышуучусунун мураскору же анын катышуучусу болгон юридикалык жактын укук мурастоочусу мекен эсептешүүлөр ушул статьянын эрежелерине ылайык жүргүзүлөт.

 

5. Кошумча жоопкерчиликтеги коом

 

138-статья. Кошумча жоопкерчиликтеги коомдор жөнүндөгү негизги

жоболор

 

1. Кошумча жоопкерчиликтеги коом деп бир же бир нече жактар тарабынан түзүлгөн, уставдык капиталы уюштуруучу документтер менен аныкталган өлчөмдөгү үлүштөргө бөлүштүрүлгөн коом таанылат; мындай коомдун катышуучулары анын милдеттенмелери боюнча коомду уюштуруу документтери менен аныкталган, өздөрү салышкан салымдын наркына бардыгы үчүн эселенген өлчөмдө өзүнүн мүлкү менен субсидиялык жоопкерчиликти бардыгы тең тартышат. Катышуучулардын бири кудуретсиз (банкротчулук) болгондо коомдун милдеттенмелери боюнча анын жоопкерчилиги, эгерде коомду уюштуруунун документтеринде жоопкерчиликти бөлүштүрүүнүн башка тартиби каралбаса, калган башка катышуучулардын ортосунда алардын салымдарына жараша пропорционалдуу түрдө бөлүштүрүлөт.

2. Кошумча жоопкерчиликтеги коомдун фирмалык аталышы коомдун атын ошондой эле «кошумча жоопкерчиликтеги» деген сөздөрдү камтууга тийиш.

3. Кошумча жоопкерчиликтеги коомго ушул Кодекстин ушул статьясында башка каралбагандыктан, жоопкерчилиги чектелген коом жөнүндөгү эрежелер колдонулат.

 

6. Акционердик коом

 

Караңыз:

КР 2003-жылдын 27-мартындагы N 64 «Акционердик коомдор жөнүндө» Мыйзамы

 

139-статья. Акционердик коомдор жөнүндө жалпы жоболор

 

1. Өз ишин пайда алуу максатында жүзөгө ашыруучу жана каражаттарды акцияларды чыгаруу жана жайгаштыруу жолу менен тартуучу юридикалык жак акционердик коом болуп саналат. Акционердик коомдун катышуучулары (акционерлери) анын милдеттенмелери боюнча жооп бербейт жана өздөрүнө тиешелүү акциялардын наркынын чектеринде коомдун ишине байланыштуу чыгымдардын тобокелин тартат.

Акцияларын толук төлөбөгөн акционерлер өздөрүнө таандык акциялардын наркынын төлөнө элек чектеринде акционердик коомдун милдеттенмелери боюнча бирдей жоопкерчиликте болушат.

2. Акционердик коомдун фирмалык аталышында анын аты жана коом акционердик экендиги жөнүндө көрсөтмө камтылууга тийиш.

3. Акционердик коомдун укуктук абалы жана акционерлердин укуктары менен милдеттери ушул Кодекске, чарбалык коомдор жана шериктештиктер жөнүндө мыйзамдарга ылайык аныкталат.

Мамлекеттик ишканаларды менчиктештирүү аркылуу түзүлгөн акционердик коомдун укуктук абалынын өзгөчөлүктөрү бул ишканаларды менчиктештирүү жөнүндө мыйзамдар тарабынан да аныкталат.

(КР 2002-жылдын 21-январындагы N 9, 2003-жылдын 27-мартындагы N 65, 2008-жылдын 23-майындагы N 95 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

140-статья. Ачык акционердик коом

 

1. Катышуучулары өздөрүнө таандык акцияларды башка акционерлердин макулдугусуз ээликтен ажырата алган акционердик коом ачык акционердик коом деп таанылат. Мындай акционердик коом өздөрү чыгарган акцияларга ачык жазылуу жүргүзүүгө жана аларды мыйзам тарабынан белгиленген шарттарда эркин сатууга укуктуу.

2. Акционерлеринин саны 500дөн ашкан, болбосо баалуу кагаздардын жок дегенде 1 чыгарылышын ачык жайгаштырган ачык коом ар жыл сайын акционерлердин жылдык жалпы чогулушунан кийин 2 айдын ичинде, бирок отчеттук жылдан кийинки жылдын 1-июнунан кечиктирбестен, коомдун каржылык-чарбалык иши жөнүндө жылдык отчетту массалык маалымат каражаттарында жарыялап турууга милдеттүү.

(КР 2003-жылдын 27-мартындагы N 65, 2012-жылдын 13-апрелиндеги N 36 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

141-статья. Жабык акционердик коом

 

1. Акциялары анын уюштуруучуларынын же башка мурда аныкталган жактардын чөйрөсүнүн арасында гана таратылган акционердик коом жабык акционердик коом деп таанылат. Мындай коом өзү чыгарган акцияларга ачык жазылууну өткөрүүгө же башка жол менен жактардын чектелбеген чөйрөсүнө алардын сатып алышы үчүн сунуш кылууга укуксуз.

2. Жабык акционердик коомдун катышуучуларынын саны мыйзамда белгиленген сандан ашпоого тийиш. Тескерисинче болгон учурда ал бир жылдын ичинде ачык акционердик коомго кайра түзүлүүгө, ал эми бул мөөнөт өткөндөн кийин, эгерде акционерлердин саны белгиленген чекке чейин азайтылбаса, сот тартибинде жоюлууга тийиш.

 

Караңыз:

КР 2003-жылдын 27-мартындагы N 64 «Акционердик коомдор жөнүндө» Мыйзамынын 7-ст. 3-п.

3. Мыйзамда каралган учурларда жабык акционердик коом ушул Кодекстин 2-пунктунда көрсөтүлгөн документтерди жалпыга маа-

лымдоо үчүн жарыялоого милдеттүү болушу мүмкүн.

 

142-статья. Жабык акционердик коомдун акцияларына укуктардын өтүшү

 

1. Жабык акционердик коомдун акционерлери бул коомдун башка акционерлери тарабынан сатылган акцияларды сатып алууда артыкчылык укугуна ээ болушат.

Эгерде билдирүү жарыялаган күндөн тартып беш күндүн ичинде же коомдун уставында каралган башка мөөнөттөрдө акционерлердин эч кимиси артыкчылык укугунан пайдаланбаса, акционердик коом бул акцияларды анын ээси менен макулдашылган баада сатып алууга укуктуу. Акционердик коом акцияларды сатып алуудан баш тарткан же алардын баасы жөнүндө макулдашууга жетишилбеген учурда акциялар каалаган үчүнчү жакка ээликтен ажыратылып берилиши мүмкүн.

2. Жабык акционердик коомдун акциялары күрөөгө коюлганда жана аларга кийин күрөө кармоочу тарабынан өндүрүп алуу колдонулганда тиешелүү түрдө ушул статьянын 1-пунктунун эрежелери колдонулат. Бирок күрөө кармоочу акцияларды үчүнчү жакка ээликтен ажыратып берүүнүн ордуна аларды өзүнө калтырууга укуктуу.

3. Эгерде коомдун уставында мындай өткөрүп берүү коомдун макулдугу менен гана жол бериле тургандыгы каралбаса жабык акционердик коомдун акциялары акционер болуп эсептелген граждандын мурастоочуларына же юридикалык жактын укуктук жолун жолдоочусуна өтөт. Мындай учурда акциялардын өтүшүнө макулдук берүүдөн баш тартылса, алар башка акционерлер тарабынан же ушул статьянын 1-пунктунун эрежелерине ылайык коомдун өзү тарабынан сатылып алынышы мүмкүн. Бирок мурастоочулар (укуктук жолун жолдоочулар) акциялар үчүнчү жакка ээликтен ажыратып берүүнүн ордуна аларды өзүндө калтырууга укуктуу.

 

143-статья. Акционердик коомду түзүү

 

1. Акционердик коомду уюштуруучулар өз ара коомду түзүү боюнча биргелешкен ишмердикти ишке ашыруунун тартибин; коомдун уставдык капиталынын өлчөмүн; чыгарылуучу акциялардын категорияларын жана аларды жайгаштыруунун тартибин, ошондой эле мыйзамда каралган башка шарттарды аныктоочу келишимди түзүшөт.

Акционердик коомду түзүү жөнүндөгү келишим жазуу түрүндө түзүлөт.

2. Акционердик коомду уюштуруучулар коомду каттоого чейин пайда болгон милдеттенмелер боюнча болушат. Коом уюшту-

руучулардын аны түзүүгө байланышкан милдеттенмелери боюнча, алардын иш-аракеттери акционерлердин жалпы чогулушунун колдоосуна ээ болгон учурда гана жоопкерчиликте болот.

3. Акционердик коомду уюштуруунун документи болуп уюштуруучулар тарабынан бекитилген анын уставы саналат.

Акционердик коомдун уставы ушул Кодекстин 87-статьясынын 4-пунктунда каралган маалыматтар менен катар коом чыгарган акциялардын категориялары, алардын саны жөнүндөгү; акционерлердин укуктары жөнүндөгү; коомдун уставдык капиталынын өлчөмү жөнүндөгү; коомду башкаруунун курамы жана компетенциясы жана алардын чечимди кабыл алууларынын тартиби, анын ичинде чечилиши бир добуштан же добуштардын квалификациялуу көпчүлүгү менен кабыл алынуучу маселелер жөнүндөгү шарттарды камтууга тийиш. Ошондой эле акционердик коомдун уставында мыйзамда каралган башка маалыматтар да камтылууга тийиш.

4. Акционердик коомду түзүү боюнча башка иш-аракеттерди жүргүзүүнүн тартиби, анын ичинде уюштуруу чогулушун өткөрүүнүн тартиби жана анын компетенциясы мыйзам тарабынан аныкталат.

5. Акционердик коом бир жак же бир акционер коомдун бардык акцияларын сатып алган учурда бир жак тарабынан түзүлүшү мүмкүн. Бул жөнүндөгү маалыматтар коомдун уставында чагылдырылууга, катталууга жана жалпыга маалымдалуу үчүн жарыяланууга тийиш.

Акционердик коомдун жалгыз гана катышуучусу бар бир гана жактан турган башка чарбалык коому болушу мүмкүн эмес.

(КР 2003-жылдын 27-мартындагы N 65 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

144-статья. Акционердик коомдун уставдык капиталы

 

1. Акционердик коомду уюштурууда уюмдаштыруучулардын салымдарынын наркын уставдык капитал түзөт.

Акционердик коомдун уставдык капиталы анын кредиторлорунун таламдарын гарантиялоочу коомдун мүлкүнүн эң төмөнкү өлчөмүн аныктайт. Акционердик коомдун уставдык капиталы мыйзамда каралган өлчөмдөн аз болушу мүмкүн эмес.

 

Караңыз:

КР 2003-жылдын 27-мартындагы N 64 «Акционердик коомдор жөнүндө» Мыйзамынын 21-ст.

 

2. Акционерди коомдун акцияларын төлөөдөн, анын ичинде талап коюунун зачетун эсептөө жолу менен бошотууга жол берилбейт.

3. Акционердик коомду уюштурууда анын бардык акциялары уюштуруучулардын арасында бөлүштүрүлүүгө тийиш.

4. Эгерде экинчи жана андан кийинки каржылык жылдын аягында коомдун өздүк капиталы мыйзамда каралган уставдык капиталынын эң төмөнкү өлчөмүнөн төмөн болуп калса, коом жоюлууга тийиш.

(КР 2003-жылдын 27-мартындагы N 65 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

145-статья. Акционердик коомдун жүгүртүлүүчү акцияларынын

санынын көбөйүшү

 

1. Акционерлердин жалпы чогулушунун чечими боюнча акционердик коом жүгүртүлүүчү акциялардын санын кошумча акцияларды чыгаруу же жайгаштырылган акцияларды бөлүштүрүү жолу менен көбөйтүүгө укуктуу.

2. Акционердик коомдун чыгаруунун жыйынтыктарын каттоого жана мурунку чыгарылган акцияларды жайгаштырганга чейин кошумча акцияларды чыгаруусуна жана жайгаштыруусуна жол берилбейт.

3. Акционердик коомдун уставы менен коом кошумча чыгаруучу акцияларды өздөрүнө тиешелүү акциялардын санына пропорциялуу санда сатып алууга акционерлерге артыкчылык укугу белгилениши мүмкүн.

(КР 2003-жылдын 27-мартындагы N 65 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

146-статья. Акционердик коомдун жүгүртүлүүчү акцияларынын санынын

азайышы

 

1. Акционерлердин жалпы чогулушунун чечими боюнча акционердик коом жүгүртүлүүчү акциялардын санын коомдун акциялардын бир бөлүгүн сатып алуусунун жолу менен, болбосо аларды бириктирүү жолу менен азайтууга укуктуу.

2. Коомдун жүгүртүлүүчү акцияларынын санын аларды сатып алуу жана жокко чыгаруу жолу менен азайтууга анын кредиторлорунун баарына маалымдалгандан кийин жол берилет. Мында коомдун кредиторлору коомдун тиешелүү милдеттенмелеринин мөөнөтүнөн мурда аткарылышын талап кылууга укуктуу.

3. Акционердик коом коомдун жүгүртүлүүчү акциялардын санын, эгерде өздүк капиталы ушул Мыйзам менен каралган уставдык капиталдын эң төмөнкү өлчөмүнөн төмөн болуп калса, алардын жалпы санын кыскартуу максатында жайгаштырылган акциялардын бир бөлүгүн сатып алуу жолу менен азайтуу жөнүндө чечим кабыл алууга укуксуз.

4. Акционердик коом өзү чыгарган акцияларды сатып алуусунун эң жогорку санына чек коюу мыйзамда каралышы мүмкүн.

(КР 2003-жылдын 27-мартындагы N 65 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

147-статья. Акционердик коомдун баалуу кагаздарын чыгарууга жана

дивиденддерди төлөөгө чек коюу

 

1. Акционердик коом артыкчылыктуу акцияларды чыгарууга укуктуу. Жайгаштырылган артыкчылыктуу акциялардын саны коомдун бардык акцияларынын санынын 25 пайызынан ашпоого тийиш.

2. Акционердик коом Кыргыз Республикасынын мыйзамында каралган тартипте облигацияларды жана камсыздалган облигацияларды чыгарууга укуктуу.

3. Эгерде артыкчылыктуу акциялар боюнча дивиденддерди төлөп берүү жөнүндө чечим кабыл алынбаса, акционердик коом жөнөкөй акциялар боюнча дивиденддерди төлөп берүү тууралу чечим кабыл алууга укуксуз.

Акционердик коомдордун айрым түрлөрү үчүн Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында дивиденддерди төлөп берүүгө башка чектөөлөр каралышы мүмкүн.

(КР 2003-жылдын 27-мартындагы N 65, 2009-жылдын 19-январындагы N 7 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

148-статья. Акционердик коомду башкаруу

 

1. Акционердик коомду башкаруунун жогорку органы анын акционерлеринин жалпы чогулушу болуп саналат.

Аларды чечүү акционерлердин жалпы чогулушунун компетенциясына гана тиешелүү маселелер Мыйзамда аныкталууга тийиш.

Мыйзам тарабынан акционерлердин жалпы чогулушунун өзгөчө компетенциясына киргизилген маселелерди алар тарабынан коомдун аткаруучу органдарына чечүүгө өткөрүп берүү мүмкүн эмес.

 

Караңыз:

КР 2003-жылдын 27-мартындагы N 64 «Акционердик коомдор жөнүндө» Мыйзамынын 38-ст.

 

2. Акционерлердин саны элүүдөн ашкан коомдо директорлордун кеңеши түзүлөт.

Мыйзамга ылайык коомдун уставы менен директорлордун кеңеши түзүлгөн учурда анын өзгөчө компетенциясы аныкталууга тийиш. Устав тарабынан директорлордун кеңешине тийиштүү маселелерди алар тарабынан коомдун аткаруучу органдарына чечүүгө өткөрүп берүү мүмкүн эмес.

 

Караңыз:

КР 2003-жылдын 27-мартындагы N 64 «Акционердик коомдор жөнүндө» Мыйзамынын 53-ст.

 

3. Коомдун аткаруучу органы коллегиалдуу (башкарма, дирекция) же жекече (директор, башкы директор) болушу мүмкүн. Ал коомдун ишмердигине учурдагы жетекчиликти ишке ашырат жана директорлор кеңешине жана акционерлердин жалпы чогулушуна отчет берет.

 

Караңыз:

КР 2003-жылдын 27-мартындагы N 64 «Акционердик коомдор жөнүндө» Мыйзамынын 58-ст.

 

Коомдун аткаруучу органынын компетенциясына коомдун мыйзамы же уставы тарабынан аныкталган коомду башкаруунун башка органдарынын өзгөчө компетенциясын түзбөгөн бардык маcелелерди чечүү кирет.

Акционерлердин жалпы чогулушунун чечими боюнча коомдун аткаруучу органынын ыйгарым укуктары келишим боюнча башка коммерциялык уюмга же жекече ишкерге (башкаруучуга) өткөрүлүп берилиши мүмкүн.

4. Акционердик коомду башкаруунун компетенциясы, ошондой эле алар тарабынан чечимдерди кабыл алуунун тартиби жана коомдун атынан чыгуу ушул Кодекске ылайык коомдун мыйзамы жана уставы менен аныкталат.

5. Ушул Кодекске же башка мыйзамга ылайык ушул Кодекстин 140-статьясынын 2-пунктунда көрсөтүлгөн документтерди жалпыга маалымдоо үчүн жарыялоого милдеттүү болгон акционердик коом жылдык финансылык отчеттуулуктун тууралыгын текшерүү жана ырастоо үчүн коомдун же анын катышуучуларынын (тышкы аудит) мүлк таламдарына байланышпаган профессионалдык аудиторду жыл сайын тартууга тийиш.

Акционердик коомдун, анын ичинде көрсөтүлгөн документтерди жалпыга маалымдоо үчүн жарыялоого милдеттүү болбогон, ишмердигин аудиттик текшерүү алардын коомдун жайгаштырылган акцияларынын жалпы санындагы бир-

гелешкен үлүшү он же андан көп процентти түзгөн акционерлердин талаптары боюнча каалаган убакта жүргүзүлүүгө тийиш.

Акционердик коомдун ишмердигине аудиттик текшерүү жүргүзүүнүн тартиби коомдун мыйзамы жана уставы тарабынан аныкталат.

(КР 1998-жылдын 2-декабрындагы N 8, 1999-жылдын 27-ноябрындагы N 131, 2003-жылдын 27-мартындагы N 65 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

149-статья. Акционердик коомду кайра түзүү жана жоюу

 

1. Акционердик коом өз ыктыяры менен кайра түзүлүшү же акционерлердин жалпы чогулушунун чечими боюнча жоюлушу мүмкүн. Акционердик коомдун кайра түзүлүшүнүн жана жоюлушунун башка негиздери жана тартиби ушул Кодекс жана башка мыйзамдар менен аныкталат.

2. Акционердик коом жоопкерчилиги чектелген коомго же кооперативге кайра түзүлүүгө укуктуу.

(КР 2003-жылдын 17-февралындагы N 39 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

7. Туунду жана көз каранды коомдор

 

150-статья. Туунду чарбалык коом

 

1. Эгерде башка чарбалык (негизги) коом же шериктештик өзүнүн капиталындагы күчү басымдуулук кылса, же алардын ортосунда түзүлгөн келишимге ылайык келсе, же башка жолдор менен мындай коом кабыл алуучу чечимдерди аныктоого мүмкүнчүлүгү болсо, ал чарбалык коом туунду деп таанылат.

Туунду коом юридикалык жак болуп саналат.

2. Туунду коом өзүнүн негизги коомунун (шериктештигинин) карыздары боюнча жооп бербейт.

Туунду коом менен келишим боюнча негизги коом (шериктештик) ага милдеттүү болгон көрсөтмөлөрдү берүүгө укуктуу, туунду коом мындай көрсөтмөлөрдү аткаруу үчүн аны менен чогуу бирдей жоопкерчиликте болот.

Негизги коомдун (шериктештиктин) күнөөсү боюнча туунду коом банкрот (кудуретсиз) болгон учурда негизги коом (шериктештик) анын карыздары боюнча субсидиялык жоопкерчиликте болот.

3. Туунду коомдун катышуучулары (акционерлери) негизги коомдон (шериктештиктен) анын күнөөсү боюнча келтирилген чыгымдардын ордун толтурууну, эгерде мыйзам тарабынан башка белгиленбесе, талап кылууга укуктуу.

4. Туунду коомдордун жобосунун ушул статьяда каралбаган өзгөчөлүктөрү мыйзам тарабынан аныкталат.

(КР 2003-жылдын 27-мартындагы N 65 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

Караңыз:

КР 1996-жылдын 15-ноябрындагы N 60 «Чарбалык шериктиктер жана коомдор жөнүндө» Мыйзамынын 8-1-ст.

151-статья. Көз каранды чарбалык коом

 

1. Эгерде катышып жаткан башка коомдо анын добуш берүүчү акцияларынын жыйырма процентинен ашыгы болсо, чарбалык коом көз каранды деп таанылат.

Көз каранды чарбалык коом юридикалык жак болуп саналат.

2. Катышуучу коом мыйзамда каралган тартипте өзү көз каранды коомдун акцияларындагы тийиштүү бөлүгүн сатып алгандыгы жөнүндөгү маалыматтарды тез арада жарыялоого милдеттүү.

3. Акционердик коомдордун айрым түрлөрү үчүн Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында алар башка чарбалык шериктиктерден жана коомдордон сатып алуучу акциялардын (үлүштөрдүн) эң жогорку саны белгилениши мүмкүн.

(КР 2003-жылдын 27-мартындагы N 65 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

Караңыз:

КР 2003-жылдын 27-мартындагы N 64 «Акционердик коомдор жөнүндө» Мыйзамынын 6-ст.

 

§ 3. Кооперативдер

 

152-статья. Кооперативдин түшүнүгү

 

Кооператив — граждандардын жана юридикалык жактардын мүчөлүгүнүн, уставда каралган биргелешкен чарбалык жана башка ишти демократиялык башталыштарда уюштуруу аркылуу жана анын мүчөлөрүнүн пайлык мүчөлүк акыларын бириктирүүнүн негизинде, өздөрүнүн материалдык жана башка керектөөлөрүн канааттандыруу максатын көздөгөн ыктыярдуу бирикме.

Кооперативдер юридикалык жактар болуп эсептелет жана коммерциялык же коммерциялык эмес уюмдар формасында түзүлүшү мүмкүн.

Кооперативдердин укуктук абалы, ошондой эле алардын мүчөлөрүнүн укуктары жана милдеттери «Кооперативдер жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамы тарабынан аныкталат.

 

Караңыз:

КР 2004-жылдын 11-июнундагы N 70 «Кооперативдер жөнүндө» Мыйзамы

 

Турак жай жана турак жай-курулуш кооперативдеринин мүчөлөрүнүн алар турак жайга менчиктик укугун алгандан кийинки укуктары менен милдеттери ушул Кодекс жана «Турак жайдын менчик ээлеринин шериктиктери жөнүндө», «Кыймылсыз мүлккө болгон укуктарды жана алар менен жасалган бүтүмдөрдү мамлекеттик каттоо жөнүндө» Кыргыз Республикасынын мыйзамдары менен аныкталат.

Кредиттөө жана башка банктык операциялар боюнча ишти жүзөгө ашыруучу финансылык кооперативдердин (кредиттик союздардын) укуктук абалы кредиттик союздар жөнүндө мыйзамдарда белгиленет.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83, 2004-жылдын 11-мартындагы N 20, 2007-жылдын 31-июлундагы N 121, 2009-жылдын 23-январындагы N 23 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

153-статья. Кооперативдерди түзүү

 

Кооперативдер продукцияларды өндүрүү, кайра иштетүү, сатып алуу жана сатуу, агрардык-техникалык сервис, ташуу, сактоо, куруу, тейлөөнүн турмуш-тиричилик жана башка түрлөрү, пайдалуу кендерди жана башка табигый ресурстарды казып алуу, илим-изилдөө, долбоорлоо-конструктордук иштерди жүргүзүү, камсыздандыруу, кредит берүү жана Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында тыюу салынбаган башка иштер боюнча биргелешкен ишти жүзөгө ашыруу үчүн жеке жана /же, юридикалык жактар тарабынан ыктыярдуу негизде түзүлөт.

Кооперативдин мүчөлөрүнүн саны, эгер кооперативдердин адистештирилген ишинин негизинде мыйзамдарда башка аныкталбаса жетиден кем болбоого тийиш.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83, 2007-жылдын 31-июлундагы N 121, 2009-жылдын 23-январындагы N 23 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

154-статья. Өндүрүштүк кооперативдин мүлкү

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамына ылайык

алынып салынды)

 

155-статья. Өндүрүштүк кооперативди башкаруу

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамына ылайык

алынып салынды)

 

156-статья. Өндүрүштүк кооперативдеги мүчөлүктүн токтотулушу жана

пайдын өтүшү

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамына ылайык

алынып салынды)

 

157-статья. Өндүрүштүк кооперативдерди кайра түзүү жана жоюу

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамына ылайык

алынып салынды)

 

§ 4. Мамлекеттик ишканалар

 

158-статья. Чарба жүргүзүү укугуна негизденген мамлекеттик ишканалар

 

1. Чарба жүргүзүү укугуна негизденген ишкана катары мүлкү жана кирешеси мамлекеттин менчиги болуп саналган жана бул ишканага ээлик кылуу ишкердигин жүзөгө ашыруу укугу бекитилген юридикалык жак таанылат.

2. Чарба жүргүзүү укугуна негизденген ишкананын фирмалык аталышында анын Кыргыз Республикасынын мамлекеттик ишканасы болуп санала тургандыгы камтылууга тийиш.

3. Чарба жүргүзүү шарттарында өзүнө бекитилген мүлккө болгон ишкананын укуктары ушул Кодекстин 230-статьясында аныкталат.

4. Чарба жүргүзүү укугуна негизденген ишкананын укуктук жобосу мыйзам тарабынан аныкталат.

 

159-статья. Оперативдүү башкаруу укугуна негизденген мамлекеттик

ишкана

 

1. Кыргыз Республикасынын мамлекеттик менчигинде болгон мүлктүн базасында өзүнө бекитилген мүлктү оперативдүү башкарууну ишке ашыруучу ишкана түзүлүшү мүмкүн.

2. Оперативдүү башкаруу укугуна негизденген ишкананын фирмалык аталышында ал Кыргыз Республикасынын мамлекеттик ишканасы болуп санала тургандыгы камтылууга тийиш.

3. Ага бекитилген мүлккө болгон ишкананын укугу ушул Кодекстин 231-статьясына ылайык аныкталат.

4. Кыргыз Республикасы оперативдүү башкаруу укугуна негизденген мамлекеттик ишкананын милдеттенмелери боюнча, анын мүлкүнүн жетишсиздигинде, субсидиялык жоопкерчиликти өзүнө алат.

 

§ 5. Коммерциялык эмес уюмдар

 

Караңыз:

КР 1999-жылдын 15-октябрындагы N 111 «Коммерциялык эмес уюмдар жөнүндө» Мыйзамы

 

160-статья. Керектөө кооперативи

(КР 2003-жылдын 17-февралындагы N 39 Мыйзамына

ылайык алынып салынды)

 

161-статья. Коомдук бирикмелер жана диний уюмдар

 

1. Рухий жана башка материалдык эмес керектөөлөрдү канааттандыруу үчүн алардын таламдарынын жалпылыгынын негизинде белгиленген мыйзам тартибинде биригишкен граждандардын ыктыярдуу бирикмелери коомдук бирикмелер жана диний уюмдар катары таанылат. Мыйзамдарда каралган учурларда айрым коомдук бирикмелер үчүн милдеттүү түрдө мүчө болуу белгилениши мүмкүн.

Коомдук бирикмелер жана диний уюмдар коммерциялык эмес уюмдар болуп саналат. Алар өздөрү түзүлгөн максаттарына жетишүү жана ушул максаттарга ылайык келген өндүрүштүк жана башка чарбалык ишмердикти гана жүзөгө ашырууга укуктуу.

2. Саясий максаттарды көздөгөн саясий партияларды, коомдук бирикмелерди жана профсоюздарды чет өлкөлүк юридикалык жактар жана граждандар, чет өлкөлүк мамлекеттер жана эл аралык уюмдар тарабынан финансылоого жол берилбейт.

3. Коомдук бирикмелердин жана диний уюмдардын катышуучулары (мүчөлөрү) бул уюмдардын менчигине беришкен мүлккө, анын ичинде мүчөлүк взносторго болгон укуктарын сактап калышпайт. Алар өздөрү мүчө катарында катышкан коомдук бирикмелердин жана диний уюмдардын милдеттенмелери боюнча жооп беришпейт, ал эми көрсөтүлгөн бирикмелер жана уюмдар өзүнүн мүчөлөрүнүн милдеттенмелери боюнча жооп беришпейт.

4. Коомдук бирикмелердин жана диний уюмдардын укуктук жобосу мыйзам тарабынан аныкталат.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

Коомдук бирикмелердин укуктук жобосу тууралу КР 1999-жылдын 15-октябрындагы N 111 «Коммерциялык эмес уюмдар жөнүндө» Мыйзамын караңыз;

Диний уюмдардын укуктук жобосу тууралу КР 2008-жылдын 31-декабрындагы N 282 «Кыргыз Республикасындагы дин тутуу эркиндиги жана диний уюмдары жөнүндө» Мыйзамын караңыз

 

162-статья. Коомдук фонддор

 

Караңыз:

КР 1999-жылдын 15-октябрындагы N 111 «Коммерциялык эмес уюмдар жөнүндө» Мыйзамы;

КР 2001-жылдын 31-июлундагы N 80 «Кыргыз Республикасындагы мамлекеттик эмес пенсиялык фонддор жөнүндө» Мыйзамы

 

1. Социалдык, кайрымдуулук, маданий, билим берүү жана башка коомдук-пайдалуу максаттарды көздөгөн ыктыярдуу мүлк взносторунун негизинде граждандар жана (же) юридикалык жактар тарабынан уюштурулган мүчөлүгү жок коммерциялык эмес уюм коомдук фонд (мындан ары — фонд) катары таанылат.

Аны уюштуруучулар тарабынан фондго берилген мүлк фонддун менчиги болуп саналат. Уюштуруучулар өздөрү түзүшкөн фонддун милдеттенмелери боюнча жооп беришпейт, ал эми фонд өзүнүн уюштуруучуларынын милдеттенмелери боюнча жооп бербейт.

2. Фонд мүлктү өзүнүн уставында белгиленген максаттарда пайдаланат. Фонд өзү түзүлгөн максаттарга жетүү үчүн жана ушул максаттарга ылайык келген өндүрүштүк жана башка чарбалык ишмердик менен эмгектенүүгө укуктуу.

3. Фондду башкаруунун тартиби жана анын органдарын түзүүнүн тартиби уюштуруучулар тарабынан бекитилүүчү анын уставы менен аныкталат.

4. Фонддун уставы ушул Кодекстин 87-статьясынын 4-пункттунда көрсөтүлгөн маалыматтар менен катар: «фонд» деген сөздү камтыган фонддун аталышын; фонддун максаты жөнүндөгү маалыматтарды; фонддун органдары жөнүндөгү көрсөтмөлөрдү, анын ичинде фонддун ишине кезөмөлдүк жүргүзгөн байкоочу кеңеш жөнүндөгү көрсөтмөлөрдү; фонддун кызмат орундарына адамдарды дайындоонун жана бошотуунун тартиби; ал жоюлган учурда фонддун мүлкүнүн тагдыры жөнүндөгү маалыматтарды камтууга тийиш.

 

163-статья. Коомдук фонддун уставын өзгөртүү жана жоюу

 

1. Эгерде фонддун уставында аны белгиленген тартипте өзгөртүү каралса, анын органдары фонддун уставын өзгөртүшү мүмкүн.

Эгерде фондду уюштурууда анын уставы алдын ала көрүүгө мүмкүн болбогон кесепеттерге дуушарланта тургандай өзгөрүлбөгөн түрүндө сакталса, ал зми устав ыйгарым укук берилгендер тарабынан өзгөртүлбөй тургандыктан, аны өзгөртүү мүмкүнчүлүгү анда каралбаса, өзгөртүү киргизүү укугу фонддун органдарынын, байкоочу кеңештин же фонддун ишмердигине көзөмөл жүргүзүүгө ыйгарым укук алган башка органдын арызы боюнча сотко таандык болот.

2. Фонддун жоюлушу жөнүндөгү чечимди таламдаш жактардын арызы боюнча сот гана чыгара алат.

Фонд төмөнкү учурларда жоюлат:

— эгерде фонддун мүлкү өз максаттарын ишке ашырууга жетишсиз болсо жана зарыл мүлктү алуу мүмкүнчүлүгү болбосо;

— эгерде фонддун максаты ишке ашпагандай болсо, ал эми фонддун максаттарына зарыл өзгөртүүлөрдү киргизүү мүмкүн болбосо;

— фонддун ишмердиги анын уставында каралган максаттардан четтеген учурда;

— мыйзамда каралган башка учурларда.

3. Фонд жоюлган учурда кредиторлордун талаптары канааттандырылгандан кийин калган анын мүлкү уставда каралган максаттарга жумшалат.

 

164-статья. Мекемелер

 

1. Менчик ээси тарабынан башкаруучу, социалдык-маданий же коммерциялык эмес башка функцияларды ишке ашыруу үчүн түзүлгөн жана ал тарабынан толук же жарым-жартылай финансылануучу мамлекеттик же башка уюм мекеме катары таанылат.

2. Мекеменин өзүнө бекитилген укуктары жана ал сатып алган мүлк ушул Кодекстин 231-статьясына ылайык аныкталат.

3. Мамлекеттик жана башка мекемелердин айрым түрлөрүнүн укуктук жобосу мыйзам тарабынан аныкталат.

 

Караңыз:

КР 1999-жылдын 15-октябрындагы N 111 «Коммерциялык эмес уюмдар жөнүндө» Мыйзамы

 

4. Мекеме өзүнүн милдеттенмелери боюнча карамагындагы акча каражаттары менен жооп берет. Алар жетишсиз болсо, мекеменин милдеттенмелери боюнча субсидиардык жоопкерчиликти менчик ээси тартат.

(КР 2003-жылдын 17-февралындагы N 39 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

165-статья. Юридикалык жактардын бирикмелери (ассоциациялар жана

союздар)

 

1. Коммерциялык уюмдар алардын ишкердик аракеттерин координациялоо, ошондой эле жалпы мүлктүк таламдарды көрсөтүү жана коргоо максатында келишим боюнча өз ара коммерциялык эмес бирикмелерди ассоциациялар (союздар) түрүндө түзө алышат.

Эгерде катышуучулардын чечими боюнча ассоциацияга (союзга) ээлик кылуу ишкердигин алып баруу жүктөлсө, мындай ассоциация (союз) ушул Кодексте каралган тартипте чарбалык коомго же шериктештикке кайра түзүлүүгө тийиш. Ишкердикти жүзөгө ашыруу үчүн ассоциациялар (союздар) чарбалык коомдорду түзүүгө же аларга катышууга укуктуу.

2. Коомдук жана башка коммерциялык эмес уюмдар, анын ичинде мекемелер бул уюмдардын ассоциацияларына (союздарына) ыктыярдуулук менен бириге алышат.

Коммерциялык эмес уюмдардын ассоциациясы коммерциялык эмес уюм болуп саналат.

3. Ассоциация юридикалык жак болуп саналат.

Ассоциациянын мүчөлөрү өз алдынчалыгын жана юридикалык жактын укугун сактап калышат.

4. Ассоциация өзүнүн мүчөлөрүнүн милдеттенмелери боюнча жооп беришпейт. Ассоциациянын мүчөлөрү анын милдеттенмелери боюнча ассоциацияны уюштуруу документтеринде каралган өлчөмдө жана тартипте субсидиялык жоопкерчиликти алышат.

5. Ассоциациянын фирмалык аталышы анын ишмердигинин негизги предметин жана анын мүчөлөрүнүн негизги предметин «ассоциация» же «союз» деген сөздөрдү камтуу менен көрсөтүлүшү керек.

 

Юридикалык жактардын коммерциялык эмес уюмдар түрүндөгү бирикмелерди түзүү тууралу КР 1999-жылдын 15-октябрындагы N 111 «Коммерциялык эмес уюмдар жөнүндө» Мыйзамын караңыз:

 

 

166-статья. Ассоциацияны (союзду) уюштуруунун документтери

 

1. Ассоциацияны (союзду) уюштуруунун документтери болуп анын мүчөлөрү тарабынан кол коюлган жана алар бекиткен устав саналат.

2. Ассоциацияны уюштуруунун документтери ушул Кодекстин 4-пунктунда көрсөтүлгөн маалыматтар менен катар ассоциациянын курамы жана аны башкаруучу органдардын компетенциясы жана алардын чечимдерди кабыл алышынын тартиби жөнүндөгү, анын ичинде чечилиши ассоциациянын мүчөлөрүнүн бир добуштан же добуштардын квалификациялуу көпчүлүгү менен кабыл алынуучу маселелер жөнүндөгү жана ассоциация жоюлгандан кийин калган мүлктү бөлүштүрүүнүн тартиби жөнүндөгү шарттарды камтууга тийиш.

 

167-статья. Ассоциациянын (союздун) мүчөлөрүнүн укуктары жана милдеттери

 

1. Ассоциациянын (союздун) мүчөлөрү, эгерде ассоциацияны уюштуруунун документтеринде башка каралбаса жана кызмат көрсөтүүлөрдөн башка келип чыкпаса, анын кызмат көрсөтүүлөрүнөн акысыз пайдаланууга укуктуу.

2. Ассоциациянын мүчөсү өзүнүн кароосу боюнча финансылык жыл аяктагандан кийин ассоциациядан чыгууга укугу бар. Мындай учурда ал чыккан учурдан тартып эки жыл аралыгында ассоциациянын милдеттенмелери боюнча субсидиялык жоопкерчиликти алат.

Ассоциациянын мүчөсү андан ассоциацияны уюштуруунун документтеринде белгиленген учурда жана тартипте калган катышуучулардын чечими боюнча чыгарылып салынышы мүмкүн. Ассоциациядан чыгарылган мүчөнүн мүлк взносуна жана жоопкерчилигине карата ассоциациядан чыгууга тийиштүү эрежелер колдонулат.

3. Ассоциациянын катышуучуларынын макулдугу менен ага жаңы мүчө кире алат.

 

6-Глава

Граждандык мыйзам менен жөнгө салынуучу

мамилелерде мамлекеттин катышуусу

 

168-статья. Кыргыз Республикасы — граждандык укук мамилелериндеги

субъект катары

 

1. Кыргыз Республикасы граждандар жана юридикалык жактар менен бирдей башталыштарда граждандык укук мамилелеринин катышуучусу болуп саналат.

2. Эгерде мыйзамдан же граждандык укуктук мамилелердин субъектилери катары алардын өзгөчөлүктөрүнөн башкача келип чыкпаса, ушул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөн граждандык укук мамилелеринин субъекттерине юридикалык жактардын катышуусун аныктоочу нормалар колдонулат.

 

169-статья. Кыргыз Республикасынын граждандык укук мамилелерине

катышуусунун тартиби

 

1. Мамлекеттик бийлик органдары мыйзамдарда жана башка актыларда белгиленген, ушул органдардын статусун аныктаган өздөрүнүн компетенциясынын чектеринде мамлекеттин атынан өз иш-аракеттери менен мүлктүк жана мүлктүк эмес өздүк укуктарга жана милдеттерге ээ болушат жана аларды жүзөгө ашырышат, сотто чыга алышат.

2. Мыйзамдарда каралган учурларда жана тартипте мамлекеттин атынан анын атайын тапшырмасы боюнча башка юридикалык жактар жана граждандар чыга алышат.

 

170-статья. Кыргыз Республикасынын милдеттенмелер боюнча

жоопкерчилиги

 

1. Мамлекет өзү тарабынан түзүлгөн юридикалык жактарга чарба жүргүзүү же оперативдүү башкаруу укугунда бекитилип берилген мүлктөн тышкары (мамлекеттик казына, 225-статьянын 2-пункту) өзүнө менчик укугунда таандык болгон мүлккө өз милдеттенмелери боюнча жооп берет.

2. Мамлекет тарабынан түзүлгөн юридикалык жак анын милдеттенмелери боюнча жооп бербейт.

3. Мамлекет ушул Кодексте жана башка мыйзамдарда каралгандан башка учурларда, өзү түзгөн юридикалык жактардын милдеттенмелери боюнча жооп бербейт.

4. Мамлекет өзү түзгөн келишимдин негизинде юридикалык жактын милдеттенмелери боюнча кепилдик (гарантия) берген, же юридикалык жак мамлекеттин милдеттенмелери боюнча өзүнө кепилдик (гарантия) алган учурларда ушул статьянын 2-3-пункттарынын эрежелери колдонулбайт.

 

171-статья. Кыргыз Республикасынын чет өлкөлүк юридикалык жактардын, граждандардын жана мамлекеттердин катышуусу менен болгон граждандык укук мамилелериндеги жоопкерчилигинин өзгөчөлүктөрү

 

Кыргыз Республикасынын чет өлкөлүк юридикалык жактардын, граждандардын жана мамлекеттердин катышуусу менен болгон граждандык укук мамилелериндеги жоопкерчилигинин өзгөчөлүктөрү ушул Кодекс, Кыргыз Республикасынын башка мыйзамдары жана ал түзгөн эл аралык келишимдер жана макулдашуулар менен аныкталат.

 

7-Глава

Бүтүмдөр

 

1. Бүтүмдөрдүн түшүнүгү, түрлөрү жана формалары

 

172-статья. Бүтүмдөрдүн түшүнүгү жана түрлөрү

 

1. Граждандардын жана юридикалык жактардын граждандык укуктарды жана милдеттерди орнотууга, өзгөртүүгө же жоюуга багытталган иш-аракеттери бүтүмдөр катары таанылат.

2. Бүтүмдөр бир тараптуу жана эки же көп тараптуу (келишимдер) болушу мүмкүн.

3. Мыйзамга же тараптардын макулдашуусуна ылайык жасоо үчүн бир тараптын эрки зарыл жана жетиштүү болгон бүтүм бир тараптуу бүтүм катары эсептелет.

Бир тараптуу бүтүм аны жасаган жак үчүн милдеттерди жаратат. Ал башка жактар үчүн мыйзам белгилеген учурларда же ушул жактардын макулдашуусунда милдеттерди жарата алат.

4. Келишим түзүү үчүн эки тараптын (эки тараптуу бүтүм) же үч же андан көп тараптын (көп тараптуу бүтүм) макулдашылган эрктеринин билдирилүүсү зарыл.

5. Бир тараптуу бүтүмдөргө милдеттенмелер жөнүндөгү жана келишимдер жөнүндөгү (ушул Кодекстин III бөлүгү) жалпы жоболор, бул бүтүмдүн мыйзамына, табиятына жана маңызына карама-каршы келбегендиктен, колдонулат.

 

173-статья. Шартташуу менен жасалган бүтүмдөр

 

1. Эгерде тараптар укуктардын жана милдеттердин жаралышын, аны болоору же болбосу белгисиз болгон кырдаалдарга көз каранды кылып койсо, бүтүм кийинкиге калтырылган шарт менен жасалган бүтүм катары эсептелет.

2. Эгерде тараптар укуктардын жана милдеттердин жоюлушун, анын болоору же болбосу белгисиз болгон кырдаалдарга көз каранды кылып койсо, бүтүм жокко чыгарылуучу шарт менен жасалган бүтүм катары эсептелет.

3. Эгерде шарттын келишине мындай кырдаалдын келиши пайдасыз болгон тарап кара ниеттик менен тоскоолдук кылса, анда шарт келген катары таанылат.

Эгерде шарттын келишине мындай кырдаалдын келиши пайдалуу болгон тарап кара ниеттик менен көмөктөшсө, анда шарт келбеген катары таанылат.

 

174-статья. Бүтүмдүн формалары

 

1. Бүтүмдөр ооз эки же жазуу (жөнөкөй же нотариалдык) түрүндө жасалат.

2. Ооз эки бүтүм тараптын жүрүш-турушунан анын бүтүм жасоого болгон эрки көрүнүп турган учурда болсо, ал жасалган катары эсептелет.

3. Унчукпоо мыйзам же тараптардын макулдашуусу менен каралган учурларда бүтүм жасоого эркти билдирүү катары таанылат.

 

175-статья. Ооз эки бүтүмдөр

 

1. Мыйзам же тараптардын макулдашуусу менен жазуу (жөнөкөй же нотариалдык) түрүндө белгиленбеген формадагы бүтүм ооз эки жасалышы мүмкүн.

2. Тараптардын макулдашуусу менен башка белгиленбегендиктен, нотариалдык формасы белгиленген бүтүмдөрдөн жана жөнөкөй жазуунун формасын сактабагандык анын эместигине алып келүүчү бүтүмдөрдөн тышкары, бүтүмдөр жасалып жатканда аткарылуучу бардык бүтүмдөр ооз эки түрүндө жасалышы мүмкүн.

3. Жазуу жүзүндө түзүлгөн келишимдерди аткаруу үчүн бүтүмдөр, эгерде ал мыйзамга жана келишимге карама-каршы келбесе, тараптардын макулдашуусу боюнча ооз эки жасалышы мүмкүн.

 

176-статья. Бүтүмдүн жазуу жүзүндөгү формасы

 

1. Жазуу жүзүндөгү бүтүм анын маңызын билдирген жана бүтүм жасап жаткан жактын же жактардын же тийиштүү түрдө ыйгарым укук алышкан жактардын өз колдору коюлган документти түзүү жолу менен жасалууга тийиш. Эки тараптуу бүтүмдөр ар бир тарап өздөрү түзүшкөн жана кол коюшкан (395-статьянын 2-пункту) документтерди алмашуу жолу менен жасалат.

Мыйзам жана тараптардын макулдашуусу менен бүтүмдүн формасы (белгилүү формадагы бланкка жасоо, мөөр менен ырастоо ж.б.) туура келүүчү кошумча талаптар коюлушу жана бул талаптарды сактабагандыктын натыйжалары каралышы мүмкүн. Эгерде мыйзамда же тараптардын макулдашуусунда мындай натыйжалар каралбаса, бүтүмдүн жөнөкөй жазуу жүзүндөгү формасынын сакталбаган натыйжалары колдонулат.

2. Бүтүмдөрдү жасоодо коюлган колдорду механикалык каражаттардын жардамы аркылуу факсимилдик жол менен кайра чыгарууга же башкача ыкма менен көчүрүп алууга, электрондук-сан менен жазууга же жекече коюлган колдун башка аналогу мыйзамда же тараптардын макулдашуусу менен каралган учурларда жол берилет.

3. Эгерде граждан өзүнүн денесиндеги кемчилдигинин, оорусунун же сабатсыздыгынын айынан өзү кол кое албаса, анда анын өтүнүчү боюнча бүтүмдө башка граждан кол кое алат. Анын койгон колу нотариус аркылуу же бүтүм жасоочу ага өз колун кое албагандыгынын себептерин көрсөтүү менен мындай нотариалдык иштерди жүргүзүүгө укуктуу кызмат адамы аркылуу ырасталышы керек.

4. Бирок ушул Кодекстин 204-статьясынын 3-пунктунда көрсөтүлгөн бүтүмдөрдү жасоодо жана аны жасоого берилген ишеним күбөлүктөрдө бүтүмгө кол койгондун колу, ошондой эле өз колун кое албаган граждан иштеген уюм же ал дарыланууда жаткан стационардык дарылоочу мекеменин администрациясы тарабынан ырасталышы мүмкүн.

 

177-статья. Жөнөкөй кат жүзүндө жасалуучу бүтүмдөр

 

1. Нотариалдык күбөлөндүрүүнү талап кылуучу бүтүмдөрдөн башка, төмөндөгүлөр:

1) юридикалык жактардын жана граждандардын ортосундагы бүтүмдөр;

2) граждандардын ортосунда өз ара эсептик көрсөткүчтүн өлчөмүнөн кеминде он эсе ашкан суммада белгиленген, ал эми мыйзамда каралган учурларда бүтүмдүн суммасына карабастан түзүлгөн бүтүмдөр жөнөкөй кат жүзүндө түзүлүүгө тийиш.

 

Караңыз:

КР Жогорку Кеңешинин 2006-жылдын 15-июнундагы N 1115-III «Эсептешүү көрсөткүчүнүн өлчөмүн бекитүү жөнүндө» токтому

 

2. Ушул Кодекстин 175-статьясына ылайык оозеки түрүндө жасалган бүтүмдөр үчүн жөнөкөй кат жүзүндө жасоо талап кылынбайт.

(КР 2008-жылдын 19-мартындагы N 24 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

178-статья. Бүтүмдү жөнөкөй кат жүзүндө жасоону сактабоонун

натыйжалары

 

1. Бүтүмдү жөнөкөй кат жүзүндө жасоону сактабаганда, тараптарды талаш чыккан учурларда бүтүмдүн ырасталышына таянуудан жана күбөлөрдүн көрсөтүүлөрүнүн шарттарынан ажыратат, бирок аларды жазуу түрүндөгү жана башка далилдерден ажыратпайт.

2. Мыйзамда же тараптардын макулдашуусунда түздөн-түз көрсөтүлгөн учурларда бүтүмдү жөнөкөй кат жүзүндө жасоону сактабоо анын жараксыздыгына алып келет.

3. Тышкы экономикалык бүтүмдү жөнөкөй кат жүзүндө жасоо сакталбаганда бүтүм жараксыз болот.

 

179-статья. Нотариалдык жактан күбөлөндүрүлгөн бүтүмдөр

 

1. Бүтүмгө нотариалдык жактан күбөлүк документке ушул Кодекстин 176-статьясынын талаптарына ылайык нотариус же мына ушундай нотариалдык иштерди жасоого укуктуу башка кызмат адамы күбөлөндүргөн жазууну киргизүү жолу менен ишке ашырылат.

2. Бүтүмгө нотариалдык жактан күбөлүк төмөнкү учурларда милдеттүү:

1) мыйзамда көрсөтүлгөн учурларда;

2) каалаган тараптын талабы боюнча.

 

Караңыз:

КР нотариустары тарабынан нотариалдык аракеттерди жүргүзүү тартиби жөнүндө Нускама (КРАдилет министрлигинин 2004-жылдын 7-июлундагы N 106

буйругу менен бекитилген);

Жергиликтүү өз алдынча башкаруунун аткаруучу-тескөөчү органдарынын кызмат адамдарынын нотариалдык иштерди жүргүзүүсүнүн тартиби жөнүндө Инструкция (КР Өкмөтүнүн 1999-жылдын 29-ноябрындагы N 650 токтому менен бекитилген)

 

 

180-статья. Бүтүмдөрдөн улам келип чыгуучу укуктарды мамлекеттик

каттоо

 

1. Кыймылсыз мүлк менен бүтүмдөр жана кыймылсыз мүлккө карата бүтүмдөрдөн келип чыгуучу (ажыратуу, ипотека, мураска алуу ж.б.) жана граждандык укуктар менен милдеттердин белгиленишине, пайда болушуна, өзгөрүшүнө же токтотулушуна байланыштуу укуктар мамлекеттик каттоодон өтүүгө тийиш.

Укуктарды каттоонун жана тиешелүү реестрлерди жүргүзүүнүн тартиби мыйзам тарабынан аныкталат.

 

Караңыз:

КР 1998-жылдын 22-декабрындагы N 153 «Кыймылсыз мүлккө жана аны менен болгон бүтүмдөрдү укуктарды мамлекеттик каттоо жөнүндө» Мыйзамы

 

2. Ушул Кодексте же мыйзамда айрым түрлөрдөгү кыймылдуу мүлк менен бүтүмдөрдүн негизинде келип чыгуучу укуктарды мамлекеттик каттоо белгилениши мүмкүн.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83, 2003-жылдын 15-нояб- рындагы N 222, 2008-жылдын 17-декабрындагы N 266 Мыйзамдарыынын редакцияларына ылайык)

 

181-статья. Бүтүмдөрдүн нотариаттык формасын жана каттоо жөнүндө

талаптарды сактабоонун кесепеттери

 

1. Бүтүмдөрдүн нотариаттык формасы жана бүтүмдөрдөн келип чыгуучу бүтүмдөрдү жана укуктарды мамлекеттик каттоо жөнүндө талаптар сакталбаганда, бул анын жараксыз болушуна алып келет. Мындай бүтүм жокко эсе бүтүм деп, ал эми укугу жараксыз деп табылат.

2. Эгерде тараптардын бири нотариаттык күбөлөндүрүүнү талап кылган бүтүмдү толугу менен же жарым-жартылай аткарса, ал эми экинчи тарап бүтүмдү нотариатта жол-жоболоштуруудан четтесе, сот бүтүмдү аткарган тараптын талабы боюнча бүтүмдү жарактуу деп табууга укуктуу. Мындай учурда бүтүмдү андан ары нотариатта жол-жоболоштуруу талап кылынбайт.

3. Эгерде мамлекеттик каттоону талап кылган бүтүм же укук тиешелүү формада жасалса, бирок тараптардын бири аны каттатуудан баш тартса, сот экинчи тараптын талабы боюнча бүтүмдү (укукту) мажбурлап каттоо жөнүндө чечим чыгарууга укуктуу. Мындай учурда бүтүм (укук) соттун чечимине ылайык катталат.

4. Ушул статьянын 2 жана 3-пункттарында каралгандан башка учурларда, бүтүмдү (укукту) нотариаттык күбөлөндүрүүдөн же мамлекеттик каттоодон негизсиз түрдө баш тарткан тарап экинчи тарапка бүтүм (укук) жасоону кечеңдетүүдөн улам келип чыккан зыяндын ордун толтуруп берүүгө тийиш.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83, 2003-жылдын 15-ноябрындагы N 222, 2012-жылдын 17-мартындагы N 21 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

182-статья. Биржалык бүтүмдөр

 

1. Биржада жүгүртүлүүгө жол берилген мүлккө (товарларга, баалуу кагаздарга жана башкаларга) карата укуктарды жана милдеттерди өз ара өткөрүп берүү жөнүндөгү макулдашуу биржанын катышуучулары тарабынан товардык жана фонддук биржалар жөнүндөгү мыйзамда жана биржалык уставдарда (биржалык бүтүмдөр) белгиленген тартипте биржалык чогулушта түзүлөт.

Биржалык бүтүмдөр далдалчылык кат катарында түзүлө алат. Бүтүмдөр биржада катталууга тийиш.

 

Караңыз:

КР 1992-жылдын 29-июнундагы N 915-XII «Кыргыз Республикасындагы товар биржалары жана биржа соодасы жөнүндө» Мыйзамы

2. Биржалык бүтүмдөргө алардын маңызына жараша, эгерде мыйзамдардан, тараптардын макулдашууларынан же бүтүмдүн маңызынан башка келип чыкпаса, тийиштүү келишим (сатып алуу-сатуу, комиссиялоо ж.б.) жөнүндөгү эрежелер колдонулат.

Мыйзам же биржалык уставдар тарабынан тараптардын жашырын жана алардын макулдугусуз ачыкка чыгарылууга болбогон сырды түзгөн шарттар каралышы мүмкүн.

Мында, «Терроризмди каржылоого жана кылмыш жолу менен алынган кирешелерди легализациялоого (адалдоого) каршы аракеттер жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамына ылайык берилген маалыматтарды алууда тараптардын макулдашуусу талап кылынбайт.

(КР 2008-жылдын 17-октябрындагы N 215 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

2. Бүтүмдөрдүн жараксыздыгы

 

183-статья. Бүтүмдөрдүн жараксыздыгы жөнүндөгү жалпы жоболор

 

1. Бүтүм ушул Кодекс тарабынан, соттун ушундай таанышынын айынан (талашып алуучу бүтүм) же мындай таанууга карабастан (арзыбаган бүтүм), белгиленген негиздер боюнча жараксыз.

2. Талашып алуучу бүтүмдүн анык эместигин таануу жөнүндөгү талап ушул Кодексте көрсөтүлгөн жактар тарабынан коюлушу мүмкүн.

Арзыбаган бүтүмдүн жараксыздыгынын кесепеттерин колдонуу жөнүндөгү талап каалаган таламдаш жак тарабынан коюлушу мүмкүн. Сот мындай кесепеттерди өз демилгеси боюнча колдонууга укуктуу.

 

184-статья. Бүтүмдөрдүн жараксыздыгынын кесепеттери жөнүндөгү

жалпы жоболор

 

1. Жараксыз бүтүм, анын жараксыздыгы менен байланышкан жана ал жасалган учурдан тартып жараксыз болбогон бүтүмдөрдөн тышкары, юридикалык кесепеттерди алып келбейт.

2. Бүтүм жараксыз калганда тараптардын ар бири экинчи жагына бүтүм боюнча алган нерселеринин баарын кайтарып берүүгө, ал эми натуралай алганын (анын ичинде алганы мүлктү пайдаланууда, аткарган ишинде же кызмат көрсөтүүсүндө билдирилсе) кайтарып берүү мүмкүнчүлүгү жок учурда, эгерде мыйзамда бүтүмдүн анык эместигинин башка кесепеттери каралбаса, анын наркынын ордун акчалай толтурууга милдеттүү.

3. Эгерде талашып алуучу бүтүмдүн маңызынан аны келечекте гана токтотуу мүмкүн экендиги келип чыкса, сот бүтүмдүн анык эместигин таануу менен анын күчүн келечек мезгилге токтотот.

4. Бүтүм жараксыз болгондо, анын натыйжасында мүлктү ак ниет сатып алуучу жак алганда, бул мүлктүн наркы соттун чечими чыгарылган учурга карата сот тарабынан алгачкы менчик ээлеринин пайдасына күнөөлүү адамдардан төлөтүлүп алынат.

(КР 2009-жылдын 24-июлундагы N 252 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

185-статья. Мыйзамга ылайык келбеген бүтүмдүн жараксыздыгы

 

Мыйзамдын талаптарына ылайык келбеген бүтүм, эгерде мыйзам мындай бүтүм талашып алуучу экенин белгилебесе же мыйзамды бузуунун башка кесепеттерин карабаса, ал эч нерсеге татыбас бүтүм.

 

186-статья. Лицензия алынбай жасалган бүтүмдүн жараксыздыгы

 

Зарыл лицензия алынбай же лицензиянын күчүнүн мөөнөтү аяктагандан кийин жасалган бүтүм жараксыз.

 

187-статья. Коомдук жана мамлекеттик таламдарга алдын ала

карама-каршылык келтирүү максатында жасалган

бүтүмдөрдүн жараксыздыгы

 

Коомдук жана мамлекеттик таламдарга алдын ала карама-каршылык келтирүү максатында жасалган бүтүм эч нерсеге татыбас бүтүм. Карама-каршылыктардын негиздери мыйзам тарабынан аныкталат.

Эки тараптын тең мындай бүтүмгө ниеттери болуп, эки тараптан тең бүтүм аткарылган учурда, алар алышкан нерселердин бардыгы Кыргыз Республикасынын кирешесине алынат, ал эми бүтүм бир тараптан аткарылган учурда, экинчи тараптан бардык алынган нерсе жана андан биринчи тарапка алынгандын ордун толтуруучу нерсенин бардыгы Кыргыз Республикасынын кирешесине алынат.

Тараптардын биринин мындай бүтүмгө ниети болсо, анын бүтүм боюнча алган нерселеринин бардыгы экинчи тарапка кайтарылып берилүүгө тийиш, ал эми экинчи тарап алган же аткарылгандын ордун толтуруу үчүн ага эсептелген нерсе Кыргыз Республикасынын кирешесине алынат.

 

188-статья. Курулай жана жалган бүтүмдөрдүн жараксыздыгы

 

1. Курулай бүтүм, башкача айтканда, көз будамалоо үчүн, ага тийиштүү укук мүнөздөрүн түзүүгө ниети жок жасалган бүтүм эч нерсеге татыбас бүтүм.

2. Жалган, б.а. башка бүтүмдү жабуу үчүн жасалган бүтүм эч нерсеге татыбас бүтүм. Тараптар бүтүмдүн мүнөзүн эске алуу менен, чынында эле билип туруп жасалган бүтүмгө, тийиштүү эрежелер колдонулат.

 

189-статья. Жөндөмсүз катары таанылган граждандын жасаган

бүтүмүнүн жараксыздыгы

 

1. Психикалык жактан бузулуунун кесепетинен жөндөмсүз катары таанылган граждандын жасаган бүтүмү эч нерсеге татыбас бүтүм.

Мындай бүтүм жасагандын ар бир тарабы башкасынан натуралай алганын кайтарып берүүгө, ал эми натуралай алганын кайтарып берүүнүн мүмкүнчүлүгү болбосо, анын наркын акчалай толтурууга милдеттүү (184-статьянын 2-пункту).

Мындан тышкары жөндөмдүү тарап башка тарапка ал тарткан реалдуу зыяндын, эгерде жөндөмдүү жак экинчи тараптын жөндөмсүздүгүн билсе же билүүгө тийиш болсо, ордун толтурууга милдеттүү.

2. Психикалык жактан бузулуунун кесепетинен жөндөмсүз катары таанылган граждандын кызыкчылыгында ал тарабынан жасалган бүтүм аны көзөмөлгө алуучунун талабы боюнча, эгерде ал ушул граждандын пайдасына жасалса, сот тарабынан жарактуу катары таанылышы мүмкүн.

 

190-статья. Он төрт жашка чыкпаган өспүрүмдүн жасаган бүтүмүнүн жараксыздыгы

 

1. Он төрт жашка толбогон (жаш) өспүрүмдүн жасаган бүтүмү эч нерсеге татыбас бүтүм. Мындай бүтүмгө ушул Кодекстин 189-статьясынын 1-пунктунун экинчи жана үчүнчү абзацтарында каралган эрежелер колдонулат.

2. Жашы жете элек баланын кызыкчылыгында ал жасаган бүтүм анын ата-энесинин, асыроочуларынын же көзөмөлгө алуучунун талабы боюнча, эгерде ал жаш баланын пайдасына карата жасалса, сот тарабынан жарактуу катарында таанылышы мүмкүн.

3. Ушул статьянын эрежелери, жаш балдар ушул Кодекстин 63-статьясына ылайык мындай бүтүмдү өз алдынча жасоого укуктуу болсо, алардын тиричиликтеги майда бүтүмдөрүнө жайылтылбайт.

 

191-статья. Он төрттөн он сегиз жашка чейинки курактагы өспүрүмдөр

жасаган бүтүмдүн жараксыздыгы

 

1. Он төрттөн он сегиз жашка чейинки курактагы өспүрүмдөр өз ата-энелеринин, асыроочуларынын же камкордукка алуучуларынын макулдугусуз жасаган бүтүм, бул макулдук ушул Кодекске ылайык талап кылынса, сот тарабынан ата-энелердин, асыроочулардын же камкордукка алуучулардын доолору боюнча жараксыз катары таанылышы мүмкүн.

Эгерде мындай бүтүмдүн анык эместиги таанылса, анда ушул Кодекстин 189-статьясынын 1-пунктунда каралган эрежелер колдонулат.

2. Ушул статьянын эрежелери толук жендөмдүү жашы жете электердин бүтүмдөрүнө жайылтылбайт (56-статьянын 2-пункту, 62-статья).

 

192-статья. Сот тарабынан жөндөмдүүлүгү чектелүү делинген

граждандын бүтүмдөрүнүн жараксыздыгы

 

1. Сот тарабынан жөндөмдүүлүгү чектелүү делинген граждандын камкордукка алуучунун макулдугусуз спирт ичимдиктерин ичүүнүн же баңгилик заттарды пайдалануунун, кумар оюндарына патологиялык жактан азгырылуунун кесепеттеринин айынан мүлктү пайдалануу боюнча жасаган бүтүмү камкордукка алуучунун доосу боюнча сот тарабынан жараксыз катары таанылышы мүмкүн.

Эгерде мындай бүтүмдүн жараксыздыгы таанылса, анда ушул Кодекстин 189-статьясынын 1-пунктунда каралган эрежелер колдонулат.

2. Ушул статьянын эрежелери, аракетке жөндөмдүүлүгү чектелген граждан ушул Кодекстин 65-статьясына ылайык өз алдынча жасоого укуктуу болгон майда тиричилик бүтүмдөрүнө жайылтылбайт.

(КР 2009-жылдын 17-июлундагы N 233 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

193-статья. Өз иш-аракеттеринин маанисин түшүнүүгө жөндөмсүз

граждан тарабынан жасалган бүтүмдүн жараксыздыгы

 

1. Аракетке жөндөмдүү болгону менен бүтүм жасоо учурунда өз иш-аракетинин маанисин түшүнбөгөн же ага жетекчилик кыла албаган абалдагы граждан тарабынан жасалган бүтүм сот тарабынан ушул граждандын же укуктары же мыйзам тарабынан корголгон таламдары аны жасоонун натыйжасында бузулган башка жактардын доолору боюнча жараксыз деп таанылышы мүмкүн.

2. Кийин аракетке жөндөмсүз катары таанылган (64-статья) граждан тарабынан жасалган бүтүм сот тарабынан, эгерде граждан бүтүм жасаган учурда өз иш-аракетинин маанисин түшүнбөгөндүгү же аларга жетекчилик кыла албагандыгы далилденсе, көзөмөлгө алуучунун доосу боюнча жараксыз деп табылат.

3. Эгерде ушул статьянын негизинде бүтүмдүн жараксыздыгы таанылса, анда ушул Кодекстин 189-статьясынын 1-пунктунда каралган эрежелер колдонулат.

 

194-статья. Өзүнүн укукка жөндөмдүүлүгүнүн чектеринен чыккан юридикалык жактын бүтүмүнүн жараксыздыгы

 

Уюштуруу документтеринде аныкталуу менен чектелген ишмердиктин максаттарына карама-каршы келген юридикалык жак жасаган же тиешелүү ишмердик менен иштөөгө лицензиясы жок (84-статьянын 1-пункту) юридикалык жак жасаган бүтүм сот тарабынан ушул юридикалык жактын, аны уюштуруучунун (катышуучусунун) же контролдукту ишке ашыруучу же юридикалык жактын ишмердигине көзөмөл жүргүзүүчү мамлекеттик органдын доосу боюнча, эгерде экинчи тарап бүтүмдүн мыйзамсыз экендигин билсе же алдын ала билүүгө тийиш болсо, бүтүм жараксыз деп таанылышы мүмкүн.

 

195-статья. Бүтүм түзүүгө ыйгарым укуктарды чектөөнүн натыйжасы

 

Эгерде келишим менен юридикалык жактын бүтүм түзүүгө укугу ишеним катта же юридикалык жактын органынын укугу анын уюштуруу документтери менен чектелсе, ишеним катта мыйзамда аныкталганга салыштыруу боюнча же бүтүм жасалып жаткан кырдаалдан айкын болду деп эсептелинсе жана аны түзүүдө жак же орган ал чектөөлөрдүн чегинен чыкса, бүтүмгө катышкан экинчи жак андай чектөөлөр жөнүндө билгендиги же күн мурунтан билүүгө тийиш экендиги далилденген учурда гана кызыкчылыгында чектөө коюлган жактын доосу боюнча андай бүтүм сот тарабынан жараксыз деп таанылышы мүмкүн.

 

196-статья. Жаңылуудан улам түзүлгөн бүтүмдүн жараксыздыгы

 

1. Жаңылуудан улам түзүлгөн, олуттуу мааниге ээ болгон бүтүм жаңылуудан улам аракеттенген тараптын доосу боюнча сот тарабынан жараксыз деп табылышы мүмкүн.

2. Эгерде бүтүм жаңылуудан улам түзүлгөн катары жараксыз деп табылган болсо, анда ушул Кодекстин 184-статьясынын 2-пунктунда каралган эрежелер колдонулат.

Андан тышкары доосу боюнча бүтүм жараксыз деп таанылган тарап, эгерде жаңылуу экинчи тараптын күнөөсү боюнча келип чыккандыгын далилдей алса, экинчи тараптан ага келтирилген реалдуу зыяндын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу. Эгерде ал далилденбесе, доосу боюнча бүтүм жараксыз деп табылган тарап, эгерде жаңылуу жаңылган тарапка байланыштуу болбогон жагдайлар боюнча келип чыкса да, экинчи тарапка анын талабы боюнча ага келтирилген реалдуу зыяндын ордун төлөп берүүгө милдеттүү.

 

197-статья. Алдоонун, зомбулуктун, коркутуунун таасири астында,

бир тараптын өкүлүнүн экинчи тараптын өкүлү менен кара

ниеттик макулдашуусунун же оор жагдайлардан улам

түзүлгөн бүтүмдүн жараксыздыгы

 

1. Алдоонун, зомбулуктун, коркутуунун таасири астында, бир тараптын өкүлүнүн экинчи тараптын өкүлү менен кара ниеттик макулдашуусу боюнча түзүлгөн бүтүм, ошондой эле экинчи жак пайдаланган шартка караганда жак өзү үчүн өтө оор шарттын келип чыгышынан улам түзүүгө аргасыз болгон бүтүм (аргасыз бүтүм) жапа чеккендин доосу боюнча сот тарабынан жараксыз деп табылышы мүмкүн.

 

Бүтүм жасоого же андан баш тартууга мажбурлоо жоопкерчилиги КР 1997-жылдын 1-октябрындагы N 68 Кылмыш-жаза Кодексинде бекитилген

 

2. Эгерде ушул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөн негиздердин бири боюнча бүтүм жараксыз деп таанылса, анда жапа чеккен жакка экинчи тарап ал бүтүм боюнча алган нерсенин бардыгын кайтарып берет, ал эми алгандарын натуралай кайтарып берүүгө мүмкүнчүлүк болбосо, анын наркын акчалай төлөп берет.

Бүтүм боюнча жапа чеккен тарап экинчи тараптан алган, ошондой эле экинчи тарап ордун толтуруу үчүн берген ага тиешелүү мүлк Кыргыз Республикасынын кирешесине которулат. Мүлктү мамлекеттин кирешесине натуралай берүүгө мүмкүн болбосо, анын наркы акчалай өндүрүлөт. Андан тышкары экинчи тарап жапа чеккен жакка келтирилген реалдуу зыяндын ордун төлөп берет.

 

198-статья. Бүтүмдүн бир бөлүгүнүн жараксыздыгынын натыйжасы

 

Эгерде бүтүм анын жараксыз бөлүгүн кошпосо да түзүлөт эле деп эсептелсе, анда бүтүмдүн жараксыз бөлүгү анын калган бөлүктөрүнүн жараксыздыгына алып келбейт.

 

199-статья. Жараксыз бүтүмдөр боюнча доонун эскирүү мөөнөтү

 

1. Арзыбаган бүтүмдүн жараксыздыгынын кесепеттерин колдонуу жөнүндөгү доо аны аткаруу башталган күндөн тартып үч жылдын ичинде коюлушу мүмкүн.

2. Талаш бүтүмдү жараксыз деп таануу жөнүндө жана анын жараксыздыгынын натыйжаларын колдонуу жөнүндө доо ал бүтүм таасири астында жасалган зомбулук же коркутуу токтотулган күндөн тартып бир жылдын ичинде (197-статьянын 1-пункту) же доочу бүтүмдүн жараксыздыгын таануу үчүн негиз болуучу башка жагдайлар жөнүндө билген же билүүгө тийиш болгон күндөн баштап коюлат.

(КР 2009-жылдын 24-июлундагы N 252 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

8-Глава

Өкүлчүлүк. Ишеним кат

 

200-статья. Өкүлчүлүк

 

1. Ишеним катка, мыйзамдын көрсөтмөсүнө же буга укуктуу мамлекеттик органдын же жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу органынын актысына негизделген ыйгарым укуктун аркасында бир жак (өкүл) тарабынан башка (өкүлдүк кылууну тапшырган) жактын атынан түзүлгөн бүтүм өкүлдүк кылууну тапшыруунун түздөн-түз граждандык укуктарын жана милдеттерин түзөт, өзгөртөт жана токтотот.

Ыйгарым укуктуу өкүлдүк (чекене соодадагы сатуучу, кассир жана башкалар) иш жүргүзгөн кырдаалдан да келип чыгышы мүмкүн.

2. Бөтөн жактын кызыкчылыгында болгону менен өзүнүн атынан аракеттенген жактар (банкрот болгондогу администраторлор, мурастоодо керээзди аткаруучу ж.у.с.), ошондой эле келечекте болуучу бүтүмдөргө карата сүйлөшүү жүргүзүүгө укук алган жактар өкүл болуп саналбайт.

3. Өкүл өзүнө карата тапшыруучунун атынан бүтүм түзө албайт. Коммерциялык өкүлчүлүк кылуу учурларын кошпогондо, ал өзү бир эле учурда өкүлү болуп саналган башка жакка карата да бүтүм жасай албайт.

4. Мүнөзүнө өзү аркылуу гана жасалышы мүмкүн болгон бүтүмдү өкүл аркылуу жасоого жол берилбейт.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

201-статья. Укук берилбеген адам тарабынан бүтүмдөрдү түзүү

 

1. Бүтүм жасоого укук берилбеген адам тарабынан же берилген укугунан аша чабуу менен башка адамдын атынан түзүлгөн бүтүм, өкүлдүк кылууну тапшыруучу тарабынан бул бүтүм кийин жактырылган учурда гана өкүлдүк кылууну тапшыруучу үчүн граждандык укуктарды жана милдеттерди түзөт, өзгөртөт жана токтотот.

Эгерде өкүлдүк кылууну тапшыруучу жак бүтүмдү аткарууга багытталган иш-аракет жасаса, мындай учурда да бүтүм жактырылды деп табылат.

2. Өкүлдүк кылууну тапшыруучунун бүтүмдү андан аркы жактырышы ошондон тартып, бул бүтүм боюнча анын граждандык укуктарын жана милдеттерин түзөт, өзгөртөт жана токтотот.

 

202-статья. Коммерциялык өкүлчүлүк

 

1. Ишкерлердин атынан ишкерлик чөйрөсүндө келишим түзүүдө өзүн дайыма жана өз алдынча өкүлдүк кылып турган жак коммерциялык өкүл болуп саналат.

2. Бүтүмдө бир эле учурда ар кандай тараптарга коммерциялык өкүлчүлүк болууга бул тараптардын макулдугу менен жана мыйзамда каралган башка учурларда жол берилет. Мында коммерциялык өкүл өзүнө берилген тапшырмаларды ишкердин кадимки камкордугу менен аткарууга милдеттүү.

Эгерде өз ара макулдашууда башкача жолу каралбаса, коммерциялык өкүл келишимдин тараптарынан бирдей үлүштө шартталган сыйлык акыны жана тапшырманы, аткаруу учурунда тарткан чыгымдардын төлөнүшүн талап кылууга укуктуу.

3. Коммерциялык өкүл соода бүтүмдөрү жөнүндө өзүнө белгилүү болгон маалыматты ага берилген тапшырманы аткаргандан кийин да жашыруун сактоого милдеттүү.

4. Ишкердиктин айрым чөйрөлөрүндө коммерциялык өкүлчүлүктүн өзгөчөлүктөрү мыйзамдар менен белгиленет.

 

203-статья. Ишеним кат. Ишеним каттын мөөнөтү

 

1. Үчүнчү жактын алдында өкүлчүлүк кылуу үчүн бир жак тарабынан экинчи жакка берилүүчү кат жүзүндөгү укук — ишеним кат катары таанылат.

Өкүлдүк кылууну тапшыруучу ишеним катты тиешелүү үчүнчү жакка бериши мүмкүн.

2. Юридикалык жактын атынан ишеним кат анын жетекчисинин же уюштуруу документтеринде буга укук берилген башка жактын колу коюлуп, ал уюмдун мөөрүн басуу менен берилет.

Мамлекеттик же муниципалдык менчикке негизделген юридикалык жактын атынан акча жана башка мүлк байлыктарын алууга жана берүүгө ишеним катка ал уюмдун башкы (улук) бухгалтери да кол коюуга тийиш.

3. Ишеним каттын колдонуу мөөнөтү үч жылдан ашпайт. Эгерде ишеним катта мөөнөтү көрсөтүлбөсө, анда ал ошол ишеним кат түзүлгөн күндөн баштап бир жыл бою күчүндө болот.

Түзүлгөн күнү көрсөтүлбөгөн ишеним кат жараксыз болуп саналат.

4. Чет өлкөдө колдонууга арналган, колдонуу мөөнөтү көрсөтүлбөгөн, нотариус тарабынан күбөлөндүрүлгөн ишеним кат ошол ишеним катты берген жак аны жокко чыгарганга чейин күчүн сактайт.

 

204-статья. Нотариуста күбөлөндүрүлгөн ишеним каттар жана аларга

теңештирилген ишеним каттар

 

1. Нотариалдык форманы талап кылган бүтүмдөрдү түзүүгө ишеним кат мыйзамда каралгандагыдан башка учурларда нотариуста күбөлөндүрүлүүгө тийиш.

2. Төмөндөгүлөр:

госпиталдарда, санаторийлерде жана башка аскердик-дарылоо мекемелеринде дарыланып жүргөн адамдардын мындай мекеменин башчысы же башкы врачы тарабынан күбөлөндүрүлгөн ишеним каттары;

аскер кызматчыларынын ишеним каттары, ал эми нотариалдык кеңселери жана нотариалдык аракеттерди жасай алган башка органдары жок аскер бөлүктөрү, бирикмелер, мекемелер жана аскердик окуу жайлар жайгашкан жерлерде, ошондой эле жумушчулар менен кызматчыларынын, алардын үй-бүлө мүчөлөрүнүн жана аскер кызматчыларынын үй-бүлө мүчөлөрүнүн ошол бөлүктүн, бирикменин, мекеменин же окуу жайдын командири (башчысы) тарабынан күбөлөндүрүлгөн ишеним каттары;

эркинен ажыратуу жайларындагы же камактагы адамдардын тиешелүү мекеменин башчысы тарабынан күбөлөндүрүлгөн ишеним каттары;

банкта салынган аманаты же эсеби болгон же аманат салып же эсеп ачып жатышкан граждандардын, ошол аманат салынган же эсеп ачылган банктын же финансы-кредит мекемесинин ыйгарым укуктуу адамдары тарабынан күбөлөндүрүлгөн ишеним каты;

калкты социалдык жактан коргоо мекемелеринде турган аракеттенүүгө жөндөмдүү эрезеге жеткен граждандардын ошол мекеменин администрациясы же калкты социалдык жактан коргоочу тиешелүү органдын жетекчиси (анын орун басары) тарабынан күбөлөндүрүлгөн ишеним каттары нотариуста күбөлөндүрүлгөн ишеним каттарга теңештирилет.

3. Эмгек акыны жана эмгек мамилелерине байланышкан башка төлөмдөрдү алууга, авторлор менен ойлоп табуучулардын акысын, пенсияны, пособиени жана стипендияны, граждандардын банктардагы салымдарын алууга жана кат кабарларды, анын ичинде акчаларды жана посылкаларды алууга ишеним кат ишеним берген жак иштеген же окуган уюм тарабынан, ал жашаган жердеги үй башкармасы жана ал дарылануудагы стационардык дарылоо мекемесинин администрациясы тарабынан да күбөлөндүрүлүшү мүмкүн.

(КР 1999-жылдын 27-ноябрындагы N 131 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

205-статья. Ишенимди өткөрүп берүү

 

1. Ишеним кат берилген жак өзүнө укук берилген аракеттерди жеке өзү жасоого тийиш. Ал, эгерде ишеним кат аркылуу укук алса, же болбосо ишеним катты берген жактын таламдарын коргоо үчүн шартка жараша мындай аракеттерди жасоого мажбур болсо ишенимди башка жакка өткөрүп бере алат.

2. Ишенимди өткөрүп берүү тартибинде берилүүчү ишеним кат ушул Кодекстин 155-статьясында каралгандан башка учурларда нотариуста

күбөлөндүрүлүүгө тийиш.

3. Ишенимди өткөрүп берүү тартибинде берилүүчү ишеним каттын колдонулушунун мөөнөтү өзү негизденген ишеним каттын колдонуу мөөнөтүнөн ашпайт.

4. Укуктарын башка жакка өткөрүп берген адам бул тууралу ошол ишеним катты берген жакка билдирүүгө жана укуктарды өткөрүп алган жак жөнүндө ага зарыл маалымат берүүгө тийиш. Бул милдеттенменин аткарылбашы укукту өткөрүп алган жактын аракеттери үчүн укуктарын өткөрүп берген жактын өзүнүкүндөй жооп беришине алып келет.

 

206-статья. Ишеним каттын токтотулушу

 

1. Ишеним кат:

1) ишеним каттын мөөнөтү бүткөндө;

2) аны берген жак тарабынан ишеним кат жокко чыгарылганда;

3) ишеним кат берилген жак баш тартканда;

4) өз атынан ишеним кат берилген юридикалык жак жоюлганда;

5) ишеним кат берилген юридикалык жак токтотулганда;

6) ишеним кат берген граждан өлгөндө, ал аракеттенүүгө жөндөмсүз, аракеттенүү жөндөмдүүлүгү чектелген же дайынсыз жок болду деп табылганда;

7) ишеним кат алган граждан өлгөндө, ал аракеттенүүгө жөндөмсүз, аракеттенүү жөндөмдүүлүгү чектелген же дайынсыз жок болду деп таанылганда токтотулат.

2. Ишеним катты берген жак каалаган учурда ишеним катты же ишеним каттын өткөрүлүп берилишин жокко чыгара алат, ал эми ишеним кат берилген жак андан баш тарта алат. Бул укуктардан баш тартуу жөнүндө макулдашуу таптакыр жараксыз.

3. Ишеним кат токтотулганда өткөрүп берүү да күчүн жоготот.

4. Ишеним кат берген жак анын алынып салынгандыгы жөнүндө (бул статьянын 1-пункту) ишеним кат берилген жакка, ошондой эле аларга өкүлчүлүк кылуу үчүн ишеним кат берилген өзүнө тааныш үчүнчү жактарга кабарлоого милдеттүү.

Ушундай эле милдет ишеним кат берген жактын укугун мурастоочуларга бул статьянын 1-пунктунун 4- жана 6-пунктчаларында каралган негиздер боюнча ал токтотулганда жүктөлөт.

5. Ишеним кат берилген жак анын токтотулушу жөнүндө билгенге же

билүүгө тийиш болгонго чейин ал жак иш-аракеттерди жасашынан улам келип чыккан укуктар жана милдеттер үчүнчү жактан ишеним кат берген жак жана анын укуктук жолун жолдоочу үчүн сактайт. Эгерде үчүнчү жак ишеним каттын күчү токтотулгандыгын билсе же билүүгө тийиш болсо, бул эреже колдонулбайт.

6. Ишеним кат тактотулганда ал берилген жак же анын укуктук жолун жолдоочусу ишеним катты тез арада кайтарып берүүгө милдеттүү.

 

9-Глава

Мөөнөттөр. Доонун эскириши

 

1. Мөөнөттөр

 

207-статья. Мөөнөттү аныктоо

 

Мыйзамдар, бүтүм менен белгиленген же сот тарабынан дайындалган мөөнөт календарлык күн менен же жылдар, айлар, жумалар, күндөр же сааттар менен эсептелүүчү убакыт мезгилинин өтүшү аркылуу аныкталат.

Мөөнөт ошондой эле шексиз боло турган окуяны көрсөтүү аркылуу да аныкталышы мүмкүн.

 

208-статья. Мезгилдин бир учуру менен аныкталган мөөнөттүн башталышы

 

Мезгилдин бир учуру менен аныкталган мөөнөт календарлык күндөн кийинки же анын башталышы аныкталган окуя болгондон кийинки күндөн башталат.

 

209-статья. Мезгилдин бир учуру менен аныкталган мөөнөттүн аякташы

 

1. Жылдар менен эсептелүүчү мөөнөт мөөнөттүн акыркы жылынын тиешелүү айында жана күнүндө аяктайт. Жарым жыл менен аныкталган мөөнөткө карата айлар менен эсептелүүчү мөөнөт үчүн белгиленген эрежелер колдонулат.

2. Жылдын кварталдары менен эсөптелүүчү меөнөткө карата айлар менен эсептелүүчү мөөнөт үчүн белгиленген эрежелер колдонулат. Мында квартал үч ай деп алынып, ал эми кварталдар жыл башынан эсептелинет.

3. Айлар менен эсептелүүчү мөөнөт мөөнөттүн акыркы айынын тиешелүү күнүндө аяктайт.

Жарым ай менен аныкталган мөөнөт күндөр менен эсептелүүчү мөөнөт катары каралат жана он беш күнгө барабар болуп саналат.

Эгерде айлар менен эсептелүүчү мөөнөттүн аягы тиешелүү күнү жок айга туш келсе, анда мөөнөт мындай айдын акыркы күнү менен бүтөт.

4. Жумалар менен эсептелүүчү мөөнөт мөөнөттүн акыркы жумасынын тиешелүү күнү менен бүтөт.

5. Эгерде мөөнөттүн акыркы күнү иш эмес күнгө туш келсе, анда мөөнөт аяктаган күн катары андан кийинки жакынкы иш күнү эсептелинет.

 

210-статья. Мөөнөттүн акыркы күнүндө аракеттерди жасоонун

тартиби

 

1. Эгерде мөөнөт кандайдыр бир аракетти жасоо үчүн белгиленсе, ал аракет мөөнөттүн акыркы күнүндөгү жыйырма төрт саатка чейин аткарылууга тийиш.

Бирок, эгерде бул аракет уюмда жасалууга тийиш болсо, анда мөөнөт ошол уюмда белгиленген эрежелер боюнча тиешелүү операциялар токтотулуучу саатта аяктайт.

2. Мөөнөттүн акыркы күнүндөгү жыйырма төрт саатка чейин почтага же телеграфка тапшырылган кат жүзүндөгү арыздар жана кабарлар мөөнөтүндө жасалды деп саналат.

 

2. Доонун эскириши

 

211-статья. Доонун эскиришинин түшүнүгү

 

Доонун эскириши деп укугу бузулган жактын доосу боюнча укукту коргоо үчүн берилген мөөнөт таанылат.

 

212-статья. Доонун эскиришинин жалпы мөөнөтү

 

Доонун эскиришинин жалпы мөөнөтү үч жыл менен белгиленет.

 

213-статья. Доонун эскиришинин атайын мөөнөттөрү

 

1. Мыйзам тарабынан талаптардын айрым түрлөрү үчүн жалпы мөөнөткө салыштырганда кыскартылган же узагыраак атайын мөөнөттөр белгилениши мүмкүн.

2. Эгерде мыйзамда башка белгиленбесе, ушул Кодекстин 211-, 214-, 220-статьяларынын эрежелери доонун эскиришинин атайын мөөнөттөрүнө да жайылтылат.

 

214-статья. Доонун эскиришин өзгөртүү жөнүндөгү макулдашуунун жараксыздыгы

 

Доонун эскиришинин мөөнөттөрү жана аларды эсептөөнүн тартиби тараптардын макулдашуусу менен өзгөртүлбөйт.

Доонун эскиришинин мөөнөтүн токтото турууга жана үзгүлтүк жасоого негиздер ушул Кодекс же башка мыйзамдар тарабынан белгиленет.

 

215-статья. Доонун эскиришин колдонуу

 

1. Укук бузгандыкты сот тартибинде коргоо жөнүндө талаптар доонун эскирүү мөөнөтү бүткөнгө чейин сотко берилиши мүмкүн.

2. Ишкердик иш-аракет жүргүзгөн юридикалык жактардын (менчигинин түрүнө карабастан, анын ичинде мамлекеттик органдар жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары), жарандардын, ошондой эле юридикалык жакты түзүүчүнүн (катышуучунун, акционердин) же анын мүлкүнүн менчик ээсинин бузулган укуктарын коргоо жөнүндө сотко талаптарын койгон башка жактардын, ошондой эле ишкердик иш-аракеттин объекттерине карата буюмдук, милдеттенмелик жана башка мүлктүк укуктардын бузулгандыгын коргоо боюнча доонун эскиришинин мөөнөтү калыбына келтирилүүгө жатпайт. Эгерде сотко көрсөтүлгөн талаптар боюнча мыйзамда көрсөтүлгөн доонун эскирүү мөөнөтү өтүп кетсе, сот мындай бузулган укуктарды коргоо боюнча талаптарды кароого кабыл алуудан баш тартууга милдеттүү.

Ушул пунктта көрсөтүлбөгөн бузулган укуктарын коргоо жөнүндөгү жарандардын талаптары боюнча доонун эскирүү мөөнөтү калыбына келтирилиши мүмкүн, ал эми жарандын бузулган укугу эгерде сот доонун эскирүү мөөнөтү доогердин кертбашына байланышкан жагдайлар боюнча (катуу ооруганда, ал-акыбалсыз калганда) өтүп кеткендигинин себебин жүйөлүү деп тапса, калыбына келтирилүүгө жатат. Доонун эскирүү мөөнөтүнүн өтүп кетишинин себептери, эгерде алар доонун эскирүү мөөнөтүнүн акыркы алты айында орун алса, жүйөлүү деп табылат. Жаран өзүнүн бузулган укугун коргоо жөнүндө мыйзамда белгиленген доонун эскирүү мөөнөтү өткөндөн кийин талап койгондо сот анын талабын доонун эскирүү мөөнөтүн өткөрүп жиберүүнүн себептерин аныктоо үчүн гана бул талапты кабыл алууга жана, эгерде доонун эскирүү мөөнөтү кайра калыбына келтирилүүгө жатпаса, ишти дароо токтотууга милдеттүү.

3. Негизги талап боюнча доонун эскирүү мөөнөтүнүн өтүп кетиши менен кошо кошумча талаптар (туум, күрөө, кепилдик берүү ж.б.) боюнча да доонун эскирүү мөөнөтү өтүп кетет.

4. Милдеттенмедеги жактын өзгөрүшү доонун эскирүү мөөнөтүнүн жана аны эсептөөнүн тартибинин өзгөрүшүнө алып келбейт.

(КР 2009-жылдын 24-июлундагы N 252 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

216-статья. Доонун эскирүү мөөнөтүн эсептөө

 

1. Доонун эскирүү мөөнөтүн эсептөөнүн тартиби бул Кодексте каралган мөөнөттөрдү эсептөөнүн жалпы эрежелери боюнча аныкталат.

2. Доонун эскирүү мөөнөтү аткаруу мөөнөтү жак өз укугу бузулгандыгы жөнүндө билген же билүүгө тийиш болгон күндөн тартып өтө баштайт. Ушул эрежеден алынып салуулар бул Кодекс жана башка мыйзамдар менен белгиленет.

3. Аткаруу мөөнөтү аныкталган милдеттенмелер боюнча доонун эскирүү мөөнөтү аткаруу мөөнөтү аяктагандан кийин өтө баштайт.

Аткаруу мөөнөтү аныкталбаган же талап кылынуучу учур менен аныкталган милдеттенме боюнча доонун эскирүү мөөнөтү кредитордун милдеттенмени аткаруу жөнүндө талап кылуу укугу пайда болгон учурдан тартып өтө баштайт, ал эми карызкорго мындай талапты аткаруу үчүн жеңилдетилген мөөнөт берилсе, доонун эскириши ошол көрсөтүлгөн мөөнөт аяктагандан кийин эсептеле баштайт.

4. Регрессивдүү милдеттенмелер боюнча доонун эскирүү мөөнөтү негизги милдеттенме аткарылган учурдан кийин өтө баштайт.

 

217-статья. Доонун эскирүү мөөнөтүнүн өтүшүн токтото туруу

 

1. Төмөнкү учурларда:

1) эгерде доонун коюлушуна өзгөчө жана ошол жагдайда болтурбай коюуга мүмкүн эмес шарт (жеңилбес күч) тоскоол болсо;

2) эгерде доочу же жоопкер согуш абалына өткөрүлгөн Куралдуу Күчтөрдүн катарында болсо;

3) мыйзамдын негизинде өкмөт милдеттенмени аткарууну кийинкиге калтырса (мораторий);

4) тиешелүү мамилелерди жөнгө салуучу мыйзамдын колдонулушун токтото туруудан улам доонун эскирүү мөөнөтүнүн өтүшү токтотула турат.

Граждандын өмүрүнө же ден-соолугуна келтирилген зыяндын ордун толтуруу жөнүндөгү доо боюнча доонун эскирүү мөөнөтүнүн өтүшү ошондой эле граждандын пенсия же пособие дайындоо жөнүндө тиешелүү органга кайрылышына байланыштуу пенсия же пособие дайындалганга же аларды дайындоо четке кагылганга чейин да токтотула турат.

2. Эгерде ушул статьяда көрсөтүлгөн шарттар доонун эскирүү мөөнөтүнүн соңку алты айынын ичинде келип чыкса же сакталып турса, ал эми бул мөөнөт алты айга барабар же алты айдан кем болсо — доонун эскирүү мөөнөтү эскирүү мөөнөтүнүн ичинде токтотула турат.

3. Эскирүүнүн ишин токтото турууга негиз болгон шарттар аяктаган күндөн баштап, анын мөөнөтү улантылат. Мөөнөттүн калган бөлүгү алты айга чейин, ал эми эскирүү мөөнөтү алты айга барабар же алты айдан кем болсо, эскирүү мөөнөтүнө чейин узартылат.

 

218-статья. Доонун эскирүү мөөнөтүндөгү үзгүлтүк

 

Доонун зскирүү мөөнөтүнүн өтүшү белгиленген тартипте доо коюу аркылуу, ошондой эле милдеттүү адамдын карызды жана башка милдеттенмелерди таанышын күбөлөндүргөн аракеттерди жасоо аркылуу үзгүлтүккө учурайт.

Үзгүлтүктөн кийин доонун эскирүү мөөнөтү кайрадан башталат; үзгүлтүккө чейин өткөн мөөнөт жаңы мөөнөткө кошулбайт.

 

219-статья. Доо каралбай калганда доонун эскирүү мөөнөтүнүн өтүшү

 

Эгерде доо сот тарабынан каралбай калса, анда доонун эскирүү мөөнөтүнүн доо коюлганга чейин башталган өтүшү жалпы тартипте улантылат.

Эгерде уголовный иште коюлган доо сот тарабынан каралбаса, анда доонун ал коюлганга чейин башталган эскирүү мөөнөтүнүн өтүшү доону кароосуз калтырган өкүмдүн мыйзамдуу күчүнө киришине чейин токтотула турат.

Эскирүү токтотула турган мезгил доонун эскирүү мөөнөтүнө киргизилбейт. Мында эгерде мөөнөттүн калган бөлүгү алты айдан кем болсо, ал алты айга чейин узартылат.

Иш боюнча сот чечимин аткаруудан баш тартылгандыгына байланыштуу ошол эле иш боюнча доочуда мыйзамга ылайык жаңы доо коюу укугу пайда болгон учурда доонун эскирүү мөөнөтү калыбына келтирилет жана кайра жаңыдан өтө баштайт.

 

220-статья. Доонун эскирүү мөөнөтү аяктагандан кийин

милдеттенменин аткарылышы

 

Милдеттенмесин доонун эскирүү мөөнөтү аяктагандан кийин аткарган жак, эгерде аткаруу учурунда ал эскирүү мөөнөтү аяктагандыгы тууралу билбеген болсо да, аткарууну кайра кайтарууну талап кылууга укуксуз.

221-статья. Доонун эскириши жайылбаган талаптар

 

Төмөнкү талаптарга:

1) мыйзамда каралгандан башка учурларда, жеке мүлктүк эмес укуктарды жана башка материалдык эмес байлыктарды коргоо жөнүндөгү талаптарга;

2) салым кошуучулардын банкка салымдарды берүү жөнүндөгү талаптарына;

3) граждандын өмүрүнө же ден-соолугуна келтирилген зыяндын ордун толтуруу жөнүндөгү талаптарга доонун эскириши колдонулбайт. Бирок мындай зыяндын ордун толтурууга укук келип чыккан учурдан тартып үч жыл өткөндөн кийин коюлган талаптар доомат коюуга чейинки кеминде үч жыл үчүн канааттандырылат;

4) (КР 2009-жылдын 24-июлундагы N 252 Мыйзамынын ылайык алынып салынды)

5) (КР 2009-жылдын 24-июлундагы N 252 Мыйзамынын ылайык алынып салынды)

6) мыйзамда белгиленген учурларда башка талаптарга да доонун эскириши колдонулбайт.

(КР 2009-жылдын 24-июлундагы N 252 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

Караңыз:

Үйбүлө мамилелеринде доонун эскиришин колдонуу тууралу КР 2003-жылдын 30-августундагы N 201 Үйбүлө Кодексин, эмгек мамилелеринде КР 2004-жылдын 4-августундагы N 106 Эмгек Кодексин караңыз

 

II БӨЛҮМ

МЕНЧИК УКУГУ ЖАНА БАШКА БУЮМ УКУКТАРЫ

 

10-Глава

Жалпы жоболор

 

222-статья. Буюм укугунун түшүнүгү жана мазмуну

 

1. Менчик укугу — бул өзүнө тиешелүү мүлккө өзү каалагандай ээлик кылууга, аны пайдаланууга жана тескөөгө субъекттин мыйзам актылары тарабынан таанылуучу жана корголуучу укуктары.

2. Менчик ээси өзүнүн мүлкүнө ээлик кылуу, пайдалануу жана башкаруу укугу берилет.

Ээлик укугу мүлккө иш жүзүндө ээлик кылуунун юридикалык камсыз кылынган мүмкүнчүлүгүн билдирет.

Пайдалануу укугу мүлктөн анын табигый пайдалуу касиеттерин алуунун, ошондой эле андан пайда алуунун юридикалык жактан камсыз кылынган мүмкүнчүлүгүн билдирет. Пайда киреше, кошумча киреше, түшүм, төл түрүндө жана башка формаларда болушу мүмкүн.

Тескөө укугу мүлктүн юридикалык тагдырын аныктоонун юридикалык камсыз кылынган мүмкүнчүлүгүн билдирет.

3. Менчик ээси өзүнө таандык мүлккө карата мыйзамдарга каршы келбеген жана башка жактардын укуктарын жана мыйзам тарабынан корголгон таламдарын бузбаган ар кандай аракеттерди жасоого, анын ичинде өзүнүн мүлкүн башка жактын менчигине ээликтен ажыратып берүүгө, менчик ээси болуп туруп мүлккө ээлик кылуу, пайдалануу жана тескөө боюнча өзүнүн укугун аларга өткөрүп берүүгө, мүлкүн күрөөгө коюуга жана аны башка ыкмалар менен нарктоого, мүлкүн дагы башкача пайдаланууга укуктуу.

Мыйзамда жүгүртүүгө жол берилген чектерде жерге ээлик кылуу, пайдалануу жана тескөө (ушул Кодекстин 23-статьясы), эгерде бул башка адамдардын укуктары менен мыйзамдуу таламдарын бузбаса жана айлана-чөйрөгө зыян келтирбесе, анын менчик ээси тарабынан эркин түрдө жүзөгө ашырылат.

4. Менчик укугуна мөөнөт коюлбайт. Мүлккө менчик укугу ушул Кодексте каралган негиздер боюнча гана мажбурлап токтотулушу мүмкүн.

5. Эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, менчик ээси ага таандык мүлктү күтүү милдетин алат жана мындай милдетти бир тараптуу тартипте үчүнчү адамга жүктөй албайт.

6. Эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, менчик ээси мүлктүн кокусунан жок болушунун же кокусунан бузулушунун тобокелин өзүнө алат.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

223-статья. Менчик укугунун субъекттери

 

1. Мүлк граждандардын жана юридикалык жактардын менчигинде, ошондой эле мамлекеттин менчигинде болушу мүмкүн. Жеке, муниципалдык жана мамлекеттик менчик таанылат.

2. Мүлккө менчик укугуна ээ болуу жана аны токтотуу, аларга ээлик кылуу, аларды пайдалануу жана тескөө өзгөчөлүктөрү мүлк граждандын, юридикалык жактын менчигинде, муниципалдык же мамлекеттин менчигинде тургандыгына жараша мыйзам менен гана белгилениши мүмкүн.

Мамлекеттик менчикте гана боло турган мүлктүн түрлөрү мыйзам менен белгиленет.

3. Бардык менчик ээлеринин укуктары бирдей корголот.

(КР 2009-жылдын 12-майындагы N 155 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

224-статья. Граждандардын жана мамлекеттик эмес юридикалык жактардын менчик укугу

 

1. Мыйзамга ылайык граждандарга же мамлекеттик эмес юридикалык жактарга тиешелүү болбой турган мүлктүн айрым түрлөрүнөн башка ар кандай мүлк граждандардын жана мамлекеттик эмес юридикалык жактардын менчигинде болушу мүмкүн.

2. Ушул Кодекстин 3-статьясынын 2-пунктунда каралган максатта мыйзамда белгиленген чектөөлөрдөн башка учурларда, граждандардын жана мамлекеттик эмес юридикалык жактардын менчигиндеги мүлктүн саны жана наркы чектелбейт.

3. Мамлекеттик жана муниципалдык ишканалардан, ошондой эле менчиктөөчү финансылаган мекемелерден башка, коммерциялык жана коммерциялык эмес уюмдар алардын уюштуруучулары (катышуучулары, мүчөлөрү) аларга салым, взнос катарында берген мүлктүн, ошондой эле бул юридикалык жактар башка негиздер боюнча сатып алган мүлктүн ээси болуп саналат.

4. Коммерциялык уюмдун уюштуруучулары (катышуучулары, мүчөлөрү) бул уюмга менчик укугунда тиешелүү болгон мүлк жагынан анын уюштуруу документтеринде аныкталган милдеттендирүү укуктарына ээ.

5. Коомдук бирикмелер, диний уюмдар жана башка коомдук фонддор өзүлөрү сатып алган мүлктүн ээси болуп саналат жана аны өзүлөрүнүн уюштуруу документтеринде каралган максатка жетишүү үчүн гана пайдалана алат. Бул уюмдардын уюштуруучулары (катышуучулары, мүчөлөрү) өзүлөрү тиешелүү уюмга менчикке берген мүлккө укугун жоготот. Мындай уюм жоюлганда анын кредит берүүчүлөрдүн талаптарын канааттандыргандан кийин калган мүлкү анын уюштуруу документтеринде каралган максаттарда пайдаланылат.

 

225-статья. Мамлекеттик менчик укугу

 

1. Мамлекеттин менчигинде анын милдеттерин жүзөгө ашыруу үчүн зарыл болгон ар кандай мүлк болушу мүмкүн.

2. Республикалык менчик республикалык жана жергиликтүү казынадан, ошондой эле мыйзам актыларына ылайык республикалык мамлекеттик юридикалык жактарга бекитилип берилген мүлктөн турат.

Мамлекеттик бюджеттин каражаттары, алтын запасы түздөн-түз мамлекеттик менчиктин объекттери, анын ичинде мамлекеттик юридикалык жактарга бекитилип берилбеген жер, анын байлыктары, суулар, аба мейкиндиги, токойлор, өсүмдүктөр жана жаныбарлар дүйнөсү, бардык жаратылыш байлыктары жана башка мамлекеттик мүлк Кыргыз Республикасынын мамлекеттик казынасын түзөт.

3. Мамлекеттик менчиктеги мүлк мамлекеттик жана муниципалдык ишканаларга чарба жүргүзүү укугунда же оперативдүү башкаруу укугунда, ал эми мекемелерге — оперативдүү башкаруу укугунда (230- жана 231-статьялар) берилет.

 

226-статья. Жерге, жер байлыктарына жана башка жаратылыш

ресурстарына менчик укугу

 

Жерге, жер байлыктарына жана башка жаратылыш ресурстарына менчик укугу Кыргыз Республикасынын Конституциясы, Жер кодекси жана башка мыйзамдар менен аныкталат.

 

Жер казынасына менчик укугун КР 1997-жылдын 2-июлундагы N 42 «Жер казынасы жөнүндө» Мыйзамын караңыз;

Токой фондусуна карата менчиктик укукту КР 1999-жылдын 8-июлундагы N 66 Токой Кодексин караңыз

 

227-статья. Муниципалдык менчик укугу

 

1. Жергиликтүү коомчулук (муниципалдык менчик) өзүнүн функцияларын жүзөгө ашыруу үчүн зарыл болгон ар кандай мүлктү менчиктей алат.

2. Муниципалдык менчик жергиликтүү коомчулуктун казынасынан, ошондой эле жергиликтүү коомчулук жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарына жана башка юридикалык жактарга бекитилип берилген мүлктөн турат.

Жергиликтүү коомчулуктун бюджетинин каражаттары жана юридикалык жактарга бекитилип берилбеген башка муниципалдык мүлк жергиликтүү коомчулуктун казынасын түзөт.

3. Юридикалык жактын укугуна ээ болгон жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу органы муниципалдык мүлктү тескөөнү жана башкарууну жүзөгө ашырат.

4. Муниципалдык менчикте болгон мүлк муниципалдык ишканаларга чарба жүргүзүү укугунда, ал эми мекемелерге — оперативдүү башкаруу укугунда (230- жана 231-статьялар) бекитилип берилет.

(КР 2009-жылдын 12-майындагы N 155 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

228-статья. Менчик ээси болбогон жактардын буюм укуктары

 

1. Менчик укугу менен катар төмөнкүлөр:

чарбачылык жүргүзүү укугу (230-статья);

оперативдүү башкаруу укугу (231-статья);

жер участогун мөөнөтсүз (мөөнөтүн көрсөтпөстөн) пайдалануу укугу (236-статья);

башка бирөөнүн кыймылсыз мүлкүн чектелген түрдө пайдалануу укугу (сервитут) (233-11-статья);

мыйзамда каралган учурларда бул мүлктүн менчик ээси болбогон жактардын мүлкүнө карата дагы башка буюм укуктары болуп эсептелет.

2. Менчик ээси болбогон жак мүлктү ээлөө жана пайдалануу боюнча ага таандык укуктарды мыйзамда же менчик ээси тарабынан түзүлгөн келишимде белгиленген чектерде ишке ашырат.

3. Мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, менчик ээси болбогон мүлктүн ээси бул мүлктү башкарууга жана аны пайдалануудан алынган продукцияны, жемишти жана кирешени өзүнүн менчигине айландырууга укуксуз.

4. Мүлккө карата менчик укугунун башка адамга өтүшү бул мүлккө карата башка буюм укуктарынын токтотулушуна негиз болбойт.

5. Менчик ээси болбогон жактын буюм укуктары ар кандай жактын бузушунан ушул Кодекстин 294-статьясында каралган тартипте корголот.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

229-статья. Мамлекеттик мүлктү менчиктештирүү

 

Мамлекеттик мүлк мамлекеттик мүлктү менчиктештирүү жөнүндөгү мыйзамдарда каралган учурларда жана тартипте аны менчиктештирүү аркылуу жеке менчикке өткөрүлүп берилиши мүмкүн.

 

Караңыз:

КР 2002-жылдын 2-мартындагы N 31 «Кыргыз Республикасында мамлекеттик менчикти менчиктештирүү жөнүндө» Мыйзамы

 

230-статья. Чарба жүргүзүү укугу

 

1. Чарба жүргүзүү үчүн мүлккө ээлик укугу берилген мамлекеттик же муниципалдык ишкана ал мүлккө ээлик кылууну, пайдаланууну жана тескөөнү ушул Кодексте белгиленген чектерде жүргүзөт.

2. Чарба жүргүзүүдөгү мүлктүн ээси ишкана түзүү, анын ишинин затын жана максатын аныктоо, аны кайра уюштуруу жана жоюу маселелерин мыйзамга ылайык чечет, директорду (ишкананын жетекчисин) дайындайт, ишканага таандык мүлктүн максатка ылайык пайдаланылышын жана сакталышын көзөмөлдөйт.

Менчик ээси өзү түзгөн ишкананын чарба жүргүзүүсүндөгү мүлктү пайдалануудан түшкөн пайданын бир бөлүгүн алууга укуктуу.

3. Ишкана чарба жүргүзүү укугунда өзүнө таандык кыймылсыз мүлктү менчик ээсинин макулдугусуз сатууга, аны ижарага, күрөөгө берүүгө, чарбалык шериктештиктердин жана коомдордун уставдык капиталына салым (пай) түрүндө кошууга же башка ыкма менен башкарууга укуксуз.

Ишканага таандык чарба жүргүзүү укугундагы калган мүлктөрдү ал, мыйзамдарда каралгандан башка учурларда, өз алдынча башкарат.

 

231-статья. Оперативдүү башкаруу укугу

 

1. Эгерде мүлк мекемеге оперативдүү башкаруу укугунда берилсе, анда өзүнө бекитилген мүлккө карата мыйзамда белгиленген чектерде, өзүнүн ишинин максатына, менчик ээсинин тапшырмасына жана мүлктүн багытталышына ылайык ээлөө, пайдалануу жана башкаруу укуктарын ишке ашырат.

2. Мекемеге оперативдүү башкаруу укугунда бекитилген мүлктүн менчик ээси ашыкча, пайдаланылбаган же болбосо багытына жараша пайдаланылбаган мүлктү алып коюуга жана аны өз билгениндей башкарууга укуктуу.

3. Мекеме өзүнө бекитилген мүлктү ошол мүлктүн менчик ээсинин макулдугу боюнча гана ажыратып алууга же башка жол менен тескөөгө укуктуу. Мекеменин кирешесин бөлүштүрүү тартиби анын мүлкүнүн менчик ээси тарабынан аныкталат.

4. Мекеме өзүнө бекитилген мүлктү жана ага смета боюнча бөлүнүп берилген каражаттын эсебинен сатылып алынган мүлктү ээликтен ажыратып алууга же башка жол менен тескөөгө укуксуз. Эгерде мекемеге уюштуруу документтерине ылайык киреше берүүчү иш жүргүзүү укугу берилсе, анда мындай иш жүргүзүүдөн түшкөн киреше жана ошол кирешенин эсебинен сатылып алынган мүлк мекеменин өз алдынча башкаруусуна алынат жана өзүнчө баланстагы эсепте болот.

 

232-статья. Мамлекеттик жана муниципалдык менчиктин жалпыга

таандык объектилерин пайдалануу

 

Граждандар токойлорду, көлмөлөрдү, жолдорду жана мамлекеттик жана муниципалдык менчикти салт боюнча иш жүзүндө жана калыптанып калган жалпыга бирдей таандык башка объектилерди эркин пайдаланууга укуктуу.

Андай объектилерди пайдалануу укугун чектөө коомдук тартипти жана коопсуздукту камсыз кылуу, адамдардын ден соолугун жана жаратылышты коргоо максатында мыйзамга ылайык белгилениши мүмкүн.

 

233-статья. Жер участокторунун менчик ээси болбогон жактардын жер

участокторуна карата укуктары

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83

Мыйзамынын негизинде алынып салынган)

 

234-статья. Жер участогуна өмүр бою мурастап ээлик кылуу укугу

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83

Мыйзамынын негизинде алынып салынган)

235-статья. Жер участогуна өмүр бою мурастап ээлик кылуу укугунда

ээлик кылуу жана пайдалануу

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83

Мыйзамынын негизинде алынып салынган)

236-статья. Жер участогун мөөнөтсүз (туруктуу) пайдалануу укугу

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын негизинде алынып салынган)

 

237-статья. Мөөнөтсүз (туруктуу) пайдалануу укугу менен жерге

ээлик кылуу жана пайдалануу

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын негизинде алынып салынган)

238-статья. Жер участогун ижара шартында мөөнөттүү пайдалануу

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын негизинде алынып салынган)

 

239-статья. Жер участогундагы кыймылсыз мүлк ээсинин ал участокту

пайдалануу укугу

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын негизинде алынып салынган)

240-статья. Кыймылсыз мүлктүн менчик ээсинин жер участогун пайдалануу укугунан ажырап калышынын натыйжасы

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын негизинде алынып салынган)

 

241-статья. Жер участогундагы имараттар жана курулуштар ээликтен ажыратылганда ал участокко карата укуктун өтүшү

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын негизинде алынып салынган)

242-статья. Кыймылсыз бөтөн мүлктү чектелген түрдө пайдалануу укугу (сервитут)

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын негизинде алынып салынган)

243-статья. Кыймылсыз мүлккө болгон укук өткөндө сервитутту сактап калуу

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын негизинде алынып салынган)

244-статья. Сервитутту токтотуу

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын негизинде алынып салынган)

 

10-1-Глава

Жерге менчик укугу жана башка буюмдук укуктар

(Бул Глава Кыргыз Республикасынын 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 мыйзамынын негизинде кошулган)

 

233-1-статья. Жерге болгон менчик укугу жөнүндө жалпы жоболор

 

Жер участогу мамлекеттик муниципалдык, ошондой эле граждандык жана юридикалык жактардын менчигинде болушу мүмкүн.

Жер участогу менчигинде болгон адам тиешелүү жерлер мыйзамдын негизинде жүгүртүүдөн алынбаса же жүгүртүүсү чектелбесе, аны сатууга, белекке берүүгө күрөөгө коюуга же ижарага берүүгө жана аны башкача ыкма менен тескөөгө (222-статья) укуктуу.

 

Караңыз:

Айыл чарба багытындагы жер участокторун сатып алуу-сатуу тартиби жөнүндө Жобо (Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 2001-жылдын 13-августундагы N 427 токтому менен бекитилген)

 

Жер участогунун универсалдуу укук мурастоо тартибинде башка бирөөгө өтүшү Кыргыз Республикасынын Жер кодексинде белгиленген чектөөлөр менен жүргүзүлөт.

Жер участогуна болгон укук акысыз же акы алуу менен алынышы мүмкүн.

Кыргыз Республикасынын жер мыйзамдарында аларды башка максаттарда пайдаланууга жол берилбей турган же аны пайдалануу чектелген айыл чарба же башка багыттагы жерлер аныкталат. Мына ушундай жерлерге таандык кылынган жер участокторун пайдалануу анын багытында аныкталган чектерде жүзөгө ашырылышы мүмкүн.

(КР 2009-жылдын 12-майындагы N 155 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

Караңыз:

Айыл чарба багытындагы жерлериди укуктук жактан жөнгө салууну КР 2001-жылдын 11-январындагы N 4 «Айыл чарба багытындагы жерлерди башкаруу жөнүндө» Мыйзамын караңыз

 

233-2-статья. Жер участогу менчик укугунун жана буюмдук укуктун объектиси катары

 

1. Жер участогунун аймактык чек аралары менчик ээсине, болбосо жер участогуна башкача буюм укугуна ээ болгон адамга тиешелүү мамлекеттик органдар жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары тарабынан берилген документтердин негизинде аныкталат.

2. Эгерде мыйзамда башкача белгиленбесе, жер участогуна менчик укугу же пайдалануу укугу ушул участоктун үстүнкү (кыртыштык) катмарындагы чек араларга жайылтылат.

Эгерде «Жер казынасы жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамында же башка мыйзамдарда башкача каралбаса жана башка адамдардын укугун бузбаса, жер участогунун менчик ээси же жерди пайдалануучу ушул участоктун үстүндө жана астында болгондордун бардыгын өз каалоосу боюнча пайдаланууга укуктуу.

(КР 2009-жылдын 12-майындагы N 155 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

233-3-статья. Жалпы пайдалануудагы жер участоктору.

Жер участокторуна мүмкүнчүлүк алуу

 

1. Граждандар жалпы мүмкүнчүлүк берилген, мамлекеттик же муниципалдык менчикте болгон жабык эмес жер участокторунда кандайдыр-бир уруксатсыз эле эркин жүрүүгө жана бул участоктордо болгон табигый объектилерди Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында, ошондой эле тиешелүү жер участогунун менчик ээси жол берген чектерде пайдаланууга укуктуу.

2. Жер участогу курчалбаса, болбосо анын менчик ээси же жерди пайдалануучу башкача ыкма менен участокко анын уруксатсыз кирүүгө жол берилбей тургандыгын так белгилеп койбосо, ар кандай адам, эгерде мунун өзү менчик ээсине же жерди пайдалануучуга зыян келтирбеген шартта ушул участок аркылуу өтүп кете алат.

 

233-4-статья. Жер участогуна курулуш куруу

 

1. Жер участогунун менчик ээси ал жерге имараттарды жана курулуштарды тургузушу, аларды кайра курууну же бузууну жүзөгө ашырышы, өзүнүн участогунда башка адамдарга курулуш курууга уруксат бериши мүмкүн. Бул укуктар шаар куруу жана курулуш ченемдери менен эрежелери, ошондой эле жер участогун максаттуу пайдалануу жөнүндө талаптар сакталган шартта жүзөгө ашырылат.

2. Эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, жер участогунун менчик ээси өзүнө таандык болгон участокто өзү үчүн курулган же тургузулган имаратка, курулушка же башка кыймылсыз мүлккө менчик укугуна ээ болот.

Менчик ээсинин өзүнө таандык болгон жер участогунда курулушту өзү билип курушунун кесепеттери ушул Кодекстин 254-1-статьясында аныкталат.

 

233-5-статья. Жер участогунун менчик ээси (жерди пайдалануучу)

болуп эсептелбеген адамдардын укуктары

 

1. Жер участогу жана анда жайгашкан кыймылсыз мүлк алардын менчик ээлери тарабынан башка адамдарга туруктуу же мөөнөттүү пайдаланууга, анын ичинде ижарага берилиши мүмкүн.

2. Жер участогунун менчик ээси (жерди пайдалануучу) болуп эсептелбеген адам жер участогун пайдалануунун өзүнө таандык укугун мыйзамдарда же менчик ээси менен түзүлгөн келишимде белгиленген шарттарда жана чектерде жүзөгө ашырат.

3. Эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, жер участогунун ээси болуп эсептелбеген адам бул участокту тескөөгө укуксуз.

 

233-6-статья. Жер участогун пайдалануунун мөөнөттөрү

 

Жер участогун пайдалануу мөөнөтсүз (мөөнөтүн көрсөтпөстөн) же мөөнөттүү (мөөнөтүн көрсөтүү менен) болушу мүмкүн.

Жер участогун мөөнөттүү пайдалануу, анын ичинде ижара шартында пайдалануу укугу граждандар жана юридикалык жактар тарабынан Кыргыз Республикасынын Жер кодексинде каралган тартипте жана шарттарда алынат жана жүзөгө ашырылат.

 

233-7-статья. Жер участогун пайдалануу укугун алуунун негиздери

 

Жер участогун туруктуу (мөөнөтүн көрсөтпөстөн) же мөөнөттүү (убактылуу) пайдалануу укугу граждандар жана юридикалык жактар тарабынан Кыргыз Республикасынын Жер кодексинде каралган тартипте жана шарттарда алынат жана жүзөгө ашырылат.

 

233-8-статья. Жер участогун анда жайгашкан кыймылсыз мүлктүн

менчик ээси тарабынан пайдалануу укугу

 

1. Башка адамга таандык болгон жер участогунда жайгашкан имараттын, курулуштун же башка кыймылсыз мүлктүн менчик ээси, ошол адам тарабынан ушул кыймылсыз мүлктү куруу үчүн берилген жер участогунун бир бөлүгүн пайдаланууга укуктуу.

Эгерде мыйзамда, мамлекеттик же муниципалдык менчикте болгон жер участогун берүү жөнүндө чечимде, же келишимде башкача каралбаса, имаратттын, курулуштун же башка кыймылсыз мүлктүн менчик ээси ушул кыймылсыз мүлк жайгашкан жер участогунун бир бөлүгүн пайдаланууга укуктуу.

2. Кыймылсыз мүлккө менчик укугу башка адамга өткөндө ал кыймылсыз мүлктүн мурдагы менчик ээси жер участогунун тиешелүү бөлүгүн пайдалануу укугуна анын мурдагы ээсиндей эле шарттарда жана көлөмдө ээ болот.

Жер участогуна менчик укугунун өтүшү кыймылсыз мүлктүн менчик ээсине таандык болгон ушул участокту пайдалануу укугунун токтолушу же өзгөртүлүшү үчүн негиз болуп эсептелбейт.

3. Башка бирөөнүн жер участогунда жайгашкан кыймылсыз мүлктүн менчик ээси ушул кыймылсыз мүлккө өзүнүн каалоосу боюнча ээлик кылууга, пайдаланууга жана тескөөгө, анын ичинде тиешелүү имараттарды жана башка кыймылсыз мүлктү бузууга укуктуу болот, анткени мунун өзү аталган участокту пайдалануунун мыйзамда же келишимде белгиленген шарттарына карама-каршы келбейт.

 

233-9-статья. Кыймылсыз мүлктүн менчик ээсинин жер участогун

пайдалануу укугунан ажырашынын кесепеттери

 

1. Ушул жер участогунда жайгашкан кыймылсыз мүлктүн менчик ээсине берилген жер участогун пайдалануу укугу токтотулганда (233-10-статья), анын менчик ээсинин жер участогунда калтырылган кыймылсыз мүлккө укугу участоктун менчик ээси менен тиешелүү кыймылсыз мүлктүн менчик ээсинин ортосундагы келишимге ылайык аныкталат.

2. Ушул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөн макулдашуу жок болгондо же макулдашууга жетишилбегенде, жер участогунун менчик ээси кыймылсыз мүлктүн менчик ээсинин жер участогун пайдалануу укугу токтотулгандан кийин аны кыймылсыз мүлктөн бошотушун жана участокту баштапкы абалына келтиришин сот аркылуу талап кылууга укуктуу.

Жер участогунда жайгашкан имаратты же курулушту (турак үйлөр, тарых жана маданият эстеликтери жана башкалар) бузууга Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында тыюу салынган, болбосо аларды курууга бөлүнүп берилген жердин наркына салыштырганда имараттын же курулуштун наркы абдан жогору болгондугуна байланыштуу жүзөгө ашырууга болбой турган учурларда, сот жер участогун пайдалануу укугунун токтотулушунун негиздерин эске алуу менен жана тараптардын тиешелүү талаптары коюлганда кыймылсыз мүлктүн менчик ээсинин жер участогун пайдалануусунун жаңы мөөнөтүнүн шарттарын белгилей алат.

3. Ушул статьянын эрежелери жер участогу мамлекеттик же коомдук муктаждыктар үчүн алынып коюлганда (233-17-статья), ошондой эле жер участогу талапка ылайык пайдаланылбагандан улам, аны пайдалануу укугу токтотулганда колдонулбайт.

 

233-10-статья. Жер участогунда жайгашкан имараттар же курулуштар ээликтен ажыратылганда жер участогуна укуктун өтүшү

 

Эгерде тараптардын макулдашуусунда башкача каралбаса, жер участогунун менчик ээсине таандык болгон, анда жайгашкан имаратка же курулушка менчик укугу өткөн учурда, аны сатып алуучуга ушул имаратка же курулушка бекитилип берилген жер участогуна укук имараттын же курулуштун мурдагы менчик ээсине берилген шарттарда жана ошол эле көлөмдө өтөт.

Эгерде имаратты же курулушту ээликтен ажыратуу жөнүндө келишимде башкача каралбаса, имарат же курулуш ээлеп турган жана аны пайдалануу үчүн зарыл болгон жер участогунун бир бөлүгүнө менчик укугу сатып алуучуга өтөт.

 

233-11-статья. Башка бирөөнүн жер участогун чектелген түрдө

пайдалануу укугу (сервитут)

 

1. Кыймылсыз мүлктүн (жер участогунун, башка мүлктүн) менчик ээси жанаша жайгашкан кыймылсыз мүлктүн менчик ээсинен, ал эми зарыл учурларда башка кыймылсыз мүлктүн менчик ээсинен жанаша жаткан кыймылсыз мүлктү чектелген түрдө пайдалануу укугун (сервитутту) берүүнү талап кылууга укуктуу.

2. Сервитут тараптардын макулдашуусу боюнча (ыктыярдуу сервитут) же зарыл учурда ыйгарым укуктуу органдын чечиминин негизинде (мажбурлоочу сервитут) белгиленет жана кыймылсыз мүлктү каттоо үчүн белгиленген тартипте мамлекеттик каттоодон өткөрүлүүгө тийиш.

 

Караныз:

Сервитуттардын мамлекеттик катталышы жөнүндө КР 1998-жылдын 22-декабрындагы N 153 «Кыймылсыз мүлккө жана аны менен болгон бүтүмдөрдү укуктарды мамлекеттик каттоо жөнүндө» Мыйзамын караңыз

 

3. Кыймылсыз участокту сервитут менен ыңгайсыз абалга келтирүү участоктун менчик ээсинин өзүнө таандык болгон кыймылсыз мүлккө ээлик кылуу, пайдалануу жана тескөө укугунан ажыратпайт.

4. Келишим боюнча келип чыккан сервитут аныкталбаган мөөнөткө же келишимде каралган мөөнөткө белгилениши мүмкүн.

 

Караңыз:

КР 1999-жылдын 2-июнундагы N 45 Жер Кодекси

 

233-12-статья. Ыктыярдуу сервитут

 

Сервитут белгилөө жөнүндө келишимге (ыктыярдуу сервитут):

1) Сервитут менен ыңгайсыз абалга келтирилген кыймылсыз мүлктүн жана сервитут ошого жараша белгиленген кыймылсыз мүлктүн баяндалышы;

2) сервитут белгилөөнүн шарттары жана мөөнөттөрү;

3) жер участогу сервитут менен ыңгайсыз абалга келтирилгенде салынганда сервитут турган жер участогу көрсөтүлгөн схема же карта киргизилет.

 

233-13-статья. Мажбурлоочу сервитут

 

1. Мажбурлоочу сервитут мамлекеттик органдын же жергиликтүү өз алдынча башкаруу органынын чечиминин негизинде келип чыгышы мүмкүн.

2. Ушул Кодексте жана Кыргыз Республикасынын башка мыйзамдарында каралган учурларда, бул ишке кызыкдар болгон адамдын талабы боюнча мамлекеттик орган же жергиликтүү өз алдынча башкаруу органы мажбурлоочу сервитут белгилөөгө укуктуу.

Мажбурлоочу сервитут:

1) эгерде кыймылсыз мүлккө карата мүмкүнчүлүк алуу мүмкүн болбосо, өтө оор болсо же өзгөчө чыгымдарды талап кылса, кыймылсыз мүлккө мүмкүнчүлүктү камсыз кылуу үчүн:

2) аларды камсыз кылуу мажбурлоочу сервитутту белгилемейинче мүмкүн болбогон электр берүү, байланыш линияларын жана түтүк өткөргүчтөрдү орнотуу жана пайдалануу, суу менен камсыз кылуу жана мелиорация үчүн жана кыймылсыз мүлктүн менчик ээсинин башка муктаждыктарын камсыз кылуу үчүн белгиленет.

3. Сервитут белгилөөнү караган мамлекеттик органдын, жергиликтүү өз алдынча башкаруунун органынын чечими же сервитут белгилөөдөн баш тартуу сервитут белгилөөгө кызыккан адам же кыймылсыз мүлктүн менчик ээси тарабынан сотко даттанылышы мүмкүн.

4. Мажбурлоочу сервитуттун белгилениши менен кыймылсыз мүлктүн менчик ээсине келтирилген зыяндардын орду сервитут кимдин кызыкчылыгы үчүн белгиленсе, ошол адам тарабынан толтурулат.

Мажбурлоочу сервитут салынган кыймылсыз мүлктүн менчик ээси зыяндардын ордун толтуруунун ордуна сервитут кимдин кызыкчылыгы үчүн белгиленсе, ошол адамдан ылайыктуу акыны талап кылууга укуктуу.

(КР 2009-жылдын 12-майындагы N 155 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

233-14-статья. Жер участогуна менчик укугун же жерди пайдалануу

укугун же имаратка же курулушка менчик укугун

өткөрүп берүүдө, укуктун башкага өтүшүндө

сервитутту сактоо

 

1. Сервитут менен ыңгайсыз абалга келтирилген жер участогуна менчик укугу же жерди пайдалануу укугу же сервитут өз кызыкчылыгы үчүн белгиленген адамдын имаратка же курулушка менчик укугу башка адамга өткөндө сервитут сакталат.

2. Сервитут соода-сатыктын, күрөөнүн өз алдынча буюмзаты болушу мүмкүн эмес жана жер участогун пайдалануучу же имараттын же курулуштун менчик ээси болуп эсептелбеген, алардын пайдаланышын камсыз кылуу үчүн сервитут белгиленген адамдарга кандайдыр-бир ыкма менен өткөрүлүп берилиши мүмкүн эмес.

 

233-15-статья. Сервитутту токтотуу

 

1. Мажбурлоочу сервитут ыйгарым укуктуу органдын же соттун чечими боюнча сервитут белгиленген негиздер болбой калгандыгына байланыштуу токтотулушу мүмкүн.

2. Сервитут менен ыңгайсыз абалга келтирүүнүн натыйжасында жерди пайдалануу же имаратка же курулушка менчик укугу анын багытына ылайык пайдаланылышы мүмкүн болбогондо жерди пайдалануучу же анын менчик ээси сервитутту токтотууну сот боюнча талап кылууга укуктуу.

 

233-16-статья. Жер участогунан өндүрүп алуу

 

Жер участогунун менчик ээсинин же жерди пайдалануучунун милдеттенмелери боюнча жер участогунан өндүрүп алууга тараптардын макулдугунун негизинде же соттун чечими боюнча жол берилет.

Кыргыз Республикасынын Жер кодексинде каралгандан башка учурларда, мамлекеттик жана муниципалдык жерди пайдалануучунун пайдалануусунда болгон жер участокторунан өндүрүп алууга болбойт.

 

233-17-статья. Менчик ээсинин жер участогун мамлекеттик жана

коомдук муктаждыктар үчүн алып коюу (сатып алуу)

 

1. Жер участогу анын менчик ээсинен мамлекеттик же коомдук муктаждыктар үчүн сатып алуу аркылуу алынып коюлушу мүмкүн.

2. Жер участогун мамлекеттик жана коомдук муктаждыктар үчүн алып коюу жөнүндө чечим тиешелүү ыйгарым укуктуу орган тарабынан кабыл алынат.

3. Жер участогун мамлекеттик жана коомдук муктаждыктар үчүн алып коюунун (сатып алуунун) тартиби Кыргыз Республикасынын Жер кодекси тарабынан аныкталат.

 

233-18-статья. Жер участогун мамлекеттик же коомдук муктаждыктар үчүн соттун чечими боюнча сатып алуу

 

Эгерде менчик ээси же жерди пайдалануучу өзүнүн жер участогун мамлекеттик же коомдук муктаждыктар үчүн ээликтен ажыратуу жөнүндө чечим менен макул болбосо, сатып алуу баасы же сатып алуунун башка шарттары жөнүндө аны менен макулдашууга жетишилбесе, ушундай чечимди кабыл алган мамлекеттик орган жер участогун сатып алуу жөнүндө сотко доо коюушу мүмкүн. Жер участогун мамлекеттик же коомдук муктаждыктар үчүн сатып алуу жөнүндө доо баш тартуу алынган учурдан тартып эки айдан кечиктирилбестен коюулууга тийиш.

 

233-19-статья. Кыргыз Республикасынын мыйзамдарын бузуу менен пайдаланылып жаткан жер участогун алып коюу

 

Эгерде жер участогун пайдалануу Кыргыз Республикасынын Жер кодексинде белгиленген тартипте жерди пайдалануунун эрежелерин бузуу менен жүзөгө ашырылып жатса, жер участогу менчик ээсинен же жерди пайдалануучудан алынып коюлушу мүмкүн.

 

11-Глава

Менчиктөө укугу жана турак жайга карата башка буюм укуктары

 

245-статья. Турак жайды жана квартираны менчиктөө укугу

 

1. Менчик ээси өзүнө тиешелүү турак жайга ээлик кылуу, аларды пайдалануу жана тескөө укугун алардын багытына ылайык жүзөгө ашырат.

2. Турак жайлар граждандардын жашашы үчүн пайдаланылууга тийиш. Турак жайдын менчик ээси болгон граждан ал жайды жеке өзү же үй-бүлөсү жана башка туугандары менен бирге жашоо үчүн пайдалана алат.

Граждандардын, юридикалык жактардын же мамлекеттин менчигиндеги турак жайлар алардын менчик ээси тарабынан граждандарга же юридикалык жактарга жашоо үчүн келишимдин негизинде берилиши мүмкүн.

3. Турак үйлөрдө өнөр жай өндүрүшүн жайгаштырууга жол берилбейт. Менчик ээси ага таандык болгон турак жайда ишкана, мекеме, уюмдарды жана алардын бөлүмдөрүн ал жайлар турак эмес жайга айландырылгандан кийин гана жайгаштыра алат. Турак жайды турак эмес жайларга айландыруу турак жай мыйзамдарында белгиленген тартипте жүргүзүлөт.

 

246-статья. Квартира менчик укугунун объектиси катары

 

Көп квартиралуу үйдөгү квартираны менчик ээсине квартира катарында ээлеген ага тиешелүү жай жана андагы ыңгайлуулук элементтери менен катар үйдүн жалпы мүлкүнө менчик укугундагы үлүш тиешелүү (247-статья).

 

247-статья. Көп квартиралуу үйдөгү квартиралардын менчик ээлеринин

жалпы мүлкү

 

1. Көп квартиралуу үйдөгү квартиралардын менчик ээлерине жалпы үлүштүк менчик укугунда жалпы мүлктөр таандык болот. Жалпы мүлккө бир менчик ээсинен ашык менчик ээлерин тейлөөчү жайлар — кире бериш жерлер, квартиралар ортосундагы тепкич клеткалары менен аянтчалар, лестницалар, далистер, шып, чатыр, техникалык кабаттар, подвалдар, акыр-чикир түтүктөрү, имараттын курулуш конструкциялары, башка көмөкчү жайлар, ошондой эле үйгө танапташ жер участоктору кирет. Турак жайдын (турак жай эмес жайлардын) ичинде жайгашкан жана бирден ашуун менчик ээсин тейлеген жылытуу, ысык жана муздак суу менен жабдуу тутумдарынын инженердик жабдуулары квартира ээлеринин жалпы үлүштүк менчиги болуп саналат. Үй алдындагы жер участогу үйгө танапташ чарбалык аймакты, балдар жана спорт аянтчаларын, турмуш-тиричиликтик катуу калдыктарды жыйноо үчүн жабдылган аянтчаларды жана чектери белгиленген тартипте кабыл алынган ченемдиктерде аныкталган башка жер участокторун өзүнө камтыйт.

 

Караңыз:

Көп квартиралуу үйлөрдүн жанындагы жер участокторунун чектерин аныктоонун тартиби жөнүндө Жобо (Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 2003-жылдын 11-сентябрындагы N 575 токтому менен бекитилген);

Көп квартиралуу үйлөрдүн жанындагы жер участокторунун чек араларын аныктоо тартиби жөнүндө Жобо (Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 2009-жылдын 30-мартындагы N 198 токтому менен бекитилген)

 

Үйдүн жалпы мүлкүнө менчик укугунда квартиралардын менчик ээлеринин үлүштүк өлчөмү жана бул мүлктү күтүү жана сактоо боюнча чыгымдарды менчик ээлеринин ортосунда бөлүштүрүүнүн тартиби турак жай мыйзамдарына ылайык аныкталат.

2. Квартиранын менчик ээси турак үйдүн жалпы мүлкүнө менчик укугундагы өз үлүшүн ээликтен ажырата албайт, ошондой эле бул үлүштү квартирага менчик укугунан өзүнчө берүүгө алынып келүүчү башка иш-аракеттерди жасай албайт.

(КР 2004-жылдын 11-мартындагы N 20 мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

248-статья. Турак-жайдын менчик ээлеринин шериктештиги

(Статьянын аталышы КР 2004-жылдын 11-мартындагы N 20

Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1. Квартиралардын менчик ээлери үйдү эксплуатациялоону, квартираларды жана алардын жалпы мүлкүн пайдаланууну камсыз кылуу үчүн квартиралардын (турак жайдын) менчик ээлеринин шериктештигин түзүшөт.

2. Турак жайдын менчик ээлеринин шериктештиги коммерциялык эмес уюм болуп саналат, ал мыйзамга ылайык түзүлөт жана иштейт.

 

Караңыз:

КР 1997-жылдын 28-октябрындагы N 77 «Турак жайдын менчик ээлеринин шериктиктери жөнүндө» Мыйзамы

249-статья. Турак жайдын менчик ээсинин үй-бүлө мүчөлөрүнүн

укуктары

 

1. Турак жайдын менчик ээсинин ага таандык болгон турак жай бөлмөлөрүндө жашап жатышкан үй-бүлө мүчөлөрү турак жай мыйзамдарында белгиленген шарттарда ал жайларды пайдалануу укугуна ээ болот.

2. Эгерде турак жай мыйзамдарында башкача каралбаса, турак жайга же квартирага болгон менчик укугунун башка жакка өтүшү мурдагы менчик ээсинин үй-бүлө мүчөлөрүнүн бул турак жай бөлмөлөрүн пайдалануу укугунун токтотулушу үчүн негиз болот.

 

250-статья. Чарбасыздык менен күтүлгөн турак жайга карата менчик

укугунун токтотулушу

 

1. Эгерде турак жайдын ээси аны максатына ылайык пайдаланбаса же коңшуларынын укуктары менен кызыкчылыктарын дайыма же олуттуу бузса, ошондой эле турак жайдын бузулушуна жол берип, чарбасыздык менен мамиле жасаса, анда укугу бузулган тиешелүү жергиликтүү өз алдынча башкарууда органдары же жактар мындай тартип бузууларды четтетүү зарылчылыгын менчик ээсине эскертиши, ал эми андай тартип бузуулар турак жайдын бузулушуна алып келе турган болсо — менчик ээсине турак жайды оңдоо үчүн ылайыктуу мөөнөт белгилеши мүмкүн.

2. Эгерде менчик ээси мындай эскертүүдөн кийин да коңшуларынын укуктары менен кызыкчылыктарын бузууну улантса жана турак жайды максатына ылайык эмес пайдалана берсе, ошондой эле зарыл болгон оңдоону жүйөөлүү себепсиз жүргүзбөсө, анда сот тиешелүү жергиликтүү өз алдынча башкаруунун органынын же укугу бузулган жактын доосу боюнча өзүнүн чечимин аткарууга кеткен чыгымдарды чыгарып салуу менен сатуудан түшкөн акчанын менчик ээсине берилишин белгилеп, мындай турак жайды ачык соодада сатып жиберүү жөнүндө чечим кабыл алышы мүмкүн.

(КР 2009-жылдын 12-майындагы N 155 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

12-Глава

Менчик укугуна ээ болуу

 

251-статья. Менчик укугуна ээ болуунун негиздери

 

1. Мүлккө менчик укугу соода-сатык келишиминин, алмашуунун, белек кылуунун же ал мүлктү ажыратуу жөнүндөгү башка келишимдердин негизинде сатып алынышы мүмкүн.

Граждан өлгөн учурда ага тиешелүү менчик укугу керээзге же мыйзамга ылайык мураска өтөт.

Юридикалык жак кайра уюшулган учурда ага таандык мүлктүн менчик укугу кайра уюшулган юридикалык жактын укук өтүүчүсү болгон юридикалык жакка өтөт (93-статья).

2. Мыйзамдарды сактоо менен өзү үчүн жасаган же түзгөн жаңы буюмга менчик укугу ошол жакка таандык болот.

Мүлктү пайдалануунун натыйжасында алынган түшүмгө, продукцияга, кирешеге менчик укугу ушул Кодекстин 29-статьясында каралган негизде боюнча алынат.

3. Ушул Кодексте каралган учурларда жана тартипте жак менчик ээси жок мүлккө, менчик ээси белгисиз болгон мүлккө, же менчик ээси баш тарткан мүлккө же башка негиздер боюнча ага менчик укугунан ажыраган мүлккө укугун ала алат.

4. Турак жай, турак жай-курулуш, дачалык, гараждык же башка керектөө кооперативинин мүчөсү, пай түрүндөгү каражаттарга укуктуу, квартира, дача, гараж, бул жактарга кооператив тарабынан берилген башка жайлар үчүн өзүнүн пай взносун толугу менен төккөн башка жактар аталган мүлккө менчик укугуна ээ болушат.

5. Ушул Кодекстин 291-статьясы боюнча ак ниеттүү сатып алуучу алган мүлккө карата анын менчик укугу аны сатып алуу бүтүмүнүн негизинде келип чыгат жана мындай бүтүм анык эмес болгондо же сот тарабынан анык эмес деп табылгандыгы, мүлктү алгачкы ээси же болбосо бул мүлк тескөөсүнө берилген жак жоготкондугу, же болбосо тигил же бул тараптан уурдалып кеткендиги аныкталганга чейин, же болбосо алардын эркинен тышкары ээлигинен алынып кеткендиги сот актысы боюнча аныкталганга чейин сакталат.

(КР 2009-жылдын 24-июлундагы N 252 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

252-статья. Жаңыдан түзүлгөн кыймылсыз мүлккө менчик укугунун

пайда болушу

 

Имаратка, курулуштарга жана мамлекеттик каттоого алына турган жаңыдан түзүлгөн кыймылсыз мүлктөргө менчик укугу ал катталган учурдан баштап пайда болот.

 

Караңыз:

КР 1998-жылдын 22-декабрындагы N 153 «Кыймылсыз мүлккө жана аны менен болгон бүтүмдөрдү укуктарды мамлекеттик каттоо жөнүндө» Мыйзамы

 

253-статья. Кайра иштетүү

 

1. Келишимде башкача каралбагандыктан, өзүнө тиешелүү эмес материалды кайра иштетүү жолу менен жасаган жактын жаңы кыймылдуу мүлкүнүн менчик укугуна материалдын ээси ээ болот.

Бирок, кайра иштетүүнүн наркы материадык наркынан кыйла ашса, жаңы буюмга менчик укугун өзү үчүн ак ниеттүүлүк менен аракеттенип кайра иштеткен жак ээ болот.

2. Эгерде келишимде башкача каралбаса, материалынан жасалган буюмга менчик укугун алган материалдын ээси кайра иштеткен жакка анын иш наркын компенсациялоого, ал эми жаңы буюмга менчик укугуна иштеткен жак ээ болгон болсо, анда ал материалдын ээсине материалдын наркын төлөп берүүгө милдеттүү.

3. Кайра иштеткен жактын кара ниеттик аракетинин натыйжасында материалынан ажыраган анын ээси жаңы буюмду анын менчигине берүүнү жана ага келтирилген зыяндын ордун төлөп берүүнү талап кылууга укуктуу.

 

254-статья. Жыйнап алуу үчүн жалпыга жеткиликтүү буюмдарды менчикке айландыруу

 

Мыйзамдарга тиешелүү менчик ээси тарабынан берилген жалпы уруксатка же жергиликтүү үрп-адатка ылайык токойлордо, көлмөлөрдө же башка аймакта жемиш терүүгө, балык кармоого, жалпыга жеткиликтүү болгон башка буюмдарды чогултууга же алууга жол берилсе, тиешелүү буюмдарга менчик укугуна аларды чогулткан же жыйган жак ээ болот.

 

254-1-статья. Өзү билип курулуш куруу жана анын кесепеттери

 

1. Бул максат үчүн бөлүнбөгөн жер участогунда курулган, ошондой эле бул үчүн зарыл болгон чечимди албастан курулган, болбосо Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында белгиленген шаар куруу жана курулуш ченемдери менен эрежелерин олуттуу бузуу менен курулган турак үй, башка курулуш, курулма же башка кыймылсыз мүлк өзү билип курулган курулуш деп эсептелет.

2. Өзү билип курулуш курган адам ага менчик укугуна ээ болбойт, ошондой эле курулушту тескөөгө — сатууга, белекке, ижарага берүүгө, башка бүтүмдөрдү жасоого укуксуз.

Өзү билип курулган курулуш укугу бузулган адамдын, болбосо тиешелүү мамлекеттик органдын же жергиликтүү өз алдынча башкаруу органынын доосу боюнча аны курган адам тарабынан же анын эсебинен бузулууга тийиш.

3. (КР 2013-жылдын 15-январындагы N 5 Мыйзамына ылайык күчүн жоготту)

4. (КР 2013-жылдын 15-январындагы N 5 Мыйзамына ылайык күчүн жоготту)

5. Эгерде курулган курулушту сактап калуу башка адамдардын укуктарын жана мыйзам тарабынан корголуучу таламдарын бузууга алып келсе, болбосо алардын өмүрүнө жана ден соолугуна коркунуч келтирсе, адамдардын өзү билип курган курулушка менчик укугу туура деп табылбайт.

6. Өзгөчө учурларда, социалдык-экономикалык максатка ылайыктуулугун эске алуу менен өзү билип курулган курулуш ага кеткен чыгымдардын ордун сот тарабынан аныкталган өлчөмдө төлөп берүү менен муниципалдык менчикке өткөрүлүп берилиши мүмкүн.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83, 2009-жылдын 12-майындагы N 155, 2013-жылдын 15-январындагы N 5 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

255-статья. Келишим боюнча ээ болуучуда менчик укугунун пайда

болуу учуру

 

1. Эгерде мыйзамда же келишимде башкасы каралбаса, келишим боюнча буюмга ээ болуучуда менчик укугу, аны өткөрүп алган учурдан баштап пайда болот.

2. Эгерде мүлктү ээликтен ажыратуу жөнүндөгү келишим мамлекеттик катталууга тийиш болсо, сатып алуучуда менчик укугу аны каттаган учурдан баштап пайда болот.

 

256-статья. Буюмдарды өткөрүп берүү

 

1. Өткөрүп берүү деп жеткирүү милдеттенмеси болбогон ээликтен ажыратылган буюмдарды сатып алуучуга тапшыруу, ошондой эле сатып алуучуга жөнөтүү үчүн ташып жеткирүүчүгө тапшыруу же сатып алуучуга жөнөтүү үчүн почтага тапшыруу таанылат.

Сатып алуучунун же ал көрсөткөн жактын карамагына иш жүзүндө түшкөн учурдан баштап буюм сатып алуучуга тапшырылды деп эсептелинет.

2. Эгерде буюмду ээликтен ажыратуу жөнүндөгү келишим түзүлгөнгө чейин ал сатып алуучунун карамагында турган болсо, буюм ошол учурдан баштап ага өткөрүп берилди деп эсептелинет.

3. Буюмду өткөрүп берүүгө коносаментти же ага башка товарды тескөөчү документти өткөрүп берүү теңештирилет.

 

257-статья. Ээси жок буюмдар

 

1. Менчик ээси жок же менчик ээси белгисиз буюмдар, же менчик ээси менчиктөө укугунан баш тарткан буюмдар ээси жок буюмдар деп таанылат.

2. Эгерде менчик ээси баш тарткан буюмга менчик укугуна ээ болуу жөнүндөгү (258-статья), таап алуу жөнүндөгү (259-статья), кароосуз калган мал (262-статья) жана кенч (261-статья) жөнүндөгү ушул Кодекстеги эрежелер тарабынан жокко чыгарылбаса, ээсиз кыймылдуу буюмдарга менчик укугу ээлик кылган убактысынын эскиргендигине (265-статья) байланыштуу ээлениши мүмкүн.

3. Ээси жок кыймылсыз буюмдарды кыймылсыз буюмду мамлекеттик каттоочу орган тиешелүү мамлекеттик органдын же жергиликтүу өз алдынча башкаруу органынын арызы боюнча эсепке алат.

Ээси жок кыймылсыз мүлктү эсепке алган күндөн тартып үч жыл өткөндөн кийин мамлекеттик же муниципалдык мүлктү башкарууга ыйгарым укугу бар орган бул буюмду мамлекеттик же муниципалдык менчикке түштү деп табуу жөнүндө талап менен сотко кайрыла алат.

Соттун чечими боюнча мамлекеттик же муниципалдык менчикке түштү деп табылбаган ээси жок кыймылсыз буюмду аны калтырган менчик ээси кайрадан ээлигине, пайдаланууга жана тескөөгө алышы же ээлик кылган убактысынын эскиргендигинен (265-статья) улам менчикке алышы мүмкүн.

(КР 2009-жылдын 12-майындагы N 155 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

258-статья. Менчик ээси баш тарткан кыймылдуу буюмдар

 

1. Менчик ээси таштап салган же менчнк укугунан баш тартуу максатында (280-статьясынын 2-пункту) башкача жол менен калтырган (ташталган буюмдар) ушул статьянын 2-пунктунда каралган тартипте башка адамдын менчигине айланышы мүмкүн.

2. Наркы эсептик көрсөткүчтүн беш эселик өлчөмүнөн аз болгон ташталган буюмдар же ташталган металл сыныктары, жараксыздыка чыгарылган продукция, карагай агызуудан калган шилендилер, кен казуудан калган топурактар жана саркындылар, өндүрүштүн калдыктары жана башкалар турган жер участогу, көлмөлөр же башка объекттер менчигинде, карамагында же пайдалануусунда турган жактан ал буюмдарды өз менчигине айландырууга күбө болгон аракеттерди жасоо же пайдаланууга киришүү менен аны өз буюмуна айландырууга укуктуу.

 

Караңыз:

КР Жогорку Кеңешинин 2006-жылдын 15-июнундагы N 1115-III «Эсептешүү көрсөткүчүнүн өлчөмүн бекитүү жөнүндө» токтому

 

Ташталган башка буюмдар ал жактын арызы боюнча сот тарабынан ээси жок деп таанылган учурда ага ээ болгон жактын менчигине айланат.

(КР 2008-жылдын 19-мартындагы N 24 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

259-статья. Табылга

 

1. Жоголгон буюмду тапкан жак ал жөнүндө аны жоготкон жакка же буюмдун ээсине же аны алууга укугу бар ага белгилүү башка кимдир бирөөгө дароо билдирүүгө жана табылган буюмду ал жакка кайтарып берүүгө милдеттүү.

Эгерде буюм бөлмөдө же транспортто табылган болсо, ал бөлмөнүн же транспорт каражатынын ээси болуп саналган жакка тапшырылууга тийиш. Табылга тапшырылган жак буюмду тапкан жактын укуктарына ээ болот жана милдеттенмелерди тартат.

2. Эгерде табылган буюмду кайра кайтарууну талап кылууга укугу бар жак же анын турган жери белгисиз болсо, буюмду тапкан жак табылга жөнүндө милицияга же жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу органына билдирүүгө милдеттүү.

3. Буюмду тапкан жак аны өзүндө сактоого же милицияга тиешелүү мамлекеттик органга же алар көрсөткөн жакка сактоого берүүгө укуктуу.

4. Буюмду тапкан жак анын жоголуп кеткендиги же бузулгандыгы үчүн атайлап же одоно калпыстык менен жасалган учурда жана буюмдун наркынын чектеринде жооп берет.

5. Эгерде табылга жөнүндө милицияга же жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу органына арыз түшкөн учурдан баштап үч айдын ичинде жоголгон буюмду алууга укугу бар жак аныкталбаса жана ал буюмга өзүнүн укугу бар экендигин аны тапкан жакка, ички иштер органына же жергиликтүү өзүн өзү башкаруу органына билдирбесе менчик укугуна ал буюмду тапкан жак ага ээ болот.

Эгерде буюмду тапкан жак аны менчигине алуудан баш тартса, анда ал муниципалдык менчикке өтөт.

 

260-статья. Табылга менен байланышкан чыгымдардын ордун толтуруу жана буюмду тапканга сүйүнчү берүү

 

1. Буюмду таап алган жана аны алууга укугу бар жакка кайтарып берген жак ал жактан, ал эми буюм мамлекеттик менчикке өткөн учурда тиешелүү мамлекеттик органдан буюмду сактоо, тапшыруу же сатуу менен байланышкан чыгымдардын, ошондой эле буюмду алууга укуктуу жакты табууга кеткен чыгымдын ордун толтуруу каражатын алууга укуктуу.

2. Буюмду тапкан жак табылга үчүн аны алууга укуктуу жактан буюмдун наркынын жыйырма процентке чейинки өлчөмүндө сүйүнчү талап кылууга укуктуу.

Эгерде табылган документтер же башка буюмдар аны алууга укуктуу жак үчүн гана баалуулукту билдирсе, сүйүнчүнүн өлчөмү ал жак менен макулдашуу боюнча аныкталат, ал эми макулдаша алышпаса — сот тарабынан аныкталат. Табылган буюмду кайра кайтарууну талап кылууга укуктуу жак табылга үчүн сүйүнчү төлөөгө ачык убада берсе, сүйүнчү ага ачык убада берген шартта төлөнөт.

Буюмду тапкан жак сүйүнчү төлөнгөнгө чейин табылган буюмду кармап турууга укуктуу (342-статья), буга аларды кайтарып берүүнү талап кылууга укуктуу жак гана пайдаланышы мүмкүн болгон документтер кирбейт.

Эгерде буюмду тапкан жак табылга жөнүндө билдирбесе же аны катып алууга аракеттенсе, сүйүнчү алуу укугу болбойт.

 

261-статья. Кенч

 

1. Менчик ээси аныкталбаган же мыйзамга байланыштуу ага болгон укугунан ажыраган кенч, башкача айтканда жерге көмүлгөн же башкача жолдор менен катылган акча же баалуу буюмдар кенч катылган жер участогу, курулуш жана башкалар тиешелүү болгон жак менен аны тапкан жактын менчигине, эгерде алардын ортосундагы келишимде башкасы каралбаса, бирдей үлүштө өтөт.

Кенч катылган жер участогунун же башка мүлктүн ээсинин макулдугусуз казууларды жүргүзгөн же байлыктарды издеген жак кенчти тапкан учурда, ал кенч ал табылган жер участогунун же башка мүлктүн ээсине өткөрүп берилүүгө тийиш.

2. Тарых же маданият эстеликтерине тиешелүү кенч табылган учурда алар мамлекеттик менчикке өткөрүлүүгө тийиш. Мындай болгондо кенч табылган жер участогунун же башка мүлктүн ээси жана кенчти тапкан жак кенчтин наркынын элүү процент өлчөмүндө сүйүнчү алууга укуктуу. Ал жактардын ортосунда сүйүнчүнү бөлүштүрүү ушул статьянын 1-пунктунда каралган эрежелерди колдонуу менен жүргүзүлөт.

Тарых же маданият эстеликтерине тиешелүү кенчти тапкан жак ага сүйүнчү төлөнгөнгө чейин бул мүлктү кармап турууга укуктуу (342-статья).

 

262-статья. Кароосуз калган мал

 

1. Кароосуз калган же ээн калган малды же башка кароосуз калган үй жаныбарларын кармагандар аны ээсине кайтарып берүүгө, ал эми малдын ээси же анын турган жери белгисиз болсо мал кармалган учурдан баштап үч күндөн кечиктирбестен малдын табылгандыгы жөнүндө ички иштер органына же жергиликтүү өзүн өзү башкаруу органдарына билдирүүгө милдеттүү, алар анын менчик ээсин издөө боюнча чара көрүшөт.

2. Малдын ээсин издөө учурунда малды кармаган жак өзүндө багууга же пайдаланууга, же аны ал үчүн зарыл шарттары бар башка бирөөгө багууга же пайдаланууга бере алат. Кароосуз малды кармаган жактын өтүнүчү боюнча аны багуу үчүн зарыл шарты бар жакты издөөнү жана ага малды өткөрүп берүүнү ички иштер органы же жергиликтүү өзүн өзү башкаруу органы жүргүзөт.

3. Кароосуз малды кармаган жак жана ал малды багууга жана пайдаланууга берилген жак да аларды талаптагыдай багууга милдеттүү жана алардын өлүп калышы же мертиниши үчүн күнөөлүү болсо анын наркынын өлчөмүн төлөп берет.

 

263-статья. Кароосуз калган малга менчик укугуна ээ болуу

 

1. Эгерде кароосуз үй жаныбарлары кармалгандыгы жөнүндө арыз берилген учурдан баштап үч айдын ичинде алардын ээси табылбаса жана аларга укугу бар экендиги жөнүндө билдирбесе, анда ал малга менчик укугу аны баккан жана пайдаланган жакка өтөт.

Өзү багып жаткан малга ээ болуудан ал жак баш тартса, алар муниципалдык менчикке өтөт жана жергиликтүү өзүн өзү башкаруу органы аныктаган тартипте пайдаланылат.

2. Эгерде мал башка жактын менчигине өтүп кеткенден кийин анын мурдагы ээси келген учурда, анын ээси ал малдын өзүнө көнүп калгандыгын далилдеген жагдай болсо же жаңы ээси аларга карата катаал же башкача түрдө талаптагыдай мамиле кылбаса, анын жаңы ээси менен макулдашуу боюнча аныкталган шартта, ал эми андай макулдашууга жетишилбесе — сот аркылуу аларды кайра кайтарууну талап кыла алат.

 

264-статья. Кароосуз калган малды багууга кеткен чыгымдардын

ордун толтуруу жана алар үчүн сүйүнчү алуу

 

1. Кароосуз үй жаныбарларын ээсине кайтарып берген учурда, ал малды кармаган жак жана ал мал багуусунда жана пайдалануусунда турган жак анын ээсинен ал малды пайдалануудан алган пайдасын чыгарып салгандан кийин, аны багууга кеткен зарыл чыгымдардын ордун толтуртуп алууга укуктуу.

2. Кароосуз үй жаныбарларын кармаган жак анын ээсинен ушул Кодекстин 260-статьясынын 2-пунктуна ылайык сүйүнчү талап кылууга укуктуу.

 

265-статья. Ээлик кылуунун эскиргендиги

 

1. Мүлктүн ээси болуп саналбаган, бирок, он беш жыл бою кыймылсыз же беш жыл бою башка мүлктүн ээсимин деп өзүн ак ниеттүүлүк менен, ачык санаган граждан же юридикалык жак ал мүлккө (ээлик кылуунун эскиргендиги боюнча) ээлик кылуу укугун алат.

Мамлекеттик катталууга тийиш болгон кыймылсыз жана башка мүлккө менчик укугу ал мүлктү сатып алган жакка аны ээлик кылуунун эскиргендигине байланыштуу каттоодон өткөргөн учурдан баштап пайда болот.

2. Ээлик кылуунун эскиргендигине байланыштуу мүлккө карата менчик укугу алынганга чейин мүлккө өзүнүн менчиги катарында ээлик кылган жак үчүн мүлктүн менчик ээси болуп саналбаган, ошондой эле мыйзамда же келишимдин негизинде башкача каралгандыгына байланыштуу, ага ээлик кылууга укугу болбогон үчүнчү жактан өзүнүн ээлигин коргоого укуктуу.

3. Ээлик кылуусунун эскиргендигине таянган жак өзүнүн ээлик кылуу убактысына өзү укугун мурастап алган жак бул мүлктү ээлеп турган убакыттын бардыгын кошо алат.

4. Ушул Кодекстин 289-291, 294-статьяларына ылайык ээлик кылуусунан талап кылынышы мүмкүн болгон жактардын карамагында турган буюмдарга карата ээлик кылууну эскиргендиги мөөнөтү тиешелүү талаптар боюнча доонун эскиргендигинин мөөнөтү өткөндөн мурда башталбайт.

5. Ээлик кылуунун эскиргенине байланыштуу мүлккө менчик укугун таануу сот тарабынан жүзөгө ашырылат.

(КР 2012-жылдын 14-майындагы N 51 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

13-Глава

Жалпы менчик укугу

 

266-статья. Жалпы менчиктин келип чыгышынын түшүнүгү жана анын негиздери

 

1. Эки же бир нече жактардын менчигиндеги мүлк аларга жалпы менчик укугунда тиешелүү.

2. Мүлк менчик укугуна ар бир менчиктөөчүнүн үлүшүн (үлүштүк менчик) аныктоо менен же мындай үлүштү аныктабастан (биргелешкен менчик) жалпы менчикте боло алат.

3. Мүлктү жалпы менчиктөө үлүштүк болуп саналат, буга бул мүлккө биргелешкен менчиктөөнү түзүүгө мыйзамда жол берилген учурлар кирбейт.

4. Багытын өзгөртмөйүнчө бөлүнүшү мүмкүн болбогон (бөлүнбөс мүлк) же мыйзамга ылайык бөлүнбөй турган мүлк эки же бир нече жактын менчигине келип түшкөндө жалпы менчиктөө пайда болот.

Бөлүнүүчү мүлккө жалпы менчиктөө мыйзамда жана келишимде каралган учурда келип чыгат.

5. Биргелешкен менчиктин катышуучуларынын макулдашуусу боюнча, ал эми макулдашууга жетишилбесе — соттун чечими боюнча жалпы мүлккө ал жактардын үлүштүк менчиги белгилениши мүмкүн.

 

267-статья. Үлүштүк менчик укугунда үлүштү аныктоо

 

1. Эгерде үлүштүк менчиктин катышуучуларынын үлүшүнүн өлчөмү мыйзамдын негизинде аныкталбаса жана анын бардык катышуучуларынын макулдашуусу менен белгиленбесе, үлүштөр бирдей өлчөмдө деп таанылат.

2. Үлүштүк менчиктин бардык катышуучуларынын макулдашуусу менен жалпы мүлктү түзүүгө, сатып алууга жана арттырууга ар биринин кошкон салымына жараша алардын үлүшүн аныктоонун жана өзгөртүүнүн тартиби белгилениши мүмкүн.

3. Жалпы мүлктү пайдалануунун белгиленген тартибин сактоо менен өз эсебинен ал мүлктү ажыралгыс кылып жакшырткан үлүштүк менчиктин катышуучусу жалпы мүлктө өз үлүшүнүн тиешелүү түрдө көбөйтүлүшүнө укук алат.

Эгерде үлүштүк менчиктин катышуучуларынын макулдашуусунда башкасы каралбаса, жалпы мүлктүн ажыратыла турган жакшыртылышы аны жүргүзгөн катышуучунун менчигине түшөт.

 

268-статья. Жалпы үлүштүк менчиктеги турак үйдүн же башка

курулуштун үстүнө, жанына куруунун же өзгөртүп

куруунун натыйжасы

 

Эгерде менчик ээси белгиленген эрежелерди сактоо менен үлүштүк менчиктеги үйдүн же курулушун аянтын кошуп, үстүнө куруу же өзгөртүп куруу аркылуу өз эсебинен кеңейтсе, анда бул менчик ээсинин талабы боюнча үйгө же курулушка жалпы менчиктеги үлүш жана андагы жайларды пайдалануу тартиби тиешелүү түрдө өзгөртүлүүгө тийиш.

 

269-статья. Үлүштүк менчикте турган мүлккө ээлик кылуу, пайдалануу

жана тескөө

 

1. Үлүштүк менчикте турган мүлккө ээлик кылуу жана пайдалануу анын бардык катышуучуларынын макулдашуусу боюнча, ал эми макулдашууга жетишилбегенде — сот тарабынан белгиленген тартипте жүргүзүлөт.

Үлүштүк менчиктин катышуучусу жалпы мүлктүн анын үлүшүнө тең өлчөмүндөгү бөлүгүн ээлик кылууга жана пайдаланууга берүүнү, ал эми андай укук мүмкүн болбогон учурда мүлккө ээ болгон жана пайдаланган башка катышуучулардан ага туура келген үлүшкө тиешелүү компенсацияны талап кылууга укуктуу.

2. Үлүштүк менчикте турган мүлктү тескөө анын бардык катышуучуларынын макулдугу боюнча жүргүзүлөт.

Үлүштүк менчиктин катышуучусу өзүнүн үлүшүн өз каалоосу боюнча сатууга, белек кылууга, мураска берүүгө, күрөөгө коюуга же ушул Кодекстин 270-статьясына белгиленген эрежелерди сактоо менен башкача тескөөгө укуктуу.

3. Эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, үлүштүк менчиктин ар бир катышуучусу жалпы мүлк боюнча салыктарды, жыйымдарды жана башка төлөмдөрдү, ошондой эле аны күтүү же сактоого тиешелүү чыгымдарды төлөөгө өз үлүшүнө тең өлчөмдө катышууга милдеттүү.

4. Зарыл болбогон жана башкалардын макулдугусуз жумшаган менчик ээлеринин биринин чыгымдары анын өз мойнуна түшөт. Мындан келип чыккан талаш-тартыштар сот тартибинде чечилет.

5. Үлүштүк менчикте турган мүлктү пайдалануудан алынган үзүр, продукция жана киреше жалпы мүлккө кошулат. Ал үзүрдү, продукцияларды жана кирешени кийин бөлүштүрүү үлүштүк менчиктин катышуучуларынын ортосундагы макулдашуу менен башкача каралбаса, алардын ортосунда үлүштөрүнүн өлчөмүнө теңештирилген түрдө бөлүштүрүлөт.

 

270-статья. Жалпы менчик укугундагы үлүштү сатып алууда артыкчылык

укугу

 

1. Жалпы менчик укугундагы үлүштү башка жакка сатууда, ачык соодадан башка учурларда, үлүштүк менчиктин башка калган катышуучулары үлүштү сатыла турган баа боюнча жана бирдей шарттарда сатып алууда артыкчылык укугуна ээ.

Үлүштүк менчиктин бардык катышуучуларынын макулдугу болбогон учурда жалпы менчик укугундагы үлүштү сатуу үчүн ачык соодалар ушул Кодекстин 274-статьясынын 2-пунктунда каралган жана мыйзамда белгиленген башка учурларда өткөрүлүшү мүмкүн.

2. Үлүштүн сатуучусу өз үлүшүн башка жакка сатууга ниеттенгендиги жөнүндө аны сатуунун баасын жана башка шарттарын көрсөтүү менен, үлүштүк менчиктин калган катышуучуларына кат жүзүндө билдирүүгө милдеттүү. Эгерде үлүштүк менчиктин калган катышуучулары кыймылсыз мүлккө менчик укугундагы сатылып жаткан үлүштү аны сатуу билдирилген күндөн баштап бир айдын ичинде, ал эми башка мүлктөргө карата — он күндүн ичинде баш тартса же сатып албаса, анда сатуучу өз үлүшүн каалаган жакка сатууга укуктуу.

3. Үлүштү сатууда артыкчылык укугу бузулса, үлүштүк менчиктин башка ар кандай катышуучусу үч айдын ичинде ага сатып алуучунун укугун жана милдеттерин которууну сот тартибинде талап кылууга укуктуу.

4. Үлүштү сатып алууда артыкчылык укугун башка бирөөгө ыйгарууга жол берилбейт.

5. Ушул статьянын эрежелери алмашуу келишими боюнча үлүштү ажыратууда да колдонулат.

 

271-статья. Үлүштүк менчиктеги мүлктү бөлүштүрүү жана андан үлүштү

бөлүп алуу

 

1. Үлүштүк менчикте турган мүлк анын катышуучуларынын макулдашуусу боюнча алардын ортосунда бөлүштүрүлүшү мүмкүн.

2. Үлүштүк менчиктин катышуучусу жалпы мүлктөн өзүнүн үлүшүн бөлүп берүүнү талап кылууга укуктуу.

3. Үлүштүк менчиктин катышуучулары жалпы мүлктү бөлүштүрүүнүн же ага катышкандардын биринин үлүшүн бөлүп берүүнүн ыкмалары жана шарттары жөнүндөгү макулдашууга жетишилбеген учурда үлүштүк менчиктин катышуучусу жалпы мүлктөн өз үлүшүн натуралай бөлдүрүп алууну талап кылууга укуктуу.

Эгерде мыйзам менен үлүштү натуралай бөлүп берүүгө жол берилбесе же жалпы менчикте турган мүлккө зыян келтирилбестен бөлүп берүү мүмкүн болбосо, бөлүнүп жаткан менчик ээси үлүштүк менчиктин башка катышуучуларынан анын үлүшүнүн наркын төлөтүп алууга укуктуу.

4. Ушул статьянын негизинде үлүштүк менчиктин катышуучусуна натуралай, бөлүнүүчү мүлктүн анын менчик укугундагы үлүшүнө теңдеш келбеген бөлүгүнүн орду тиешелүү суммадагы акча же башка компенсация төлөп берүү менен толтурулат.

Үлүштүк менчиктин катышуучусуна анын үлүшүн натуралай бөлүп берүүнүн ордуна калган менчик ээлеринин компенсация төлөшү анын макулдугу менен жүргүзүлөт. Тиешелүү менчик ээсинин үлүшү аз болуп, иш жүзүндө бөлүп берилиши мүмкүн болбогон жана анын жалпы мүлктү пайдаланууга олуттуу кызыкчылыгы болбогондо сот ал менчик ээсинин макулдугусуз эле өз үлүшүн башка катышуучуларга өткөрүп берүүгө, ордуна компенсациясын алууга милдеттендире алат.

5. Ушул статьянын 3- жана 4-пункттарына ылайык компенсацияны алуу менен менчик ээси жалпы мүлктөгү үлүшкө болгон укугунан ажырайт.

6. Эгерде тараптардын макулдашуусунда башкача каралбаса, жалпы мүлктөгү үлүштүк укук келишим боюнча сатып алуучуга келишим тузүлгөн учурдан баштап өтөт.

Мамлекеттик каттоого тийиш болгон келишим боюнча жалпы менчик укугундагы үлүштү өткөрүү учуру ушул Кодекстин 255-статьясынын 2-пунктуна ылайык аныкталат.

 

272-статья. Биргелешкен менчиктеги мүлккө ээлик кылуу, пайдалануу

жана тескөө

 

1. Эгерде алардын ортосундагы макулдашууда башкача каралбаса, биргелешкен менчиктин катышуучулары жалпы мүлккө биргелешип ээ болот жана пайдаланат.

2. Биргелешкен менчикте турган мүлктү тескөө, ал мүлктү тескөө боюнча бүтүмдү анын катышуучуларынын кимиси түзгөндүгүнө карабастан, анын бардык катышуучуларынын макулдугу менен жүргүзүлөт.

3. Эгерде бардык катышуучулардын макулдашуусунан башкача келип чыкпаса, биргелешкен менчиктин катышуучуларынын ар-бири жалпы мүлктү тескөө боюнча бүтүмдөрдү түзүүгө укуктуу. Биргелешкен менчиктин катышуучуларынын бири түзгөн жалпы мүлктү тескөөгө байланышкан бүтүм аны түзгөн катышуучуда зарыл укуктар жок экендигин бүтүм түзгөн экинчи тарап билгендиги же ал жөнүндө күн мурунтан билүүгө тийиш экендиги далилденген учурда калган катышуучулардын талабы боюнча жараксыз деп таанылышы мүмкүн (195-статья).

4. Эгерде ушул Кодекс же башка мыйзамдарда биргелешкен менчиктин калган түрлөрү үчүн башкача белгиленбеген учурда, ушул статьянын эрежелери колдонулат.

Жубайлардын жалпы мүлкүнө ээлик кылуу, пайдалануу жана тескөө тууралу КР 2003-жылдын 30-августундагы N 201 Үйбүлө Кодекси караңыз

 

273-статья. Биргелешкен менчиктеги мүлктү бөлүштүрүү жана андан

үлүштү бөлүп алуу

 

1. Биргелешкен менчиктин катышуучуларынын ортосунда жалпы мүлктү бөлүштүрүү, ошондой эле алардын биринин үлүшүн бөлүп берүү жалпы мүлк укугундагы ар бир катышуучунун үлүшү алдын ала аныкталган шартта гана жүргүзүлүшү мүмкүн.

2. Жалпы мүлктү бөлүштүрүүдө жана андан үлүштү бөлүп берүүдө мыйзамда же анын катышуучуларынын макулдашуусунда башкача каралбаса, алардын үлүштөрү бирдей деп таанылат.

3. Жалпы мүлктү бөлүштүрүүнүн жана андан үлүштү бөлүп берүүнүн негиздери жана тартиби ушул Кодекстин 271-статьясындагы эрежелер боюнча аныкталат, анткени бул Кодексте, башка мыйзамдарда биргелешкен мүлктүн түрлөрү үчүн башкача каралган эмес жана биргелешкен менчиктин катышуучуларынын мамилелеринен башка нерсе келип чыкпайт.

 

274-статья. Жалпы мүлктөгү үлүштү өндүрүп алууну талап кылуу

 

1. Үлүштүк же биргелешкен менчиктин катышуучусунун кредитору ал катышуучунун башка мүлкү жетишсиз болгондо, өндүрүп алууну талап кылуу үчүн карыздардын жалпы мүлктөгү үлүшүн бөлүп берүү жөнүндө талап кылууга укуктуу.

2. Эгерде мындай учурда үлүштү натуралай бөлүп берүү мүмкүн болбосо же үлүштүк же биргелешкен менчиктин калган катышуучулары ага каршы чыкса, кредитор карызкордон өз үлүшүн жалпы менчиктин калган катышуучуларына ал үлүштүн рыноктук наркына теңдеш баада сатып, аны сатуудан түшкөн каражатты карыздан кутулууга жумшоону талап кылууга укуктуу.

Жалпы менчиктин калган катышуучулары карыздардын үлүшүн сатып алуудан баш тарткан учурда, кредитор карызкордун жалпы менчик укугундагы анын үлүшүн өндүрүп алууну сот аркылуу талап кылууга укуктуу.

 

275-статья. Жубайлардын жалпы менчиги

 

1. Эгерде мыйзамда же жубайлардын ортосундагы келишимде башкача каралбаса, алардын никеде турган убагында жыйган мүлкү жалпы менчик деп саналат.

2. Никеге турганга чейин жубайларга таандык мүлк, ошондой эле алар никеге турганда тартуу же мурастоо иретинде алган мүлк алардын ар биринин менчиги деп саналат.

Жеке пайдалануучу буюмдар — кийим-кечек, бут кийим, кымбат баалуу буюмдар, нике жана үй-бүлө жөнүндөгү мыйзамда аныкталган башка буюмдар никенин учурунда жубайлардын жалпы каражаттарынын эсебинен сатылып алынгандыгына карабастан аны пайдаланган жубайдын менчиги деп табылат.

КР 2003-жылдын 30-августундагы N 201 Үйбүлө Кодексине ылайык кымбат баалуу жана башка байлыктарга байланыштуу буюмзаттар жубайдын жеке менчиги деп табылбайт

 

Эгерде никеде турган учурда жубайлардын жалпы мүлкүнүн эсебинен ал мүлктүн наркын кыйла көбөйтө турган салымдар жасалгандыгы (капиталдык ремонт, реконструкция, кайра жабдуу ж.б.) аныкталса, жубайлардын ар биринин мүлкү алардын жалпы менчиги деп таанылат.

3. Жубайлардын биринин милдеттери боюнча өндүрүп алуу талабы анын менчигинде турган мүлккө гана, ошондой эле ал мүлктү бөлүштүрүүдө ага тиешелүү боло турган жубайлардын жалпы мүлкүндөгү анын үлүшүнө гана коюулушу мүмкүн.

4. Бөлүштүрүүдө жалпы мүлктөгү жубайлардын үлүшүн аныктоонун эрежеси жана андай бөлүштүрүүнүн тартиби нике жана үй-бүлө жөнүндөгү мыйзамдар менен белгиленет.

 

276-статья. Дыйкан (фермердик) чарбанын менчиги

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83

Мыйзамынын негизинде алынып салынган)

 

277-статья. Дыйкан (фермердик) чарбанын мүчөлөрүнүн менчиги

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83

Мыйзамынын негизинде алынып салынган)

278-статья. Дыйкан (фермердик) чарбанын мүлкүн бөлүү

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83

Мыйзамынын негизинде алынып салынган)

279-статья. Чарбалык шериктештик же кооператив түрүндө түзүлгөн

дыйкан (фермердик) чарбанын менчиги

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83

Мыйзамынын негизинде алынып салынган)

 

14-Глава

Менчик укугунун токтотулушу

 

280-статья. Менчик укугун токтотуунун негиздери

 

1. Менчик ээсинин менчик укугу өз мүлкүн башка жакка ээликтен ажыратып бергенде, менчик укугунан менчик ээси баш тартканда, мүлк жок болгондо, же талкаланып жок болгондо жана мүлккө менчик укугу жоголуучу мыйзамда каралган башка учурларда токтотулат.

2. Граждан же юридикалык жак өзүнө таандык мүлккө болгон менчик укугунан бул тууралу жарыялоо менен же ал мүлккө кандайдыр-бир укуктарды сактап калууга ниеттенбестен ага ээ болуудан, пайдалануудан жана тескөөдөн өзүнүн четтешин ачык далилдеген башка аракеттерди жасоо менен баш тарта алат.

Менчик укугунан баш тартуу башка жак менчик укугун алган учурга чейин анын ээсинин ошол мүлккө болгон укуктарын жана милдеттерин токтотууга алып келбейт.

 

281-статья. Мүлктү менчик ээсинен мажбурлап алып коюу

 

Мыйзамда каралган негиздер боюнча:

1) менчик ээсинин милдеттенмелери боюнча (282-статья) мүлк менен өндүрүп алуудан;

2) мыйзамдан улам ал жакка (283-статья) тиешелүү болбой турган мүлктү күч менен ажыратуудан;

3) ал турган жер участогун (284-статья) алынып коюулушуна байланыштуу анда турган кыймылсыз мүлктү ажыратуудан;

4) кароосуз күтүлгөн маданий байлыктарды (285-статья) сатып алуудан;

5) реквизициялоодон (286-статья);

6) конфискациялоодон (287-статья);

7) соттун чечими боюнча юридикалык жакты кайра уюштуруу же жоюу (92, 96-статьялар) жүргүзүлгөндөн;

8) ушул Кодекстин 240-, 250-, 271-статьяларында каралган учурларда мүлктү күч менен ажыраткандан;

9) мамлекеттен ажыратуу жана менчиктештирүүдөн (229-статья);

10) мамлекеттештирүү (288-статья) жүргүзүлгөндөн башка учурларда менчик ээсинен мүлктү күч менен алып коюуга жол берилбейт;

11) Алгачкы менчик ээси, же болбосо менчик ээси ээлик кылууга берген адам мүлктү жоготуп алганда, же болбосо мүлк экөөнөн бүрөөсүнөн уурдалып кеткенде, же болбосо алардын эркинен тышкары ээлигинен чыгып кеткенде мүлктүн алгачкы менчик ээсинин мүлктү ак ниеттүү сатып алуучудан талап кылышынан.

(КР 2009-жылдын 24-июлундагы N 252 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

282-статья. Менчик ээсинин милдеттенмелери боюнча мүлк менен

өндүрүп алуу

 

1. Эгерде мыйзамда же келишимде өндүрүп алуунун башка тартиби каралбаса, менчик ээсинин милдеттенмеси боюнча мүлк менен өндүрүп алуу жолу аркылуу мүлктү алып коюу соттун чечиминин негизинде жүргүзүлөт.

2. Өндүрүп алууга болгон мүлккө менчик ээсинин укугу бул мүлк өткөн жакта менчик укугу алынып коюлган мүлккө пайда болгондон тартып токтотулат.

 

283-статья. Өзүнө таандык болбой турган мүлккө менчик укугунун

токтотулушу

 

1. Эгерде мыйзам жол берген негиздер боюнча адамдын менчигинде мыйзамга ылайык ага таандык болбой турган мүлк калса, мүлккө менчик укугу пайда болгон учурдан баштап мыйзамда башка мөөнөт белгиленбесе, бир жылдын ичинде ал мүлк менчик ээси тарабынан ээликтен ажыратылууга тийиш.

2. Эгерде менчик ээси тарабынан мүлк ушул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөн мөөнөттө ээликтен ажыратылбаган болсо, анда ал мүлк анын мүнөзүн жана максатын эске алуу менен мамлекеттик органдын же жергиликтүү өзүн өзү башкаруу органынын арызы боюнча соттун чыгарган чечимине ылайык сатуудан түшкөн акчасын мурдагы ээсине берүү менен күч колдонуу аркылуу сатылууга же мүлктүн сот тарабынан аныкталган наркын мурдагы ээсине төлөп берүү менен мамлекеттик же муниципалдык менчикке өткөрүп берилүүгө тийиш. Мында мүлктү ажыратууга кеткен чыгымдар алынып салынат.

3. Эгерде мыйзам жол берген негиздер боюнча граждандын же юридикалык жактын менчигинде сатып алуу үчүн өзгөчө уруксат талап кылынган буюм болуп калса, ал эми аны менчик ээсине берүүдөн баш тартылса, анда бул буюм ошол менчик ээсине таандык болбой турган мүлк үчүн аныкталган тартипте ээликтен ажыратылууга тийиш.

 

284-статья. Жерди пайдалануу укугунун алынышына байланыштуу имаратты же курулушту ээликтен ажыратуу

 

1. Мамлекеттик же коомдук муктаждыктар үчүн болбосо жерди талаптагыдай пайдаланбагандыгына байланыштуу участокто жайгашкан имараттарга, курулуштарга жана башка кыймылсыз мүлккө менчик укугун токтотмоюнча жерди пайдалануу укугун алып коюу мүмкүн болбосо, ал мүлк Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында каралган тартипте мамлекеттин сатып алышы же ачык соодадан сатуу жолу менен менчик ээсинен алынып коюлушу мүмкүн.

Эгерде мындай талап менен сотко кайрылган тиешелүү мамлекеттик орган же жергиликтүү өзүн өзү башкаруу органы алынып коюлган жерди алуунун максатында пайдалануу анда турган имаратка же курулушка менчик укугун токтотмоюнча мүмкүн эмес экендигин далилдебесе, имаратты же курулушту алып коюу жөнүндөгү талап канааттандырылбайт.

2. Ушул статьянын эрежелери тиешелүү түрдө мамлекеттик органдын кен чыккан, акваторий участоктору жана башка участоктор жайгашкан, имараттар же курулуштар турган жерди пайдалануу укугун алып коюу жөнүндө чечимине байланыштуу имаратка же курулушка менчик укугу токтотулганда колдонулат.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

285-статья. Чарбасыздык менен күтүлгөн маданий баалуулуктарды

сатып алуу

 

Мыйзамга ылайык өзгөчө баалуу жана мамлекет тарабынан корголуучу маданий баалуулуктарга таандык болгон маданий баалуулуктардын менчик ээси бул баалуулуктарды чарбасыздык менен күткөн учурда, ал баалуулуктарды жоготуу же маанисин кетирүү коркунучу туулса, бул баалуулуктар соттун чечими боюнча менчик ээсинен сатып алуу же ачык соодада сатуу жолу менен алынып коюлушу мүмкүн.

Маданий баалуулуктарды сатып алууда менчик ээсине анын наркы тараптардын макулдашуусу боюнча, ал эми талаш-тартыш болгон учурда — сот тарабынан белгиленген өлчөмдө төлөнөт. Мүлк ачык соодада сатылган учурда менчик ээсине ал сооданы өткөрүүгө кеткен чыгымдарды чыгарып салгандан кийин сатуудан түшкөн акча берилет.

 

286-статья. Реквизиция

 

1. Бөөдө кырсыктар, кыйроолор, эпидемиялар, эпизоотиялар болгон учурда жана өзгөчө мүнөздөгү башка жагдайларда мүлк мамлекеттик органдардын чечими боюнча коомдун кызыкчылыгында менчик ээсине ал мүлктүн рыноктук наркын төлөп берүү менен (реквизиция) мыйзамда белгиленген тартипте жана шартта алынып коюлушу мүмкүн.

2. Менчик ээсине төлөп бериле турган реквизицияланган мүлктүн наркы сотто талашылышы мүмкүн.

3. Мүлкү реквизицияланган жак реквизиция жүргүзүүгө байланышкан кырдаал бүткөндөн кийин сакталынып калган мүлктүн наркынын жана аны алып коюуга байланыштуу укуктуу.

 

287-статья. Конфискация

 

1. Мыйзамда каралган учурларда мүлк менчик ээсинин жасаган кылмышы же башка укук тартибин бузгандыгы үчүн санкция түрүндө соттун чечими боюнча андан акы төлөбөстөн алынып коюлушу (конфискацияланышы) мүмкүн.

2. Мыйзамда белгиленген учурларда конфискация административдик тартипте жүргүзүлүшү мүмкүн. Конфискация жөнүндөгү административдик чечим боюнча сотко даттанылышы мүмкүн.

 

288-статья. Мамлекеттештирүү

 

Граждандарга жана юридикалык жактарга тиешелүү мүлктү мамлекеттештирүү аркылуу мамлекеттин менчигине айландырууга бул мүлктү мамлекеттештирүү жөнүндө Конституцияга ылайык кабыл алынган мыйзамдын негизинде гана жана мүлктү мамлекеттештирилген жакка бул мүлктүн наркынын жана аны алып коюуга байланыштуу келтирилген башка чыгымдардын ордун толтуруу менен жол берилет.

 

15-Глава

Менчик укугун жана башка буюм укуктарын коргоо

 

289-статья. Менчик укугун коргоонун негизги ыкмалары

 

1. Менчик ээси башка бирөө мыйзамсыз ээлеп алган өзүнүн мүлкүн кайра талап кылууга укуктуу.

2. Менчик ээси өзүнүн менчик укугунун таанылышын, ошондой эле ээлик кылуудан ажырап калууга байланышпаган башка бузулган укуктарынын четтелишин талап кыла алат.

 

290-статья. Кара ниет ээлик кылуучудан мүлктү талап кылуу

 

Башка бирөөнүн мыйзамсыз ээлик кылуусунан өз мүлкүн талап кылууда менчик ээсиз ээлеп алышы мыйзамсыз экендигин билген же билүүгө тийиш болгон жактан (кара ниет ээлик кылуучу) ал ээлик кылган бардык мезгил ичинде мындай ээлик кылуудан тапкан же табууга тийиш болгон бардык кирешесин да кайтарып же ордун толтуруп берүүнү талап кылууга укуктуу, ал эми ак ниет ээлик кылуучудан — ээлеп алгандыгы мыйзамсыз экендигин билгенден же билүүгө тийиш болгондон же менчик ээсинин мүлктү кайтарып берүү жөнүндөгү доосу боюнча билдирүү алгандан берки мезгил ичиндеги тапкан же табууга тийиш болгон бардык кирешесин кайтарып же ордун толтуруп берүүнү талап кылууга укуктуу.

 

291-статья. Ак ниеттүү алуучу

 

1. Эгерде мүлк аны бирөөгө сатууга же берүүгө укугу жок жактан акы төлөө менен алынса, бул жөнүндө сатып алуучу билбесе же билиши мүмкүн эмес болсо (ак ниеттүү сатып алуучу болсо), алгачкы менчик ээси алуучудан бул мүлктү менчик ээси же ал ээлик кылууга берген жак жоготуп койгон, же болбосо экөөнүн биринен уурдалып кеткен, же болбосо алардын эркинен тышкары алардын ээлигинен башка жолдор менен чыгарылып кеткен учурларда гана бул мүлктү талап кылууга укуктуу.

2. Ак ниеттүү алуучу акы төлөнгөн бүтүм боюнча алган мүлк алгачкы менчик ээсинин же ал ээлик кылууга берген жактын ээлигинен ушул статьянын 1-пунктунда белгиленген негиздер боюнча чыккандыгы мыйзамдуу күчүнө кирген сот актысы менен аныкталмайынча ак ниеттүү сатып алуучу мүлктүн менчик ээси болуп саналат.

Мүлктүн алгачкы менчик ээсинин аны ак ниеттүү алуучудан кайра берүүнү талап кылуу үчүн негиздери жок болгон учурларда, мындай алгачкы менчик ээси өзүнө келген зыянды ушул мүлктү укукка сыйбаган жол менен башка бирөөгө берген жактан төлөтүп алуу үчүн сотко кайрылууга укуктуу.

3. Мүлктү башка бирөөгө берүүгө укугу жок жактан мүлктү акы төлөбөстөн алган жак ак ниеттүү сатып алуучу болуп эсептелбейт.

4. Алуучу жакка арналган акчаларды, ошондой эле баалуу кагаздарды ак ниеттүү алуучудан кандай гана шартта болбосун кайра берүү талабы коюлбайт.

(КР 2009-жылдын 24-июлундагы N 252 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

292-статья. Мыйзам актыларында белгиленген негизде токтотулган

менчик укугун коргоо

 

Менчик укугун токтотуучу мыйзам актылары кабыл алынган учурда мындай актынын кабыл алынышынын натыйжасында менчик ээсине келтирилген зыяндын орду менчик ээсине толук өлчөмдө мамлекет тарабынан төлөнүп берилет. Зыяндын ордун толтуруу жөнүндө талаш-тартыштарды сот чечет.

 

293-статья. Менчик ээсинин укуктарын бузуучу актылардын жараксыздыгы

 

Эгерде аткаруучу бийлик же жергиликтүү өзүн өзү башкаруу органы тарабынан мыйзамга ылайык келбеген актынын кабыл алынышынын натыйжасында менчик ээсинин укуктары бузулса, анда сот менчик ээсинин арызы боюнча мындай актыны жараксыз деп табат.

Аталган актынын кабыл алынышынын натыйжасында менчик ээсинин тарткан зыяндарынын орду тиешелүү аткаруучу бийлик же жергиликтүү өзүн өзү башкаруу органы тарабынан толук өлчөмүндө толтуруп берилүүгө тийиш.

 

294-статья. Башка мүлктүк укуктарды коргоо

 

Ушул Кодекстин 291-статьясында каралган укуктар мүлктүн менчик ээси болбогон, бирок ал мүлктү өмүр бою мурастап ээлик кылуу укугу чарба жүргүзүү, оперативдүү башкаруу же болбосо мыйзамда же келишимде белгиленген башка негиздер боюнча ээлик кылган жакка да таандык. Ал жак өзүнүн ээлик кылуусун менчик ээсинен коргоого да укуктуу.

 

295-статья. Өндүрүштүк чыгымдардын ордун толтуртуп алууга ак ниет

ээ болуучунун жана кара ниет ээлик кылуучунун укуктары

 

1. Ак ниет да жана кара ниет да ээлик кылуучу, өз кезегинде, менчик ээсине мүлктөн түшкөн киреше таандык болгондон берки мезгил ичинде мүлккө карата жасаган зарыл болгон чыгымдарынын ордун толтуруп беришин менчик ээсинен талап кылууга укуктуу.

2. Ак ниет ээлик кылуучу өзү жасаган жакшыртууларын, эгерде аларды мүлккө зыян келтирбестен ажыратууга мүмкүн болсо, өзүнө калтырууга укуктуу. Жасалган жакшыртууну мындай ажыратып алууга мүмкүн болбогон учурда ак ниет ээлик кылуучу менчик ээсинен жасалган жакшыртуусунун ордун, бирок мүлктүн наркынын көбөйгөн өлчөмүнөн ашпаган өлчөмдө толтуруп берүүнү талап кылууга укуктуу.

 

III БӨЛҮМ

МИЛДЕТТЕНМЕ УКУГУ

 

(Жалпы бөлүм)

 

16-Глава

Милдеттенме түшүнүгү жана анын тараптары

 

296-статья. Милдеттенме түшүнүгү

 

Милдеттенмеге жараша бир жак (карызкор) экинчи жактын (кредитордун) пайдасына белгилүү бир аракеттерди жасоого: мүлктү өткөрүп берүүгө, иш аткарууга, акча төлөөгө жана башка нерселерди жасоого же белгилүү аракетти аткарбоого милдеттүү, ал эми кредитор карызкордон милдеттенмесин аткарууну талап кылууга укуктуу.

 

297-статья. Милдеттенменин пайда болушунун негиздери

 

Милдеттенме:

1) келишимден улам;

2) илимий, адабий, көркөм өнөр чыгармаларын жаратуунун, интеллектуалдык ишмердүүлүктүн натыйжаларына жана башкаларга ойлоп табуулардан улам;

3) башка жакка зыян келтирүүнүн кесепетинен;

4) өлгөн граждандын мүлкүн мурастап алуудан;

5) ушул Кодекстин 7-статьясында көрсөтүлгөн башка негиздерден келип чыгат.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

298-статья. Милдеттенменин тараптары

 

1. Милдеттенмеге анын ар түрдүү тараптары катары — кредитор же карызкор тарабында бир же бир эле учурда бир нече жак катыша алат.

2. Эгерде тараптардын бири келишим боюнча экинчи тараптын пайдасына милдеттүү болсо, ал экинчи тарапка пайда келтирүүгө милдеттүү болгондуктан карызкор деп эсептелет жана бир эле учурда андан талап кылууга укугу болгондуктан анын кредитору да болуп саналат.

3. Милдеттенме тарап катары ага катышпаган жактар үчүн (үчүнчү жак үчүн) милдеттүүлүктү пайда кылбайт.

Мыйзамда же тараптардын макулдашуусунда жаралган учурларда милдеттүүлүк үчүнчү жак үчүн милдеттенменин бир же эки жагына тең укук милдетин түзүшү мүмкүн.

 

17-Глава

Милдеттенмени аткаруу

 

299-статья. Милдеттенмени аткаруунун ыкмалары

 

Милдеттенме тиешелүү түрдө жана келишимдин шартына жана мыйзамдын талаптарына ылайык белгиленген мөөнөттө, ал эми андай шарт менен талап болбогон учурда — ишкердик карым-катнаштын, каада-салттарына же демейде коюлуучу талаптарга ылайык аткарылууга тийиш.

 

300-статья. Милдеттенмени аткаруудан бир тараптуу баш тартууга жол

берилбестик

 

Мыйзамдарда же келишимде каралгандан башка учурларда, милдеттенмени аткаруудан баш тартууга жана келишимдин шарттарын бир тараптуу өзгөртүүгө жол берилбейт.

 

301-статья. Милдеттенмелерди бөлүп-бөлүп аткаруу

 

Мыйзамда, милдеттенменин шартында башкача каралбаса жана ал ишкердик карым-катнаштардын каада-салттарынан же келишимдин маңызынан келип чыкпаса, кредитор милдеттенмени бөлүп-бөлүп аткарууну кабыл албай коюуга укуктуу.

 

302-статья. Тиешелүү жакка милдеттенмени аткаруу

 

Эгерде тараптардын макулдашуусунда башкача каралбаса жана ишкердик карым-катнаштардын каада-салттарынан же келишимдин маңызынан келип чыкпаса, карызкор милдеттенмени аткарууда аткаруу кредитор же ага ыйгарым укук берилген жак тарабынан кабыл алынгандыгын жана андай талапты койбоо эч кандай тобокелге алып келбей тургандыгын далилдөөнү талап кылууга укуктуу.

 

303-статья. Милдеттенмени үчүнчү жактын аткарышы

 

1. Эгерде мыйзамдан, милдеттенменин шартынан же анын маңызынан милдеттенмени карызкордун жеке өзү аткарууга милдеттүү экендиги келип чыкпаса, милдеттенмени аткарууну карызкор үчүнчү жакка жүктөй алат. Мындай болгондо кредитор карызкор сунуш кылган үчүнчү жактын аткарышын кабыл алууга милдеттүү.

2. Мүлктү өндүрүп алууга талап коюудан улам карызкордун мүлкүнө болгон өз укугун (ижарага, күрөөгө берүү же башка укугун) жоготуп коюу коркунучуна дуушар болгон үчүнчү жак карызкордун макулдугусуз эле өз эсебинен кредитордун талаптарын канааттандырат. Мындай болгон учурда ушул Кодекстин 314-статьясына ылайык милдеттенме боюнча кредитордун укугу үчүнчү жакка өтөт.

 

304-статья. Милдеттенмени кыйла үнөмдүү жол менен аткаруу. Аткарууга көмөк көрсөтүү

 

Ар бир тарап милдеттенмеде өз милдеттерин кыйла үнөмдүү жол менен аткарууга жана экинчи тарапка өз милдеттерин аткарууга көмөк көрсөтүүгө тийиш.

 

305-статья. Милдеттенмени аткаруу мөөнөтү

 

1. Эгерде милдеттенме аны аткаруу күнүн же ал аткарылууга тийиш болгон мезгилди аныктоону караса же ага мүмкүнчүлүк берсе, милдеттенме ошол күнү же ошол мезгилдин ичиндеги тиешелүү учурда аткарылууга тийиш.

2. Эгерде милдеттенме аны аткаруу мөөнөтүн карабаса же ал мөөнөттү аныктоого мүмкүнчүлүк берген шарттан турбаса, анда ал милдеттенме пайда болгондон кийин жеткиликтүү мөөнөттө аткарылууга тийиш.

Аткаруу мөөнөтү талап кылынган учур менен аныкталган милдеттенме сыяктуу эле жеткиликтүү мөөнөттө аткарылбаган милдеттенмени, эгерде милдеттенмени башка мөөнөттө аткаруу мыйзамдан, милдеттенменин шартынан, ишкердик карым-катнаштын каада-салттарынан же келишимдин маңызынан келип чыкпаса, карызкор аны аткаруу жөнүндө кредитор талап койгон күндөн баштап жети күндүк мөөнөттүн ичинде аткарууга милдеттүү.

3. Эгерде мыйзамда же милдеттенменин шартында башкача каралбаса же келишимдин маңызынан келип чыкпаса, карызкор милдеттенмени мөөнөтүнө чейин аткарууга укуктуу. Бирок, ээлик кылуу иши менен байланышкан милдеттенмени мөөнөтүнөн мурда аткарууга милдеттенмени аткаруу мүмкүнчүлүгү мыйзамда же милдеттенменин шартында каралса же болбосо ишкердик карым-катнаштын каада-салттарынан же милдеттенменин маңызынан келип чыккан учурларда гана жол берилет.

 

306-статья. Милдеттенмени аткаруу орду

 

Эгерде милдеттенмени аткаруу орду мыйзам же келишим менен аныкталбаса жана ал кадимки ишкердиктен, жергиликтүү үрп-адат жана каада-салттан же милдеттенменин маңызынан белгилүү болбосо, аны аткаруу:

1) милдеттенме боюнча кыймылсыз мүлктү өткөрүп берүү — мүлк турган жерде;

2) милдеттенме боюнча товарды же башка мүлктү аларды ташуучуга өткөрүп берүү — кредиторго жеткирүү үчүн биринчи жүк ташуучуга мүлктү тапшырган жерде;

3) карызкордун башка милдеттенмеси боюнча товар же башка мүлктү өткөрүп берүү — эгерде милдеттенме пайда болгон учурда ал жер кредиторго белгилүү болсо, анда мүлк даярдалган же сакталган жерде;

4) акчалай милдеттенме боюнча — милдеттенме пайда болгон учурда кредитор жашаган жерде, ал эми кредитор юридикалык жак болуп саналса милдеттенме пайда болгон учурда ал турган жерде; эгерде милдеттенмени аткарууга карата кредитор жашаган жерин же турган жерин өзгөртүп жана ал туурасында карызкорго билдирсе — анда аткаруу боло турган жерин өзгөртүүгө байланыштуу бардык чыгымдарды кредитордун эсебине кошуу менен кредитор жашаган же турган жаңы жерде;

5) бардык башка милдеттенмелер боюнча — карызкор жашаган жерде, эгерде карыскор юридикалык жак болсо — ал турган жерде жүргүзүлүүгө тийиш.

 

307-статья. Акчалай милдеттенменин валютасы

 

1. Акчалай милдеттенме улуттук валютада көрсөтүлүүгө же төлөнүүгө тийиш. Кыргыз Республикасынын аймагында акчалай милдеттенме боюнча эсептешүүлөрдү жүргүзүүдө чет өлкөлүк валютаны, ошондой эле чет өлкөлүк валютадагы төлөм документтерин пайдаланууга мыйзамда белгиленген учурда жана тартипте жол берилет.

2. Акчалай милдеттенмеде ал улуттук валюта менен чет өлкөлүк валютада аныкталган суммага теңдеш суммада төлөнүүгө тийиш экендиги каралышы мүмкүн. Мындай болгон учурда улуттук валютада төлөнүүгө тийиш болгон сумма тиешелүү валютанын официалдуу курсу боюнча же мыйзам актысы же тараптардын макулдашуусу менен башка курс же аны аныктоонун башка датасы белгиленбеген болсо, төлөм күнүндө аныкталат.

(Кыргыз Республикасынын 1999-жылдын 27-ноябрындагы N 131 мыйзамы-

нын редакциясына ылайык)

 

308-статья. Гражданды күтүүгө төлөнүүчү сумманын көбөйүшү

 

Акчалай милдеттенме боюнча гражданды күтүүгө түздөн-түз төлөнүүчү сумма (өмүргө же ден соолукка келтирилген зыяндын ордун толтуруу үчүн, өмүр бою күтүүгө келишим боюнча жана башкалар) эсептик көрсөткүчүн көбөйтүү менен пропорциялуу көбөйөт.

(КР 2008-жылдын 19-мартындагы N 24 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

309-статья. Акчалай милдеттенме боюнча талаптарды тындыруунун кезектүүлүгү

 

Акчалай милдеттенмени аткаруу үчүн аткарылган төлөмдүн суммасы толук жетиштүү болбогондо, мында башка бүтүм жок болсо, барыдан мурда аткарууну алуу боюнча карыздын негизги суммасы, андан кийин — кредитордун аткаруу баракчасын алгандан кийинки тарткан чыгымдары, ал эми калган бөлүгүндө — проценттер жана айып төлөмдөр тындырууга кетет.

(КР 1999-жылдын 27-ноябрындагы N 131 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

310-статья. Карызды депозитке коюу менен милдеттенмени аткаруу

 

1. Карызкор милдеттенмесин төмөнкү учурларда аткара албаса:

милдеттенме аткарылууга тийиш болгон жерде кредитор же ыйгарым укук берилген аткарууну кабыл алуучу жак болбогондо;

кредитор аракетке жөндөмсүз болгондо жана анын өкүлү болбогондо;

милдеттенме боюнча ким кредитор болуп санала тургандыгы жагында айкындыктын жоктугу айгине болгондо, атап айтканда, кредитор менен башка жактардын ортосунда бул туурасындагы талаш-тартыш боюнча;

кредитор аткарууну кабыл алуудан баш тартканда же ал тараптан аны аткаруу кийинкиге калтырылганда ал өзүнө тиешелүү акчаны же баалуу кагаздарды нотариустун депозитине, ал эми мыйзамда белгиленген учурларда — соттун депозитине коюуга акылуу.

2. Акча суммасын же баалуу кагазды нотариустун же соттун депозитине коюу милдеттенменин аткарылышы катары эсептелет.

Депозитине акча же баалуу кагаз коюлган нотариус же сот бул туурасында кредиторго билдирет.

 

311-статья. Чогуу милдеттин же чогуу талаптын келип чыгуу шарты

 

Чогуу милдет же чогуу талап, эгерде милдеттин (жоопкерчиликтин) же талаптын чогуулугу келишимде каралганда же мыйзамда белгиленгенде, атап айтканда, милдеттенменин предметинин бөлүнгүстүгүндө келип чыгат.

 

312-статья. Ээлик кылуу ишкердиги менен байланышкан чогуу милдет

же чогуу талап

 

Эгерде мыйзамда же милдеттенменин шартында башкача каралбаса, ээлик кылуу ишкердиги менен байланышкан милдеттенме боюнча бир нече карызкордун милдети, мындай милдеттенмедеги бир нече кредитордун талабы сыяктуу эле, чогуу болуп саналат.

 

313-статья. Чогуу жоопкерчиликтеги карызкордун милдеттери.

Чогуу жоопкерчиликтеги кредитордун укуктары

 

1. Карызкорлордун чогуу милдеттүүлүгүндө кредитор бардык карызкорлордон чогуусу менен, ошондой эле алардын жекече кимисинен болсо да карызды толугу менен да, ошондой эле анын бир бөлүгүн да аткарууну талап кылууга укуктуу.

2. Чогуу карызкорлордун биринен канааттануу албаган кредитор карыэынын албай калган бөлүгүн башка чогуу карызкорлордон талап кылууга укуктуу.

Чогуу карызкорлор милдеттенмеси толугу менен аткарылмайынча милдеттүү бойдон кала берет.

3. Милдеттенме чогуу болгон учурда карызкор кредитордун башка карызкорлор менен өзү катышпаган мамилесине негизделген талаптарына карата каршылык көрсөтүүгө укугу жок.

4. Чогуу милдеттенменин бир эле карызкор тарабынан аткарылышы кредитордун астындагы милдеттенмеден калган карызкорлорду бошотот.

5. Эгерде чогуу карызкорлордун ортосундагы мамилелерден башкасы келип чыкпаса анда:

1) чогуу милдеттенмени аткарган карызкор карыздын өзүнө тиешелүүсүнөн калган бөлүгүн башка карызкорлордон бирдей үлүштө талап кылууга укуктуу;

2) чогуу милдеттенмени аткарган карызкорго тең карызкорлордун бири төлөбөй калган бөлүгү ошол карызкорго жана башка тең карызкорлорго да бирдей үлүштө туура келет.

6. Ушул статьянын жоболору тиешелүү түрдө чогуу милдеттенме карызкорлордун биринин каршы талабы боюнча тындырылган учурда да колдонулат.

 

18-Глава

Милдеттенмеде жактардын өзгөрүшү.

Карыздын которулушу

 

314-статья. Кредитордун укуктарынын башка жакка өтүшүнүн негиздери

 

1. Милдеттенменин негизинде кредиторго таандык болгон укук (талап) башка жакка бүтүм боюнча (талапты өткөрүп берүү) берилиши же мыйзамдын негизинде өтүшү мүмкүн.

2. Милдеттенме боюнча кредитордун укугу башка жакка төмөнкү негиздер боюнча:

1) кредитордун укуктарында универсалдык укук өтүүчүлүктүн натыйжасында;

2) кредитордун укуктарын башка жакка өткөрүү мүмкүнчүлүгү мыйзамда белгиленген учурда соттун чечими боюнча;

3) карызкордун милдеттенмесин ушул милдеттенме боюнча карызкор болуп эсептелбеген анын тапшырган жагынын (345-статья) же күрөөгө берген жактын аткарышынын натыйжасында;

4) кредитордун камсыздандыруу окуясынын болгондугу үчүн карызкорго карата укугун камсыздандыруучуга жарым-жартылай кошумчалап бергенге суброгациялоодо (башка жакка өтүүдө);

5) жана мыйзамда белгиленген башка учурларда өтөт.

 

315-статья. Кредитордун укуктарынын башка жакка өтүшүнүн тартиби

 

1. Эгерде мыйзамда же келишимде башкача белгиленбесе, кредитордун укуктарынын башка жакка өтүшү үчүн, карызкордун макулдугу талап кылынбайт.

2. Эгерде карызкорго кредитордун укуктарынын башка жакка өткөндүгү жөнүндө кат жүзүндө билдирбесе, анда жаңы кредитор ушундан улам пайда болгон жагымсыз натыйжаларга тобокел кылган болот. Мындай учурда милдеттенменин мурдагы кредиторго карата аткарылышы тиешелүү кредитор тарабынан аткарылат деп таанылат.

3. Кредитордун керт башына тике байланыштуу укуктардын, атап айтканда, алимент жөнүндөгү жана өмүргө же ден соолукка келтирилген зыяндын ордун толтуруу жөнүндөгү укуктардын башка жакка өтүшүнө жол берилбейт.

4. Эгерде мыйзамда же келишимде башкача белгиленбесе, алгачкы кредитордун укуктары жаңы кредиторго укук өтүп жаткан учурдагы көлөмүндө жана ошол эле шартта өтөт. Атап айтканда, жаңы кредиторго милдеттенменин аткарылышын камсыз кылуучу укуктар, ошондой эле укукту талап кылууга байланыштуу укуктар, анын ичинде төлөнбөгөн проценттерге карата укуктар өтөт.

5. Кредитордун укуктарынын башка жакка өтүү тартиби регресстик талаптарга карата колдонулбайт.

 

316-статья. Кредитордун талап кылууну башка жакка берүүсүнүн шарт-тары жана формасы

 

1. Мыйзамга же келишимге карама-каршы келбесе, кредитордун талапты башка жакка беришине жол берилет.

2. Карызкордун макулдугусуз кредитордун керт башы карызкор үчүн маанилүү болгон милдеттенмелер боюнча талап кылууну башка жакка берүүгө болбойт.

3. Талап кылууну башка жакка берген кредитор ага талап кылуу укугун күбөлөндүргөн документтерди берүүгө жана талапты орундатуу үчүн мааниге ээ болгон маалыматтарды билдирүүгө милдеттүү.

4. Талап кылууну башка жакка берген алгачкы кредитор жаңы кредитордун алдында ага берилген талаптын жараксыздыгы үчүн жооп берет, бирок алгачкы кредитор карызкор үчүн жаңы кредитордун алдында кепил болбогондон башка учурларда, ал талаптын аткарылбагандыгы үчүн жооп бербейт.

5. Кат жүзүндө түзүлгөн (жөнөкөй же нотариалдык) бүтүмгө негизделген талап кылуу укугу тиешелүү түрдө ошондой формада бүткөрүлүшү керек.

Мамлекеттик каттоону талап кылуучу бүтүм боюнча талап кылуунун берилиши ушундай бүтүмдү каттоо үчүн белгиленген тартипте катталууга тийиш.

Ордердик баалуу кагаз боюнча талап кылуунун берилиши ушул баалуу кагаздагы индоссамент түрүндө жүргүзүлөт.

 

317-статья. Карызкордун жаңы кредитордун талабына каршылык

билдирүүсү

 

1. Карызкор талаптын башка жакка өтүшүн жаңы кредитор ырастамайынча милдеттенмени аткаруудан баш тартууга укуктуу.

2. Карызкор милдеттенме боюнча укуктардын жаңы кредиторго өтүп жаткандыгы тууралу билдирүүнү алган учурда алгачкы кредиторго карата болгон каршылыгын жаңы кредиторго карата да билдирүүгө укуктуу.

 

318-статья. Карызды которуу

 

1. Карызкордун өзүнүн карызын башка жакка которуусуна кредитордун макулдугу менен гана жол берилет.

2. Карызды которуу формасына карата тиешелүү түрдө талапты берүүнүн формасы жөнүндө эреже колдонулат.

3. Жаңы карызкор кредитордун талаптарына карата кредитор менен алгачкы карызкордун ортосундагы мамилелерге негизделген каршылыгын билдирүүгө укуктуу.

 

19-Глава

Милдеттенмелердин аткарылышын камсыздоо

 

§ 1. Жалпы жоболор

 

319-статья. Милдеттенмени камсыздоонун ыкмалары

 

1. Милдеттенмени аткаруу айып төлөм, күрөө, карызкордун мүлкүн кармап калуу, кепилдик, гарантия, насыя акы жана мыйзамда же келишимде каралган башка ыкмалар менен камсыздалынышы мүмкүн.

2. Милдеттенмени камсыздоо жөнүндө макулдашуунун жараксыздыгы бул милдеттенменин (негизги милдеттенменин) жараксыздыгына алып келбейт.

3. Негизги милдеттенменин жараксыздыгы аны камсыз кылуучу милдеттенменин жараксыз болушуна алып келет.

 

§ 2. Айып төлөм

 

320-статья. Айып төлөмдүн түшүнүгү

 

1. Айып төлөм (айып акы, туума айып) деп мыйзамдар же келишим боюнча аныкталуучу акчалай сумма же келишимде белгиленген башка мүлктүк баалуулук, аны милдеттенме аткарылбай же тиешелүү түрдө аткарылбай калган учурда карызкор кредиторго төлөп же өткөрүп берүүгө милдеттүү. Айып төлөмдү төлөп берүү жөнүндөгү талап боюнча кредитор ага зыян келтирилгенин далилдөөгө милдеттүү эмес.

2. Эгерде карызкор милдеттенменин аткарылбагандыгы же тиешелүү түрдө аткарылбагандыгы үчүн жоопкерчилик тартпаса, анда кредитор айып төлөмдүн төлөнүп берилишин талап кылууга укугу жок.

 

321-статья. Мыйзамдуу айып төлөм

 

1. Кредитор мыйзамда аныкталган айып төлөмдү (мыйзамдуу айып төлөмдү) аны төлөп берүү милдеттенмеси келишимде каралгандыгына же каралбагандыгына карабастан, төлөп берүүнү талап кылууга укуктуу.

2. Эгерде мыйзамда буга тыюу салынбаса, мыйзамдуу айып төлөмдүн өлчөмү көбөйтүлүшү мүмкүн.

 

322-статья. Айып төлөм жөнүндө макулдашуунун түрү

 

Айып төлөм жөнүндөгү макулдашуу, негизги милдеттенменин түрүнө карабастан кат жүзүндө түзүлүүгө тийиш.

Кат жүзүндөгү формамын сакталбагандыгы айып төлөм жөнүндөгү макулдашуунун жараксыздыгына алып келет.

 

323-статья. Айып төлөмүн азайтуу

 

Эгерде төлөнүүгө тийиш болгон айып төлөмдүн өлчөмү милдеттенменин бузулушунун натыйжасына шайкеш келбесе, анда сот төлөнүүчү айып төлөмдүн өлчөмүн азайтып коюуга укуктуу.

Бул статьянын эрежелери ушул Кодекстин 356-статьясынын негизинде карызкордун жоопкерчилик өлчөмүн азайтууга карата анын укугуна жана ушул Кодекстин 358-статьясында белгиленген учурларда чыгымдарынын ордун толтуруп алууга карата кредитордун укуктарына тиешелүү болбойт.

 

§ 3. Күрөө

 

Караңыз:

КР 2005-жылдын 12-мартындагы N 49 «Күрөө жөнүндө» Мыйзамы

 

324-статья. Күрөө түшүнүгү жана анын пайда болуу себептери

 

1. Күрөөгө ылайык күрөө менен камсыз кылынган милдеттенме боюнча кредитор (күрөө ээси) карызкор тарабынан бул милдеттенме аткарылбай калган, тиешелүү түрдө аткарылбай калган учурда ал мүлк таандык болгон жактын (күрөө берүүчүнүн) башка кредиторлоруна караганда күрөөгө коюлган мүлктүн наркынан, мыйзамда белгиленген чыгарып салуулардан кийин, канаттандыруу алуунун артыкчылыктуу укугуна ээ болот.

Күрөө алуучу ошол эле негизде күрөөгө коюлган мүлктүн кимдин пайдасына камсыздандырылгандыгына карабастан, эгерде күрөө кармоочу жоопкер болгон себептерден улам гана мүлк жоготулуп же бузулуп калбаса, камсыздандыруу кайтарымынан канааттандыруу алууга укуктуу.

2. Күрөө келишимден улам же мыйзамдын негизинде келип чыгат.

Ушул Кодекстин келишим түзүлгөндүктөн улам келип чыккан күрөө жөнүндөгү эрежелери, эгерде мыйзамда башкача белгиленбесе, мыйзам негизинде келип чыккан күрөөгө карата да колдонулат.

3. Күрөө жөнүндө ушул Кодексте камтылган эрежелер күрөө боюнча укук мамилелерин жөнгө салган мыйзамда башка эрежелер белгиленбеген учурларда кыймылсыз мүлктү күрөөгө коюуга (ипотекага) карата колдонулат.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын, 2007-жылдын 28-февралындагы N 28 Мыйзамынын редакцияларына ылайык)

 

325-статья. Күрөөнүн предмети жана түрлөрү

 

1. Жарандык жүгүртүүдөн алып салынган мүлктөн, жеке өзүнө таандык болгон укуктардан (эмгек акысын алуу укугу ж.б.), кредитордун инсандыгы менен ажырагыс байланышкан талаптардан (алименттер жөнүндө талаптар ж.б.), менчиктештирүүгө тыюу салынган же ага карата мыйзамда белгиленген тартипте милдеттүү түрдө менчиктештирүү каралган мүлктөн, ошондой эле мыйзамга ылайык өндүрүп алууга мүмкүн болбогон мүлктөн башка ар кандай мүлк, анын ичинде буюмдар жана укуктар (талаптар) күрөө предмети боло алат.

Мүлктүн, атап айтканда, жарандардын өндүрүп алууга жол берилбей турган мүлкүнүн айрым түрлөрүн күрөөгө коюу мыйзам менен тыюу салынышы же чектелиши мүмкүн.

2. Күрөө төмөнкүдөй түрлөрдө болот:

буюмду күрөө кармоочуга өткөрүп берүү менен коюлган күрөө (күрөөгө коюу);

күрөө берүүчүгө күрөөгө коюлган буюмду калтыруу менен коюлган күрөө;

укуктардын күрөөсү.

(КР 2007-жылдын 28-февралындагы N 28 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

326-статья. Күрөө берүүчү

 

1. Күрөө менен камсыз кылынган милдеттенме боюнча карызкордун өзү же бул милдеттенмеге катышпаган үчүнчү жак күрөө берүүчү болушу мүмкүн.

2. Менчик укугуна же күрөө предметине карата дагы башка буюм укугуна ээ болгон жак күрөө берүүчү болушу мүмкүн. Буюм чарба жүргүзүү же ыкчам башкаруу укугунда таандык болгон жак аны менчик ээсинин макулдугу менен күрөөгө коюуга укуктуу.

3. Укуктар күрөөгө коюлганда күрөөгө коюлуп жаткан укукка ээ болгон жак гана күрөө берүүчү боло алат.

Эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, ижарага алуу укугун же башка бирөөнүн буюмуна болгон дагы башка укукту менчик ээсинин макулдугусуз күрөөгө коюуга жол берилбейт.

(КР 2007-жылдын 28-февралындагы N 28 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

Караңыз:

КР 2005-жылдын 12-мартындагы N 49 «Күрөө жөнүндө» Мыйзамы

 

327-статья. Күрөө алуучунун укуктары колдонулуучу мүлк

 

1. Күрөө предмети болгон буюмга карата күрөө алуучунун укуктары (күрөө укуктары), эгерде келишимде башка белгиленбесе, ал буюмга таандык шаймандарга карата да колдонулат.

Эгер келишимде башкача каралбаса, күрөө укугу күрөөгө коюлган мүлктү пайдалануудан алынган натыйжаларга, продукцияга жана кирешелерге таркалат.

2. Эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, мүлк комплекси катары ишкана күрөөгө коюлганда күрөөгө коюу укугу анын курамына кирген бардык кыймылдуу жана кыймылсыз мүлктөргө, материалдык жана материалдык эмес активдерге, имараттарга, курулмаларга, жабдууларга, шаймандарга, чийки заттарга, даяр продукцияга, талап кылуу укуктарына, бөтөнчө укуктарга, анын ичинде күрөөгө коюлган мезгилде ээ болгон укуктарга жайылтылат.

3. Күрөөгө коюу келишими боюнча күрөө предмети болуп эсептелбеген имараттар, курулмалар же турак жай курулуштары жайгашкан жер участогун күрөөгө койгондо бул объекттер ээлеп турган жердин бир бөлүгү жана пайдаланууга зарыл болгон жер участогунун бир бөлүгү өзалдынча жер участогуна бөлүнүүгө тийиш.

Имаратты, курулманы же турак жай курулушун күрөөгө койгондо күрөөгө коюу укугу ушул объекттер жайгашкан жер участогуна жана пайдалануу үчүн зарыл болгон жер участогунун бир бөлүгүнө жайылтылат. Бул учурда калган жер участогуна күрөөгө коюу жайылбайт.

4. Күрөө жөнүндөгү келишимде, ал эми мыйзамдын негизинде келип чыккан күрөөгө карата — мыйзамда күрөөнүн күрөө берүүчүнүн келечекте алуучу буюмдарына жана укуктарына карата да колдонуу белгилениши мүмкүн.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83, 2007-жылдын 28-февралындагы N

28, 2009-жылдын 30-мартындагы N 96 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

328-статья. Күрөө жөнүндө келишим

 

1. Күрөө жөнүндө келишимде төмөнкүлөр көрсөтүлүүгө тийиш:

— келишимдин тараптары;

— күрөө менен камсыздалган милдеттенменин сыпаттамасы, ал милдеттенменин максималдуу суммасы аркылуу чагылдырылышы мүмкүн;

— күрөөнүн предметинин аны идентификациялоо үчүн жетиштүү жалпы сыпаттамасы;

— кыймылсыз мүлктү же катталууга тийиш болгон мүлктү күрөөгө койгон учурда — мындай мүлктү күрөө коюучуга таандык кылуучу укук, укукту белгилөөчү документтердин реквизиттерин, ошондой эле тараптардын макулдашуусунда аныкталчу башка шарттарды көрсөтүү менен.

Тараптар күрөөгө коюлган мүлк тараптардын кайсынысында жайгаша тургандыгы тууралу көрсөтмөнү күрөө жөнүндө келишимде кароосу керек.

Эгерде күрөө кармоочунун укугу күрөө кагазы менен ырасталса, бул күрөө жөнүндө келишимде көрсөтүлүүгө тийиш.

2. Күрөө жөнүндө келишим жазуу жүзүндө түзүлүүгө тийиш.

3. Кыймылсыз мүлктү күрөөгө коюу жөнүндөгү келишим нотариалдык жактан ырасталууга тийиш жана жер мыйзамдарынын өзгөчөлүктөрүн эсепке алуу менен мамлекеттик каттоодон өтүүгө тийиш.

Эгерде күрөө нотариатта ырасталууга тийиш болгон келишим боюнча милдеттенмелерди камсыз кыла алса, ошондой эле тараптардын макулдашуусунда каралган учурларда кыймылдуу мүлктү күрөөгө коюу жөнүндөгү келишим нотариалдык жактан ырасталууга тийиш.

300 эсептик көрсөткүчтөн жогору суммага милдеттенмени камсыз кылуучу кыймылдуу мүлккө күрөө жөнүндө келишим милдеттүү мамлекеттик каттоого жатат.

4. Ушул статьянын 2- жана 3-пункттарынын эрежелерин аткарбоо күрөө жөнүндөгү келишимдин жараксыздыгына алып келет. Мындай келишим жокко эсе келишим деп эсептелет.

5. Мыйзамда каралбагандыктан, күрөө укугу: күрөөгө коюлгандыгы катталууга тийиш болгон мүлккө карата — келишим катталган учурдан тартып, башка мүлккө карата — бул мүлк күрөө алуучуга өткөрүп берилген учурдан тартып, а эгерде ал өткөрүп берилүүгө тийиш эмес болсо — күрөө жөнүндөгү келишим түзүлгөндөн тартып күчүнө кирет.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83, 2007-жылдын 28-февралы N 28, 2008-жылдын 17-декабрындагы N 266, 2009-жылдын 30-мартындагы N 96, 2011-жылдын 12-июлундагы N 93 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

329-статья. Кийинки күрөө

 

1. Эгерде кийинки күрөө ошол эле буюмду күрөөгө коюу жөнүндөгү мурдагы келишимдер менен тыюу салынбаса, алардын күчү күрөө жөнүндөгү кийинки келишим түзүлгөн мезгилде бүтө элек болсо, кийинки күрөөгө жол берилет. Эгерде күрөө жөнүндө мурдагы келишимде күрөө жөнүндө кийинки келишимдин түзүлүшү мүмкүн болгон шарттар каралса, кийинки келишим ушул шарттарды сактоо менен түзүлүшү керек.

2. Эгерде күрөөгө коюлган мүлк башка талаптарды камсыз кылуу үчүн дагы бир күрөөгө коюунун (кийинки күрөөнүн) предмети болуп калса, кийинки күрөө кармоочунун талаптары күрөөгө коюлган предметтин наркынан мурдагы күрөө кармоочунун талаптары канааттандырылгандан кийин канааттандырылат, эгерде артыкчылык укугуна ээ болгон андан мурдагы күрөө кармоочу кийинки күрөө кармоочу менен жазуу жүзүндө башкача макулдашпаган болсо.

3. Күрөө берүүчү ушул мүлктүн колдо болгон бардык күрөөлөрү жөнүндө, ошондой эле бул күрөөлөр менен камсыз кылынган милдеттенмелердин мүнөзү жана өлчөмү жөнүндө маалыматтарды ар бир кийинки күрөө кармоочуга жазуу жүзүндө билдирүүгө милдеттүү жана ушул милдеттенмени аткарбагандыгынын кесепетинен күрөө кармоочуга келтирилген зыяндын ордун толтурууга тийиш.

(КР 2007-жылдын 28-февралындагы N 28 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

330-статья. Күрөөгө коюлган мүлктү күтүү жана анын сакталышы

 

1. Эгерде мыйзамда же келишимде башка белгиленбесе, күрөөгө коюл-

ган мүлк кимисинде болсо ошол күрөө берүүчү же күрөө алуучу:

1) күрөө берүүчүнүн эсебинен күрөөгө коюлган мүлктү анын толук наркында жоголуп кетүү же бузулуу учурунда тобокелге салууну камсыздандырууга, ал эми мүлктүн толук наркы күрөө менен камсыз кылынган талаптын өлчөмүнөн чоң болсо, анда — талаптын өлчөмүнөн кем болбогон суммага камсыздандырууга;

2) күрөөгө коюлган мүлктүн сакталышын камсыз кылуу үчүн, анын ичинде үчүнчү жактардын кийлигишүүсүнөн жана талаптарынан коргоо үчүн зарыл болгон чараларды көрүүгө;

3) күрөөгө коюлган мүлктүн жоголуп кетүү же бузулуу коркунучу пайда болгон учурда кечиктирбестен экинчи тарапка билдирүүгө милдеттүү болот.

2. Күрөө алуучу жана күрөө берүүчү экинчи тараптын колундагы күрөөгө коюлган мүлктүн бар экендигин, өлчөмүн, абалын жана сактоо шарттарын документ боюнча жана иш жүзүндө текшерүүгө укуктуу.

3. Тараптардын бири ушул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөн милдеттенмелерди күрөөгө коюлган мүлк жоголуп кеткидей же бузулгудай кылып одоно бузган учурда, экинчи тарап күрөө менен камсыз кылынган жана /же милдеттенмени мөөнөтүнөн мурда аткарууну, күрөөнү мөөнөтүнөн мурда токтотууну талап кылууга укуктуу.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

331-статья. Күрөөгө коюлган мүлктүн жоголуп кетишинин же

бузулушунун натыйжасы

 

1. Күрөө берүүчү, эгерде күрөө жөнүндө келишимде башкача белгиленбесе, күрөөгө коюлган мүлктүн жок болуп же бузулуп калуу кокустугун тобекелге салат.

2. Күрөө алуучу, эгерде ага берилген күрөө предмети үчүн жоопкерчиликтен ушул Кодекстин 356-статьясына ылайык бошотулушу мүмкүн экендигин далилдебесе, ал мүлктүн толугу менен же жарым-жартылай жоголушу же бузулушу үчүн жооп берет.

Күрөө кармоочу күрөө предметин жоготкону үчүн анын базар наркындагы өлчөмү менен жооп берет, ал эми аны бузганы үчүн күрөөгө коюлган мүлктү күрөөгө коюлган мүлктүн бузулгандан кийинки азайган базар наркын, күрөөгө коюлуп жаткан учурдагы мүлктүн базар наркына салыштырмалуу өлчөмдө төлөп берет.

Эгерде бузулуунун натыйжасында күрөө предметин анын түздөн-түз арналышына карай пайдалануу мүмкүн болбой калса, анда күрөө берүүчү андан баш тартууга жана анын ордун толтуруп берүүнү талап кылууга укуктуу.

Келишимде күрөө алуучунун күрөө предметинин жоголушуна же бузулушуна байланыштуу тарткан башка зыяндарын да күрөө берүүчүгө төлөп берүү милдеттенмеси белгилениши мүмкүн.

Күрөө менен камсыз кылынган милдеттенме боюнча карызкор күрөөгө коюлган предметтин жоголушуна же бузулушуна байланыштуу чыгашаларынын ордун толтуруп берүү боюнча күрөө алуучуга карата талаптарын өзүнүн күрөө менен камсыз кылынган милдеттенмелерин тындыруу үчүн эсептеп коюуга укуктуу.

3. Эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, күрөө предметин күрөө алуучунун макулдугу менен гана алмаштырууга жол берилет.

Эгерде күрөө предмети жок болуп кетсе же бузулуп калса, же болбосо аны менчиктөө же чарбалык ээлик кылуу укугу мыйзам тарабынан белгиленген негиздер боюнча токтотулса, эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса күрөө берүүчү ылайыктуу мөөнөттө күрөө предметин калыбына келтирүүгө же аны бирдей баадагы башка мүлк менен алмаштырууга укуктуу.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83, 2007-жылдын 28-февралындагы N

28, 2009-жылдын 30-мартындагы N 96 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

332-статья. Күрөө предметин пайдалануу жана аны тескөө

 

1. Эгерде келишимде башка каралбаса жана ал күрөө маңызынан келип чыкпаса, күрөө берүүчү күрөө предметин анын арналышына ылайык пайдаланууга, анын ичинде анын үзүрүн көрүүгө жана андан киреше алууга укуктуу, эгерде күрөөгө коюучу менен күрөө кармоочунун ортосундагы келишимде башкача каралбаса, аларга карата да күрөө укугу колдонулат.

2. Эгерде мыйзамда же келишимде башка каралбаса жана ал күрөө маңызынан келип чыкпаса, күрөө берүүчүнүн күрөө предметин башка жактын менчигине, чарба жүргүзүүсүнө же оперативдүү башкаруусуна өзүнөн ажыратууга, ижарага же акысыз пайдаланууга берүүгө же башкача түрдө тескөөгө күрөө алуучунун макулдугу менен гана укуктуу.

Күрөө берүүчүнүн күрөөгө коюлган мүлктү мурастоого карата укугун чектеген макулдашуу жокко эсе.

3. Күрөө алуучу пайдалануу жөнүндө күрөө берүүчүгө үзгүлтүксүз отчет берүү менен ага берилген күрөө предметин келишим тарабынан каралган учурларда гана пайдаланууга укуктуу. Келишим боюнча негизги милдеттенмени орундатуу максатында же күрөө берүүчүнүн кызыкчылыгында күрөө затынан үзүр жана киреше алуу милдети күрөө алуучуга жүктөлүшү мүмкүн.

(КР 2009-жылдын 30-мартындагы N 96 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

333-статья. Күрөө алуучунун күрөө предметине карата өз укуктарын

коргошу

 

1. Күрөөгө коюлган мүлк колунда болгон же болууга тийиш болгон күрөө алуучу аны башканын мыйзамсыз ээлигинен, анын ичинде күрөө берүүчүнүн өзүнөн (291, 294-статьялар) талап кылып алууга укуктуу.

2. Келишимдин шарттары боюнча күрөө алуучуга күрөөгө коюлган күрөө предметин пайдалануу укугу берилген учурларда, ал башка жактардын, анын ичинде күрөө берүүчүдөн анын укуктарынын бардык түрдөгү бузулушун, мында бузулуу ээликтен ажыратуу менен бирикпесе дагы (294-статья) четтетүүнү талап кылууга укуктуу.

 

334-статья. Күрөөгө коюлган мүлккө карата аны өндүрүп алуунун

негиздери

 

1. Карызкор күрөөгө коюу менен камсыз кылынган милдеттенмесин аткарбаган же талаптагыдай аткарбаган учурда күрөө кармоочунун (кредитордун) талаптарын канааттандыруу үчүн күрөөгө коюлган мүлк өндүрүп алынышы мүмкүн.

2. (КР 2009-жылдын 30-мартындагы N 96 Мыйзамына ылайык күчүн жоготту)

(КР 2007-жылдын 28-февралындагы N 28 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

335-статья. Күрөөгө коюлган мүлккө карата өндүрүп алуунун тартиби

 

1. Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык соттук же соттон тышкаркы тартипте күрөө кармоочунун (кредит берүүчүнүн) талаптары курөөгө коюлган кыймылсыз мүлктун наркынын эсебинен канааттандырылат.

Күрөө кармоочунун талаптарын күрөөгө коюлган кыймылсыз мүлктүн эсебинен сотко кайрылуусуз канааттандырууга төмөндөгүдөй негиздерде жол берилет:

күрөө кармоочу менен күрөө берүүчүнүн ортосунда бир эле учурда күрөө жөнүндө келишим менен түзүлгөн, болбосо күрөө жөнүндө келишимдин күчүндө турган мезгилде түзүлгөн нотариалдык жактан ырасталган макулдашууга. Мындай келишим бул келишимде укугу бузулган адамдын доосу боюнча сот тарабынан жараксыз деп табылышы мүмкүн;

күрөө жөнүндө келишиминде күрөө кармоочунун өндүрүп алууну соттон тышкары тартипте күрөөнүн жүйөсүнө айландыруу тууралу укугу болгон учурда нотариустун аткаруу жазуусу болгондо.

2. Күрөө кармоочу нотариуска аткаруу жазуусун бүткөрүш үчүн билдирме түзүлгөндөн кийин күрөө берүүчүнүн (карызкордун) күрөө кармоочу койгон талапты канааттандырам деген ниети жок болсо, күрөөнүн өндүрүп алуу жүйөсүнө айландыруу жол-жобосу башталгандыгы жөнүндө кайрылууга укугу бар. Нотариустун аткаруу жазуусу Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында белгиленген тартипте салынат.

3. Эгерде мыйзамда же күрөө берүүчү менен күрөө кармоочунун макулдашуусунда башкача каралбаса, күрөө кармоочунун талаптары соттун чечими боюнча күрөөгө коюлган кыймылсыз мүлктүн эсебинен канааттандырылат. Эгерде мыйзамда башкача тартип белгиленбесе, күрөө кармоочуга берилген күрөө предметине карата өндүрүп алуу күрөө жөнүндөгү келишимде белгиленген тартипте жүргүзүлүшү мүмкүн.

4. Эгерде күрөөгө коюлган мүлк мыйзамдарда белгиленген тартипте тарыхый, көркөм же коом үчүн кыйла башка маданий баалуулукка ээ болгон мүлккө таандык болсо, күрөөнүн предметин өндүрүп алууга соттун чечими боюнча гана жол берилет.

(КР 1997-жылдын 29-апрелиндеги N 29 Мыйзамынын, 2001-жылдын 28-июнундагы N 61 Мыйзамынын, 2007-жылдын 28-февралындагы N 28 Мыйзамынын, 2007-жылдын 1-мартындагы N 30 Мыйзамынын редакцияларына ылайык)

 

336-статья. Күрөөгө коюлган мүлктү сатуу

 

1. Эгерде мыйзам же келишим тарабынан башка тартип каралбаса, ушул Кодекстин 335-статьясына ылайык өндүрүп алуу күрөөгө коюлган мүлктү сатуу ачык соода жолу менен жүргүзүлөт.

2. Күрөө берүүчүнүн өтүнүчү боюнча сот өндүрүп алуу жөнүндө чечимде күрөөгө коюлган мүлктү ачык соодада сатуу мөөнөтүн бир жылга чейинки мөөнөткө узартып коюуга укуктуу. Мөөнөттүн узартып коюлушу тараптардын бул мүлктүн күрөөгө коюлушу менен камсыз кылынган укуктарына жана милдеттерине тиешеси болбойт жана карызкорду кредитордун узартылган мөөнөт ичиндеги көбөйүп кеткен чыгашаларын жана айып төлөмдүн суммасын төлөп берүү милдетинен бошотпойт.

3. Күрөөгө коюлган мүлктүн соодалашуу башталгандагы алгачкы сатык баасы соттун чечими менен (335-статьянын 1-пункту) же болбосо күрөө алуучу менен күрөө берүүчүнүн ортосундагы макулдашуу боюнча (335-статьянын 2-пункту) аныкталат.

Күрөөгө коюлган мүлк соодада эң жогорку бааны сунуш кылган жакка сатылат.

4. Сооданын болбой калышы жарыяланганда күрөө алуучу күрөө берүүчү менен макулдашуу боюнча күрөөгө коюлган мүлктү сатып алууга жана күрөө менен камсыз кылынган өзүнүн талаптарынын ордуна сатып алууга эсептөөгө укуктуу. Мындай макулдашууга карата соода-сатык келишими жөнүндө эрежелер колдонулат.

Кайра тооруктар ишке ашкан жок деп жарыяланганда күрөө кармоочу (Кыргыз Республикасынын жер мыйзамдарында каралган айыл чарба багытындагы күрөөгө коюлган жер участокторун кайтарып алуунун өзгөчөлүктөрүн эске алуу менен) күрөөгө коюлган предметти анын кайрадан өткөрүлгөн тоорукта аныкталган баасынан он пайыздан төмөн болбогон суммадан көп эмес баада өзүндө калтырууга укуктуу.

5. Эгерде күрөөгө коюлган мүлктү сатуудан түшкөн сумма күрөө алуучунун талаптарын жабуу үчүн жетишсиз болсо, анда ал мыйзам же келишим тарабынан башкача көрсөтүлбөсө, жетишпеген сумманы күрөөгө негизделген артыкчылыктан пайдаланбастан алууга укуктуу.

6. Эгерде күрөөгө коюлган мүлктү сатуудан түшкөн сумма күрөө алуучунун күрөө менен камсыз кылынган талаптарынан ашса, анда алардын айырмасы күрөө берүүчүгө кайтарып берилет.

7. Карызкор жана үчүнчү жак болуп саналган күрөө берүүчү күрөө предметин сатуу жүргүзүлгөнгө чейин каалаган учурда күрөө менен камсыз кылынган милдеттенмени же анын мөөнөтү өтүп кеткен бөлүгүн аткаруу менен аны өндүрүп алууну жана сатууну токтотууга укуктуу. Бул укукту чектөөгө карата түзүлгөн келишим жокко эсе.

(КР 2007-жылдын 28-февралындагы N 28 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

337-статья. Күрөө менен камсыз кылынган милдеттенменин мөөнөтүнөн

мурда аткарылышы жана күрөөгө коюлган мүлктүн өндүрүп

алынышы

 

Күрөө кармоочу күрөө менен камсыз кылынган милдеттенменин мөөнөтүнөн мурда аткарылышын талап кылууга, эгерде өзүнүн талабы аткарылбаса төмөнкүдөй учурларда күрөөгө коюлган мүлктү өндүрүп алууга укуктуу:

1) күрөө берүүчү күрөө предметин тескөө жөнүндөгү эрежелерди бузса же күрөө предмети күрөө берүүчүнүн карамагынан чыгып калса;

2) күрөө предметин алмаштыруу же калыбына келтирүү жөнүндө эрежелер күрөө берүүчү тарабынан бузулса;

3) күрөө предмети күрөө берүүчү жооп бербей турган жагдайлар боюнча жоголгондо, эгерде күрөө берүүчү күрөө предметин алмаштыруу же калыбына келтирүү укугунан пайдаланбаса;

4) кийинки күрөө жөнүндөгү эрежелер күрөө берүүчү тарабынан бузулса;

5) күрөө предметин кармоо жана сактоо боюнча милдеттенмелер күрөө берүүчү тарабынан бузулса;

6) күрөө предметине үчүнчү жактардын укугу жөнүндө күрөө кармоочуну эскертип коюу боюнча милдеттенмелер күрөө берүүчү тарабынан бузулса;

7) мыйзамда же күрөө жөнүндө келишимде каралган дагы башка учурларда.

(КР 2007-жылдын 28-февралындагы N 28 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

338-статья. Күрөөнүн токтолушу

 

1. Күрөө төмөнкү учурларда токтотулат:

1) күрөө менен камсыздалган милдеттенменин токтотулушу менен;

2) ушул Кодекстин 330-статьясынын 3-пунктунда каралган негиздер болгон учурда күрөө берүүчүнүн талабы боюнча;

3) эгерде күрөө берүүчү укуктарынан пайдаланбаса, күрөөгө коюлган мүлк жок болуп кеткен же күрөөгө коюлган укук токтотулган учурда ушул Кодекстин 331-статьясынын 3-пунктунда каралган күрөөнүн буюмзаты алмаштырылганда же калыбына келтиргенде;

4) күрөөгө коюлган мүлк ачык соодада сатылган, ошондой эле аны сатууга мүмкүн болбогон учурда.

2. Күрөөнүн токтотулушу жөнүндө күрөө укугу катталган реестрде белги коюлууга тийиш.

3. Күрөө менен камсыз кылынган милдеттенменин аткарылышынын натыйжасында же күрөө берүүчүнүн талабы боюнча күрөө токтотулганда, күрөөгө коюлган мүлк колунда болгон күрөө алуучу аны күрөө берүүчүгө токтоосуз кайтарып берүүгө милдеттүү.

(КР 1997-жылдын 29-апрелиндеги N 29 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

339-статья. Күрөөгө коюлган мүлк укугу башка жакка өткөндө

күрөөнүн сакталышы

 

1. Эгерде күрөөгө коюлган мүлк акы төлөнгөн же акысыз ээликтен ажыратуунун натыйжасында, болбосо универсалдуу укук мурастоо тартибинде күрөө берүүчүдөн башка жакка өтсө, күрөө күчүн сактап калат.

2. Эгерде күрөө кармоочу менен макулдашууда башкача белгиленбесе, мүлктү же мүлктүк укуктарды алуучу, болбосо күрөө берүүчүнүн укуктук мурастоочусу күрөө берүүчүнүн ордуна келет жана анын күрөө жөнүндө келишими боюнча бардык милдеттенмелерин, анын ичинде күрөө берүүчү тарабынан талапка ылайык аткарылбаган милдеттенмелерин аткарат.

3. Эгерде күрөөгө коюлган мүлк, ушул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөн негиздер боюнча бир нече адамга өтсө, алгачкы күрөө берүүчүнүн мүлкүн алуучулардын (укуктук мурастоочуларынын) ар бири күрөө менен камсыз кылынган милдеттенменин аткарылбагандыгы үчүн күрөөдөн келип чыккан кесепеттер үчүн күрөөгө коюлган мүлктүн өзүнө өткөн бөлүгүнө ылайык милдеттенме тартат. Бирок эгерде күрөөнүн буюмзаты бөлүнбөсө же башка негиздер боюнча күрөө берүүчүнүн мүлкүн алуучулардын (укуктук мурастоочуларынын) жалпы менчигинде калса, алар күрөөнү чогуу берүүчүлөр болуп калат.

4. Эгерде күрөө берүүчүнүн күрөө буюмзаты болуп эсептелген мүлккө болгон укугу мүлктү мамлекеттик же муниципалдык муктаждыктар үчүн, реквизициялоо жана мамлекеттештирүү үчүн алынып коюлгандыгынын (сатылып алынгандыгынын) натыйжасында мыйзамда белгиленген негиздер боюнча жана тартипте токтотулса, күрөө берүүчүгө башка мүлк берилет же анын орду тиешелүү түрдө толтурулат, күрөө ордуна берилген мүлккө карата колдонулат, болбосо күрөө кармоочу күрөө берүүчүгө ордун толтурууда тиешелүү болгон суммадан өзүнүн талаптарын мүлктүк канааттандыруу укугуна ээ болот.

5. Таламдары ушул статьянын 4-пунктунда каралган укуктар менен толук корголбогон күрөө кармоочу күрөө менен камсыз кылынган милдеттенмени мөөнөтүнөн мурда аткарууну талап кылууга укуктуу, ал эми анын талабы канааттандырылбаса, алынган мүлктүн ордуна күрөө берүүчүгө берилген мүлктөн өндүрүлүп алынат.

6. Күрөөгө коюлган мүлк күрөө берүүчүдөн кылмыш жасагандыгы же башка укук бузуу жасагандыгы үчүн санкция түрүндө (конфискациялоо) алынып коюлса, күрөө өзүнүн күчүн сактап калат жана ушул статьянын 1, 2 жана 3-пункттарынын эрежелери колдонулат.

Бирок ушул эрежелерди колдонуу менен таламдары толук даражада корголбогон күрөө кармоочу күрөө менен камсыз кылынган милдеттенмени мөөнөтүнөн мурда аткарууну талап кылууга, ал эми эгерде өзүнүн талабы канааттандырылбаса, конфискацияланган мүлктөн өндүрүп алууга укуктуу.

7. Күрөөгө коюлган мүлк күрөө берүүчүдөн чындыгында бул мүлктүн менчик ээси башка адам болгондугунун негизинде (виндикация) мыйзамда белгиленген тартипте алынып коюлганда, бул мүлккө карата күрөө токтотулат. Мындай учурда күрөө кармоочу күрөө менен камсыз кылынган милдеттенменин мөөнөтүнөн мурда аткарылышын талап кылууга укуктуу.

(КР 1997-жылдын 29-апрелиндеги N 29 Мыйзамынын, 2007-жылдын 28-февралындагы N 28 Мыйзамынын редакцияларына ылайык)

 

340-статья. Жүгүртүүдөгү товарлардын күрөөсү

 

1. Товарлар күрөө берүүчүдө калтырылып, ага күрөөнү калтыруу менен товарлардын курамын жана натуралай формасын (товар запастарын, чийки заттарды, материалдарды, чала иштелген продукцияны, даяр продукцияны ж.б.) алардын жалпы наркы күрөө келишиминде көрсөтүлгөндөн азайбай турган шартта, өзгөртүү укугунун берилиши менен болгон товар күрөөсү жүгүртүүдөгү товардын күрөөсү деп таанылат.

Эгерде келишимде башкача каралбаса, жүгүртүүдөгү күрөөгө коюлган товарлардын наркын азайтууга күрөө менен камсыздалган милдеттенменин аткарылган бөлүгүнө шайкеш келген өлчөмдө жол берилет.

2. Күрөө берүүчүдөн ажыратылган жүгүртүүдөгү товарлар сатып алуучунун менчигине, чарба жүргүзүүсүнө же оперативдүү башкаруусуна өткөн учурдан тартып күрөө предмети болбой калат, ал эми күрөө жөнүндөгү келишимде көрсөтүлгөн жана күрөө берүүчү сатып алган товарлар күрөө берүүчүнүн ал мүлккө менчик же чарба жүргүзүү укугу пайда болгон учурдан тартып күрөө предмети болуп калат.

 

341-статья. Ломбарддагы буюмдардын күрөөсү

 

1. Зайымдарды камсыз кылуу үчүн өздүк керектөөгө арналган кыймылдуу мүлктү граждандардан күрөөгө кабыл алуу адистештирилген уюмдар ломбарддар тарабынан ээлик кылуу ишкердик катары жүзөгө ашырылышы мүмкүн.

2. Ломбарддагы буюмдардын күрөөсү жөнүндөгү келишим ломбард тарабынан күрөө билетин берүү аркылуу түзүлөт.

3. Күрөөгө коюлуп жаткан буюмдар ломбардга өткөрүп берилет.

Ломбард өз эсебинен буюмдарды күрөөгө кабыл алынган буюмдарды демейде соодада мындай түрдөгү жана сапаттагы бааларына ылайык белгиленүүчү аларды баалоонун толук суммасы менен күрөө берүүчүнүн пайдасына камсыздандырууга милдеттүү.

Ломбард күрөөгө коюлган буюмдарды пайдаланууга жана тескөөгө укуксуз.

4. Ломбард, эгерде жоголуп кетүү же бузулуу бөгөт коюуга мүмкүн болбогон күчтөрдүн натыйжасында болгондугун далилдей албаса, күрөөгө коюлган буюмдардын жоголуп кетиши же бузулушу үчүн жоопкерчилик тартат.

5. Ломбарддагы буюм күрөөсү менен камсыз кылынган кредиттин суммасы белгиленген мөөнөттө кайтарылбаган учурда, ломбард жеңилдетилген бир айлык мөөнөт өткөндөн кийин нотариустун аткаруу жазуусунун негизинде бул буюмду күрөөгө коюлган мүлктү сатуу үчүн белгиленген тартипте сатууга укуктуу. Мына ушундан кийин ломбарддын карызкор — күрөө берүүчүгө карата талаптары, күрөөгө коюлган мүлктү сатып жиберүүдөн алынган сумма аны толугу менен канааттандыруу үчүн жетишсиз болсо да тындырылат.

(КР 2012-жылдын 29-майындагы N 69 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

342-статья. Кармап калуу

 

1. Карызкорго же карызкор тарабынан көрсөтүлгөн башка жакка берилүүгө тийиш буюмду кармаган кредитор, карызкор бул буюмду төлөп берүү же бул буюм менен байланышкан кемип калууларды жана чыгымдарды кредиторго ордун толтуруу боюнча өз милдеттенмесин мөөнөтүндө аткарбаган учурда, аны тиешелүү милдеттенме аткарылмайынча кармап турууга укуктуу.

2. Буюмдун баасын төлөп берүү же ага чыгымдардын ордун толтуруу менен байланышпаган, бирок эки тарап катышкан милдеттенмелерден келип чыккан талаптарды камсыз кылуу үчүн да кармап калуу укугу жүзөгө ашырылышы мүмкүн.

3. Мүлктү кармап калууну жүзөгө ашырган кредитордун талаптары күрөө менен камсыздалган талаптарды канааттандыруу үчүн каралган көлөмдө жана тартипте канааттандырылат.

4. Эгерде келишим тарабынан башкача каралбаса, бул статьяда каралган эрежелер колдонулат.

 

§ 4. Кепилдик (гарантия)

 

343-статья. Кепилдик келишими (гарантия)

 

1. Кепилдик (гарантия) келишими боюнча кепил болуучу (гарант) башка жактын кредитору алдында ал жактын милдеттенмелерин карызкор менен чогуу толук же жарым-жартылай аткарылышынын милдетин алат.

Кепилдик келишими келечекте пайда болуучу милдеттенмелерди камсыз кылуу үчүн да түзүлүшү мүмкүн.

2. Кепилдик келишими жазуу жүзүндө түзүлүүгө тийиш. Жазуу жүзүндө түзүү формасынын сакталбагандыгы кепилдик келишиминин жараксыздыгына алып келет.

 

344-статья. Кепилдин (гаранттын) жоопкерчилиги

 

1. Карызкордун кепилдик (гарантия) менен камсыздалган милдеттенмеси аткарылбаганда же тийиштүү түрдө аткарылбаганда, эгерде кепилдик келишими (гарантия) менен кепилдин субсидиардык жоопкерчилиги каралбаса, кепил (гарант) жана карызкор кредитордун алдында чогуу жооп берет.

2. Эгерде кепилдик келишиминде башкача каралбаса, кепил (гарант) кредитордун алдында карызды төлөтүп алуу боюнча сот чыгымдарынын жана кредитордун карызкор тарабынан милдеттенмелерди аткарбагандыгынан же тиешелүү түрдө аткарбагандыгынан келип чыгуучу башка чыгымдарынын ордун толтуруу боюнча проценттерди төлөөнү кошкондо карызкордой эле көлөмдө жооп берет.

3. Эгерде кепилдик келишими тарабынан башкача каралбаса, биргелешип кепилдик беришкен жактар кредитордун алдында чогуу жооп беришет.

 

345-статья. Кепилдин кредитордун талабына каршы чыгуу укугу

 

1. Эгерде кепилдик келишимден башкача келип чыкпаса, кепил кредитордун талабына карата карызкор тарабынан келтирилиши мүмкүн болгон каршы чыгууну билдирүүгө укуктуу. Карызкор алардан баш тарткан же өз карызын тааныган учурда да кепил бул каршы чыгууларга укугун жоготпойт.

2. Кепил кредитордун талабын канааттандырганга чейин бул жөнүндө карызкорго билдирүүгө, ал эми кепилге доо коюлса — карызкорду ишке катышууга тартууга милдеттүү.

3. Эгерде кепил бул статьянын 2-пунктунда көрсөтүлгөн милдеттерди аткарбаса, карызкор кепилдин регресстик талабына каршы өзүнүн кредиторго каршы пикирин билдирүүгө укуктуу.

 

346-статья. Милдеттенмени аткаруучу кепилдин укуктары

 

1. Милдеттенмени аткарган кепилге кредитордун бул милдеттенме боюнча бардык укуктары өтөт. Кепил карызкордон кредиторго төлөнүп берилген суммага проценттерди төлөп беришин жана карызкор үчүн жоопкерчиликке байланыштуу тарткан башка чыгымдарынын ордун толтурууну да талап кылууга укуктуу.

2. Кепил тарабынан милдеттенме аткарылгандан кийин кредитор кепилге карызкорго карата талаптарды күбөлөндүрүүчү документтерди тапшырууга жана бул талапты камсыз кылуучу укуктарды өткөрүп берүүгө милдеттүү.

3. Эгерде мыйзамдар же кепил менен карызкордун ортосундагы келишим тарабынан башкача каралбаса жана алардын мамилелеринен башка келип чыкпаса, ушул статьянын 1- жана 2-пункттарында белгиленген эрежелер колдонулат.

 

347-статья. Милдеттенменин карызкор тарабынан аткарылгандыгы тууралу кепилге билдирүү

 

Кепилдик менен камсыздалган милдеттенмесин аткарган карызкор бул жөнүндө кепилге токтоосуз билдирүүгө милдеттүү. Башкача болгон учурда милдеттенмени аткарган кепил кредитордон негизсиз алгандарын төлөтүп алууга же карызкорго регресстик талапты коюуга укуктуу. Акыркы учурда карызкор кредитордон негизсиз алгандарын гана талап кылууга укуктуу.

 

348-статья. Кепилдиктин токтотулушу

 

1. Кепилдик өзү камсыздаган милдеттенменин токтотулушу, ошондой эле кепилдин макулдугусуз анын жоопкерчилигин жогорулатуу же кепил үчүн ыңгайсыз натыйжага алып келүү менен кепилдик өзгөртүлгөн учурда токтотулат.

2. Эгерде кепил жаңы карызкор үчүн жооп берүүгө макулдук бербесе, кепилдик менен камсыздалган милдеттенме боюнча карыздын башка жакка өтүшү менен кепилдик токтотулат.

3. Эгерде кепилдик менен камсыз кылынган милдеттенменин аткаруу мөөнөтү келген учурда кредитор карызкор же кепил тарабынан сунуш кылынган милдеттенменин тийиштүү түрдө аткарылышынан баш тартса кепилдик токтотулат.

4. Кепилдик келишиминде көрсөтүлгөн мөөнөт бүткөндөн кийин кепилдик токтотулат. Эгерде мындай мөөнөт белгиленбесе, кредитор кепилдик менен камсыздалган милдеттенменин аткаруу мөөнөтү келген күндөн тартып бир жыл ичинде кепилге карата доо койбосо, кепилдик токтотулат. Эгерде кредитор кепилдик келишими түзүлгөн күндөн тартып эки жыл ичинде кепилге доо койбосо, негизги милдеттенменин аткаруу мөөнөтү көрсөтүлбөгөн жана аны аныктоо мүмкүн болбогондо же талап кылуу учурунда аныкталганда, кепилдик токтотулат.

 

§ 5. Банк гарантиясы

 

349-статья. Банк гарантиясынын түшүнүгү

 

1. Банк гарантиясы боюнча банк, башка кредиттик мекеме же камсыздандыруу уюму (гарант) башка жактын өтүнүчү боюнча гарант тарабынан берилип жаткан милдеттенменин шарттарына ылайык ал жактын кредиторуна кредит берүүчүдөн төлөп берүү жөнүндөгү кат жүзүндөгү талабы боюнча акча суммасын төлөп берүү тууралу жазуу жүзүндө милдеттенмени берет.

2. Банк гарантиясы берилгендиги үчүн ал гарантия берилген жак гарантка сыйлык акы төлөп берет.

3. Эгерде анда башкача каралбаса, банк гарантиясы гарант тарабынан чакыртылып алынбайт.

4. Эгерде гарантияда башкача каралбаса, гарантка карата банк гарантиясы боюнча кредиторго таандык талап кылуу укугун башка жакка берүүгө болбойт.

5. Эгерде гарантияда башкача каралбаса, банк гарантиясы ал берилген күндөн тартып күчүнө кирет.

 

350-статья. Банк гарантиясынын негизги милдеттенмеге көз каранды эместиги

 

Эгерде ал милдеттенмеге шилтеме гарантияда камтылса да, алардын мамилелери гаранттын кредитор алдындагы банк гарантиясы тарабынан каралган аны аткарууну камсыз кылууга берилген негизги милдеттенмесине көз каранды болбойт.

 

351-статья. Банк гарантиясы боюнча талаптын коюлушу

 

1. Кредитордун банк гарантиясы боюнча акчалай сумманы төлөп берүү жөнүндөгү талабы гарантияда көрсөтүлгөн документтерди тиркөө менен гарантка кат жүзүндө билдирилүүгө тийиш. Талапта же анын тиркемесинде камсыз кылынышы үчүн гарантия берилген негизги милдеттенме өзүнүн өтүнүчү боюнча гарантия берилген жак тарабынан кандайча бузулгандыгы жөнүндө кредиторго көрсөтүүгө тийиш.

2. Кредитордун талабы гарантка берилген гарантияда аныкталган мөөнөт аяктаганга чейин берилүүгө тийиш.

3. Кредитордун талабын алгандан кийин гарант кечиктирбестен гарантия берилген жакка бул жөнүндө билдирүүгө жана ага талаптын көчүрмөсүн ага тиешелүү бардык документтери менен кошо жиберүүгө тийиш.

4. Гарант кредитордун талабын ага тиркелген документтери менен кошо ылайыктуу мөөнөттө карап көрүүгө жана бул талаптын жана анын тиркемелеринин гарантия шартына туура келишин аныктоо үчүн жүйөлүү кам көрүүгө тийиш.

 

352-статья. Банк гарантиясы боюнча гаранттын милдеттенмелеринин

чектери

 

1. Гаранттын кредитордун алдындагы банк гарантиясы менен белгиленген милдеттенмеси гарантия берилген сумманы төлөө менен чектелет.

2. Гарантияда башка каралбагандыктан, гарантия боюнча милдеттенменин аткарылбагандыгы же тийиштүү түрдө аткарылбагандыгы үчүн гаранттын жоопкерчилиги гарантия берилген сумма менен чектелбейт.

3. Гарант кредитордун талабын, эгерде ал талап же ага тиркелген документтер гарантиянын шартына туура келбесе же гарантияда белгиленген мөөнөт өтүп кеткенден кийин гарантка берилсе, орундатуудан баш тартат.

Гарант кредиторго анын талабын орундатуудан баш тартып жаткандыгы тууралу токтоосуз билдирүүгө тийиш.

4. Эгерде гарантка кредитордун талабын канаттандырууга чейин банк гарантиясы менен камсыздалган негизги милдеттенме толугу менен же анын тийиштүү бөлүгү аткарылып коюлгандыгы же башка негиздер боюнча токтотулгандыгы же анык эместиги билинген болсо, анда ал бул жөнүндө кредиторго жана өтүнүчү боюнча гарантия берилген жакка токтоосуз билдирүүгө тийиш.

Мындай билдирүүдөн кийин гаранттын кредитордон экинчи жолу алган талабы гарант тарабынан аткарылууга тийиш.

 

353-статья. Банк гарантиясынын токтотулушу

 

1. Гарантия боюнча гаранттын кредитор алдындагы милдеттенмеси төмөнкү учурларда токтотулат:

1) кредиторго гарантия берилген сумманы төлөп бергенде;

2) гарантияда аныкталган жана ал берилген мөөнөт аяктаганда;

3) кредитордун гарантия боюнча өз укуктарынан баш тартышында жана анын гарантка кайтарылып берилишинде;

4) гарантты анын милдеттеринен бошотуу тууралу кат жүзүндө арыз берүү аркылуу кредитор гарантия боюнча өз укуктарынан баш тартканда.

Ушул пункттун 1, 2- жана 4-пунктчаларында келтирилген негиздер боюнча гаранттын милдеттеринин токтотулушу гарантия ага кайтарылып берилгендигине же берилбегендигине көз каранды болбойт.

2. Гарантиянын токтотулушу өзүнө белгилүү болуп калган гарант өтүнүчү боюнча бул гарантия берилген жакка токтоосуз бул жөнүндө билдирүүгө тийиш.

3. Өтүнүчү боюнча банк гарантиясы берилген жактан ушул гарантия боюнча кредиторго төлөнүп берилген сумманы регресс тартибинде талап кылуу боюнча гаранттын укугу гарант менен ошол адамдын ортосундагы макулдашууда аныкталат.

4. Өтүнүчү боюнча банк гарантиясы берилген жактан, эгерде гарант менен аталган жактын ортосундагы макулдашууда башка белгиленбесе, кредиторго гарантиянын шартына ылайык эмес же гаранттын кредитор алдындагы милдеттенмесинин бузулгандыгы үчүн төлөнүп берилген сумманын ордун толтуруп берүүнү талап кылууга гаранттын укугу жок.

 

§ 6. Насыя (задаток)

 

354-статья. Насыянын түшүнүгү. Насыя жөнүндөгү келишимдин формасы

 

1. Насыя деп келишим түзүп жаткан тараптардын бири келишим түзүлгөндүгүнүн далили катары жана анын аткарылышын камсыз кылуу үчүн келишим боюнча өзүнүн төлөмдөрүнүн эсебинен экинчи тарапка берүүчү акчалай сумма эсептелет.

2. Насыянын суммасына карабастан насыя жөнүндөгү макулдашуу жазуу жүзүндө түзүлүүгө тийиш.

3. Тараптын келишим боюнча төлөмдөрүнүн эсебинен төлөнгөн сумма насыя катары эсептеле тургандыгы, атап айтканда, ушул статьянын 2-пунктунун эрежесинин сакталбагандыгынын натыйжасында күмөн туудурган учурда, эгерде башка далилденбесе, бул сумма аванс катары төлөндү деп эсептелинет.

 

355-статья. Насыя менен камсыздалган милдеттенменин токтотулушунун

жана аткарылбагандыгынын натыйжасы

 

1. Тараптардын макулдугу менен же аткаруу мүмкүн болбогондугунан улам милдеттенменин аткарылышы баштала электе токтотулган учурда насыя кайтарып берилүүгө тийиш.

2. Эгерде келишимдин аткарылбагандыгы үчүн насыя берген тарап жоопкер болсо, анда ал экинчи тарапта кала берет. Эгерде келишимдин аткарылбагандыгы үчүн насыяны алган тарап жоопкер болсо, анда ал тарап экинчи тарапка насыянын эки эселенген суммасын төлөп берүүгө милдеттүү.

Мындан тышкары, келишимдин аткарылбагандыгы үчүн жоопкер тарап, келишимде башка белгиленбегендиктен, экинчи тарапка насыянын суммасын эсепке кошуу менен анын тарткан зыяндарынын ордун толтуруп берүүгө милдеттүү.

 

20-Глава

Милдеттенмени бузгандык үчүн жоопкерчилик

 

356-статья. Милдеттенмени бузгандык үчүн жоопкерчиликтин

негиздери

 

1. Милдеттенмени аткарбаган же аны тийиштүү түрдө аткарбаган жак, мыйзамда же келишимде жоопкерчиликтин башка негиздери каралгандан тышкары учурда, жасалган күнөөсү (атайын же байкабастыктан) болгондо, жоопкерчиликти көтөрөт.

Эгерде милдеттенменин жагдайы жана жүгүртүүнүн шарты боюнча андан талап кылынган камкордуктун жана баамчылдыктын деңгээлине ылайык ал жак милдеттенмени тийиштүү түрдө аткаруу үчүн бардык чараларды көргөн учурда күнөөсүз деп эсептелет.

2. Күнөөнүн жоктугу милдеттенмени бузган жак тарабынан далилденет.

3. Мыйзамда же келишимде башка каралбагандыктан, ээлик кылуу ишкердигин жүзөгө ашырууда милдеттенмесин аткарбаган же тийиштүү түрдө аткарбаган жак эгерде милдеттенмени аткаруу дарамет жеткис күчтөрдүн, башкача айтканда, ушундай шартта өзгөчө жана болтурбай коюуга мүмкүн болбогон (форс-мажор) кырдаалдын айынан аткарууга мүмкүн болбогондугун далилдебесе, жоопкерчиликти көтөрөт. Мындай кырдаалдарга, атап айтканда, карызкордун контрагенттери тарабынан милдеттенменин бузулушу, рынокто аны аткаруу үчүн керектүү товарлардын жоктугу, карызкордун зарыл болгон акча каражаттарынын жоктугу кирбейт.

Келишимде же мыйзамда ишкердиктин субъекттерин жоопкерчиликтен бошотуунун башка шарттары каралышы мүмкүн.

4. Милдеттенмени атайын бузгандыгы үчүн жоопкерчиликти четтетүү же чектөө жөнүндөгү мурдатан түзүлгөн макулдашуу жокко эсе.

(КР 2012-жылдын 6-августундагы N 152 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

357-статья. Эки тараптын күнөөсүнөн улам милдеттенмени бузуунун натыйжасы

 

1. Эгерде милдеттенменин аткарылбай же тийиштүү түрдө аткарылбай калышы эки тараптын тең күнөөсү болсо, сот тиешелүү түрдө карызкордун жоопкерчилик өлчөмүн азайтат. Эгерде кредитор атайын же байкабастыктан милдеттенменин аткарылбагандыгы же тийиштүү түрдө аткарылбагандыгы менен тартылган зыяндын өлчөмүнүн көбөйүшүнө өбөлгө түзгөн болсо же анын өлчөмүнүн азайышы үчүн ылайыктуу чара көрбөсө, анда сот карызкордун жоопкерчилик өлчөмүн азайтып коюуга да укуктуу.

2. Карызкор, күнөөсүнө карабастан милдеттенменин аткарылбагандыгы же тийиштүү аткарылбагандыгы үчүн мыйзамга же келишимге жараша жоопкерчиликти көтөргөн учурда да ушул статьянын 1-пунктунун эрежелери тийиштүү түрдө колдонулат.

 

358-статья. Карызкордун зыяндын ордун толтуруп берүү милдети

 

1. Карызкор милдеттенменин аткарылбагандыгынын же тийиштүү аткарылбагандыгынын айынан келтирилген зыяндын (14-статья) ордун кредиторго толтуруп берүүгө милдеттүү.

2. Эгерде мыйзамда же келишимде башка каралбаса, келтирилген зыянды аныктоодо милдеттенме аткарылууга тийиш болгон жерде карызкор кредитордун талабын ыктыярдуу орундатып жаткан күнү, ал эми талап ыктыярдуу аткарылбаган учурда — доо коюлган күнү колдонулган баалар эске алынат. Кырдаалдардан улам жана чечим чыгарылып жаткан күндөгү бааларды эске алуу менен сот келтирилген зыяндын ордун толтуруп берүү талабын канааттандыра алат.

3. Алынбай калган пайданы аныктоодо аны алуу үчүн кредитор тарабынан көрүлгөн чаралар жана бул максатта жасалган даярдыктар эске алынат.

 

359-статья. Зыяндар жана неустойка

 

1. Эгерде милдеттенменин аткарылбагандыгы же тийиштүү аткарылбагандыгы үчүн айып төлөм белгиленсе, анда келтирилген зыяндын айып төлөм менен тындырылбаган бөлүгүнүн орду толтурулуп берилет.

Мыйзамда же келишимде төмөнкү учурлар каралышы мүмкүн: келтирилген зыянды эмес, айып төлөмдү гана төлөтүп алууга жол берилген учур; келтирилген зыянды толук өлчөмүндө айып төлөмдөн тышкары төлөтүп алуу; кредитордун каалоосу боюнча же айып төлөмдү же келтирилген зыянды төлөтүп алуу.

2. Милдеттенменин аткарылбагандыгы же тийиштүү түрдө аткарылбагандыгы үчүн чектелген жоопкерчилик белгиленген учурларда (364-статья) келтирилген зыяндын орду айып төлөм менен, же анын үстүнө, же анын ордуна толтурулуп берилүүчү бөлүгү мындай чектөө менен белгиленген чектерге чейин төлөтүлүп алынышы мүмкүн.

 

360-статья. Акчалай милдеттенменин аткарылбагандыгы үчүн

жоопкерчилик

 

1. Бөтөн бирөөнүн акча каражаттарын төлөөнүн мөөнөтүн өткөрүп жиберүүнүн, укукка жат түрдө кармоонун, аны кайтарып берүүнүн же негизсиз алуунун же башка жактын эсебинен сактоонун натыйжасында бөтөн акча каражаттарын пайдалангандыгы үчүн ошол каражаттын суммасына карата процент төлөнүүгө тийиш.

Проценттин өлчөмү акчалай милдеттенме же анын бир бөлүгү аткарылган күнгө карата кредитор жашаган жерде, эгерде кредитор юридикалык жак болсо — ал жайгашкан жерде колдонулуучу банк процентинин эсептик ставкасы же анын тийиштүү бөлүгү менен аныкталат. Карыз сот аркылуу төлөтүлүп алынып жаткан учурда сот доо коюлган же чечим чыгарылган күнгө карата колдонулуучу банк процентинин эсептик ставкасынан келип чыгуу менен кредитордун талабын канааттандырышы мүмкүн. Эгерде мыйзамда же келишимде проценттин башка өлчөмү каралбаса, көрсөтүлгөн эрежелер колдонулат.

2. Эгерде кредитордун акчалай каражатын укуксуз пайдалангандыктан ага келтирилген зыян ушул статьянын 1-пунктунун негизинде ага төлөнүп берилүүчү проценттин суммасынан ашык болсо, анда ал карызкордон тарткан зыяндарынын ушул суммадан ашкан бөлүгүн төлөтүп алууну талап кылууга укуктуу.

3. Ээлик кылуу ишкердигине байланыштуу акчалай милдеттенме боюнча башка бирөөнүн акчалай каражатын укуксуз пайдалангандык үчүн ушул статьянын 1- жана 2-пункттарында көрсөтүлгөн суммалардын үстүнө төлөө мөөнөтү өткөрүлүп жиберилген суммадан тышкары жылдык беш процент өлчөмүндөгү айып акы, эгерде келишимде айыптын андан жогорураак проценти белгиленбесе, алынат.

4. Башка бирөөнүн акчалай каражатын укуксуз пайдалангандык үчүн проценттер бул каражаттардын суммасын кредиторго төлөп берген күнгө чейин, эгерде мыйзамда же келишимде процентти эсептөөнүн мындан кыскараак мөөнөтү белгиленбесе, төлөтүлүп алынат.

 

361-статья. Жоопкерчилик жана милдеттенмени натуралай аткаруу

 

1. Милдеттенме тийиштүү аткарылбаган учурда айып төлөмдү төлөп берүү же келтирилген зыяндардын ордун толтуруу, эгерде мыйзамда же келишимде башка каралбаса карызкорду милдеттенмени аткаруудан бошотпойт.

2. Милдеттенме аткарылбаган учурда келтирилген зыяндардын ордун толтуруу жана анын аткарылбагандыгы үчүн айып төлөмдү төлөп берүү, эгерде мыйзамда же келишимде башка каралбаса карызкорду милдеттенмени натуралай аткаруудан бошотот.

3. Мөөнөтү өтүп кеткендиктен өзү үчүн кызыкчылык туудурбаган милдеттенменин аткарылышынан кредитордун баш тартышы, ошондой эле баш тарткандыгы үчүн белгиленген айып төлөмдүн төлөнүп берилиши өтмө укук акысын төлөө катары карызкорду милдеттенмени натуралай аткаруудан бошотот.

 

362-статья. Милдеттенменин карызкордун эсебинен аткарылышы

 

Карызкор буюмду жасап жана аны кредитордун менчигине өткөрүп чарба жүргүзүүсүнө, же утурумдук башкаруусуна, же пайдалануусуна берүү же ал үчүн белгилүү бир ишти аткаруу же кызмат көрсөтүү боюнча милдеттенмесин аткарбаган учурда кредитор ылайыктуу мөөнөт ичинде милдеттенмени ылайыктуу акыга аткарууну үчүнчү жактарга тапшырууга же өз күчү менен аткарууга жана мыйзамдан, келишимден же милдеттенменин маңызынан башка келип чыкпаса, карызкордон өзүнүн тарткан зарыл чыгымдарын жана башка зыяндарын төлөтүп алууну талап кылууга укуктуу.

 

363-статья. Айрым белгилүү бир буюмду өткөрүп берүү

милдеттенмесинин аткарылбагандыгынын натыйжасы

 

Айрым белгилүү бир буюмду кредитордун менчигине, чарба жүргүзүүсүнө, же утурумдук башкаруусуна, же акысын төлөө менен пайдалануусуна өткөрүп берүү милдеттенмеси аткарылбаган учурда кредитор бул буюмдун карызкордон алынышын жана милдеттенмеде белгиленген шартта өзүнө берилишин талап кылууга укуктуу. Эгерде ал буюм менчиктөө, чарба жүргүзүү же утурумдук башкаруу укугуна ээ болгон башка жакка берилип коюлган болсо, бул укук жокко чыгат. Эгерде буюм өткөрүп бериле элек болсо, анын пайдасына милдеттенмеси мурдараак пайда болгон кредитор, ал эми муну аныктоо мүмкүн болбосо, анда доону мурда койгон кредитор артыкчылыкка ээ болот.

Милдеттенменин предмети болгон буюмдун ага берилишин талап кылуунун ордуна кредитор тарткан зыяндарынын ордун толтуруп берүүнү талап кылууга укуктуу.

 

364-статья. Субсидиардык жоопкерчилик

 

1. Мыйзамга же милдеттенменин шартына ылайык негизги карызкор болгон башка жактын жоопкерчилигине кошумча жоопкерчиликти көтөргөн (субсидиардык жоопкерчилик) карызкорго талап коюудан мурда кредитор негизги карызкорго талап коюуга тийиш.

Эгерде негизги карызкор кредитордун талабын канааттандыруудан баш тартса же канааттандыруудан четтесе, бул талап субсидиардык жоопкерчиликти көтөргөн жакка коюлушу мүмкүн.

2. Эгерде бул талап негизги карызкорго утурлама талапты кошуп эсептөө же негизги карызкордун эсебинен каражаттарды талашсыз өндүрүп алуу жолу менен канааттандырылышы мүмкүн болсо, кредитор негизги карызкорго карата өз талабын субсидиардык жоопкерчиликти тарткан жактан канааттандырууну талап кылууга укуксуз.

3. Эгерде мыйзамда же келишимде башкасы каралбаса, субсидиардык жоопкерчиликти көтөргөн жак негизги карызкорго талап коюуга укуктуу.

4. Субсидиардык жоопкерчиликти көтөргөн жак ага кредитор койгон талапты канааттандырганга чейин бул жөнүндө негизги карызкорго билдирүүгө, эгерде мындай жакка доо коюлган болсо — негизги карызкорду ишке катышууга тартууга тийииш.

Андай болбогон учурда негизги карызкор субсидиардык жоопкерчиликти көтөргөн жактын регресстик талабына каршы ал кредиторго каршы пикирин коюуга укуктуу.

 

365-статья. Милдеттенме боюнча жоопкерчиликтин өлчөмүн чектөө

 

1. Милдеттенмелердин айрым түрлөрү жана белгилүү бир ишкердик түрүнө байланышкан милдеттенмелер боюнча мыйзам тарабынан тарткан зыяндардын ордун толугу менен толтуруп берүү укугу (чектелген жоопкерчилик) чектелиши мүмкүн.

2. Керектөөчү катары чыккан граждан кредитор болуп эсептелүүчү кошулуу келишими же башкача түрдөгү келишим боюнча карызкордун жоопкерчилигин чектөө жөнүндөгү макулдашуу, эгерде мындай түрдөгү милдеттенме же мындай бузуулар үчүн жоопкерчилик өлчөмү мыйзам тарабынан белгиленсе жана эгерде макулдашуу милдеттенменин аткарылбагандыгы же тийиштүү аткарылбагандыгы үчүн жоопкерчиликке алып келүүчү кырдаал болгонго чейин түзүлсө, жокко эсе.

 

366-статья. Карызкордун өз кызматкерлери үчүн жоопкерчилиги

 

Карызкордун кызматкерлеринин анын милдеттенмесин аткаруу боюнча иш-аракеттери карызкордун иш-аракеттери деп эсептелинет. Эгерде мындай иш-аракеттер милдеттенменин аткарылбагандыгына же тийиштүү аткарылбагандыгына алып келсе, анда карызкор ал иш-аракеттер үчүн жооп берет.

 

367-статья. Карызкордун үчүнчү жактардын иш-аракеттери үчүн

жоопкерчилиги

 

Эгерде мыйзамда жоопкерчиликти түздөн-түз аткаруучу болуп эсептелген үчүнчү жак көтөрө тургандыгы белгиленбесе, анда карызкор милдеттенменин аткарылышы жүктөлгөн үчүнчү жак тарабынан аткарылбагандыгы же тийиштүү аткарылбагандыгы үчүн жооп берет.

 

368-статья. Карызкордун мөөнөттү өткөрүп жибериши

 

1. Аткаруу мөөнөтүн өткөрүп жиберген карызкор кредитор алдында мөөнөттүн өтүп кетиши менен ага келтирилген зыян үчүн жана мөөнөт өтүп кеткен мезгил ичинде кокусунан аны аткаруу мүмкүн болбой калгандыктын кесепети үчүн да жооп берет.

2. Эгерде карызкордун мөөнөттү өткөрүп жибергендигинин натыйжасында аткаруу кредитор үчүн кызыкчылык туудурбай калса, анда ал аткаруудан баш тартып, тарткан зыяндарынын ордун толтуруп берүүнү талап кылууга укуктуу.

3. Кредитордун мөөнөттү өткөрүп жиберишинен улам милдеттенме аткарылмайынча, карызкор мөөнөттү өткөрүп жиберди деп эсептелбейт.

4. Карызкор аткаруу мөөнөтүн кечиктирген учурда кредитор мыйзамда тике тыюу салынгандан башка учурларда жана билүү чектелген маалыматты берүү тартибине карата мыйзамда белгиленген талаптарды эске алуу менен карызкор жана анын мөөнөтүндө аткарылбаган милдеттенмеси жөнүндө маалыматты үчүнчү жактарга берүүгө укуктуу.

(КР 2008-жылдын 2-июнундагы N 107 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

369-статья. Кредитордун мөөнөттү өткөрүп жибериши

 

1. Эгерде кредитор карызкор сунуш кылган тийиштүү аткаруудан баш тартса же мыйзамда же келишимде белгиленген же ишкер жүгүртүү каада-салтынан же милдеттенменин маңызынан келип чыккан аракеттерди жасабаса, эгерде мындай аракеттер иштелмейинче карызкор өз милдеттенмесин аткара албай турган болсо, анда кредитор мөөнөттү өткөрүп жиберген болуп эсептелет.

Ушул Кодекстин 371-статьясынын 2-пунктунда көрсөтүлгөн учурларда да кредитор мөөнөттү өткөрүп жиберген болуп эсептелет.

2. Эгерде кредитор өзү да же мыйзам же кредитордун тапшыруусу боюнча аткарууну кабыл алуу милдети жүктөлгөн жактар да жоопкер болбогон кырдаалдардан улам мөөнөт өткөрүлүп жиберилгендигин далилдебесе, анда карызкор кредитордун мөөнөттү өткөрүп жибериши менен ага келтирилген зыяндын ордун толтуруп алуу укугуна ээ болот.

3. Карызкор акчалай милдеттенме боюнча кредитордун мөөнөттү өткөрүп жиберген мезгили үчүн процент төлөөгө милдеттүү эмес.

 

21-Глава

Милдеттенмелердин токтотулушу

 

370-статья. Милдеттенмелердин токтотулушуна негиздер

 

1. Милдеттенме ушул Кодексте, башка мыйзамдарда же келишимдерде каралган негиздерде толук же бир бөлүгүнөн токтотулат.

2. Тараптардын биринин талабы боюнча мыйзамдарда же келишимде каралган учурларда гана милдеттенмелердин токтотулушуна жол берилет.

 

371-статья. Аткаруу менен милдеттенменин токтотулушу

 

1. Тийиштүү аткаруу милдеттенмени токтотот.

2. Кредитор аткарууну кабыл алуу менен карызкордун талабы боюнча аткарууну толук же бир бөлүгүн кабыл алгандыгы жөнүндө тил кат берүүгө милдеттүү.

Эгерде карызкор милдеттенмесин күбөлөндүрүү иретинде карыз документин берсе, анда кредитор аткарууну кабыл алуу менен бул документти кайтарып берүүгө, ал эми кайтарып берүүгө мүмкүн болбосо, берилип жаткан тил катта бул тууралу көрсөтүүгө тийиш. Тил катты кайтарылып берилүүчү карыз документиндеги жазуу менен алмаштырууга болот. Иш башкача экендиги далилденгенге чейин карыз документинин карызкордо болушу милдеттенменин токтотулушүн күбөлөндүрөт.

Кредитор тил кат берүүдөн, карыз документин кайтарып берүүдөн же аны кайтарып берүүнүн мүмкүн эместиги жөнүндө тил катка белгилөөдөн баш тартканда, карызкор аткарууну токтотуп турууга укуктуу. Мындай учурда кредитор мөөнөтүн өткөрүп жиберген болуп саналат.

 

372-статья. Өтмө укук акысын төлөө

 

Милдеттенме эки тараптын тең макулдашуусу боюнча аны аткаруунун ордуна өтмө укук акысын төлөө (акча төлөө, мүлк өткөрүп берүү ж.у.с.) менен токтотулушу мүмкүн. Өтмө укук акысын төлөөнүн өлчөмүн, мөөнөтүн жана тартибин тараптар белгилейт.

 

373-статья. Милдеттенменин зачет менен токтотулушу

 

Милдеттенме ага теңдеш, мөөнөтү башталган же мөөнөтү көрсөтүлбөгөн, же талап кылынуучу учуру менен аныкталган каршы талап аркылуу толук же бир бөлүгүндө токтотулат.

Төмөнкүдөй талаптардын зачетуна жол берилбейт:

1) эгерде башка тараптын талапка карата арызы боюнча доонун эскирүү мөөнөтү колдонулууга тийиш болсо жана бул мөөнөт аяктаса;

2) өмүргө жана ден соолукка келтирилген зыяндын ордун толтуруу жөнүндө;

3) алиментти төлөтүү жөнүндө;

4) өмүр бою багуу жөнүндө;

5) мыйзамда же келишимде каралган башка учурларда.

Талап кабыл алынган учурда (316-статья) карызкор жаңы кредитордун талабына каршы биринчи кредиторго карата өзүнүн утурлама талабын зачет кылууга укуктуу.

Зачет, эгерде талап карызкор тарабынан талапты кабыл алуу жөнүндө билдирүү алган учурга карата болуп турган негиздеме боюнча келип чыкса жана талаптын мөөнөтү билдирүү алынганга чейин башталса же бул мөөнөт көрсөтүлбөсө же талап кылынуучу учур менен аныкталса, эсептелинет.

 

374-статья. Карызкор менен кредитор бир жак болуп чыкканда милдеттенменин токтотулушу

 

Карызкор менен кредитор бир жак болуп чыкса, милдеттенме токтотулат.

 

375-статья. Милдеттенменин жаңыртуу (новация) менен токтотулушу

 

1. Милдеттенме, тараптардын алардын ортосунда мурда болуп келген алгачкы милдеттенмени ошол эле жактардын ортосунда аткаруунун башкача предметин же ыкмасын караган башка милдеттенме (новация) менен алмаштыруу жөнүндөгү макулдашуу аркылуу токтотулат.

2. Өмүргө же ден соолукка келтирилген зыяндын ордун толтуруу жана алиментти төлөп берүү боюнча милдеттенмелерге карата новацияга жол берилбейт.

3. Эгерде тараптардын макулдашуусунда башкача каралбаса, новация алгачкы ммлдеттенмеге байланышкан кошумча милдеттенмелерди токтотот.

 

376-статья. Карыздын кечирилиши

 

Эгерде бул кредитордун мүлкүнө карата башка жактардын укугун бузбаса, кредитор карызкорду мойнундагы милдеттенмелерден бошотуусу менен милдеттенме токтотулат.

 

377-статья. Аткаруу мүмкүн эместигинен улам милдеттенменин

токтотулушу

 

1. Эгерде эки тараптын бири да жооп бербеген кырдаалдарга байланыштуу аткаруу мүмкүн болбосо, милдеттенме токтотулат.

2. Тараптардын бири да жооп бербеген (ушул статьянын 1-пункту) кырдаалдан келип чыккан милдеттенмени карызкор аткара албаган учурда кредитор карызкордон милдеттенме боюнча аткарууну талап кылууга укуксуз. Милдеттенмени аткарган тарап аткаруунун кайтарымын талап кылууга укуктуу.

3. Кредитордун терс аракеттеринен улам карызкордун милдеттенмени аткаруусу мүмкүн болбосо, кредитор андан милдеттенме боюнча аткарылгандын кайтарымын талап кылууга укуксуз.

 

378-статья. Мамлекеттик бийлик органынын актысынын негизинде

милдеттенменин токтотулушу

 

1. Эгерде мамлекеттик бийлик органынын же жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу органынын актысы (ачык актысы) чыккандан улам милдеттенмени толугу менен же жарым-жартылай аткарууга мүмкүн болбосо, милдеттенме толугу менен же анын тийиштүү бөлүгү токтотулат. Мунун натыйжасында зыян тарткан тарап ушул Кодексте каралган учурларда жана тартипте алардын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

2. Эгерде тараптардын макулдашуусунан же милдеттенменин маңызынан дагы башка нерсе келип чыкпаса жана аны аткаруу кредитор үчүн пайдалуу болсо, милдеттенменин токтотулушуна негиз болгон жарыялама акт белгиленген тартипте жараксыз катары таанылса, анда милдеттенме калыбына келет.

 

379-статья. Граждандын өлүмү менен милдеттенменин токтотулушу

 

1. Эгерде карызкор өзү катышмайынча милдеттенменин аткарылышы мүмкүн болбосо же милдеттенме дагы башка жагынан карызкордун жеке өзүнө ажырагыс байланышкан болсо милдеттенме карызкордун өлүмү менен токтотулат.

2. Эгерде аткарылышы кредитордун жеке өзүнө арналган болсо же милдеттенме башка жагынан кредитордун жеке өзүнө ажырагыс байланышса, кредитордун өлүмү менен милдеттенме токтотулат.

 

380-статья. Юридикалык жактын жоюлушу менен милдеттенменин токтотулушу

 

Жоюлган юридикалык жактын милдеттенмелеринин аткарылышы мыйзамдар боюнча башка юридикалык жакка (өмүргө же ден-соолукка келтирилген зыяндан жана башкадан улам келип чыгуучу милдеттенмелер боюнча) жүктөлгөндөн башка учурларда милдеттенме юридикалык жактын (карызкордун же кредитордун) жоюлушу менен токтотулат.

 

22-Глава

Келишим жөнүндө жалпы жоболор

 

381-статья. Келишим түшүнүгү

 

1. Граждандык укуктарды жана милдеттерди белгилөө, өзгөртүү же токтотуу жөнүндө эки же бир нече жактын макулдашуусу келишим катары таанылат.

2. Ушул главанын эрежелеринде жана келишимдердин ушул Кодексте камтылган айрым түрлөрү тууралу эрежелерде башкача каралбаса, келишимден келип чыккан милдеттенмелерге карата милдеттенмелер жөнүндөгү жалпы жоболор колдонулат.

3. Эгерде бул келишимдердин көп тараптуу мүнөзүнө каршы келбесе, экиден көп тараптар түзүүчү келишимдерге (көп тараптуу келишимдерге) карата келишим жөнүндөгү жалпы жоболор колдонулат.

 

382-статья. Келишим эркиндиги

 

1. Граждандар жана юридикалык жактар келишим түзүүгө эрктүү.

Ушул Кодексте, мыйзамда же ыктыярдуу кабыл алынган милдеттенмеде келишим түзүүгө милдеттүүлүк каралгандан башка учурларда мажбурлап келишим түзүүгө жол берилбейт.

2. Тараптар мыйзамдарда каралган да, каралбаган да келишимди түзө алышат.

3. Тараптар мыйзамдарда каралган ар түркүн келишимдердин элементтери камтылган келишимди (аралаш келишим) түзө алат. Эгерде тараптардын келишиминен же аралаш келишимдин маңызынан дагы башка келип чыкпаса, тараптардын аралаш келишим боюнча мамилелерине карата элементтери аралаш келишимде камтылган келишимдер жөнүндөгү мыйзамдар тийиштүү бөлүктөрүндө колдонулат.

4. Тийиштүү шарттын мазмуну мыйзамдарда жазылгандан (383-статья) тышкары учурларда келишимдин шарттары тараптардын кароосу боюнча аныкталат.

Келишимдин шарты мыйзамдарга ылайык колдонуудагы нормада каралган учурларда, эгерде тараптардын макулдашуусунда башкача (диспозициялуу норма) белгиленбесе, анда тараптар өздөрүнүн макулдашуусу менен анын колдонулушун чыгарып салышат, же анда каралгандан айырмаланган шарт кое алышат. Мындай макулдашуу болбосо, келишимдин шарты диспозициялуу норма менен аныкталат.

5. Эгерде келишимдин шарты тараптар тарабынан же диспозициялуу норма менен аныкталбаса, тараптардын мамилелеринде колдонулуучу ишкердүү жүгүртүүнүн каада-салттары менен аныкталат.

 

383-статья. Келишим жана мыйзам

 

1. Келишим тараптар үчүн милдеттүү болгон, мыйзамдар тарабынан белгиленген, ал түзүлүп жаткан учурда колдонуудагы эрежелерге (императивдик нормаларга) ылайык келүүгө тийиш.

2. Мыйзам күчүнө киргенге чейнн түзүлгөн келишим боюнча тараптардын мамилелери ушул Кодекстин 3-статьясына ылайык жөнгө салынат.

 

384-статья. Акы төлөнүүчү жана төлөнбөй турган келишим

 

1. Тарап өз милдеттенмелерин аткаргандыгы үчүн акы же башка түрдөгү кайтарма берүүнү алуучу келишим акы төлөнүүчү келишим болуп саналат.

2. Бир тарап башка тарапка бир нерсени андан акы же башка түрдөгү кайтарма албай берүүгө милдеттенген келишим акы төлөнбөй турган келишим болуп саналат.

3. Эгерде мыйзамдардан, келишимдин мазмунунан же маңызынан башка келип чыкпаса, келишим акы төлөнө турган катары каралат.

 

385-статья. Келишимдин күчүндө болушу

 

1. Келишим, ал түзүлгөн учурдан баштап (394-статья) күчүнө кирет жана тараптар үчүн милдеттүү болуп калат.

2. Тараптар алар тарабынан түзүлгөн келишимдин шарттары келишим түзүлгөнгө чейин пайда болгон өз ара мамилелерине жайылтылаарын белгилөөгө укуктуу.

3. Эгерде мыйзамда же келишимде ал келишимдин күчүндө болуу мөөнөтү каралса, бул мөөнөттүн аякташы тараптардын келишим боюнча милдеттенмелеринин аякташына алып келет.

Күчүндө болуу мөөнөтү көрсөтүлбөгөн келишим андагы тараптардын милдеттенмелеринин аткарылышынын аякташы аныкталган учурга чейин колдонулат.

4. Келишимдин колдонулушунун мөөнөтүнүн аякташы тараптарды ошол мөөнөт аяктаганга чейинки тартип бузуулар үчүн жоопкерчиликтен бошотпойт.

 

386-статья. Ачык келишим

 

1. Коммерциялык уюм тарабынан түзүлгөн жана товар сатуу, жумуш аткаруу же кызмат көрсөтүү боюнча ага ким кайрылса да өзүнүн ишинин мүнөзү боюнча ишке ашырууга тийиш болгон анын милдеттерин белгилөөчү (чекене соода, жалпы пайдалануудагы транспорт менен ташуу, байланыш кызматы, энергия менен камсыз кылуу, медициналык, мейманкана, банк жагынан тейлөө ж.б.у.с.) келишим ачык келишим катары таанылат.

Коммерциялык уюм мыйзамда каралгандан башка учурларда ачык келишимдин түзүлүшүнө карата бир жакка экинчи жактын алдында артыкчылык берүүгө укуксуз.

2. Товардын, жумуштун жана кызматтын баасы, ошондой эле ачык келишимдин башка шарттары мыйзамдарда керектөөчүлөрдүн айрым катмарлары үчүн жеңилдик бергенден башка учурларда, керектөөчүлөрдүн бардыгына бирдей белгиленет.

3. Коммерциялык уюмдун мүмкүнчүлүгү болуп туруп керектөөчүгө тийиштүү товарды (жумушту, кызмат көрсөтүүнү) берүүдөн баш тартышына жол берилбейт.

Коммерциялык уюм ачык келишимден жүйөөсүз негизде баш тарткан учурда, ушул Кодекстин 406-статьясынын 4-пунктунда каралган жоболор колдонулат.

4. Мыйзамда каралган учурларда Кыргыз Республикасынын Өкмөтү ачык келишим түзүүдө тараптар үчүн милдеттүү эрежелерди (типтүү келишимдерди, жоболорду ж.у.с.) басып чыгара алат.

5. Ушул статьянын 2- жана 4-пункттарында белгиленген талаптарга ылайык келбеген ачык келишим жокко эсе.

 

387-статья. Кошулуу келишими

 

1. Шарттары тараптардын бири аркылуу формулярларда же башка стандарттуу түрдө аныкталган жана сунуш кылынган келишимге башка тарап бүт бойдон кошулуусу менен гана кабыл алынуучу келишим кошулуу келишими катары таанылат.

2. Келишимге кошулган тарап, эгерде кошулуу келишими мыйзамдарга каршы келбесе да ал тарапты мындай келишимдерде адатта берилүүчү укуктардан ажыратса же бузулган милдеттенмелер үчүн экинчи тараптын жоопкерчилигин жокко чыгарып же чектеп койсо, болбосо кошулуучу тарап үчүн ачыктан-ачык кыйын шарттарды камтыса жана бул шарттарды ал тарап өзүнүн акыл-эстүү түшүнүлгөн таламдарынан келип чыкканда өзүндө келишимдин шарттарын аныктоого мүмкүнчүлүгү болуп туруп кабыл албай турган болсо, келишимди бузууну же өгөртүүнү талап кылууга укуктуу.

3. Ушул статьянын 2-пунктунда каралган шарттар болсо, эгерде келишимге кошулуучу тарап келишимди кандай шарттарда түзөөрүн билсе, же билүүгө тийиш болсо, өзүнүн ишкердигин жүзөгө ашырууга байланыштуу кошулган тараптын келишимди бузуу жөнүндөгү талабы канааттандырылбайт.

 

388-статья. Алдын ала келишим

 

1. Алдын ала келишим боюнча тараптар алдын ала келишимде каралган шарттарда мүлктү өткөрүп берүү, жумуш аткаруу же кызмат көрсөтүү жөнүндө келечекте келишим (негизги келишим) түзүүгө милдеттенишет.

2. Алдын ала келишим мыйзамдарда негизги келишим үчүн белгиленген түрдө, ал эми негизги келишимдин түрү белгиленбеген болсо, анда жазуу жүзүндө түзүлөт. Алдын ала келишимдин түрү тууралу эрежелерди сактабоо анын жараксыздыгына алып келет.

3. Алдын ала келишим негизги келишимдин предметин, ошондой эле башка олуттуу шарттарын аныктоого мүмкүндүк берген шарттарды камтууга тийиш.

4. Алдын ала келишимде тараптар негизги келишимди түзүүгө милдеттенген мөөнөт керсөтүлөт.

Эгерде алдын ала келишимде мындай мөөнөт аныкталбаса, анда белгиленген келишим алдын ала келишим түзүлгөн учурдан кийинки бир жылдын ичинде түзүлүүгө тийиш.

5. Алдын ала келишим түзгөн тарап негизги келишимди түзүүдөн баш тарткан учурда ушул Кодекстнн 406-статьясынын 4-пунктунда белгиленген жобо колдонулат.

6. Эгерде тараптар негизги келишимди түзүүгө тийиш болгон мөөнөт аяктаганга чейин ал түзүлбөсө же тараптардын бири экинчи тарапка бул келишимди түзүү сунушун жибербесе, алдын ала келишимде каралган шарттар токтотулат.

7. Ниеттер жөнүндө макулдашуу (ниеттер жөнүндө протокол ж.у.с.), эгерде анда ага алдын ала келишимдин күчүн берүүгө тараптардын түз эрки билдирилбесе, граждандык-укуктук натыйжага алып келбейт.

 

389-статья. Үчүнчү жактын пайдасына түзүлүүчү келишим

 

1. Тараптар карызкор милдеттенмесин кредиторго эмес, келишимде көрсөтүлгөн же көрсөтүлбөгөн жана карызкордон, милдеттенмени өзүнүн пайдасына аткарууну талап кылууга укуктуу үчүнчү жакка аткарууга милдеттүү экендигин белгилеген келишим — үчүнчү жактын пайдасына түзүлгөн келишим катары таанылат.

2. Эгерде мыйзамдарда же келишимде башкача каралбаса, үчүнчү жак тарабынан келишим боюнча өзүнүн укугун пайдалануу ниети карызкорго билдирилген учурдан баштап, тараптар өзүлөрү түзгөн келишимди үчүнчү жактын макулдугусуз буза же өзгөртө албайт.

3. Карызкор келишимде үчүнчү жактын талабына каршы өзү кредиторго карата коюучу каршы пикирин билдирүүгө укуктуу.

4. Үчүнчү жак келишим боюнча ага берилген укуктан баш тарткан учурда кредитор, эгерде мунун өзү мыйзамдарга жана келишимге каршы келбесе, ал укуктан пайдалана алат.

 

390-статья. Баа

 

1. Келишимди аткарууда тараптардын эсептешүүсү тараптардын макулдашуусу менен белгиленген баада жүргүзүлөт.

Мыйзамда каралган учурларда буга укуктуу мамлекеттик органдар тарабынан белгиленүүчү же жөнгө салынуучу баалар (тарифтер, баа ченөө, баалоо (ставкалар) ж.у.с.) колдонулат.

2. Келишим түзүлгөндөн кийин бааны өзгөртүүгө келишимде, мыйзамда каралган учурларда жана шарттарда же мыйзамда белгиленген тартипте жол берилет.

3. Акы төлөнүүчү келишимде баа каралбаган жана келишимдин шартына жараша аныкталбоочу учурларда келишим ал түзүлгөн учурда тараптардын эсептешүүсү салыштырмалуу кырдаалдарда ошондой эле товарларга, жумуштарга же кызмат көрсөтүүлөргө төлөнгөн баа боюнча жүргүзүүгө тийиш.

 

391-статья. Келишимдин үлгү шарттары

 

1. Келишимде, анын айрым шарттарын тийиштүү түрдөгү жана басма сөздө жарыяланган келишимдер үчүн иштелип чыккан үлгү шарттар менен аныктоо каралышы мүмкүн.

2. Келишимде үлгү шарттарга таянуу болбогон учурларда, мындай үлгү шарттар тараптарга карата, эгерде ушул Кодекстин 4-статьясында жана 382-статьясынын 5-пунктунда белгиленген талаптарга жооп берсе, ишкердик жүгүртүү каадалары катары колдонулат.

3. Үлгү шарттар үлгү келишими же бул шарттарды камтыган башка документ түрүндө жазылышы мүмкүн.

 

392-статья. Келишимдин чечмелениши

 

Келишимдин шарттарын чечмелөөдө сот тарабынан анда камтылган сөздөрдүн жана туюнтмалардын түз мааниси көңүлгө алынат. Келишим шартынын түз мааниси бүдөмүк болгон учурда келишимдин башка шарттары жана жалпы маңызы менен салыштыруу аркылуу белгиленет.

Эгерде ушул статьянын биринчи бөлүгүндө камтылган эрежелер келишимдин мазмунун аныктоого мүмкүндүк бербесе, келишимдин максатын эске алуу менен тараптардын накта жалпы эрки аныкталууга тийиш. Мында келишимдин алдындагы сүйлөшүүлөрдү, кат алышууну, тараптардын өз ара мамилесинде туруктуу болуп калган практиканы, ишкер жүгүртүү каадасын, тараптардын андан кийинки жүрүм-турумдарын кошкондогу тийиштүү бардык кырдаалдар көңүлгө алынат.

 

393-статья. Келишимди түзүү жөнүндөгү негизги жоболор

 

1. Эгерде тараптардын ортосунда тийиштүү учурлардагыдай формада келишимдин бардык олуттуу шарттары боюнча макулдашуу жетишилсе, келишим түзүлгөн болуп эсептелинет.

Келишимдин предмети жөнүндөгү шарттар, мыйзамдарда олуттуу катары аталган же ошол түрдөгү келишимдерге зарыл шарттар, ошондой эле тараптардын биринин арызы боюнча келишим жетишилүүгө тийиш бардык шарттар олуттуу болуп саналат.

2. Келишим бир тараптын келишим түзүү сунушун (офертаны) жибериши жана анын экинчи тараптын кабыл алышы (акцепти) аркылуу түзүлөт.

 

394-статья. Келишимдин түзүлгөн учуру

 

1. Келишим офертаны жиберген жактын анын акцептин алган учурунан баштап түзүлгөн болуп саналат.

2. Эгерде мыйзамга ылайык келишимди түзүү үчүн ошондой эле мүлктү өткөрүп берүү зарыл болсо, келишим тийиштүү мүлк өткөрүлүп берген учурдан баштап түзүлгөн катары эсептелинет (256-статья).

3. Нотариалдык күбөлөндүрүлүүчү же мамлекеттик катталуучу келишим нотариалдык күбөлөндүрүлгөн же катталган учурдан, ал эми нотариалдык күбөлөндүрүү жана каттоо зарыл болсо — келишим катталган учурдан баштап түзүлгөн болуп саналат.

 

395-статья. Келишимдин формасы

 

1. Эгерде мыйзамда аталган формадагы келишимдер үчүн аныкталган түр белгиленбесе, келишим бүтүм жасоо үчүн каралган ар кандай формада түзүлө алат.

Эгерде тараптар келишимди аныкталган түрдө түзүүгө макулдашса, анда мыйзам тарабынан аталган формадагы келишимдер үчүн мындай форма талап кылынбаган болсо да ага шартталган форма берилген учурдан баштап түзүлгөн болуп саналат.

2. Жазуу түрүндөгү келишимди тараптар кол койгон бир документти түзүү аркылуу, ошондой эле кат алышуу, телеграмма, телетайпограмма, телефонограмма беришүү аркылуу, факсимилдик, электрондук же башка байланыштын жардамы менен, же документтин келишим тараптан алынгандыгын анык белгилөөгө мүмкүндүк берүүчү башка ыкма менен түзүүгө болот.

3. Эгерде келишимди түзүү боюнча жазуу формасындагы сунуш ушул Кодекстин 402-статьясында каралган тартипте кабыл алынган болсо, келишимдин жазуу түрү сакталган болуп саналат.

 

396-статья. Оферта

 

1. Сунуш кылган жактын бир же бир нече конкреттүү жакка жетишээрлик ачык жиберген, өзүн сунушту кабыл алуучу жак менен келишим түзгөн катары эсептөөгө ниеттенген сунушу оферта катары таанылат.

Оферта келишимдин олуттуу шарттарын камтууга тийиш.

2. Оферта аны жиберген жакты ал алынган учурдан баштап жиберилген жак менен байланыштырат.

Эгерде офертаны чакыртып алуу жөнүндө билдирүү офертанын өзүнөн мурда же аны менен бир учурда келип түшсө, оферта алынбаган катары эсептелинет.

 

397-статья. Офертанын кайра чакыртылбашы

 

Дареги боюнча алынган оферта, эгерде офертанын өзүндө башкача шартталбаса, же сунуштан, же ал сунуш жасалган кырдаалдан башка келип чыкпаса, анын акцепти үчүн белгиленген мөөнөттүн ичинде кайра чакыртылып алынбайт.

 

398-статья. Оферта жасоого чакыруу. Ачык оферта

 

1. Аныкталбаган жактардын чөйрөсүнө багытталган реклама жана башка сунуштар, эгерде сунушта андан башка нерсе түздөн-түз көрсөтүлбөсө, оферта жасоого чакыруу катары каралат.

2. Сунуш кылган жактын кимиси жооп берсе да сунуш кылынган шарттарда аны менен келишим түзүүгө карата эрки көрүнүп турган, келишимдин бардык олуттуу шарттарын камтыган сунуш оферта (ачык оферта) катары таанылат.

 

399-статья. Акцепт

 

1. Оферта багытталган жактын аны кабыл алгандыгы тууралу жообу акцепт катары таанылат.

Акцепт толук жана шартсыз болууга тийиш.

2. Эгерде мыйзамдан, тараптардын иш жүгүртүү каадасынан же мурдагы ишкердик мамилелеринен башка келип чыкпаса, кабарлашпоо акцепт болуп саналбайт.

3. Эгерде мыйзамдарда башка каралбаса же офертада көрсөтүлбөсө, офертаны алган жак анын акцепти үчүн белгиленген мөөнөттө келишимдин анда көрсөтүлгөн шарттарын аткаруу боюнча аракеттерди жасашы (товарды жөнөтүү, кызмат көрсөтүү, жумуш аткаруу, тийиштүү сумманы төлөп берүү ж.у.с.) акцепт катары эсептелинет.

 

400-статья. Акцептти кайра чакыртып алуу

 

Эгерде акцептти кайра чакыртып алуу жөнүндөгү билдирүү офертаны жиберген жакка акцепттен мурда же аны менен бир учурда келип түшсө, акцепт алынбаган болуп саналат.

 

401-статья. Акцепттин мөөнөтүн камтыган офертанын негизинде

келишим түзүү

 

Оферта акцепттин мөөнөтүн камтып, ал эми акцепт офертаны жиберген жак тарабынан анда көрсөтүлгөн мөөнөттүн чегинде алынган болсо, келишим түзүлгөн катары эсептелинет.

 

402-статья. Акцепттин мөөнөтүн камтыбаган офертанын негизинде келишим түзүү

 

1. Жазуу түрүндөгү оферта акцепттин мөөнөтүн камтыбай, ал эми акцепт офертаны жиберген жак тарабынан мыйзамда белгиленген мөөнөт аяктаганга чейин, эгерде мындай мөөнөт белгиленбесе, — бул үчүн кадыресе зарыл мөөнөттүн ичинде алынган болсо, келишим түзүлгөн катары эсептелинет.

2. Оферта акцепттин мөөнөтүн көрсөтпөстөн оозеки түрдө жасалса, ал эми экинчи тарап анын акцепт болгондугу жөнүндө дароо билдирсе, келишим түзүлгөн болуп саналат.

 

403-статья. Кечигип алынган акцепт

 

1. Акцепт тууралу өз убагында жиберилген билдирүү кечигип алынган учурда, эгерде офертаны жиберген тарап башка тарапты акцепттин кечигип алынгандыгы жөнүндө дароо билдирбесе, акцепт кечикпеген болуп саналат.

2. Эгерде офертаны жиберген тарап башка тарапка кечигип алынган анын акцепти кабыл алынгандыгы тууралу дароо билдирсе, келишим түзүлгөн болуп эселтелинет.

 

404-статья. Башка шарттардагы акцепт

 

Офертада сунуш кылынгандан башка шарттарда келишим түзүүгө макулдук жөнүндөгү жооп акцепт болуп саналбайт.

Мындай жооп офертадан баш тартуу жана ошол эле учурда жаңы оферта катары таанылат.

 

405-статья. Келишим түзүлүүчү жер

 

Эгерде келишимде ал түзүлүүчү жер көрсөтүлбөсө, анда келишим офертаны жиберген граждандын жашаган жеринде же юридикалык жактын турган жеринде түзүлгөн болуп таанылат.

 

406-статья. Милдеттүү тартипте келишим түзүү

 

1. Ушул Кодекске ылайык же башка мыйзам тарабынан бир тарап үчүн келишим түзүү милдеттүү болгон учурларда бул тарап башка тарапка акцепт жөнүндө, же акцепттен же офертанын акцептинен (келишимдин долбоорунан) башка шарттарда (келишимдин долбооруна карата пикир келишпестик протоколу) баш тарткандыгы жөнүндө, эгерде мыйзамдарда башка мөөнөт белгиленбесе же мөөнөт тараптар менен макулдашылбаса, оферта алынган күндөн баштап отуз күндүн ичинде билдирүү жиберүүгө тийиш.

2. Офертаны жиберген жана келишимди түзүүгө милдеттүү тараптан анын акцептин башка шарттарда (келишимдин долбооруна карата пикир келишпестик протоколу) алгандыгы жөнүндө билдирүүнү алган тарап, эгерде мыйзамдарда келишимдердин айрым түрлөрү үчүн башкача мөөнөт белгиленбесе, келишим түзүлгөн учурда келип чыккан пикир келишпестиктерди мындай билдирүү алынган күндөн же акцепт үчүн мөөнөт өткөндөн кийинки отуз күндүн ичинде соттун кароосуна өткөрүп берүүгө укуктуу.

3. Эгерде келишимди түзүүгө милдеттүү тарап жиберген келишим долбооруна отуз күндүк мөөнөттө келишим долбооруна карата пикир келишпестик протоколу алынса, бул тарап пикир келишпестик протоколун алгандан кийинки отуз күндүн ичинде башка тарапка анын редакциясын келишимди кабыл алары же пикир келишпестик протоколун четке кагары жөнүндө билдирүүгө милдеттүү.

Пикир келишпестиктердин протоколу четке кагылганда, же көрсөтүлгөн мөөнөттө анын каралышынын натыйжасы тууралу билдирүү алынбаган болсо, пикир келишпестиктердин протоколун жиберген тарап келишим түзүүдө келип чыккан пикир келишпестиктердин протоколун, эгерде келишимдин айрым түрлөрү жөнүндөгү мыйзамдарда башка каралбаса, соттун кароосуна өткөрүп берүүгө укуктуу.

4. Ушул Кодекске же башка мыйзамдарга ылайык келишим түзүүгө милдеттүү тарап аны түзүүдөн баш тартса, башка тарап аны келишим түзүүгө мажбурлоо тууралу сотко кайрылууга укуктуу.

Келишимди түзүүдөн негизсиз баш тарткан тарап келишимди түзүүдөн баш тарткандан келип чыккан чыгымдын ордун толтурууга тийиш.

 

407-статья. Келишим алдындагы талаштар

 

Ушул Кодекстин 406-статьясынын 2- жана 3-пункттарында каралган учурларда, ошондой эле эгерде келишимди түзүүдө келип чыккан пикир келишпестиктер тараптардын макулдугу боюнча соттун кароосуна өткөрүп берилген болсо, келишим боюнча тараптардын пикири келишпеген шарттары соттун чечимине ылайык аныкталат.

 

408-статья. Соодадагы келишимдин түзүлүшү

 

1. Эгерде маңызынан башка нерсе келип чыкпаса, келишим соодалашуу аркылуу түзүлүшү мүмкүн. Мында келишимди соодалашууда жеңип чыккан тарап түзөт.

2. Соодалашууну уюштуруучу катары буюмдун менчик ээси же менчик укугунун ээси, же адистешкен уюм чыга алат. Адистешкен уюм буюмдун ээси же мүлк укугунун ээси менен келишимдин негизинде аракеттенет жана алардын же өзүнүн атынан чыгат.

3. Ушул Кодексте же башка мыйзамда көрсөтүлгөн учурларда буюмду же мүлк укугун сатуу жөнүндөгү келишимдер соода өткөрүү аркылуу гана түзүлүшү мүмкүн.

4. Соода аукцион же конкурс түрүндө жүргүзүлөт.

Айрыкча жогорку бааны сунуш кылган жак аукциондогу сооданы жеңип чыккан катары, ал эми конкурста болсо — конкурстук комиссияны уюштуруучу тарабынан мурдатан жасалган тыянакка ылайык мыкты шарттарды сунуш кылган жак жеңип чыккан катары таанылат.

Сооданын түрү, эгерде мыйзамда башка каралбаган болсо, сатылуучу буюмдун менчик ээси же сатылуучу мүлк укугунун ээси тарабынан аныкталат.

5. Бир гана катышуучу катышкан аукцион жана конкурс өткөрүлбөгөн катары таанылат.

6. Ушул Кодекстин 408-410-статьяларында каралган эрежелер, эгерде граждандык иштер мыйзамдарында башка каралбаса, сот чечимдерин аткаруу тартибинде өткөрүлүүчү ачык соодага карата колдонулат.

7. Банкроттук процессинде жүргүзүлүүчү келишим түзүү, соодаларды

уюштуруу жана өткөрүү өзгөчөлүктөрү банкроттук жөнүндөгү мыйзамдар менен белгиленет.

(КР 1997-жылдын 15-октябрындагы N 76 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

409-статья. Сооданы уюштуруу жана өткөрүү тартиби

 

1. Аукциондор жана конкурстар ачык жана жабык өткөрүлүшү мүмкүн.

Ачык аукциондо жана ачык конкурста каалаган ар бир жак катыша алат. Жабык аукциондо жана жабык конкурста бул максатта атайын чакырылган жактар гана катышат.

2. Эгерде мыйзамда башка каралбаса, соода жүргүзүү жөнүндөгү билдирүү уюштуруучу тарабынан ал өткөрүлгөнгө чейин отуз күндөн кечиктирбей жасалууга тийиш. Билдирүүдө ар кандай учурда сооданын убагы, орду жана түрү, анын заты жана өткөрүү тартиби жөнүндө, мунун ичинде соодага катышууга даярдык, соодада жеңип чыккан жактын аныкталышы жөнүндө, ошондой эле алгачкы баа тууралу маалымат камтылууга тийиш.

Эгерде келишим түзүү укугу сооданын предмети болуп саналса, алдыда болуучу соода жөнүндөгү билдирүүдө бул үчүн берилүүчү мөөнөт көрсөтүлүүгө тийиш.

3. Эгерде мыйзамда же соода жүргүзүү жөнүндөгү билдирүүдө башка каралбаса, аны өткөрүү тууралу билдирген ачык соода уюштуруучу соода өткөрүү башталгандан үч күн мурда кечиктирбестен аукциондон каалаган убакытта, ал эми конкурс уюштуруучу — конкурс өткөрүлгөнгө чейин отуз күндөн кечиктирбестен конкурстан баш тартууга укуктуу.

Ачык соода уюштуруучу аны өткөрүүдө көрсөтүлгөн мөөнөттү бузуу менен баш тартса, ал катышуучуларга алар тарткан анык зыяндын ордун толтурууга милдеттүү.

Жабык аукционду же жабык конкурсту уюштуруучу өзү чакырган катышуучуларга билдирүү жиберилгенден кийинки кандай мөөнөттө соодадан баш тартылгандыгына карабастан, алар тарткан анык зыяндын ордун толтурууга милдеттүү.

4. Соодага катышуучулар насыяны соода өткөрүү жөнүндөгү билдирүүдө көрсөтүлгөн өлчөмдө, мөөнөттө жана тартипте киргизет. Эгерде соода өткөрүлбөй калса, насыя кайтарылып берилет. Насыя, ошондой эле соодага катышып, бирок, анда жеңип чыкпаган жактарга да кайтарылып берилет.

Соодада жеңип чыккан жак менен келишим түзүлгөндө ал насыя катары киргизген сумма түзүлгөн келишим боюнча милдеттенмелердин аткарылышына эсептелинет.

5. Соодада жеңип чыккан жак жана сооданы уюштуруучу (334-статьянын 2-пункту) аукцион же конкурс өткөрүлгөн күнү сооданын жыйынтыгы тууралу протоколго кол коюшат жана бул протокол келишимдин күчүнө ээ болот. Эгерде соодада жеңип чыккан жак келишимге кол коюудан баш тартса, өзү киргизген насыядан ажырайт. Протоколго кол коюудан баш тарткан соода уюштуруучу насыяны эки эселенген өлчөмдө кайтарып берүүгө, ошондой эле соодада жеңип чыккан жактын соодага катышууда тарткан чыгымын насыянын суммасынан ашкан бөлүктө ордун толтурууга милдеттүү.

Эгерде сооданын шарттары боюнча келишим түзүү укугу гана ойнолсо, тараптар соода аяктагандан жана протокол даярдалгандан кийин жыйырма күндөн же билдирүүдө көрсөтүлгөн башка мөөнөттөн кечиктирбей мындай келишимге кол коюуга тийиш. Тараптардын бири келишим түзүүдөн баш тарткан учурда, башка тарап келишимди түзүүгө мажбурлоо, ошондой эле тарткан зыяндын ордун толтуруу талабы менен сотко кайрылууга укуктуу.

 

410-статья. Соода өткөрүү тартибин бузуунун натыйжасы

 

1. Мыйзамда белгиленген эрежелерди бузуу менен өткөрүлгөн соода таламдаш жактын доосу боюнча сот тарабынан жараксыз катары таанылышы мүмкүн.

2. Сооданын жараксыз катары таанылышы сооданы жеңип чыккан жак түзгөн келишимдин жараксыздыгына алып келет.

 

411-статья. Келишимдин өзгөртүлүшүнө жана бузулушуна негиздер

 

1. Келишим, эгерде ушул Кодексте, башка мыйзамдарда же келишимде башка каралбаса, тараптардын макулдашуусу менен өзгөртүлүшү жана бузулушу мүмкүн.

2. Тараптардын биринин талабы боюнча келишим соттун чечимине ылайык төмөнкүдөй учурларда гана өзгөртүлүшү же бузулушу мүмкүн:

1) келишимди башка тарап олуттуу бузганда;

2) ушул Кодексте, башка мыйзамдарда же келишимде каралган башка учурларда.

Эгерде бир тарап экинчи тарапты келишим түзүлгөндө үмүттөнүүгө укуктуу нерседен кыйла даражада ажыраткан зыянга кириптер кылса, келишим олуттуу түрдө бузулган катары таанылат.

3. Келишимди толук же бир бөлүгүн аткаруудан бир тараптуу баш тартылганда, эгерде мындай баш тартууга мыйзамда же тараптардын келишиминде жол берилсе, анда келишим ирети боюнча бузулган же өзгөртүлгөн катары эсептелинет.

 

412-статья. Кырдаал олуттуу өзгөргөндүгүнө байланыштуу келишимди

өзгөртүү жана бузуу

 

1. Эгерде келишимде башкасы каралбаса же анын маңызынан келип чыкпаса, келишим түзүүдө тараптар таянган кырдаалдардын олуттуу өзгөрүшү аны өзгөртүү же бузуу үчүн негиз болуп саналат.

Кырдаал келишимди алар дегеле түзө тургандыгын же жоктугун же кыйла айырмалуу шартта түзүлмөктүгүн тараптар акыл-эстүүлүк менен биле алгыдай өзгөрсө, кырдаалдын өзгөрүшү олуттуу деп эсептелет.

2. Эгерде тараптар келишимди олуттуу өзгөрүлгөн кырдаалга ылайык келтирүү жөнүндө же аны бузуу жөнүндө макулдаша албаса, келишим бузулушу, ал эми бул статьянын 4-пунктунда каралган негиздер боюнча — бир эле учурда төмөндөгү шарттар болгондо таламдаш тараптардын талабы боюнча өзгөртүлүшү мүмкүн:

1) кырдаалдын өзгөрүшү таламдаш тарап мындай кырдаал келип чыккандан кийин келишимдин мүнөзү жана жүгүртүүнүн шарттары боюнча андан талап кылынган ак ниеттүүлүктүн жана сактыктын даражасында четтете албаган себептерден келип чыкса;

2) келишимдин шарттарын өзгөртпөстөн аны аткаруу келишимге тиешелүү тараптардын мүлктүк таламдарынын катышын ушунчалык бузуп жана таламдаш тарап үчүн ал келишим түзгөндө үмүттөнүүгө укуктуу болгондордон кыйла даражада ажырап калгыдай зыян келтирсе;

3) ишкер жүгүртүүнүн салтынан же келишимдин маңызынан кырдаалдын өзгөрүшүнүн тобокелин таламдаш тарап көтөрө тургандыгы келип чыкпаса.

3. Олуттуу өзгөргөн кырдаалдан улам келишим бузулганда сот ар бир тараптын талабы боюнча келишимди бузуунун натыйжаларын аныктайт, мында ал бул келишимди аткарууга байланыштуу алар тарткан чыгымдарды алардын ортосунда адилеттүү бөлүштүрүү зарылчылыгына таянат.

4. Кырдаал олуттуу өзгөргөндүгүнө байланыштуу келишимди өзгөртүүгө соттун чечими боюнча айрым гана учурларда, келишимди бузуу коомдук таламдарга карама-каршы келгенде же тараптар үчүн сот өзгөрткөн шарттарда келишимди аткарууга зарыл болгон чыгымдардан кыйла ашкан зыян келтирсе, жол берилет.

 

413-статья. Келишимди өзгөртүүнүн жана бузуунун тартиби

 

1. Келишимди өзгөртүү же бузуу жөнүндөгү макулдашуу, эгерде мыйзамдардан, келишимден же иш жүгүртүү каадаларынан башкача келип чыкпаса, келишимдин ошол эле формасында жасалат.

2. Келишимди өзгөртүү же бузуу талабын бир тарап башка тараптан келишимди өзгөртүү же бузуу сунушуна карата баш тартуу алынгандан, же сунушта көрсөтүлгөн же мыйзамда, же келишимде белгиленген мөөнөттө жооп алынбагандан кийин гана, ал эми жооп болбосо — отуз күндүк мөөнөттө

сотко билдире алат.

 

414-статья. Келишимдин бузулушунун жана өзгөртүлүшүнүн натыйжасы

 

1. Келишим бузулганда тараптардын милдеттенмелери токтотулат.

2. Келишим өзгөртүлгөндө тараптардын милдеттенмелери өзгөртүлгөн түрдө колдонула берет.

3. Эгерде тараптардын макулдашуусунан же келишимди өзгөртүүнүн мүнөзүнөн башка келип чыкпаса, келишим бузулганда же өзгөртүлгөндө тараптар келишимди өзгөртүү же бузуу жөнүндө макулдашууга жетишкен учурдан, ал эми келишим сот аркылуу бузулганда же өзгөртүлгөндө — соттун келишимди бузуу же өзгөртүү тууралу чечими мыйзамдуу күчкө ээ болгон учурдан баштап милдеттенме токтотулган же өзгөртүлгөн болуп эсептелинет.

4. Эгерде мыйзамда же тараптардын макулдашуусунда башка каралбаса, тараптар келишим бузулганга же өзгөртүлгөнгө чейин милдеттенме боюнча аткарылган нерсени кайтарып берүүнү талап кылууга укуксуз.

5. Эгерде келишимди бузууга же өзгөртүүгө тараптардын биринин келишимди олуттуу бузушу негиз болсо, башка тарап келишимдин бузулушунан же өзгөртүлүшүнөн улам тартылган чыгымдын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

 

Кыргыз Республикасынын Президенти А.Акаев

 

Бишкек шаары

1998-жылдын 5-январы N 1

 

КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН ГРАЖДАНДЫК КОДЕКСИ

 

(Кыргыз Республикасынын 1999-жылдын 21-июлундагы N 83,

1999-жылдын 27-ноябрындагы N 131,2000-жылдын 18-январындагы N 24,

2003-жылдын 17-февралындагы N 39,2003-жылдын 19-декабрындагы N 237,

2004-жылдын 11-мартындагы N 20,2005-жылдын 4-июлундагы N 94,

2007-жылдын 31-июлундагы N 121,2008-жылдын 19-мартындагы N 24,

2008-жылдын 8-майындагы N 80,2008-жылдын 17-октябрындагы N 215,

2009-жылдын 30-мартындагы N 104,2009-жылдын 17-июлундагы N 233,

2011-жылдын 10-июнундагы N 35,2013-жылдын 25-февралындагы N 32

Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

(Кыргыз Республикасынын 1998-жылдын 5-январындагы N 2 мыйзамы менен күчүнө киргизилген)

 

КР Граждандык Кодексинин I БӨЛҮГҮН дагы караңыз

 

II БӨЛҮК

IV БӨЛҮМ. МИЛДЕТТЕНМЕНИН АЙРЫМ ТҮРЛӨРҮ

23-глава. Соода-сатык

1-§. Соода-сатык жөнүндө жалпы жоболор

2-§. Чекене соода-сатык

3-§. Товарларды берүү

4-§. Энергия менен жабдуу

5-§. Ишкананы сатуу

24-глава. Алмашуу

25-глава. Тартуулоо

26-глава. Рента жана өмүр бою багуу

1-§. Рента жана өмүр боюуу багуу жөнүндө жалпы жоболор

2-§. Туруктуу рента

3-§. Өмүрлүк рента

4-§. Өмүр боюуу күтүү

27-глава. Мүлктү жалдоо (арендалоо)

1-§. Жалпы жоболор

2-§. Прокат

3-§. Транспорт каражаттарын арендалоо

1. Башкаруу жана техникалык жактан пайдалануу боюнча кызматтарды көрсөтүү

менен транспорт каражаттарын арендалоо

2. Башкаруу жана техникалык пайдалануу боюнча кызмат көрсөтпөстөн транспорт

каражаттарын арендалоо

4-§. Имараттарды жана курулуштарды арендалоо

5-§. Ишканаларды арендалоо

6-§. Финансы арендасы (лизинг)

28-глава. Турак-жайды жалдоо

609-статья. Турак-жайды жалдоо келишими

29-глава. Акысыз пайдалануу (ссуда)

30-глава. Подряд

1-§. Подряд жөнүндө жалпы жоболор

2-§. Турмуш-тиричилик подряды

3-§. Курулуш подряды

4-§. Долбоорлоо жана иликтөө иштерин аткарууга подряд

5-§. Илим-изилдөө, тажрыйба-конструктордук жана технологиялык иштерди

аткарууга подряд

31-глава. Акы төлөтүп кызмат көрсөтүү

32-глава. Ташуу

33-глава. Транспорт экспедициясы

34-глава. Заем жана кредит

1-§. Заем

2-§. Кредит

3-§. Товардык жана коммерциялык кредит

35-глава. Акчаны талап кылуу укугун берүү менен финансылоо

36-глава. Банк салымы

37-глава. Банк эсеби

38-глава. Эсептешүүлөр

1-§. Жалпы жоболор

2-§. Төлөм тапшырмалары менен эсептешүү

3-§. Аккредитив боюнча эсептешүүлөр

4-§. Инкассо боюнча эсептешүүлөр

5-§. Чек менен эсептешүүлөр

39-глава. Тапшырма

40-глава. Башканын кызыкчылыгында тапшырмасыз аракеттенүү

41-глава. Комиссия

42-глава. Агенттөө

43-глава. Мүлктү ишенимдүү башкаруу

44-глава. Комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясы (франчайзинг)

45-глава. Сактоо

1-§. Сактоо жөнүндө жалпы жоболор

2-§. Товарды складдарда сактоо

3-§. Сактоонун айрым түрлөрү

46-глава. Камсыздандыруу

1-§. Жалпы жоболор

2-§. Камсыздандыруу келишиминин формасы, мазмуну жана анны түзүү

3-§. Камсыздандыруу суммасы, камсыздандыруу наркы жана камсыздандыруу сыйлык

акысы

4-§. Камсыздандыруу келишимин аткаруу

5-§. Камсыздандыруу келишиминин өзгөрүшү, токтотулушу

жана жараксыздыгы

6-§. Камсыздандыруунун атайын түрлөрү

47-глава. Жөнөкөй шериктештик

48-глава. Ачык конкурс

49-глава. Сыйлык берүүгө ачык убада

50-глава. Оюндарды жана мөрөйлөрдү өткөрүү

51-глава. Зыян келтирүүнүн натыйжасындагы милдеттенме

1-§. Зыяндын ордун толтуруу жөнүндө жалпы жоболор

2-§. Ден соолукка келтирилген зыяндын жана граждандын

өлүмүнө байланыштуу адамдар тарткан зыяндардын ордун

толтуруу

3-§. Товардын, иштин же кызматтын жетишсиздигинен улам

келтирилген зыяндын ордун толтуруу

4-§. Моралдык зыяндын ордун толтуруу

52-глава. Негизсиз баюунун кесепеттери жөнүндөгү милдеттенме

V БӨЛҮМ. ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫК МЕНЧИК

53-глава. Жалпы жоболор

54-глава. Автордук укук

55-глава. Эриш-аркак укуктар

56-глава. Өнөр жайлык менчик укугу (ойлоп табууга, пайдалуу

моделге, өнөр жай үлгүсүнө болгон укук

57-глава. Өсүмдүктөрдүн жаңы сортторуна жана жаныбарлардын

жаңы тукумдарына болгон укук

58-глава. Жабык маалыматты мыйзамсыз пайдалануудан сактоо

59-глава. Граждандык карым-катнаштын катышуучуларын,

товарларды, жумуштарды жана кызмат көрсөтүүлөрдү

жекелештирүүнүн каражаттары

1-§. Фирмалык аталыш

2-§. Товардык белги (тейлөө банкы)

3-§. Товар келип чыккан жердин аталышы

VI БӨЛҮМ. МУРАСТОО УКУГУ

60-глава. Мурастоо жөнүндөгү жалпы жоболор

61-глава. Керээз боюнча мурастоо

62-глава. Мыйзам боюнча мурастоо

63-глава. Мураска ээ болуу

VII БӨЛҮМ. ЭЛ АРАЛЫК ЖАНА ЖЕКЕ УКУКТУН НОРМАЛАРЫН ГРАЖДАНДЫК-УКУКТУК

МАМИЛЕЛЕРГЕ КАРАТА КОЛДОНУУ

64-глава. Жалпы жоболор

65-глава. Коллизиялык нормалар

1-§. Адамдар

2-§. Мүлктүк эмес жеке укуктар. Интеллектуалдык менчик

3-§. Бүтүмдөр. Өкүлчүлүк. Доонун эскириши

4-§. Буюм укуктары

5-§. Келишимдик милдеттенмелер

6-§. Келишимден тышкары милдеттенмелер

7-§. Мурастоо укугу

 

 

II БӨЛҮК

 

IV БӨЛҮМ

МИЛДЕТТЕНМЕНИН АЙРЫМ ТҮРЛӨРҮ

 

23-Глава

Соода-сатык

 

1-§. Соода-сатык жөнүндө жалпы жоболор

 

415-статья. Соода-сатык келишими

 

1. Соода-сатык келишими боюнча тараптардын бири (сатуучу) товарды башка тараптын (сатып алуучунун) менчигине берүүгө милдеттенет, ал эми сатып алуучу ушул товарды кабыл алууга жана ал үчүн белгилүү акча суммасын (баасын) төлөөгө милдеттенет.

2. Эгерде мыйзамда баалуу кагаздарга жана валюта байлыктарына карата соода-сатыктын атайын эрежелери белгиленбесе, аларды сатууга ушул параграфта каралган жоболор колдонулат.

3. Ушул Кодексте же башка мыйзамдарда каралган учурларда, товарлардын айрым түрлөрүн сатып алуунун жана сатуунун өзгөчөлүктөрү мыйзамдар жана башка ченемдик укуктук актылар менен жөнгө салынат.

4. Эгерде мүлк укуктарынын мазмунунан же ушул укуктардын мүнөзүнөн башка эч нерсе келип чыкпаса, ал укуктарды сатууга карата ушул параграфта каралган жоболор колдонулат.

5. Эгерде ушул Кодекстин эрежелеринде соода-сатык келишиминин айрым түрлөрү (чекене соода-сатык, товар тапшыруу, энергия менен жабдуу, ишкананы сатуу) жөнүндө башка эч нерсе каралбаса, келишимдин ушул түрлөрүнө карата ушул параграфта каралган жоболор колдонулат.

 

416-статья. Соода-сатык келишиминин формасы

 

1. Кыймылсыз мүлк объекттеринин сатуу-сатып алуу келишими жазуу жүзүндө түзүлөт, мамлекеттик каттоодон өтүүгө тийиш жана милдеттүү нотариалдык күбөлөндүрүүнү талап кылбайт.

2. Кыймылсыз мүлк объектилеринин соода-сатык келишими ушул Кодекстин 25-статьясына ылайык мамлекеттик каттоодон өткөрүлүүгө.

(КР 2009-жылдын 30-мартындагы N 104 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

417-статья. Товар жөнүндө келишимдин шарты

 

1. Соода-сатык келишими боюнча ушул Кодекстин 23-статьясынын эрежелери алганда, сак ар кандай буюмдар товар болушу мүмкүн.

2. Эгерде мыйзамда башкача белгиленбесе же товардын мүнөзүнөн башкача келип чыкпаса, келишим түзүү учурунда сатуучуда болгон товарды, ошондой эле келечекте сатуучу тарабынан түзүлүшү же сатып алынышы мүмкүн болгон товарга соода-сатык келишими түзүлүшү мүмкүн.

3. Эгерде товар жөнүндө соода-сатык келишими товардын аталышын жана санын аныктоого мүмкүндүк берсе, ал келишимдин шарттары макулдашылды деп эсептелет.

 

418-статья. Сатуучунун товарды өткөрүп берүү боюнча милдеттери

 

1. Сатуучу соода-сатык келишиминде каралган товарды сатып алуучуга өткөрүп берүүгө тийиш.

2. Эгерде соода-сатык келишиминде башкача каралбаса, сатуучу сатып алуучуга буюмдарды берүү менен бир эле учурда, ага тиешелүү нерселерди, ошондой эле мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда же келишимде каралган анын документтерин (техникалык паспортту, сапат сертификатын, пайдалануу боюнча нускоону жана башкаларды) өткөрүп берүүгө милдеттүү.

 

419-статья. Товарды өткөрүп берүү милдеттерин аткаруу мөөнөтү

 

1. Сатуучунун сатып алуучуга товарды өткөрүп берүү милдетинин аткарылышынын мөөнөтү соода-сатык келишими менен аныкталат, эгерде келишим ушул мөөнөттү аныктоого мүмкүндүк бербесе, анда мөөнөт ушул Кодекстин 305-статьясында каралган эрежелерге ылайык аныкталат.

2. Эгерде келишимде анын аткарылышынын мөөнөтү бузулганда сатып алуучунун келишимге карата кызыкчылыгын жогото тургандыгы ачык көрүнүп турса, соода-сатык келишими аны так белгиленген мөөнөткө чейин аткаруу шарты менен түзүлдү деп табылат.

Мындай келишимде аныкталган мөөнөт жеткенге чейин же андан кийин жана сатып алуучу келишимди аткаруудан баш тартпаган учурда сатуучу ал келишимди аткарууга укуксуз.

 

420-статья. Сатуучунун товарды өткөрүп берүүгө милдеттерди аткаруу

учуру

 

1. Эгерде соода-сатык келишиминде башкача каралбаса, сатып алуучуга товарды берүү боюнча сатуучунун милдеттери төмөнкүдөй учурда:

эгерде келишимде товарды жеткирүү боюнча сатуучунун милдети каралса, сатып алуучуга же ал көрсөткөн жакка товар тапшырылганда;

эгерде сатып алуучуга же ал көрсөткөн жакка товар өзү турган жеринде берилүүгө тийиш болсо, товар сатып алуучунун карамагына өткөрүлгөндө аткарылды деп эсептелет.

Келишимде каралган мөөнөткө чейин товар тиешелүү жерде өткөрүп берүүгө даяр болгондо жана сатып алуучу келишимдин шарттарына ылайык товар өткөрүп берүүгө даяр экендиги жөнүндө билсе, ал сатып алуучунун карамагына берилди деп эсептелет. Эгерде товар марка коюу жолу менен же башкача түрдө келишимдин максатына шайкеш келтирилбесе, ал берүүгө даяр эмес деп табылат.

2. Эгерде келишимде башкача каралбаса, соода-сатык келишиминен сатып алуучуга товарды жеткирүү же товарды ал турган жеринде өткөрүп берүү боюнча сатуучунун милдети келип чыкпаган учурда, сатып алуучуга товарды берүү боюнча сатуучунун милдети сатып алуучуга жеткирүү үчүн товарды ташуучуга же байланыш уюмуна тапшырылган учурда аткарылды деп эсептелет.

 

421-статья. Сатылган мүлктү сактоо боюнча сатуучунун милдети

 

1. Менчиктөө укугу (чарба жүргүзүү же оперативдүү башкаруу укугу) мүлктү берүүдөн мурда сатып алуучуга өткөн учурда, сатуучу мүлктү бергенге чейин анын начарлашына жол бербестен мүлктү сактоого тийиш.

2. Эгерде тараптардын макулдашуусунда башкача каралбаса, сатып алуучу сатуучунун ушулар үчүн зарыл болгон сарптоолорунун ордун толтурууга милдеттүү.

 

422-статья. Товардын капыстан жок болуу тобокелинин башкача өтүшү

 

1. Эгерде соода-сатык келишиминде башкача каралбаса, товардын капысынан жок болушунун же капысынан бузулушунун тобокели мыйзамга же келишимге ылайык сатуучу сатып алуучуга товарды берүү боюнча өз милдетин аткарды деп эсептелген учурдан тартып, сатып алуучуга өтөт.

2. Эгерде соода-сатык келишиминде же иштиктүү карым-катнаштын каада-салтында башкача каралбаса, берилген товардын жолдо келатканда капысынан жок болушунун же капысынан бузулушунун тобокели мындай келишим түзүлгөн учурдан тартып сатып алуучуга өтөт.

3. Эгерде келишим түзүлгөн учурда сатуучу товар жок болгондугун же бузулгандыгын билсе же билүүгө тийиш болсо жана ушул жөнүндө сатып алуучуга кабарлабаса, товар алгачкы ташуучуга берилген учурдан тартып товардын капысынан жок болушунун же капысынан бузулушунун тобокели сатып алуучуга өтө тургандыгы жөнүндө келишим шарты сатып алуучунун талабы боюнча сот тарабынан жараксыз деп табылышы мүмкүн.

 

423-статья. Сатуучунун товарды укуктан эркин болгон үчүнчү

жактарга берүүгө милдети

 

1. Сатып алуучу үчүнчү жактардын укугу бар товарды сатып алууга макул болгондон башка учурларда, сатуучу товарды укуктан эркин болгон ар кандай үчүнчү жактарга берүүгө милдеттүү.

Эгерде сатып алуучу ушул товарга үчүнчү жактардын укуктары жөнүндө билгендиги же билүүгө тийиш экендиги далилденбесе, жогорку эрежени аткарбай коюу сатып алуучуга сатып алуу баасын төмөндөтүүнү же соода-сатык келишимин бузууну талап кылуу укугун берет.

2. Эгерде төмөндөгүдөй дооматтар белгиленген тартипте кийинчерээк укукка ылайык деп табылса, ушул статьяда каралган эрежелер товар сатып алуучуга берилген учурга карата сатуучуга белгилүү болбогон үчүнчү жактардын дооматы бар болгон товарга карата да колдонулат.

 

424-статья. Товарды алып коюу жөнүндө доо коюлган учурда сатып

алуучу менен сатуучунун милдеттери

 

1. Эгерде келишим аткарылганга чейин келип чыккан негиз боюнча үчүнчү жак сатып алуучуга товарды алып коюу жөнүндө доо койсо, сатып алуучу сатуучуну ишке катышууга тартууга, ал эми сатуучу ушул иште сатып алуучу тарапта болууга милдеттүү.

2. Эгерде сатуучу ишке катышса ал сатылган товар сатып алуучудан алып коюлушун четтете алмактыгын далилдесе, сатып алуучу сатуучуну ишке катышууга тартпашы сатуучуну сатып алуучунун алдындагы жоопкерчиликтен бошотот.

3. Сатып алуучу тарабынан ишке катышууга тартылган, бирок ага катышпаган сатуучу сатып алуучу ишти туура эмес жүргүзгөндүгүн далилдөө укугунан ажыратылат.

 

425-статья. Товар сатып алуучудан алып коюлган учурда сатуучунун

жоопкерчилиги

 

Келишим аткарылганга чейин келип чыккан негиздер боюнча үчүнчү жактар сатып алуучудан товарды алып койгон учурда сатуучу сатып алуучуга ал тарткан чыгымдардын ордун толтурууга милдеттүү, буга сатып алуучу андай негиздер бар экендиги жөнүндө билген же билүүгө тийиш болгон учурлар кирбейт.

 

426-статья. Сатуучу товарды берүүдөн баш тартышынын кесепеттери

 

Эгерде сатуучу сатылган товарды сатып алуучуга берүүдөн баш тартса, сатып алуучу сатылган товар ага берилишин жана соода-сатык келишиминин аткарылышын создуктуруудан улам келтирилген зыяндын ордун толтурууну талап кылууга, же соода-сатык келишимин аткаруудан баш тартууга жана чыгымдын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

 

427-статья. Товарга тиешелүү нерселерди жана документтерди берүү милдетин аткарбай коюунун кесепеттери

 

Эгерде сатуучу мыйзамга, башка ченемдик укуктук актыларга же соода-сатык келишимине (418-статьянын 2-пункту) ылайык берүүгө тийиш болгон товарга тиешелүү нерселерди же документтерди сатып алуучуга бербесе же берүүдөн баш тартса, сатып алуучу алардын берилишинин ыңгайлуу мөөнөтүн дайындоого укуктуу.

Эгерде келишимде башкача каралбаса, сатуучу товарга тиешелүү нерселерди же документтерди көрсөтүлгөн мөөнөттө бербеген учурда сатып алуучу товардан жана акы төлөөдөн баш тартууга, ал эми аларга акы төлөнүп калган учурда төлөнгөн акча суммасы кайра кайтарылышын талап кылууга укуктуу.

 

428-статья. Товардын саны

 

1. Сатып алуучуга тиешелүү товардын саны соода-сатык келишиминин чен өлчөмүндө же акча түрүндө белгиленет. Товардын саны жөнүндөгү шарт аны аныктоонун тартибин келишимде белгилөө жолу менен макулдашылышы мүмкүн.

2. Эгерде соода-сатык келишими берилүүчү товардын санын аныктоого мүмкүндүк бербесе, келишим түзүлгөн жок деп эсептелет.

 

429-статья. Товардын саны жөнүндө келишимдин шарттарын бузуунун

кесепети

 

1. Эгерде сатуучу соода-сатык келишиминин шарттарын бузуу менен сатып алуучуга келишимде аныкталгандагыдан аз сандагы товарды берсе, эгерде келишимде башкача каралбаса, сатып алуучу жетпеген сандагы товарды талап кылууга, же берилген товардан жана ага акы төлөөдөн баш тартууга, ал эми товарга акы төлөнгөн болсо, төлөнгөн акча суммасын кайра кайтарууну талап кылууга укуктуу.

2. Эгерде сатуучу сатып алуучуга соода-сатык келишиминде көрсөтүлгөндөн ашык сандагы товарды берсе, сатып алуучу ушул Кодекстин 446-статьясынын 1-пунктунда каралган тартипте ушул жөнүндө сатуучуга кабарлоого милдеттүү. Эгерде келишимде башкача каралбаса, сатуучу сатып алуучунун билдирүүсүн алгандан кийин шарты келген мөөнөттө товардын тиешелүү бөлүгүн тескебесе, сатып алуучу бүт товарды кабыл алууга укуктуу.

3. Сатып алуучу соода-сатык келишиминде көрсөтүлгөндөн ашык сандагы товарды кабыл алган учурда (ушул статьянын 2-пункту), эгерде тараптардын макулдашуусунда башка баа белгиленбесе, кошумча кабыл алынган товар келишимге ылайык кабыл алынган товар үчүн аныкталган баа боюнча төлөнөт.

 

430-статья. Товардын ассортименти

 

1. Эгерде соода-сатык келишими боюнча түрү, модели, өлчөмү, түсү же башка белгилери (ассортименти) боюнча белгилүү катыштыктагы товарлар берилүүгө тийиш болсо, сатуучу сатып алуучуга тараптар макулдашкан ассортименттеги товарларды берүүгө тийиш.

2. Эгерде соода-сатык келишиминде ассортимент аныкталбаса жана келишимде аны аныктоо тартиби белгиленбесе, бирок милдеттенменин маңызынан сатып алуучуга товарлар ассортиментте берилүүгө тийиш экендиги келип чыкса, сатуучу келишим түзүлгөн учурда сатуучуга белгилүү болгон сатып алуучунун керектөөлөрүнө таянуу менен ассортименттеги товарларды сатып алуучуга берүүгө же келишимди аткаруудан баш тартууга укуктуу.

 

431-статья. Товардын ассортименти жөнүндөгү келишимдин шарттарын бузуунун кесепеттери

 

1. Сатуучу соода-сатык келишиминде каралган товарларды келишимге ылайык келбеген ассортиментте берсе, сатып алуучу аларды кабыл алуудан жана акы төлөөдөн баш тартууга, ал эми аларга акы төлөнгөн учурда төлөнгөн акча суммасын кайра кайтарууну талап кылууга укуктуу.

2. Эгерде сатуучу сатып алуучуга соода-сатык келишимине ылайык келген ассортименттеги товарлар менен катар, ассортимент жөнүндөгү шарттарды бузган товарларды берсе, сатып алуучу төмөнкүлөрдү тандап алууга укуктуу:

ассортимент жөнүндө шартка ылайык келген товарларды кабыл алууга жана калган товарлардан баш тартууга;

берилген бардык товарлардан баш тартууга;

ассортимент жөнүндө шартка ылайык келбеген товарлар келишимде каралган ассортименттеги товарлар менен алмаштырылышын талап кылууга;

берилген бардык товарларды кабыл алууга.

3. Ассортименти соода-сатык келишиминин шарттарына ылайык келбеген товарлардан баш тартылганда же ассортимент жөнүндө шартка ылайык келбеген товарларды алмаштыруу жөнүндө талап коюлганда, сатып алуучу ошондой эле ушул товарларга акы төлөөдөн баш тартууга, ал эми аларга акы төлөнгөн учурда төлөнгөн акча суммасын кайра кайтарууну талап кылууга укуктуу.

4. Эгерде сатып алуучу соода-сатык келишиминин ассортимент жөнүндө шартына ылайык келбеген товарларды алгандан кийин өзү товардан баш тарткандыгы жөнүндө сатуучуга ылайыктуу мөөнөттө билдирбесе, алар кабыл алынды деп эсептелет.

5. Эгерде сатып алуучу ассортименти соода-сатык келишимине ылайык келбеген товарлардан баш тартпаса, ал ушуларга сатуучу менен макулдашылган баа боюнча акы төлөйт. Сатуучу ыңгайы келген мөөнөттө бааны макулдашуу боюнча зарыл чара көрбөсө, сатып алуучу келишим түзүлгөн учурда салыштырмалуу кырдаалдарда ушундай товарлар үчүн демейде алынган баа боюнча товарларга акы төлөйт.

6. Эгерде соода-сатык келишиминде башкача каралбаса, ушул статьянын эрежелери колдонулат.

 

432-статья. Товардын сапаты

 

1. Сатуучу сатып алуучуга сапаты соода-сатык келишимине ылайык келген товарды берүүгө милдеттүү.

2. Келишимде товардын сапаты жөнүндө шарт болбогон учурда сатуучу сатып алуучуга мындай товар демейде колдонулган максатка жарактуу товарды берет.

Эгерде сатуучу соода-сатык келишимин түзүү учурунда сатып алуучу тарабынан товарды сатып алуунун конкреттүү максаттары жөнүндө маалымдар болсо, сатуучу сатып алуучуга ошол максатка ылайык пайдаланууга жарактуу товарды берүүгө милдеттүү.

3. Товарды үлгүсү жана (же) сыпаттамасы боюнча сатууда сатуучу сатып алуучуга үлгүгө жана (же) сыпаттамага ылайык келген товарды берүүгө милдеттүү.

4. Эгерде мыйзамда белгиленген тартипте сатылып жаткан товардын сапатына милдеттүү талаптар каралса, анда ишкердик кылган сатуучу сатып алуучуга ушул милдеттүү талаптарга ылайык товарларды берүүгө милдеттүү.

Сатуучу менен сатып алуучунун ортосундагы макулдашуу боюнча мыйзамда каралган тартипте белгиленген милдетүү талаптарга салыштырганда жогорку талаптарга ылайыктуу товар берилиши мүмкүн.

 

433-статья. Товардын сапатынын гарантиясы

 

1. Эгерде сатуучу сатып алуучуга берүүгө милдеттүү болгон товар аны берип жаткан учурда ушул Кодекстин 432-статьясында каралган талаптарга ылайык келишин аныктоонун башкача учуру соода-сатык келишиминде каралбаса, товар мындай талаптарга ылайык келүүгө тийиш жана ылайыгы келген мөөнөттө мындай түрдөгү товар демейде пайдаланылган максатка жарактуу болууга тийиш.

2. Соода-сатык келишиминде сатуучу товардын сапатынын гарантиясын бере тургандыгы каралган учурда, сатуучу сатып алуучуга келишимде белгиленген убакыттын (гарантия мөөнөтүнүн) ичинде ушул Кодекстин 432-статьясында каралган талапка ылайык келүүгө тийиш болгон товарды берүүгө милдеттүү.

3. Эгерде соода-сатык келишиминде башкача каралбаса, товардын сапатынын гарантиясы анын бөлүгүн түзгөн бардык нерселерге (комплект буюмдарга) да жайылтылат.

 

434-статья. Гарантия мөөнөтүн эсептөө

 

1. Эгерде соода-сатык келишиминде башкача каралбаса, гарантия мөөнөтү товар сатып алуучуга берилген учурдан тартып (420-статья) эсептелет.

2. Эгерде сатып алуучу сатуучуга байланыштуу болгон кырдаалдардан улам келишимде гарантия мөөнөтү белгиленген товарды пайдалануу мүмкүнчүлүгүнөн ажыраса, анда сатуучу тиешелүү кырдаалдарды жойгонго чейин гарантия мөөнөтү башталбайт.

Эгерде келишимде башкача каралбаса, гарантия мөөнөтү ушул Кодекстин 446-статьясында белгиленген тартипте сатуучуга товардын кемчиликтери жөнүндө кабарландырылган шартта товардан табылган кемчиликтердин айынан ал пайдаланылышы мүмкүн болбогон убакытка узартылат.

3. Эгерде соода-сатык келишиминде башкача каралбаса, комплект буюмдарына гарантия мөөнөтү негизги буюмдун гарантия мөөнөтүнө барабар болот жана негизги буюмдун гарантия мөөнөтү менен бирдей учурда өтө баштайт.

4. Эгерде соода-сатык келишиминде башкача каралбаса, гарантия мөөнөтүнүн ичинде кемчилиги табылган (439-статья) товардын (комплект буюмунун) ордуна сатуучу берген товарга (комплект буюмуна) алмаштырылган товарга белгиленгендей гарантия мөөнөтү белгиленет.

 

435-статья. Товардын жарактуулук мөөнөтү

 

1. Мыйзам, ченемдик укуктук актылар, мамлекеттик стандарттардын милдеттүү талаптары же башка милдеттүү эрежелер тарабынан мөөнөт аныкталышы мүмкүн, ал мөөнөт (жарактуулук мөөнөтү) өткөндөн кийин товар арналган багыты боюнча пайдаланууга жараксыз деп эсептелет.

2. Сатуучу жарактуулук мөөнөтү белгиленген товарды сатып алуучуга ал жарактуу мөөнөт аяктаганга чейин пайдалана алгыдай кылып берүүгө милдеттүү.

 

436-статья. Товардын жарактуулук мөөнөтүн эсептөө

 

Товардын жарактуулук мөөнөтү ал чыгарылган күндөн тартып товар пайдаланууга жарактуу болгон мезгил же убактысы жеткенге чейин товар жарактуу болгон дата менен аныкталат.

 

437-статья. Товардын сапатын текшерүү

 

1. Товардын сапатын текшерүү мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда, мамлекеттик стандарттардын милдеттүү талаптарында же соода-сатык келишиминде каралышы мүмкүн.

Товардын сапатын текшерүү тартиби мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда, мамлекеттик стандарттардын милдеттүү талаптарында же келишимде белгиленет. Текшерүү тартиби мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда, мамлекеттик стандарттардын милдеттүү талаптарында белгиленген учурда келишимде аныкталган товардын сапатын текшерүү тартиби ушул талаптарга ылайык келүүгө тийиш.

2. Эгерде товардын сапатын текшерүү тартиби ушул статьянын 1-пунктуна ылайык белгиленбесе, товардын сапатын текшерүү ишкер карым-катнаштын каада-салтына же соода-сатык келишими боюнча берилүүчү товарды текшерүүнүн демейде колдонулуучу башка шарттарына ылайык жүргүзүлөт.

3. Эгерде мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда, мамлекеттик стандарттардын милдеттүү талаптарында же соода-сатык келишиминде сатып алуучуга берилип жаткан товардын сапатын текшерүүгө сатуучунун милдети (сыноо, талдоо, карап чыгуу жана башкалар) каралса, сатуучу сатып алуучуга товардын сапаты текшерилгендигинин далилдерин көрсөтүүгө тийиш.

4. Товардын сапатын сатуучу, ошондой эле сатып алуучу тарабынан текшерүү тартиби, ошондой эле башка шарттары бирдей болууга тийиш.

 

438-статья. Сапаты начар товарды берүүнүн кесепеттери

 

1. Эгерде товардын кемчиликтерин сатуучу айтпаган болсо, сапаты начар товар берилген сатып алуучу өз каалоосу боюнча сатуучудан төмөнкүлөрдү талап кылууга акылуу:

сатып алуу баасын тиешелүү түрдө азайтууну;

товардын кемчиликтерин шарты келген мөөнөттө акысыз жоюуну;

товардын кемчиликтерин жоюуга өзүнүн кеткен чыгымдарынын ордун толтурууга.

2. Товардын сапатына талаптар олуттуу бузулган (жоюлбай турган кемчиликтер, ченемсиз чыгымга учурамайынча же убакыт коротмоюнча оңолбой турган кемчиликтер табылган же бир нече жолу табылган, же аларды жойгондон кийин кайра пайда болгон жана башка ушундай кемчиликтер чыккан) учурда сатып алуучу өз каалоосу боюнча төмөнкүлөргө укуктуу:

соода-сатык келишиминен баш тартууга жана товар үчүн төлөнгөн акча суммасын кайра кайтарууну талап кылууга;

сапаты начар товарды келишимге ылайык товарга алмаштырууну талап кылууга.

3. Товардын комплектине кирген бөлүгүнүн сапаты ойдогудай болбогон учурда (441-статья) сатып алуучу товардын ушул бөлүгүнө карата ушул статьянын 1- жана 2-статьяларында каралган укуктарды ишке ашырууга укуктуу.

4. Эгерде ушул Кодексте же башка мыйзамда башкача каралбаса, ушул статьяда каралган эрежелер колдонулат.

 

439-статья. Товардын сатуучу жооп бере турган кемчиликтери

 

1. Эгерде сатып алуучу товардын кемчиликтери ал сатып алуучуга берилгенге чейин келип чыккандыгын же ушул учурга чейин пайда болгон себептерден улам келип чыккандыгын далилдесе, товардын кемчиликтери үчүн сатуучу жооп берет.

2. Эгерде сатуучу товардын кемчиликтери ал сатып алуучуга берилгенден кийин сатып алуучу товарды пайдалануу же аны сактоо эрежелерин бузушунун же үчүнчү жактардын иш-аракетинин же колдон келбеген күч-аракеттин айынан келип чыккандыгын далилдебесе, сатуучу гарантия берген товар жагынан товардын кемчилиги үчүн сатуучу жооп берет.

 

440-статья. Берилген товардын кемчиликтерин табуу мөөнөтү

 

1. Эгерде мыйзамда же соода-сатык келишиминде башкача белгиленбесе, ушул статьяда белгиленген мөөнөттө товардын кемчиликтерин тапкан шартта, сатып алуучу алар менен байланышкан талаптарды коюуга укуктуу.

2. Эгерде товарга гарантия мөөнөтү же жарактуулук мөөнөтү коюлбаса, товардын кемчиликтери менен байланышкан талаптарды сатып алуучу сатылган товардын кемчиликтери ылайыктуу мөөнөттө, бирок товар сатып алуучуга берилген күндөн тартып эки жылдын ичинде же мыйзамда же соода-сатык келишиминде белгиленген кыйла узак мөөнөттүн ичинде табылган шартта коюшу мүмкүн. Почта аркылуу ташылуучу же жөнөтүлүүчү товардын кемчилигин табуу үчүн мөөнөт товар дайындалган жерине жеткирилген күндөн тартып эсептелет.

3. Эгерде товарга гарантия мөөнөтү коюлбаса, сатып алуучу гарантия мөөнөтүнүн ичинде товардын кемчилигин тапса, ал кемчилик менен байланышкан талаптарды коюуга укуктуу.

Соода-сатык келишиминде комплект буюмдарына негизги буюмдагыдан азыраак гарантия мөөнөтү коюлса, сатып алуучу негизги буюмга гарантия мөөнөтүнүн ичинде комплект буюмунун кемчиликтерин тапкан учурда алар менен байланышкан талаптарды коюуга укуктуу.

Эгерде келишимде комплект буюмуна негизги буюмдун гарантия мөөнөтүнөн узак гарантия мөөнөтү коюлуп, негизги буюмдун гарантия мөөнөтү бүткөн-бүтпөгөнүнө карабастан, комплект буюмунун гарантия мөөнөтүнүн ичинде анын кемчилиги табылса, сатып алуучу товардын кемчилиги менен байланышкан талаптарды коюуга укуктуу.

4. Эгерде товардын кемчилиги товардын жарактуулук мөөнөтүнүн ичинде табылса, сатып алуучу жарактуулук мөөнөтү коюлган товарга карата анын кемчилиги менен байланышкан талаптарды коюуга укуктуу.

5. Келишимде каралган гарантия мөөнөтү эки жылдан аз болгондо жана гарантия мөөнөтү аяктагандан кийин, бирок товар сатып алуучуга берилген күндөн тартып эки жылдын ичинде сатып алуучу товардын кемчилигин таап, товардын кемчилиги сатып алуучуга берилгенге чейин келип чыккандыгын же ушул учурга чейин пайда болгон себептерден улам келип чыкандыгын сатып алуучу далилдесе, сатуучу жооп берет.

 

441-статья. Товардын комплектүүлүгү

 

1. Сатуучу сатып алуучуга соода-сатык келишиминин комплектүүлүк жөнүндө шарттарына ылайык келген товарды берүүгө милдеттүү.

2. Соода-сатык келишиминде товардын комплектүүлүгү аныкталбаса, сатуучу сатып алуучуга комплектүүлүгү ишкер карым-катнаш каада-салты же демейде коюлуучу башка талаптар менен аныкталуучу товарды берүүгө милдеттүү.

 

442-статья. Товардын комплектиси

 

1. Эгерде соода-сатык келишиминде товарлардын белгилүү топтомун комплектиси (товардын комплектиси) менен берүүгө милдетүү экендиги каралса, комплектиге кирген бардык товарлар берилген учурдан тартып милдеттенме аткарылды деп эсептелет.

2. Эгерде соода-сатык келишиминде башкача каралбаса жана милдеттенменин маңызынан келип чыкпаса, сатуучу сатып алуучуга комплектиге кирген бардык товарларды бир учурда берүүгө милдеттүү.

 

443-статья. Комплектелбеген товарды берүүнүн кесепеттери

 

1. Комплектелбеген товар берилген учурда сатып алуучу өз каалоосу боюнча сатуучудан төмөнкүлөрдү талап кылууга укуктуу:

сатып алуу баасын тиешелүү түрдө азайтууну;

товарды шарты келген мөөнөттө жеткире комплектөөнү.

2. Эгерде сатуучу сатып алуучунун товарды жеткире комплектөө жөнүндө талабын учуру келген мөөнөттө аткарбаса, сатып алуучу өз каалоосу боюнча төмөнкүлөргө укуктуу:

комплектелбеген товарды комплектелген товарга алмаштырууну талап кылууга;

соода-сатык келишимин аткаруудан баш тартууга жана төлөнгөн акча суммасын кайра кайтарууну талап кылууга.

3. Эгерде соода-сатык келишиминде башкача каралбаса жана милдеттенменин маңызынан башкасы келип чыкпаса, ушул статьянын 1- жана 2-пункттарында каралган кесепеттер сатуучу сатып алуучуга товардын комплектисин берүү милдетин бузган (442-статья) учурда да колдонулат.

 

444-статья. Идиш жана таңгак

 

1. Эгерде соода-сатык келишиминде башкача каралбаса жана милдеттенменин маңызынан башкасы келип чыкпаса, өзүнүн мүнөзү боюнча идишке салууну жана (же) таңгактоону талап кылбаган товарларды кошпогондо, сатуучу сатып алуучуга товарды идишке салып жана (же) таңгактап берүүгө милдеттүү.

2. Эгерде соода-сатык келишиминде идишке жана таңгакка талаптар аныкталбаса, анда товар ушундай товар үчүн демейки ыкма менен, ал эми мындай болбогондо — ушундай товарды сактоонун жана ташуунун демейки шарттарында сакталышын камсыз кылган ыкма менен идишке салынууга жана (же) таңгакталууга тийиш.

3. Эгерде мыйзамда белгиленген тартипте идишке жана (же) таңгакка милдеттүү талап коюлса, анда ишкердик кылган сатуучу сатып алуучуга ушул талаптарга ылайыктуу идиштеги жана (же) таңгактагы товарды берүүгө милдеттүү.

 

445-статья. Товарды идишсиз жана (же) таңгаксыз же ойдогудай эмес идиште жана (же) таңгакта берүүнүн кесепеттери

 

1. Эгерде келишимден, милдеттенменин маңызынан же товардын мүнөзүнөн башкасы келип чыкпаса, идишке салынуучу жана (же) таңгакталуучу товар сатып алуучуга идишсиз жана (же) таңгаксыз же ойдогудай эмес идиште жана (же) таңгакта берилген учурда сатып алуучу сатуучудан товарды идишке салууну жана (же) таңгактоону талап кылууга же ойдогудай эмес идишти жана (же) таңгакты алмаштырууну талап кылууга укуктуу.

2. Ушул статьянын 1-пунктунда каралган учурларда сатып алуучу сатуучуга ушул пунктта көрсөтүлгөн талаптарды коюунун ордуна сапаты начар товарды берүүдөн (438-статья) келип чыккан талаптарды коюуга акылуу.

 

446-статья. Соода-сатык келишими ойдогудай эмес аткарылгандыгы жөнүндө сатуучуга кабарлоо

 

1. Соода-сатык келишиминин товардын саны, ассортименти, сапаты, комплектелиши, идиши жана (же) таңгагы жөнүндө шарттары бузулгандыгы тууралу сатып алуучу сатуучуга мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда же келишимде каралган мөөнөттө, ал эми мындай мөөнөт белгиленбесе, келишимдин тиешелүү шартынын бузулгандыгы товардын санына, мүнөзүнө жана арналышына негизденүү менен табылууга тийиш болгондон кийин шарты келген мөөнөттө кабарлоого милдеттүү.

2. Эгерде ушул статьянын 1-пунктунда каралган эреже аткарылбаса, сатып алуучунун эрежелерди аткарбай коюшу анын талаптарын канааттандыра албай калышына алып келе тургандыгын же сатуучу келишимдин шарттары бузулгандыгы жөнүндө өз учурунда кабардар болгондо тартышы мүмкүн болгонго салыштырганда ал өлчөмсүз чыгымга учурай тургандыгын далилдесе, сатуучу сатып алуучунун жетишпеген сандагы товарды ага берүү, соода-сатык келишиминин сапат же ассортимент тууралу шарттарына ылайык келбеген товарды алмаштыруу жөнүндө, товардын кемчиликтерин жоюу жөнүндө, товарды жеткире комплектөө жөнүндө же комплектелбеген товарды комплектүү товарга алмаштыруу жөнүндө, товарды идишке салуу жана (же) таңгактоо жөнүндө же товардын ойдогудай эмес идишин жана (же) таңгагын алмаштыруу жөнүндө талаптарын канааттандыруудан толугу менен же жарым-жартылай баш тартууга укуктуу.

3. Эгерде сатуучу сатып алуучуга берилген товарлар соода-сатык келишиминин шарттарына ылайык келбей тургандыгы жөнүндө билсе же билүүгө тийиш болсо, ал ушул статьянын 1-пунктунда каралган жоболорго таянууга укуксуз.

 

447-статья. Сатып алуучунун товарды кабыл алуу милдети

 

1. Сатып алуучу товарды алмаштырууну талап кылууга же соода-сатык келишимин аткаруудан баш тартууга укуктуу болгон учурларды кошпогондо, ал өзүнө берилген товарды кабыл алууга милдеттүү.

2. Эгерде мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда же соода-сатык келишиминде башкача каралбаса, сатып алуучу тиешелүү товардын берилишин жана алынышын камсыз кылуу үчүн өзү тараптан демейде коюлуучу талаптарга ылайык иш-аракетти жасоого милдеттүү.

3. Сатып алуучу мыйзамды, башка ченемдик укуктук актыларды же соода-сатык келишимин бузуу менен товарды кабыл албаса же кабыл алуудан баш тартса, сатуучу товарды алууну сатып алуучудан талап кылууга же келишимди аткаруудан баш тартууга укуктуу.

 

448-статья. Товардын баасын төлөөгө сатып алуучунун милдети

 

1. Сатып алуучу товарга соода-сатык келишиминде каралган баа боюнча, же эгерде келишимде баасы каралбаса же анын шарттарына таянуу менен аныкталышы мүмкүн болбосо, ушул Кодекстин 390-статьясындагы 3-пунктка ылайык аныкталган баа боюнча акы төлөөгө милдеттүү, ошондой эле мыйзамга, башка ченемдик укуктук актыларга, келишимге же акы төлөөнү жүзөгө ашыруу үчүн зарыл болгон демейде коюлучу талаптарга ылайык иш аракеттерди өз эсебинен жасоого милдеттүү.

2. Баа товардын салмагына жараша белгиленсе, эгерде соода-сатык келишиминде башкача каралбаса, ал таза салмак боюнча аныкталат.

3. Эгерде соода-сатык келишими товардын баасы анын баасын шарттаган көрсөткүчтөргө (өзүнө турган наркы, чыгымдар жана башкалар) жараша өзгөрө тургандыгын, бирок мында бааны кайра карап чыгуу ыкмасы аныкталбагандыгын караса, анда баа ушул көрсөткүчтөрдүн келишим түзүү учурундагы жана товарды берүү учурундагы катышына таянуу менен аныкталат. Сатуучу товарды берүү боюнча милдеттердин аткаруу мөөнөтүн өткөрүп жиберсе, ушул көрсөткүчтөрдүн келишим түзүлгөн учурдагы жана келишимде каралган товарды берүү учурундагы, ал эми ал келишимде каралбаса, ушул Кодекстин 304-статьясына ылайык аныкталган учурдагы катышына таянуу менен аныкталат.

Эгерде ушул Кодексте, башка ченемдик укуктук актыларда же келишимде башкача белгиленбесе жана милдеттеменин маңызынан башкасы келип чыкпаса, ушул пунктта каралган эрежелер колдонулат.

 

449-статья. Товарга акы төлөө

 

1. Эгерде ушул Кодексте, башка ченемдик укуктук актыларда же соода-сатык келишиминде башкача каралбаса, сатып алуучу товардын акысын сатуучу ага товарды түздөн-түз бергенге чейин же андан кийин төлөөгө милдеттүү.

2. Эгерде соода-сатык келишиминде товардын акысын төлөө мөөнөтүн узартуу каралбаса, сатуучуга сатып алуучу берилген товардын баасын толугу менен төлөөгө милдеттүү.

3. Эгерде сатып алуучу соода-сатык келишимине ылайык берилген товардын акысын өз учурунда төлөбөсө, сатуучу ушул Кодекстин 360-статьясына ылайык товардын акысын жана процентти төлөөнү талап кылууга укуктуу.

4. Эгерде сатып алуучу соода-сатык келишимин бузуу менен товарды кабыл алуудан же акысын төлөөдөн баш тартса, сатуучу өз каалоосу боюнча товардын акысынын төлөнүшүн талап кылууга же келишимди аткаруудан баш тартууга укуктуу.

5. Эгерде ченемдик укуктук актыларда же келигимде башкача каралбаса, сатуучу соода-сатык келишимине ылайык сатып алуучуга ал акысын төлөбөгөн товарларды гана эмес, башка товарларды да берүүгө милдеттүү болгон учурларда сатуучу мурда берилген бардык товарлардын акысы толук төлөнгөнгө чейин ушул товарларды берүүнү токтото турууга акылуу.

 

450-статья. Товарга алдын ала акы төлөө

 

1. Соода-сатык келишиминде сатуучу товарды толугу менен же жарым-жартылай бергенге чейин сатып алуучу товарга акы төлөй тургандыгы (алдын ала акы төлөө) каралса, сатып алуучу келишимде каралган мөөнөттө, ал эми ал келишимде каралбаса, ушул Кодекстин 305-статьясына ылайык аныкталган мөөнөттө акы төлөөгө тийиш.

2. Сатып алуучу товарга алдын ала акы төлөө милдетин аткарбаган учурда, сатуучу соода-сатык келишимин аткарууну токтото турууга же аткаруудан баш тартууга жана чыгымдын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу. Эгерде сатып алуучу жарым-жартылай акы төлөсө, анда сатуучу соода-сатык келишимин аткарууну токтото турууга же анын төлөнбөгөн тиешелүү бөлүгүн аткаруудан баш тартууга укуктуу.

3. Алдын ала акы суммасын алган сатуучу белгиленген мөөнөттө (419-статья) товарды берүү боюнча өз милдетин аткарбаса, сатып алуучу акы төлөнгөн товар берилишин же сатуучу бербеген товар үчүн алдын ала акы суммасы кайра кайтарылышын талап кылууга укуктуу.

4. Эгерде соода-сатык келишиминде башкача каралбаса, алдын ала акы суммасына ушул Кодекстин 360-статьясына ылайык товар берилүүгө тийиш болгон күндөн тартып товар сатып алуучуга берилген же ал төлөгөн сумма ага кайтарылып берилген күнгө чейин процент төлөнөт.

5. Соода-сатык келишиминде сатып алуучудан алдын ала акы суммасын алган күндөн тартып сатуучунун ушул суммага процент төлөө милдети каралышы мүмкүн.

 

451-статья. Кредитке сатылган товарга акы төлөө

 

1. Соода-сатык келишиминде товар сатып алуучуга берилгенден белгилүү убакыттан кийин ага акы төлөө каралса (товарды кредитке сатуу), сатып алуучу келишимде каралган мөөнөттө, ал эми келишимде ал каралбаса, ушул Кодекстин 305-статьясына ылайык аныкталган мөөнөттө акы төлөөгө тийиш.

2. Сатуучу товарды берүү боюнча милдетин аткарбаган учурда ушул Кодекстин 450-статьясынын 2-пунктунда каралган эрежелер колдонулат.

3. Товарды алган сатып алуучу ага акы төлөө боюнча соода-сатык келишиминде белгиленген мөөнөттө өз милдеттерин аткарбаса, сатуучу берилген товарга акы төлөнүшүн же акысы төлөнбөгөн товарлар кайра кайтарылышын талап кылууга укуктуу.

4. Эгерде ушул Кодексте же соода-сатык келишиминде башкача каралбаса, сатып алуучу берилген товарга акы төлөө боюнча милдетин келишимде белгиленген мөөнөттө аткарбаса, убактысы өткөрүлгөн суммага ушул Кодекстин 360-статьясына ылайык келишим боюнча товарга акы төлөнүүгө тийиш болгон күндөн тартып сатып алуучу товарга акы төлөгөн күнгө чейин процент төлөнүүгө тийиш.

5. Соода-сатык келишиминде сатуучу товарды берген күндөн тартып сатып алуучу товардын баасына ылайыктуу суммага процентти төлөө милдеттенмеси каралышы мүмкүн.

6. Эгерде соода-сатык келишиминде башкача каралбаса, товар сатып алуучуга берилген учурдан тартып жана ага акы төлөнгөнгө чейин кредитке берилген товар сатып алуучунун товарга акы төлөө боюнча милдеттенмесин аткарышын камсыз кылуу үчүн сатуучунун күрөөсүндө турат деп табылат.

 

452-статья. Товарга мөөнөтүн узартуу менен акы төлөө

 

1. Товарды кредитке сатуу жөнүндө келишимде товарга мөөнөтүн узартуу менен акы төлөө каралышы мүмкүн.

Эгерде акы төлөөнү узартуу жөнүндө шарт менен товарды кредитке сатуу тууралу келишимде соода-сатык келишиминин башка олуттуу шарттары менен катар товардын баасы, төлөмдүн тартиби, мөөнөтү жана өлчөмү көрсөтүлсө, ал келишим түзүлдү деп эсептелет.

2. Эгерде келишимде башкача каралбаса, сатып алуучу мөөнөтүн узартуу менен сатылган жана өзүнө берилген товар үчүн кезектеги төлөмдү келишимде белгиленген мөөнөттө төлөбөсө, сатуучу келишимди аткаруудан баш тартууга жана сатылган товардын кайра кайтарылышын талап кылууга укуктуу, буга сатып алуучудан алынган төлөмдөрдүн суммасы товардын жарым баасынан ашкан учурлар кирбейт.

3. Акы төлөөнү узартуу жөнүндө шарт менен товарды кредитке сатуу тууралу келишимге ушул Кодекстин 451-статьясындагы 2, 4, 5- жана 6-пункттарында каралган эрежелер колдонулат.

 

453-статья. Товарды камсыздандыруу

 

1. Соода-сатык келишиминде сатуучунун же сатып алуучунун товарды камсыздандыруу милдети каралышы мүмкүн.

2. Товарды камсыздандырууга милдеттүү тарап келишимдин шарттарына ылайык камсыздандырбаса, экинчи тарап товарды камсыздандырууга жана камсыздандырууга кеткен чыгымдан ордун толтурууну милдеткер тараптан талап кылууга же келишимди аткаруудан баш тартууга укуктуу.

 

454-статья. Сатуучунун менчик укугунун сакталышы

 

1. Эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, же товардын эмнеге арналышынан же касиетинен башкасы келип чыкпаса, соода-сатык келишиминде сатып алуучуга берилген товарга менчик укугу товарга акы төлөнгөнгө же башка кырдаал келип чыкканга чейин сатуучуда сактала тургандыгы каралган учурда, сатып алуучу менчик укугу өзүнө өткөнгө чейин товарды ээликтен ажыратууга же аны башкача түрдө тескөөгө укуксуз.

2. Эгерде келишимде башкача каралбаса, берилген товарга келишимде каралган мөөнөттө акы төлөнбөсө же менчиктөө укугу сатып алуучуга өтө турган башка кырдаалдар келип чыкпаса, сатуучу товарды өзүнө кайтарып берүүнү сатып алуучудан талап кылууга акылуу.

 

2-§. Чекене соода-сатык

 

455-статья. Чекене соода-сатык келишими

 

1. Чекене соода-сатык келишими боюнча товарды чекене сатуу боюнча ишкердик кылган сатуучу ишкердик менен байланышпаган, демейде жеке, үй-бүлөдө, үйдө же башкача пайдаланууга арналган товарды сатып алуучуга берүүгө милдеттенет.

2. Чекене соода-сатык келишими ачык келишим болуп саналат (386-статья).

3. Ушул Кодекс менен жөнгө салынбаган, граждан катышкан чекене соода-сатык келишими боюнча мамилелерге карата керектөөчүнүн укугун коргоо жөнүндө мыйзамдар же аларга ылайык кабыл алынган башка ченемдик укуктук актылар колдонулат.

 

456-статья. Чекене соода-сатык келишиминин формасы

 

Эгерде мыйзамда же чекене соода-сатык келишиминде, анын ичинде сатып алуучу кошулган формулярлардын же башка стандарттык формалардын шартында башкача каралбаса, сатуучу сатып алуучуга кассалык же товардык чекти же товарга акы төлөнгөндүгүн ырастаган башка документти берген учурдан тартып чекене соода-сатык келишими ойдогудай формада түзүлдү деп эсептелет. Сатып алуучуда көрсөтүлгөн документтердин болбой калышы аны келишим түзүлгөндүгүн жана анын шарттарын ырастаган күбө билдирмелерге таянуу мүмкүнчүлүгүнөн ажыратпайт.

 

457-статья. Товардын ачык оферти

 

1. Эгерде товарды айрым чөйрөдөгү адамдарга кайрылуу менен рекламада, каталогдо жана товардын сыпаттамаларында сунуш кылуу чекене соода-сатык келишиминин бардык олуттуу шарттарын камтыса, ал ачык оферта деп табылат (398-статьянын 2-пункту).

2. Сатуучу тиешелүү товарлар сатууга арналбагандыгын ачык аныктаган учурларды кошпогондо, сатылуучу жерге (текчелерге, витринага жана башкаларга) коюу, товар сатылуучу жерге (текчелерге, витринага жана башкаларга) коюу, товар сатылуучу жерде алардын үлгүлөрүн көрсөтүү жана алар жөнүндө маалыматтарды (товарлардын сыпаттамалары, каталогдору, фотосүрөттөрү жана башкалар) сунуш кылуу баасы жана чекене соода-сатык келишиминин башка олуттуу шарттарына карабастан ачык оферта деп табылат.

 

458-статья. Сатып алуучуга товар жөнүндө маалымат берүү

 

1. Сатуучу сатып алуучуга мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда белгиленген жана чекене соодада сатууга коюлган товар жөнүндөгү маалыматтын мазмунуна жана аны берүү ыкмасына коюлуучу талаптарга жооп берүүчү тийиштүү зарыл жана ишенимдүү маалыматты берүүгө милдеттүү.

2. Эгерде төмөнкүлөр товардын мүнөзүнөн улам мүмкүн болбосо жана чекене соодада кабыл алынган эрежелерге карама-каршы келбесе, сатып алуучу чекене соода-сатык келишими түзүлгөнгө чейин аны карап чыгууга, өзүнүн катышуусунда товардын касиеттерин же анын пайдаланылышын текшерүү жүргүзүлүшүн талап кылууга укуктуу.

3. Эгерде сатып алуучуга товар жөнүндө ушул статьянын 1- жана 2-пункттарында көрсөтүлгөн товар жөнүндө маалыматты товар сатылган жерде тез арада алууга мүмкүн болбосо, ал чекене соода-сатык келишимин түзүүдөн негизсиз четтешинен улам (406-статьянын 4-пункту) келип чыккан зыяндын ордун толтурууну сатуучудан талап кылууга, ал эми келишим түзүлгөн болсо, келишимди аткаруудан ыңгайы келген мөөнөттө баш тартууга, товарга төлөнгөн сумма кайра кайтарылышын же башка зыяндын орду толтурулушун талап кылууга укуктуу.

4. Товар жөнүндө тиешелүү маалыматты алуу жагынан сатып алуучуга мүмкүндүк бербеген сатуучу сатып алуучуга товарды бергенден кийин кемчилик келип чыкса, сатып алуучу ушулар анда ушундай маалымат жок болгондугуна байланыштуу келип чыккандыгын далилдесе, сатуучу товардын кемчилиги үчүн да жоопкерчилик тартат.

 

459-статья. Сатып алуучу белгилүү мөөнөттө товарды кабыл ала тургандыгы жөнүндөгү шарт менен товарды сатуу

 

1. Чекене соода-сатык келишими сатып алуучу товарды келишимде белгиленген мөөнөттө кабыл алына тургандыгы жана ал мезгилде башка сатып алуучуга берилбей тургандыгы жөнүндөгү шарт менен түзүлүшү мүмкүн.

2. Эгерде чекене соода-сатык келишиминде башкача каралбаса, сатып алуучунун келишимде белгиленген мөөнөттө товарды кабыл алуу үчүн келбей коюшу же башка зарыл иш-аракетти аткарбай коюшу сатуучу тарабынан келишимди аткаруудан баш тарткандык катары каралат.

3. Эгерде мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда же келишимде башкача каралбаса, келишимде белгиленген мөөнөттө сатып алуучуга товарды берүүнү камсыз кылуу боюнча сатуучунун кошумча чыгымдары товардын баасына кошулат.

 

460-статья. Товарларды үлгүлөр боюнча сатуу

 

1. Чекене соода-сатык келишими сатып алуучу сатуучу сунуш кылган товар үлгүлөрү (анын сыпаттамасы, каталогу жана башкалар) боюнча түзүлүшү мүмкүн.

2. Эгерде мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда же чекене соода-сатык келишиминде үлгү боюнча башкача каралбаса, мындай келишим товар келишимде көрсөтүлгөн жерге жеткирилген учурдан тартып, эгерде товарды берүүчү жер аныкталбаса, товар граждан жашаган жерге же юридикалык жак турган жерге жеткирилген учурдан тартып аткарылды деп эсептелет.

3. Келишимди аткаруу боюнча иш-аракеттерди жасоого байланыштуу тарткан зарыл чыгымдардын ордун сатуучуга толтуруп берген шартта сатып алуучу товар берилгенге чейин чекене соода-сатык келишимин аткаруудан баш тартууга укуктуу.

 

461-статья. Автоматтарды пайдалануу менен товарларды сатуу

 

1. Товарлар автоматтарды пайдалануу менен сатылган учурда автоматтын ээси сатуучу жөнүндө маалыматты сатып алуучуларга жеткирүүгө милдеттүү, ал сатуучунун аталышы (фирмалык аталышы), ал турган жер, ишинин режими, ошондой эле товарды алуу үчүн сатып алуучу жасашы зарыл болгон иш аракеттер жөнүндө маалыматтарды автоматка жайгаштыруу же сатып алуучуларга башкача ыкма аркылуу берүү жолу менен жүзөгө ашырылат.

2. Автоматтарды пайдалануу менен чекене соода-сатык келишими сатып алуучу товарды алуу үчүн зарыл иш-аракеттерди жасаган учурдан тартып түзүлдү деп эсептелет.

3. Эгерде сатып алуучуга акысы төлөнгөн товар берилбесе, сатуучу сатып алуучунун талабы боюнча тез арада ага товарды берүүгө же ал төлөгөн сумманы кайра кайтарууга милдеттүү.

4. Эгерде милдеттенменин маңызынан башкасы келип чыкпаса, автомат акчаны майдалоо, акы төлөө белгилерин алуу же валютаны алмашуу үчүн пайдаланылган учурда чекене соода-сатык жөнүндө эрежелери колдонулат.

 

462-статья. Товарларды сатып алуучуга жеткирүү шарты менен сатуу

 

1. Чекене соода-сатык келишими сатып алуучуга товарды жеткирүү шарты менен түзүлгөн учурда, сатуучу товарды келишимде белгиленген мөөнөттө сатып алуучу көрсөткөн жерге, ал эми сатып алуучу товар жеткирилчү жерди көрсөтпөсө, сатып алуучу болуп саналган граждан жашаган жерине же юридикалык жактын турган жерине жеткирүүгө милдеттүү.

2. Эгерде мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда же келишимде башкача каралбаса, же милдеттенменин маңызынан башкасы келип чыкпаса, чекене соода-сатык келишими товар сатып алуучуга, ал эми ал жокто келишим түзүлгөндүгү жөнүндө же товар жеткирүүнүн жазылгандыгы жөнүндө күбөлөгөн квитанцияны же башка документти көрсөткөн ар кандай жакка тапшырылган учурдан тартып аткарылды деп эсептелет.

3. Келишимде сатып алуучуга товарды тапшыруу үчүн аны жеткирүү убактысы аныкталбаса, сатып алуучунун талабы алынгандан кийин товар шарты келген мөөнөттө жеткирилүүгө тийиш.

 

463-статья. Акысын кийин алуу менен сатуу келишими

 

Келишимде товарга менчик укугу сатып алуучуга өткөнгө чейин (454-статья) ал өзүнө берилген товарды жалдоочу (арендалоочу) болуп санала тургандыгы каралышы мүмкүн (жалдоо-сатуу келишими).

Эгерде келишимде башкача каралбаса, сатып алуучу товардын наркын толук төлөгөн учурдан тартып товардын менчик ээси болуп калат.

 

464-статья. Товардын баасы жана ага акы төлөө

 

1. Эгерде мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда башкача каралбаса же милдеттенменин маңызынан башкача келип чыкпаса, сатып алуучу чекене соода-сатык келишими түзүлгөн учурда сатуучу жарыялаган баа боюнча товарга акы төлөөгө милдеттүү.

2. Эгерде тараптардын макулдашуусунда башкача каралбаса, чекене соода-сатык келишиминде товарга алдын ала акы төлөө каралса (450-статья), сатып алуучу келишимде белгиленген мөөнөттө товарга акы төлөбөй коюшу сатып алуучу келишимди аткаруудан баш тартты деп табылат.

3. Товарды кредит боюнча чекене соода-сатык келишимдерине, анын ичинде сатып алуучу товарларга мөөнөтүн узартуу менен акы төлөө шарты бар келишимдерге ушул Кодекстин 451-статьясындагы 4-пунктта каралган эрежелер колдонулбайт.

4. Сатып алуучу товардын акысын төлөө мөөнөтүн узартуу келишиминде белгиленген мезгил ичинде каалаган учурда товардын акысын толук төлөөгө укуктуу.

 

465-статья. Товар алмашуу

 

1. Сатып алуучу азык-түлүк эмес товар өзүнө берилген учурдан тартып, эгерде сатуучу кыйла узак мөөнөттү жарыялабаса, он төрт күндүн ичинде сатып алынган товарды сатып алынган жерде жана сатуучу жарыялаган башка жерде башка өлчөмдөгү, формадагы, габариттеги, фасондогу, түстөгү же комплектеги ушундай товарга алмашууга укуктуу, мында баасында айырма келип чыкса, сатуучу менен зарыл болгон кайра эсептөөнү жүргүзөт.

Сатуучуда алмаштыруу үчүн зарыл товар жок болгон учурда сатып алуучу сатып алган товарды сатуучуга кайра кайтарып берүүгө жана ал үчүн төлөнгөн акча суммасын алууга укуктуу.

Эгерде товар колдонулбаган болсо, анын керектөө сапаттары сакталса жана аны ошол сатуучудан сатып алгандыгынын далили бар болсо, сатып алуучунун товарды алмаштыруу жөнүндө же кайра кайтаруу жөнүндө талабы канааттандырылууга тийиш.

2. Ушул статьяда көрсөтүлгөн негиздер боюнча алмаштырылбаган же кайра кайтарылбаган товарлардын тизмеси мыйзамда же башка ченемдик укуктук актыларда белгиленген тартипте аныкталат.

 

466-статья. Сатып алуучунун ага сапаты начар товар сатылган

учурдагы укуктары

 

1. Эгерде сатуучу кемчиликтерин айтпаган сапаты начар товар сатып алуучуга сатылса, ал өз каалоосу боюнча төмөнкүлөрдү талап кылууга укуктуу:

сапаты начар товарды сапаты ойдогудай товарга алмаштырууну;

сатып алуу баасын тиешелүү өлчөмгө азайтууну;

товардын кемчиликтерин тез арада акысыз жоюуну;

товардын кемчиликтерин жоюуга кеткен чыгымдын ордун толтурууну.

2. Товардын касиети анын кемчиликтерин жоюуга мүмкүндүк бербеген товардын (азык-түлүк товарлары, турмуш-тиричилик химия товарлары ж.б. у.с.) кемчиликтери табылган учурда сатып алуучу өз каалоосу боюнча мындай товарды ойдогудай сапаттагы товар менен алмаштырууну же сатып алуу баасын тиешелүү өлчөмдө азайтууну талап кылууга укуктуу.

3. Ушул статьянын 1- жана 2-пункттарында көрсөтүлгөн талаптарды коюунун ордуна сатып алуучу сапатты начар товарды сатуучуга кайтарып берип, чекене соода-сатык келишимин аткаруудан баш тартууга жана товар үчүн төлөнгөн акча суммасын кайра кайтарып берүүнү талап кылууга укуктуу.

Товар үчүн төлөнгөн акча суммасын сатып алуучуга кайра кайтарып берүүдө сатуучу андан товарды толугу менен же жарым жартылай пайдалануудан, ал товардык көрүнүшүн жоготуудан же башка ушундай кырдаалдардан улам товардын наркы азайган сумманы кармап калууга укуксуз.

 

467-статья. Товарды алмаштырууда, сатып алуу баасын азайтууда жана сапаты начар товарды кайра кайтарып берүүдө баадагы айырманын ордун толтуруу

 

1. Сапаты начар товарды чекене соода-сатык келишимине ылайык келген сапаттагы товарга алмаштырууда сатуучу келишимде белгиленген товардын баасы менен товарды алмаштыруу же сот тарабынан аны алмаштыруу жөнүндө чечим чыгарылган учурда товардын баасынын ортосундагы айырманын ордун толтурууну талап кылууга укуксуз.

2. Сапаты начар товарды ошого окшош, бирок өлчөмү, фасону, сорту же башка белгилери боюнча башкача ойдогудай сапаттагы товарга алмаштырууда алмаштырылып жаткан товардын алмаштыруу учурундагы баасы менен сапаты начар товардын ордуна берилүүчү товардын баасынын ортосундагы айырманын орду толтурулууга тийиш.

Эгерде сатуучу сатып алуучунун талабын канааттандырбаса, алмаштырылып жаткан товардын баасы жана анын ордуна берилип жаткан товардын баасы сот товарды алмаштыруу жөнүндө чечим чыгарган учурга карата аныкталат.

3. Сапаты начар товардын сатып алуу баасын тиешелүү өлчөмгө азайтуу жөнүндө талап коюлган учурда бааны азайтуу жөнүндө талап коюлган учурдагы товардын баасы, ал эми сатып алуучунун талабы канааттандырылбаса — сот бааны тиешелүү өлчөмгө азайтуу жөнүндө чечим чыгарган учурдагы баасы эске алынат.

4. Сатуучуга сапаты начар товарды кайтарып берүүдө сатып алуучу чекене соода-сатык келишиминде белгиленген товардын баасы менен анын талабы ыктыярдуу түрдө канаттандырылган учурдагы тиешелүү товардын баасынын, эгерде талап ыктыярдуу түрдө канааттандырылбаса, сот чечим чыгарган учурдагы баанын ортосундагы айырманын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

 

468-статья. Сатуучунун жоопкерчилиги жана милдетти иш жүзүндө

аткаруу

 

Сатуучу чекене соода-сатык келишими боюнча милдеттенмени аткарбаган учурда чыгымдын ордун толтуруу жана неустойканы төлөө сатуучуну милдеттенмени иш жүзүндө аткаруудан бошотпойт.

 

3-§. Товарларды берүү

 

469-статья. Товарды берүү келишими

 

Товарды берүү келишими боюнча ишкердик кылган сатуучу-товар берүүчү ишкерликке пайдалануу үчүн же жеке, үй-бүлөлүк, үйдө жана башкача ушундай пайдалануу менен байланышпаган башка максат үчүн товарды шартташкан мөөнөттө же өзү чыгарган же сатып алган мөөнөттө сатып алуучуга берүүгө милдеттенет.

 

470-статья. Товарды берүү келишими күчүндө болгон мөөнөт

 

1. Товарды берүү келишими бир жылга, бир жылдан ашык мөөнөткө (узак мөөнөттүү келишим) же тараптардын макулдашуусунда каралган башка мөөнөткө түзүлүшү мүмкүн.

Эгерде келишимде анын күчүндө болгон мөөнөтү аныкталбаса, келишим бир жылга түзүлдү деп табылат.

2. Эгерде товар берүүнүн узак мөөнөттүү келишиминде берилүүчү товардын саны же келишимдин башка шарттары бир жылга же андан аз мөөнөткө аныкталса, келишимде тараптар ушул шарттарды кийинки мезгилдерге келишим күчүнө болгон мөөнөтү аяктоочу мөөнөткө чейин макулдашуусунун тартиби белгиленүүгө тийиш. Мындай тартип келишимде жок учурда келишим тиешелүү түрдө бир жылга же келишимдин шарты макулдашылган мөөнөткө түзүлдү деп табылат.

3. Узак мөөнөттүү келишимдин тараптарынын бири берилүүчү товарлардын санын же келишимдин башка шарттарын келишимде белгиленген тартипте кийинки мезгилге макулдашуудан баш тартса же четтесе, экинчи тарап тиешелүү мезгилге товарды берүүнүн шарттарын аныктоо жөнүндө же товарды берүү келшимин бузуу жөнүндөгү талап менен сотко кайрылууга укуктуу.

 

471-статья. Товар берүү келишимин түзүүдө пикир келишпестиктерди жөнгө салуу

 

1. Товар берүү келишимин түзүүдө тараптардын ортосунда келишимдин айрым шарттары боюнча пикир келишпестиктер келип чыкса, келишим түзүүнү сунуш кылган жана экинчи тараптан ушул шарттарды макулдашуу жөнүндө сунуш алган тарап, эгерде мыйзамда башка мөөнөт белгиленбесе же тараптар аны макулдашпаса, ушул сунушту алган күндөн тартып 30 күндүн ичинде келишимдин тиешелүү шарттарын макулдашуу боюнча чара көрүүгө же аны түзүүдөн баш тарткандыгы жөнүндө экинчи тарапка кат жүзүндө билдирүүгө тийиш.

2. Келишимдин тиешелүү шарттары боюнча сунуш алган, бирок товар берүү келишиминин шарттарын макулдашуу боюнча чара көрбөгөн жана келишим түзүүдөн баш тарткандыгы жөнүндө экинчи тарапка ушул статьянын 1-пунктунда каралган мөөнөттө билдирбеген тарап келишимдин шарттарын макулдашуудан четтөөдөн улам келип чыккан зыяндын ордун толтурууга милдеттүү.

 

472-статья. Товарды берүү мезгили

 

1. Эгерде мыйзамдан, башка ченемдик укуктук актылардан, милдеттенменин маңызынан же ишкер жүгүртүү салттарынан башкача келип чыкпаса жана тараптар товарларды келишим колдонулган мөөнөттүн ичинде айрым партиялар менен берүүнү караса жана айрым партияларды берүүнүн мөөнөтү (берүү мезгилдери) анда аныкталбаса, анда товарлар бирдей өлчөмдөгү партиялар менен ай сайын берилип турууга тийиш.

2. Товарды берүү мезгилин аныктоо менен катар товар берүү келишиминде товарды берүүнүн графиги (декадалык, суткалык, сааттык ж.б.) белгилениши мүмкүн.

3. Товарларды мөөнөтүнөн мурда берүү сатып алуучунун макулдугу менен жүргүзүлүшү мүмкүн. Мөөнөтүнөн мурда берилген жана сатып алуучу тарабынан кабыл алынган товарлар кийинки мезгилде берилүүчү товарлардын санына кошуп эсептелет.

 

473-статья. Товарды берүү тартиби

 

1. Товарды берүү сатуучунун товар берүү келишиминин тарабы болуп саналган сатып алуучуга же ал келишимде сатып алуучу катары көрсөтүлгөн жакка товарды жүктөп берүүсү (өткөрүп берүүсү) аркылуу жүзөгө ашырылат.

2. Товарды берүү келишиминде алуучуларга товарды жүктөп берүү (өткөрүп берүү) жөнүндө көрсөтмө (жүктөп берүү разнарядкасы) берүүгө карата сатып алуучунун укугу каралса, сатуучу жүктөп берүү разнарядкасында көрсөтүлгөн алуучулар берилүүчү товарды жүктөп берет (өткөрүп берет).

Жүктөп берүү разнарядкасынын мазмуну жана товар алуучу аны берүүчүгө жиберишинин мөөнөтү келишимде белгиленет. Эгерде жүктөп берүү разнарядкасын жөнөтүү мөөнөтү келишимде каралбаса, ал товарды берүү мөөнөтү жеткенге чейин отуз күндөн кечиктирбестен товар берүүчүгө жиберилүүгө тийиш.

3. Эгерде товар берүү келишиминде башкача каралбаса, алуучунун жүктөп берүү разнарядкасын белгиленген мөөнөттө бербей коюушу товар берүүчүгө товар берүү келишимин аткаруудан баш тартуу укугун берет.

 

474-статья. Товарды жеткирүү

 

Товарды жеткирүү берүүчүнүн аларды товар берүү келишиминде каралган шарттарда жана келишимден аныкталган транспортко жүктөп берүүсү аркылуу жүзөгө ашырылат.

Эгерде мыйзамдан, башка ченемдик укуктук актылардан, милдеттенменин маңызынан же ишкер жүгүртүү салттарынан башкача келип чыкпаса жана келишимде товарды жеткирүү кандай түрдөгү транспорт менен же кандай шарттарда жүзөгө ашырыла тургандыгы белгиленбесе, транспорттун түрүн тандоо же товарды жеткирүү шарттарын аныктоо укугу берүүчүгө таандык болот.

 

475-статья. Товарды кем берүүнүн ордун толтуруу

 

1. Эгерде келишимде башкача каралбаса, товар берүүнүн айрым мезгилинде товарды кем берүүгө жол берген берүүчү товар берүү келишими күчүндө болгон мөөнөттүн ичинде кийинки мезгилде (мезгилдерде) кем берилген сандагы товардын ордун толтурууга милдеттүү.

2. Эгерде келишимде башкача каралбаса, узак мөөнөттүү келишим боюнча товар берүүнүн айрым мезгилинде товар берүүчү кем берген сандагы товардын орду товардын кем берилишине жол берилген ошол эле жылдын ичинде андан кийинки мезгилде (мезгилдерде) толтурулууга тийиш.

3. Эгерде келишимде башкача каралбаса, товар берүүчү товарларды товар берүү келишиминде же сатып алуучунун жүктөө разнарядкасында көрсөтүлгөн бир нече алуучуларга жөнөткөн учурда, бир алуучуга келишимде же жүктөө разнарядкасында каралгандан көп санда берилген товарлар башка алуучуларга кем берүүнүн ордун жабууга эсептелбейт.

4. Эгерде келишимде башкача каралбаса, сатып алуучу товар берүүчүгө билдирүү менен берүү убактысы өтүп кеткен товарларды кабыл алуудан баш тартууга укуктуу. Билдирүүнү товар берүүчү алганга чейин берилген товарларды сатып алуучу кабыл алып, акысын төлөп берүүгө тийиш.

 

476-статья. Товарды кем берүүнүн ордун толтуруудагы товардын

ассортименти

 

1. Кем берилип калса орду толтурулууга тийиш болгон товарлардын ассортименти тараптардын макулдашуусу менен аныкталат. Мындай макулдашуу жок болсо, товар берүүчү кем берилген товарлардын ордун мындай кем берүү жол берилген мезгил үчүн белгиленген ассортиментте толтурууга тийиш.

2. Бир эле аталыштагы товарларды товар берүү келишиминде каралгандан көп санда берүү ошол эле ассортиментке кирген башка аталыштагы кем берилген товарлардын ордун толтурууга эсептелбейт жана анын орду толтурулууга тийиш, буга ушундайча берүү сатып алуучунун алдын ала кат жүзүндөгү макулдугу менен жүргүзүлгөн учур кирбейт.

 

477-статья. Сатып алуучунун товарларды кабыл алышы

 

1. Сатып алуучу (алуучу) товар берүү келишимине ылайык берилген товарлардын кабыл алынышын камсыз кылуучу бардык зарыл иш-аракеттерди жасоого милдеттүү.

2. Сатып алуучу (алуучу) кабыл алган товарларды мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда, товар берүү келишиминде же ишкер жүгүртүү салтында белгиленген мөөнөттө карап көрүүгө тийиш.

Сатып алуучу (алуучу) ушул эле мөөнөттө мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда, товар берүү келишиминде же ишкер жүгүртүү салтында белгиленген тартипте товарлардын санын жана сапатын текшерүүгө жана байкалган төп келбестиктер же товарлардын кемчиликтери жөнүндө товар берүүчүгө тез арада кат жүзүндө билдирүүгө милдеттүү.

3. Берилген товарларды транспорт уюмунан алган учурда сатып алуучу (алуучу) товарлар транспорттук жана коштогон документтерде көрсөтүлгөн маалыматтарга төп келе тургандыгын же жоктугун текшерүүгө, ошондой эле мыйзамда каралган транспорттун ишин жөнгө салуучу эрежелерди сактоо менен ушул товарларды транспорт уюмунан кабыл алууга милдеттүү.

 

478-статья. Сатып алуучу кабыл албаган товарды жооптуу сактоо

 

1. Сатып алуучу (алуучу) мыйзамга, башка ченемдик укуктук актыларга же товар берүү келишимине ылайык товар берүүчү берип жиберген товардан баш тартканда, ал ушул товардын сакталышын (жооптуу сактоо) камсыз кылууга жана тез арада товар берүүчүгө маалымдоого милдеттүү.

2. Товар берүүчү сатып алуучу (алуучу) жооптуу сактоого кабыл алган товарды ташып кетүүгө же аны шарты келген мөөнөттө тескөөгө милдеттүү.

Эгерде товар берүүчү ушул мөөнөттө товарды тескебесе, сатып алуучу товарды сатууга же аны товар берүүчүгө кайра кайтарууга укуктуу.

3. Сатып алуучунун товарды жооптуу сактоого кабыл алууга, товарды сатууга же аны сатуучуга кайра кайтарууга байланыштуу тарткан зарыл чыгымдарынын ордун товар берүүчү толтурат.

Мында товарды сатуудан алынган каражат сатып алуучуга тиешелүү бөлүгүн алып коюу менен товар берүүчүгө берилет.

4. Сатып алуучу мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда же келишимде белгиленген негиздер болбостон, товар берүүчүдөн товарды кабыл албаса, же аны кабыл алуудан баш тартса, товар берүүчү сатып алуучудан товардын акысын төлөөнү талап кылууга укуктуу.

 

479-статья. Товарларды тандоо

 

1. Эгерде мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда башкача каралбаса же милдеттенменин маңызынан башкасы келип чыкпаса жана товар берүү келишиминде сатып алуучу (алуучу) товарларды товар берүүчү турган жерде ала тургандыгы (товарларды тандоо) каралса, сатып алуучу берилип жаткан товарларды алар берилген жеринде карап чыгууга милдеттүү.

2. Сатып алуучу (алуучу) товарды товар берүү келишиминде каралган мөөнөттө, ал эми андай мөөнөт жок болсо, товар даяр экендиги жөнүндө товар берүүчүнүн билдирүүсүн алгандан кийин шарты келген мөөнөттө тандоого тийиш.

3. Сатып алуучунун (алуучунун) товарларды товар берүү келишиминде белгиленген мөөнөттө, ал эми андай мөөнөт жокто товар даяр экендиги жөнүндө товар берүүчүнүн билдирүүсүн алгандан кийин шарты келген мөөнөттө тандабай коюшу товар берүүчүгө келишимди аткаруудан баш тартууга же сатып алуучудан (алуучудан) товардын акысын төлөөнү талап кылууга укук берет.

 

480-статья. Берилген товарлар үчүн эсептешүү

 

1. Сатып алуучу берилген товарлар үчүн товар берүү келишиминде каралган эсептешүү тартибин жана формасын сактоо менен акы төлөйт. Эгерде тараптардын макулдашуусунда эсептешүүнүн тартиби менен формасы аныкталбаса, анда эсептешүүлөр акы төлөө тапшырмалары аркылуу жүзөгө ашырылат.

2. Эгерде товар берүү келишиминде товарларга акыны товар алуучу (акы төлөөчү) төлөй тургандыгы каралса жана сатып алуучу акы төлөөдөн баш тартса же келишимде белгиленген мөөнөттө товарга акы төлөбөсө, товар берүүчү сатып алуучудан берилген товарлардын акысын төлөөнү талап кылууга укуктуу.

3. Эгерде келишимде башкача белгиленбесе, товар берүү келишиминде товарларды комплектиге кирген айрым бөлүктөр менен берүү каралса, сатып алуучу товардын акысын комплектиге кирген акыркы бөлүк жүктөлүп жөнөтүлгөндөн (тандалып алынгандан) кийин төлөйт.

 

481-статья. Идиштер жана таңгактар

 

1. Эгерде товар берүү келишиминде башкача каралбаса, сатып алуучу (алуучу) товар берүүчүгө товар салынып келген көп жолу пайдаланылуучу идишти жана таңгактоо каражаттарын мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда, аларга ылайык кабыл алынган милдеттүү эрежелерде же келишимде белгиленген тартипте жана мөөнөттө кайра кайтарууга милдеттүү.

2. Башка идиштер менен таңгактар келишимде каралган учурларда гана товар берүүчүгө кайра кайтарылат.

 

482-статья. Сапаты начар товарларды берүүнүн кесепети

 

1. Сапаты начар товар берилген сатып алуучу (алуучу) товар берүүчүгө ушул Кодекстин 438-статьясында каралган талаптарды коюуга укуктуу, буга берилген товарлардын кемчиликтери жөнүндө сатып алуучунун билдирүүсүн алган товар берүүчү берилген товарларды кечиктирбестен сапаты жакшы товар менен алмаштырган учурлар кирбейт.

2. Эгерде товар берүү келишиминде башкача каралбаса, өзүнө берилген товарларды чекене соодада саткан сатып алуучу (алуучу) керектөөчү кайтарып берген сапаты начар товарды ылайыгы келген мөөнөттө алмаштырууну талап кылууга укуктуу.

 

483-статья. Комплектелбеген товарларды берүүнүн кесепети

 

1. Товар берүү келишиминин шарттарын, мыйзамдын, башка ченемдик укуктук актылардын талаптарын же комплектиге демейде коюлуучу талаптарды бузуу менен товар берилген сатып алуучу (алуучу) товар берүүчүгө ушул Кодекстин 443-статьясында каралган талаптарды коюуга укуктуу, буга берилген товарлар комплектелбегендиги жөнүндө сатып алуучунун билдирүүсүн алган товар берүүчү товарларды кечиктирбестен жеткире комплектеген же аларды комплектелген товар менен алмаштырган учурлар кирбейт.

2. Эгерде товар берүү келишиминде башкача каралбаса, товарларды чекене соодада саткан сатып алуучу (алуучу) керектөөчү кайра кайтарган комлпекттелбеген товарды ылайыгы келген мөөнөттө алмаштырууну талап кылууга укуктуу.

 

484-статья. Товарлар кем берилген, товардын кемчиликтерин жоюу

жөнүндө же товарларды жеткире комплектөө жөнүндө талап

аткарылбаган учурда сатып алуучунун укуктары

 

1. Эгерде товар берүүчү товар берүү келишиминде каралган сандагы товарларды бербесе же сапатсыз товарларды алмаштыруу жөнүндө же товарларды жеткире комплектөө жөнүндө сатып алуучунун талаптарын белгиленген мөөнөттө аткарбаса, сатып алуучу кем берилген товарларды башка жактан сатып алып, аларды алуу менен байланышкан бардык зарыл жана ылайыгы келген чыгымдарды товар берүүчүгө жүктөөгө укуктуу.

2. Сатып алуучу (алуучу) сапаты начар товарга жана комплектелбеген товарга акы төлөөдөн баш тартууга укуктуу, ал эми мындай товарларга акы төлөнүп калган болсо, төлөнгөн сумманы товарлардын кемчиликтери жоюлганга жана жеткире комплектелгенге же алмаштырылганга чейин кайра кайтарууну талап кылууга укуктуу.

 

485-статья. Товарларды кем бергендиги же берүү мөөнөтүн өткөрүп

жибергендиги үчүн айып төлөм

 

Эгерде мыйзамда же келишимде айып төлөмдү төлөөнүн башкача тартиби белгиленбесе, товарларды кем бергендиги же берүү мөөнөтүн өткөрүп жибергендиги үчүн мыйзамда же келишимде белгиленген айып төлөм товар берүүнүн кийинки мезгилинде кем берилген сандагы товарлардын ордун толтурууга карата товар берүүчүнүн милдетинин чектеринде милдеттенмени иш жүзүндө аткарганга чейин андан өндүрүлөт.

 

486-статья. Товар берүү келишимин аткаруудан бир жактуу баш

тартуу. Товар берүү келишиминин шарттарын өзгөртүү

 

1. Товар берүү келишимин аткаруудан (толугу менен же жарым жартылай) бир тараптуу баш тартууга тараптардын бири келишимди олуттуу бузган учурда жол берилет (411-статьянын 2-пунктундагы 4-абзац).

2. Төмөнкүдөй учурларда товар берүүчү товар берүү келишимин олуттуу бузду деп табылат:

сатып алуучу үчүн алгылыктуу мөөнөттө жоюлушу мүмкүн болбогон кемчиликтери бар сапаты начар товарларды берүү;

товар берүү мөөнөтүн бир нече жолу бузуу.

3. Төмөнкүдөй учурларда сатып алуучу товар берүү келишимин олуттуу бузду деп табылат:

товарга акы төлөө мөөнөтүн бир нече жолу бузуу;

товарларды тандоого бир нече жолу келбей коюшу.

4. Тараптардын макулдашуусунда товар берүү келишимин аткаруудан бир тараптуу баш тартуунун башка негиздери каралышы мүмкүн.

5. Эгерде билдирүүдө келишимди бузуунун башка мөөнөтү каралбаса же тараптардын макулдашуусунда башка мөөнөт аныкталбаса, келишимди аткаруудан толугу менен же жарым жартылай бир тараптуу баш тартуу жөнүндө бир тараптын билдирүүсүн экинчи тарап алган учурдан тартып товар берүү келишими бузулду деп эсептелет.

6. Товар берүү келишиминин шарттарын өзгөртүүгө тараптардын макулдашуусу боюнча, ал эми макулдашууга жетише албаган учурда — ушул Кодекстин 413-статьясында белгиленген тартипте жол берилет.

 

4-§. Энергия менен жабдуу

 

487-статья. Энергия менен жабдуу келишими

 

1. Энергия менен жабдуу келишими боюнча энергия менен жабдыган уюм кошулган тармак аркылуу абонентке (керектөөчүгө) келишимди бузуунун жана тиешелүү эмес сапаттагы энергия берүүнүн натыйжасында топтолгон анык зыянды компенсациялоо жана белгиленген талаптарга ылайыктуу энергия сатууга милдеттенет, ал эми абонент кабыл алган энергияга акы төлөөгө, ошондой эле анын керектөө келишиминде каралган режимин сактоого, өзүнүн карамагындагы электр тармактарынын коопсуз пайдаланылышын жана өзү пайдаланган буюмдардын жана энергияны керектөө менен байланышкан жабдуулардын оң болушун камсыз кылууга милдеттенет.

2. Энергия менен жабдуу келишими абонентте белгиленген техникалык талаптарга жооп берген, энергия менен жабдуучу уюмдун тармактарына кошулган энергияны кабыл алуучу түзүлүш, башка зарыл жабдуулар жана энергия керектөөнү эсепке алуучу приборлор болгон шартта аны менен түзүлөт.

3. Энергия менен жабдуу келишими боюнча ушул Кодекс менен жөнгө салынбаган мамилелерге карата энергия менен жабдуу жөнүндөгү мыйзамдар жана башка ченемдик укуктук актылар, ошондой эле аларга ылайык кабыл алынган милдеттүү эрежелер колдонулат.

(КР 2011-жылдын 10-июнундагы N 35 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

488-статья. Энергия менен жабдуу келишимин түзүү жана узартуу

 

1. Энергия менен жабдуу келишими боюнча абонент катарын энергияны турмуш-тиричиликте керектөө үчүн пайдаланган граждан болгондо, кошулган тармакка абонентти белгиленген тартипте биринчи жолу иш жүзүндө кошкон учурдан тартып келишим түзүлдү деп эсептелет.

2. Эгерде келишим колдонулуп жаткан мөөнөт аяктаганга чейин тараптардын бири да аны токтотуу же өзгөртүү жөнүндө же жаңы келишим түзүү жөнүндө билдирбесе, белгилүү мөөнөткө түзүлгөн энергия менен жабдуу келишими ошол эле мөөнөткө ошол эле шарттарда узартылды деп эсептелет. Келишимди жаңы мөөнөткө узартууда анын шарттары тараптардын макулдашуусу боюнча өзгөртүлүшү мүмкүн.

3. Эгерде келишимдин колдонулушунун мөөнөтү аяктаганга чейин тараптардын бири жаңы келишим түзүү жөнүндө сунуш киргизсе, анда жаңы келишим түзүлгөнгө чейин тараптардын мамилелери мурда түзүлгөн келишим боюнча жөнгө салынат.

 

489-статья. Энергиянын саны

 

1. Энергия менен жабдыган уюм абонентке энергияны кошулган тармак аркылуу энергия менен жабдуу келишиминде каралган санда жана энергия берүүнүн тараптар макулдашкан режимин сактоо менен берүүгө милдеттүү. Энергия менен жабдуучу уюм берген жана абонент пайдаланган энергиянын саны анын иш жүзүндө керектелгендигин эсептөө маалыматтарына ылайык аныкталат.

2. Келишим шартында белгиленбеген сандагы энергияны берүүнү камсыз кылууга байланыштуу энергия менен жабдуучу уюмдун тарткан чыгымдарынын ордун абонент толтурган шартта, энергия менен жабдуу келишиминде аныкталбаган, абоненттин кабыл алган энергиянын санын өзгөртүүгө карата укугу каралышы мүмкүн.

3. Энергия менен жабдуу келишими боюнча абонент энергияны турмуш-тиричиликте пайдаланган граждан болгондо, ал энергияны өзүнө зарыл болгон санда пайдаланууга укуктуу.

 

490-статья. Энергиянын сапаты

 

1. Энергия менен жабдуучу уюм берген энергиянын сапаты мамлекеттик стандарттарда жана башка милдеттүү эрежелерде белгиленген же энергия менен жабдуу келишиминде каралган талаптарга ылайык келүүгө тийиш.

2. Энергия менен жабдуучу уюм энергиянын сапатына коюлуучу талаптарды бузса, абонент мындай энергияга акы төлөөдөн баш тартууга укуктуу.

 

491-статья. Тармактарды, приборлорду жана жабдууларды күтүү жана

пайдалануу боюнча абоненттин милдеттери

 

1. Абонент пайдаланып жаткан энергетикалык тармактардын, приборлордун жана жабдуулардын ойдогудай техникалык абалын жана коопсуздугун камсыз кылууга, энергияны керектөөнүн белгиленген режимин сактоого, ошондой эле кырсыктар, өрт, энергияны эсептөө приборлору бузулгандыгы жөнүндө жана энергияны пайдаланууда келип чыккан башка эреже бузуулар жөнүндө энергия менен жабдуучу уюмга тез арада билдирүүгө милдеттүү.

2. Энергия менен жабдуу келишими боюнча энергияны турмуш-тиричилик үчүн пайдаланган граждан абонент болгон учурларда, эгерде колдонуудагы мыйзамда башкача каралбаса, керектөө точкасына чейинки энергетика тармактарынын, эсептөө приборлорунун талаптагыдай техникалык абалда болуусун жана коопсуздугун камсыз кылуу милдети энергия менен жабдуу уюмуна жүктөлөт.

3. Энергетика тармактарынын, приборлорунун жана жабдууларынын техникалык абалына жана аларды пайдаланууга карата талаптар, ошондой эле алардын сакталышын контролдук кылуу тартиби мыйзам, башка ченемдик укуктук актылар жана аларга ылайык кабыл алынган милдеттүү эрежелер менен аныкталат.

(КР 2004-жылдын 11-мартындагы N 20 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

492-статья. Энергияга акы төлөө

 

1. Эгерде мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда же тараптардын макулдашуусунда башкача каралбаса, абонент иш жүзүндө кабыл алган сандагы энергия үчүн акы энергияны эсептөө маалыматтарына ылайык төлөнөт.

2. Энергия үчүн эсептешүү тартиби мыйзам, башка ченемдик укуктук актылар же тараптардын макулдашуусу менен аныкталат.

 

493-статья. Субабонент

 

Кошулган тармак аркылуу энергия менен жабдуучу уюмдан өзү кабыл алган энергияны абонент башка жакка (субабонентке) энергия менен жабдуучу уюмдун макулдугу менен гана бере алат.

 

494-статья. Келишимди өзгөртүү жана бузуу

 

1. Энергия менен жабдуу келишими боюнча абонент катарында энергияны турмуш-тиричиликте керектөө үчүн пайдаланган граждан болгон учурда, ал келишимди бузуу жөнүндө энергия менен жабдуучу уюмга билдирген жана пайдаланган энергиянын акысын толугу менен төлөгөн шартта келишимди бир тараптуу тартипте бузууга укуктуу.

Энергия менен жабдуу келишими боюнча абонент катарында юридикалык жак болгон учурда, энергия менен жабдуучу уюм ушул Кодекстин 486-статьясында каралган негиздер боюнча бир тараптуу тартипте келишимди аткаруудан баш тартууга укуктуу, буга ченемдик укуктук актыларда белгиленген учурлар кирбейт.

2. Мамлекеттик энергетикалык көзөмөл органы абоненттин энергетикалык түзүлүштөрүнүн канааттандырарлыксыз абалы аварияга алып келсе же граждандардын өмүрү менен коопсуздугуна коркунуч түзө тургандыгын күбөлөндүргөн учурлардан тышкары, энергияны үзгүлтүктүү берүүгө, аны токтотууга же чектөөгө тараптардын макулдашуусу боюнча жол берилет. Энергияны үзгүлтүктүү берүү, аны токтотуу же чектөө жөнүндө энергия менен жабдуучу уюм абонентке эскертүүгө тийиш.

3. Абонент менен макулдашпастан жана аны тиешелүү түрдө эскертпестен энергия берүүдөгү үзгүлтүккө, аны токтотууга же чектөөгө энергия менен жабдуучу уюмдун системасындагы аварияны четтетүү же жоюу боюнча кечиктирилгис чараларды көрүү зарылчылыгы келип чыкканда ушул жөнүндө абонентке тез арада билдирилген шартта жол берилет.

 

495-статья. Энергия менен жабдуу келишими боюнча жоопкерчилик

 

1. Энергия менен жабдуу келишими боюнча милдеттенмени аткарбаган же ойдогудай эмес аткарган учурда милдеттенмени бузган тарап мунун айынан келтирилген анык зыяндын ордун толтурууга милдеттүү (14-статьянын 2-пунктундагы 1-абзац).

2. Эгерде ченемдик укуктук актылардын негизинде жүзөгө ашырылган энергия керектөөнүн режимин жөнгө салуунун натыйжасында абонентке энергия берүүдө үзгүлтүккө жол берилсе, энергия менен жабдыган уюм өзүнүн күнөөсү болгон учурда келишимдик милдеттенмелерди аткарбагандыгы же ойдогудай эмес аткаргандыгы үчүн жоопкерчилик тартат.

 

496-статья. Энергия менен жабдуу жөнүндөгү эрежелердин башка

келишимдерге карата колдонулушу

 

1. Эгерде ченемдик укуктук актыларда башкача белгиленбесе, ушул параграфтын эрежелери кошулган тармак аркылуу жылуулук энергиясы менен жабдууга байланышкан мамилелерге карата колдонулат.

2. Эгерде ченемдик укуктук актыларда башкача белгиленбесе же милдеттенменин маңызынан башкасы келип чыкпаса, кошулган тармак аркылуу газ, нефть жана нефть продуктулары, суу жана башка товарлар менен жабдууга байланышкан мамилелерге карата ушул параграфтын эрежелери колдонулат.

 

5-§. Ишкананы сатуу

 

497-статья. Ишкананы сатуу келишими

 

1. Ишкананы сатуу келишими боюнча сатуучу сатып алуучунун менчигине мүлктүк комплекс катары бүтүндөй алганда ишкананы берүүгө милдеттенет (33-статья), буга сатуучу башка жактарга берүүгө укуксуз болгон укуктар менен милдеттер кирбейт.

2. Эгерде келишимде башкача каралбаса, сатуучунун өзүнчөлүгүнүн жана анын продукциясынын, ал аткарган иштердин же кызмат көрсөтүүлөрдүн фирмалык аталышына, товардык белгисине, тейлөө белгисине жана башка каражаттарына укуктар сатып алуучуга өтөт.

3. Эгерде ченемдик укуктук актыларда башкача белгиленбесе, тиешелүү ишти жасоого уруксаттын, лицензиянын негизинде сатуучу алган укуктар ишкананы сатып алуучуга берилбейт. Сатып алуучунун өзүндө мындай уруксат (лицензия) жоктугунан улам аткарылбай турган милдеттерди ишканын курамында сатып алуучуга өткөрүп берүү сатуучуну кредиторлордун алдындагы тиешелүү милдеттенмелерден бошотпойт. Мындай милдеттенмелерди аткарбагандыгы үчүн сатуучу менен сатып алуучу кредиторлордун алдында биргелешип жоопкерчилик тартат.

 

498-статья. Ишкананын сатуу келишиминин формасы жана анны мамлекеттик каттоо

 

1. Ишкананы сатуу келишими тараптар кол койгон соода-сатык келишимин (395-статьянын 2-пункту) түзүү жолу менен жазуу жүзүндө түзүлөт, ага ушул Кодекстин 499-статьясынын 2-пунктунда көрсөтүлгөн документтер милдеттүү түрдө тиркелет.

2. Ишкананы сатуу келишиминин формасын сактабай коюу анын жараксыз болуп калышына алып келет.

3. Ишкананы сатуу келишими мамлекеттик каттоодон өтүүгө тийиш жана ушундай катталган учурдан тартып ал түзүлдү деп эсептелет.

 

499-статья. Сатылып жаткан ишкананын курамын белгилөө жана наркын

баалоо

 

1. Сатылып жаткан ишкананын курамы жана анын наркын баалоо ишкананы сатуу келишиминде ишкананы толугу менен тизмелеп чыгуунун инвентаризациялоонун негизинде аныкталат, ал мындай тизмелөөнүн белгиленген эрежелерине ылайык жүргүзүлөт.

2. Ишкананы сатуу келишимине кол коюлганга чейин тараптар: тизмелөө актысын, ишкананын курамы жана наркы жөнүндөгү бухгалтердик балансты, ошондой эле ишкананын курамына кирген бардык карыздардын (милдеттенмелердин) тизмелерин түзүүгө жана карап чыгууга тийиш, мында кредиторлор, алардын талаптарынын мүнөзү, өлчөмү жана мөөнөтү көрсөтүлөт.

Эгерде ушул Кодекстин 497-статьясынан башкасы келип чыкпаса жана тараптардын макулдашуусунда башкача белгиленбесе, сатуучу сатып алуучуга аталган документтерде көрсөтүлгөн мүлктү, укуктарды жана милдеттерди өткөрүп берүүгө тийиш.

 

500-статья. Ишкананы сатууда кредиторлордун укуктары

 

1. Сатылып жаткан ишкананын курамына кирген милдеттенмелер боюнча кредиторлор ишкана сатып алуучуга өткөрүп берилгенге чейин кеминде 21 күн мурда анын сатылгандыгы жөнүндө сатуучу тарабынан милдеттүү түрдө кат жүзүндө билдирилүүгө тийиш.

2. Ишкананы сатуу жөнүндө кат жүзүндөгү билдирүүнү алгандан кийин кредитор карызды которууга өзүнүн макулдугу же макул эместиги жөнүндө сатуучуга 45 күндүн ичинде кат жүзүндө билдирүүгө тийиш. Эгерде ушул мөөнөттүн ичинде кредитордон анын макул эместиги жөнүндө билдирүү келип түшпөсө, анда ушул карызды которууга кредитордун макулдугу катары кабыл алынат. Карызды которууга өзүнүн макул эместиги жөнүндө билдирген кредитор милдеттенмелердин токтотулушун же мөөнөтүнөн мурда аткарылышын жана сатуучу зыяндын ордун толтурушун же ишкананы сатуу келишими толугу менен же анын тиешелүү бөлүгү жараксыз деп табылышын тез арада талап кылууга тийиш.

3. Ишкана сатылгандыгы жөнүндө ушул статьянын 1-пунктунда каралган тартипте маалымдар болбогон кредитор сатуучу сатып алуучуга ишкананы бергендиги жөнүндө билген же билүүгө тийиш болгон күндөн тартып бир жылдын ичинде ушул статьянын 2-пунктунда каралган талаптарды канааттандыруу жөнүндө доо коюуга укуктуу.

4. Ишкана сатып алуучуга өткөрүп берилгенден кийин сатуучу менен сатып алуучу берилген ишкананын курамына киргизилген, кредитордун макулдугу болбостон сатып алуучуга которулган карыздар боюнча биргелешкен жоопкерчиликти тартат.

 

501-статья. Ишкананы өткөрүп берүү

 

Сатуучу сатып алуучуга ишкананы бериши өткөрүп берүү актысы боюнча өткөрүп берет, актыда ишкананын курамы жана ишкананын сатылгандыгы тууралу кредиторлорго билдирүү жөнүндө маалыматтар, ошондой эле берилген мүлктүн айкын болгон кемчиликтери жөнүндө маалыматтар, андан ажырагандыгынан улам өткөрүп берүү боюнча милдеттер көрсөтүлөт.

Эгерде келишимде башкача каралбаса, ишкананы өткөрүп берүүгө даярдоо, анын ичинде өткөрүп берүү актысын түзүү жана аны кол коюуга сунуш кылуу сатуучунун милдети болуп саналат жана анын эсебинен жүргүзүлөт.

2. Эки тарап тең өткөрүп берүү актысына кол койгон күндөн тартып ишкана сатып алуучуга өткөрүп берилди деп эсептелет.

Ушул учурдан тартып ишкананын курамында берилген мүлктүн капысынан жараксыз болуп калышынын же капысынан бузулушунун тобокелдиги сатып алуучуга өтөт.

 

502-статья. Ишканага менчик укугунун өтүшү

 

1. Ишканага менчик укугу мамлекеттик каттоодон өткөн учурдан тартып ушул укук сатып алуучуга өтөт.

2. Ишканага сатып алуучунун менчик укугун мамлекеттик каттоо ишкана сатып алуучуга түздөн-түз өткөрүп берилгенден кийин жүргүзүлөт (501-статья).

3. Келишимде сатып алуучуга өткөрүп берилген ишканага менчик укугу ишканага акы төлөнгөнгө чейин же башка кырдаалдар келип чыкканга чейин сатуучуда сактала тургандыгы каралган учурларда, сатып алуучу менчик укугу өзүнө өткөнгө чейин берилген ишкананын курамына кирген мүлктү жана укуктарды мүлктүк комплекс катары ишкананын ишин камсыз кылуу үчүн зарыл болгон өлчөмдө тескөөгө укуктуу.

 

503-статья. Кемчиликтери бар ишкананы өткөрүп берүүнүн жана кабыл

алуунун натыйжалары

 

1. Эгерде келишимден башкасы келип чыкпаса жана ушул статьянын 2-4-пункттарында башкача каралбаса, курамы ишкананы сатуу келишиминде каралгандарга, анын ичинде берилген ишкананын сапатына ылайык келбеген ишкананы өткөрүп берүү актысы боюнча сатуучунун өткөрүп беришинин жана сатып алуучунун кабыл алышынын натыйжалары ушул Кодекстин 423-425, 429-, 432-, 438-, 442-статьяларында каралган эрежелердин негизинде аныкталат.

2. Эгерде төмөнкүдөй учурларда башка талаптарды коюу укугу ишкананы сатуу келишиминде каралбаса, ишкана өткөрүп берүү актысы боюнча өткөрүлүп жана кабыл алынып, анда ишкананын айкын болгон кемчиликтери жөнүндө же жоготулган мүлкү жөнүндө маалыматтар (501-статьянын 1-пункту) көрсөтүлсө сатып алуучу ишкананын сатып алынуучу баасын тиешелүү түрдө азайтууну талап кылууга укуктуу.

3. Эгерде сатуучу келишимди түзүү жана ишкананы өткөрүп берүү учурунда сатып алуучу төмөнкүдөй карыздар (милдеттенмелер) жөнүндө билгендигин далилдей албаса, сатып алуучу өзүнө ишкананын курамында сатуучунун ишкананы сатуу келишиминде же өткөрүп берүү актысында көрсөтүлбөгөн карыздары (милдеттенмелери) берилген учурда сатып алуу баасын азайтууну талап кылууга укуктуу.

4. Сатуучу ишкананын курамында берилген мүлктүн кемчиликтери же ушул курамда берилүүгө тийиш болгон мүлктүн айрым түрлөрү жоктугу жөнүндө сатып алуучунун билдирүүсүн алса, сапаты начар мүлктү кечиктирбестен алмаштыра алат же сатып алуучуга жетишпеген мүлктү бере алат.

5. Эгерде ишкана сатуучу жооп бере турган кемчиликтердин айынан сатуу келишиминде аталган максаттарга жарабай тургандыгы аныкталса жана ушул кемчиликтерди сатуучу ушул Кодекске, башка ченемдик укуктук актыларга же келишимге ылайык белгиленген шартта, тартипте жана мөөнөттө жойбосо, же мындай кемчиликтерди жоюу мүмкүн болбосо, сатып алуучу ишкананы сатуу келишимин бузууну же өзгөртүүнү жана келишим боюнча тараптар аткаргандарды кайра кайтарууну сот тартибинде талап кылууга укуктуу.

 

504-статья. Ишкананы сатуу келишимине карата бүтүмдөрдүн

жараксыздыгынын кесепеттери жөнүндө жана келишимди

өзгөртүү же бузуу жөнүндө эрежелерди колдонуу

 

Эгерде төмөнкүдөй натыйжа сатуучу менен сатып алуучунун кредиторлорунун, башка жактардын укуктарын жана мыйзам тарабынан корголуучу таламдарын олуттуу бузбаса жана коомдук таламдарга карама-каршы келбесе, ушул Кодекстин келишим боюнча бир же эки тараптан алынгандарды кайра кайтарып берүүнү же накталай өндүрүүнү караган соода-сатык келишимине карата бүтүмдөрдүн жараксыздыгынын кесепеттери жана келишимди өзгөртүү же бузуу тууралу эрежелери ишкананы сатуу келишимине карата колдонулат.

 

24-Глава

Алмашуу

 

505-статья. Алмашуу келишими

 

1. Алмашуу келишими боюнча ар бир тарап экинчи тараптын менчигине бир товардын ордуна башкасын берүүгө милдеттенет.

Эгерде соода-сатык жөнүндөгү эреже ушул главанын эрежелерине жана алмашуунун маңызына карама-каршы келбесе, анда ал тиешелүү түрдө алмашуу келишимине карата колдонулат (23-глава). Мында тараптардын ар бири өзү бере турган товардын сатуучусу жана өзү ордуна кабыл алууга милдеттенген товардын сатып алуучусу деп табылат.

2. Чарба жүргүзүү укугуна негизденген юридикалык жактар ушул юридикалык жактын мүлкүнүн менчик ээсинин макулдугу менен гана кыймылсыз мүлктү алмашуу келишиминин тарабы болууга укуктуу (230-ст. 3-пункту).

3. Утурумдук башкаруу укугуна негизденген юридикалык жактар ушул юридикалык жактын мүлкүнүн менчик ээсинин макулдугу менен гана өзүлөрүнө бекитилип берилген мүлктү өткөрүп берүү боюнча алмашуу келишиминин бир тарабы катары чыгууга укуктуу (231-ст. 3-пункту).

 

506-статья. Алмашуу келишими боюнча баа жана чыгым

 

1. Эгерде Алмашуу келишиминен башкасы келип чыкпаса, алмашылуучу товарлар бирдей баада деп каралат, ал эми аларды өткөрүп берүү же кабыл алуу боюнча чыгымдарды ар бир учурда тиешелүү милдетти тарткан тарап көтөрөт.

2. Эгерде келишимде акы төлөөнүн башка тартиби каралбаса, келишимге ылайык алмаштырылуучу товарлар бирдей баада эмес деп табылган учурда, баасы ордуна берилип жаткан товардын баасынан төмөн болгон товарды берүүгө милдеттүү тарап товарды же товар тескөө документтерин түздөн-түз бергенге чейин же берген учурда баадагы айырманы төлөөгө тийиш.

 

507-статья. Алмаштырылуучу товарларга менчик укугунун өтүшү

 

Эгерде мыйзамда же алмашуу келишиминде башкача каралбаса, алмаштырылуучу товарларга менчик укугу эки тарап тиешелүү товарларды берүү милдеттенмелерин аткаргандан кийин бир эле учурда алмашуу келишими боюнча сатып алуучу болгон тараптарга өтөт.

 

508-статья. Алмашуу келишими боюнча ээ болгон товарды алып коюу

үчүн жоопкерчилик

 

Алмашуу келишими боюнча ээ болгон товарын үчүнчү жак алып койгон тарап ушул Кодекстин 425-статьясында каралган негиздер бар болгон учурда өзү алмашып алган товарды кайтарып берүүнү жана (же) зыяндын ордун толтурууну ал тараптан талап кылууга укуктуу.

 

25-Глава

Тартуулоо

 

509-статья. Тартуулоо келишими

 

1. Тартуулоо келишими боюнча бир тарап (тартуулоочу) көзү тирүү кезинде экинчи тарапка (тартууну алуучуга) буюмду менчикке акысыз берет же берүүгө милдеттенет, же ага өзүнө карата же үчүнчү жакка карата мүлк укугун (талабын) берет же берүүгө милдеттенет, же аны өз алдындагы же үчүнчү жактын алдындагы мүлк милдеттенмесинен бошотот же бошотууга милдеттенет.

2. Буюмду же укукту утурлап берүү же утурлаган милдеттенме бар болгон учурда келишим тартуулоо деп табылбайт. Мындай келишимге карата ушул Кодекстин 188-статьясынын 2-пунктунун эрежеси колдонулат.

3. Эгерде тартуулоо келишими ойдогудай формада (510-статьянын 2-пункту) түзүлсө жана келечекте буюмду же укукту конкреттүү жакка акысыз берүүгө же аны мүлктүк милдеттен бошотууга ачык ниетин билдирип турса, буюмду же мүлктүк укукту акысыз берүү же кимдир бирөөнү мүлктүк милдеттен бошотуу убадасы (тартуулоо убадасы) тартуулоо келишими деп табылат жана убада берген жакты өзүнө байлайт.

Өзүнүн бүткүл мүлкүн же бүткүл мүлкүнүн бир бөлүгүн тартуулоонун конкреттүү буюмуна буюм, укук же милдеттен бошотуу түрүндө көрсөтпөстөн тартуулоо убадасы жараксыз.

 

510-статья. Тартуулоо келишиминин формасы

 

1. Ушул статьянын 2- жана 3-пункттарында каралган учурларды кошпогондо, тартууну алуучуга берүү менен коштолгон тартуу оозеки жасалышы мүмкүн.

Тартууну берүү аны тапшыруу, символдуу түрдө берүү (ачкычты тапшыруу жана башкача), же укукту ырастоочу документтерди тапшыруу жолу менен жүзөгө ашырылат.

2. Кыймылсыз мүлктү тартуулоо келишими жөнөкөй жазуу жүзүндө:

1) тартуулоочу юридикалык жак болуп саналган жана тартуунун наркы эсептик көрсөткүчтөрдүн он өлчөмүнөн ашкан;

2) келишим келечекте тартуулоого убаданы камтыган учурларда түзүлүүгө тийиш.

Ушул пунктта каралган учурларда оозеки түзүлгөн тартуулоо келишими тартуулоочунун доосу боюнча сот тарабынан жараксыз деп табылышы мүмкүн.

3. Кыймылсыз мүлктү белекке берүү жөнүндө келишим мамлекеттик каттоодон өтүүгө тийиш жана милдеттүү нотариалдык күбөлөндүрүүнү талап кылбайт.

(КР 2008-жылдын 19-мартындагы N 24, 2009-жылдын 30-мартындагы N 104 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

511-статья. Тартуулоого тыюу салуу

 

Наркы эсептик көрсөткүчтөрдүн он өлчөмүнөн ашпаган демейки белектерди кошпогондо, төмөнкүчө тартуулоого жол берилбейт:

1) юридикалык жактар чарба жүргүзүү же оперативдүү башкаруу укугундагы өзүнө таандык мүлктү;

2) жаш балдардын жана эмгекке жараксыз деп табылган граждандардын атынан — алардын мыйзамдуу өкүлдөрү;

3) өзүнүн кызматтык милдеттерин аткарууга байланыштуу мамлекеттик кызматчыларга жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын кызматчыларына;

4) дарылоо, тарбиялоо мекемелеринин, социалдык жактан коргоо мекемелеринин жана башка ушундай мекемелердин кызматкерлерине алардын дарылоосундагы, багуусундагы же тарбиясындагы граждандар, ушул граждандардын жубайлары жана тууган-туушкандары беришине;

5) коммерциялык уюмдардын ортосундагы мамилелерде.

(Кыргыз Республикасынын 2008-жылдын 19-мартындагы N 24 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

512-статья. Тартуулоону чектөө

 

1. Биргелешкен жалпы менчиктеги мүлктү тартуулоого ушул Кодекстин 272-статьясында каралган эрежелерди сактоо менен биргелешкен менчиктин бардык катышуучуларынын макулдугу боюнча жол берилет.

2. Тартуулоочуга таандык болгон талап укугун үчүнчү жакка тартуулоо ушул Кодекстин 314-317-статьяларында каралган эрежелерди сактоо менен жүзөгө ашырылат.

3. Тартуу алуучунун үчүнчү жакка карата милдеттерин ал үчүн аткаруу аркылуу тартуулоо ушул Кодекстин 303-статьясындагы 1-пунктта каралган эрежелерди сактоо менен жүзөгө ашырылат.

Тартуу алуучунун үчүнчү жакка карата карызын тартуулоочу өзүнө которуу аркылуу тартуулоо ушул Кодекстин 318-статьясында каралган эрежелерди сактоо менен жүзөгө ашырылат.

4. Тартуулоону жүзөгө ашыруу үчүн өкүл тарабынан берилген ишеним катта тартуу алуучу аталбаса жана тартуу буюму көрсөтүлбөсө, ал жокко эсе.

 

513-статья. Тартуулоо келишимин аткаруудан баш тартуу

 

1. Эгерде келишим түзүлгөндөн кийин тартуулоочунун мүлктүк абалы олуттуу начарласа, анда ал келечекте тартуу алуучуга буюмду же укукту берүү же тартуу алуучуну мүлктүк милдеттен бошотуу убадасын камтыган келишимди аткаруудан баш тартууга укуктуу.

2. Тартуулоону алып салууга тартуулоочуга укук берген негиздер боюнча ал келечекте тартуу алуучуга буюмду же укукту берүү же тартуу алуучуну мүлктүк милдеттен бошотуу убадасын камтыган келишимди аткаруудан баш тартууга укуктуу (514-статьянын 1-пункту).

3. Ушул статьянын 1- жана 2-пункттарында каралган негиздер боюнча тартуулоочу тартуулоо келишимин аткаруудан баш тартышы тартуу алуучуга чыгымдардын ордун толтуруу талап укугун бербейт.

 

514-статья. Тартуулоону алып салуу

 

1. Тартуу алуучу тартуулоочунун, анын үй-бүлө мүчөлөрүнүн же жакын туугандарынын өмүрүнө же ден соолугуна каршы атайылап кылмыш жасаган учурда тартуулоону сот тартибинде алып салууга жол берилет.

Тартуу алуучу тартуулоочунун өмүрүн атайылап кыйган учурда тартууну сотто алып салуу талабын коюу укугу анын мураскорлоруна таандык.

2. Эгерде тартуулоочу тартуу алуучудан узак жашаса, тартуулоо келишиминде тартуулоочунун тартуулоону алып салуу укугу шартталышы мүмкүн.

3. Эгерде тартууланган буюм тартуулоону алып салган учурга чейин натуралай сакталса, тартуулоону алып салган учурда тартуу алуучу ал буюмду кайра кайтарууга милдеттүү.

 

515-статья. Тартуулоо келишимин аткаруудан баш тартуу жана

тартуулоону алып салуу мүмкүн болбогон учурлар

 

Тартуу келишимин аткаруудан баш тартуу жөнүндө (513-статья) жана тартуулоону алып салуу жөнүндө (514-статья) эрежелер наркы анча чоң болбогон демейки белектерге колдонулбайт.

 

516-статья. Кемчиликтери бар мүлктү тартуулоонун натыйжасы

 

Эгерде тартууланган буюмдун кемчилиги буюм тартуу алуучуга берилгенге чейин келип чыккандыгы, ал көзгө көрүнүктүү болбогондугу жана тартуулоочу аны билсе да ушул жөнүндө тартуу алуучуга эскертпегендиги далилденсе, тартууланган буюмдун кемчиликтеринин кесепетинен тартуу алуучунун өмүрүнө, ден соолугуна же мүлкүнө келтирилген зыяндын ордун тартуулоочу толтурат.

 

517-статья. Тартуулоо убадасындагы укук өтүүчүлүк

 

1. Эгерде тартуулоо келишиминде башкача каралбаса, тартуулоо келишими боюнча тартуу убада кылынган тартуу алуучунун укугу анын мураскорлоруна (укугун мурастоочуларга) өтпөйт.

2. Эгерде тартуулоо келишиминде башкача каралбаса, тартуулоо келишими боюнча тартуу убада кылган тартуулоочунун милдеттери анын мураскорлоруна (укугун мурастоочуларга) өтөт.

 

518-статья. Кайрымдуулук

 

1. Жалпыга рента келтирүү максатында буюмду же мүлктүк укукту тартуулоо кайрымдуулук деп аталат.

Кайрымдуулук граждандарга, социалдык жактан коргоо мекемелерине, дарылоо, тарбиялоо, илимий, окуу, кайрымдуулук жана башка ушундай мекемелерге, музейлерге жана башка маданият мекемелерине, фонддорго, коомдук жана диний уюмдарга, ошондой эле мамлекетке жана административдик-аймактык бирдиктерге берилиши мүмкүн.

2. Кайрымдуулук кабыл алууга кимдир-бирөөнүн макулдугу же чечими талап кылынбайт.

3. Мүлк гражданга кайрымдуулук катары берилүүгө тийиш, ал эми юридикалык жактарга кайрымдуулук берүүчү бул мүлктү тиешелүү багытта ренталануу шартын коюушу мүмкүн.

Мындай шарт жок болгон учурда гражданга берилген кайрымдуулук мүлкү демейдеги тартуу деп эсептелет, ал эми калган учурларда тартуу алуучу кайрымдуулукка берилген мүлктү анын багытына ылайык ренталанат.

4. Эгерде кайрымдуулукка берилген мүлктү кайрымдуулук берүүчү көрсөткөн багытка ылайык ренталануу кырдаал өзгөргөндүгүнө байланыштуу мүмкүн болбосо, ал кайрымдуулук берүүчүнүн макулдугу менен, ал эми мүлктү кайрымдуулукка берген граждандын көзү өтүп кеткен же мүлктү кайрымдуулукка берген юридикалык жак жоюлган учурда — соттун чечими боюнча башка багытта ренталанылышы мүмкүн.

5. Кайрымдуулукка берилген мүлктү кайрымдуулук берүүчү көрсөткөндөн башка багытта колдонуу же ушул багытты ушул статьянын 4-пунктуна ылайык келбегендей өзгөртүү кайрымдуулук берүүчүгө, анын мураскорлоруна же башка укугун мурастоочуларга кайрымдуулукту алып салуу талабын коюуга укук берет.

6. Ушул Кодекстин 513- жана 514-статьяларынын жоболору кайрымдуулуктарга карата колдонулбайт.

 

26-Глава

Рента жана өмүр бою багуу

 

1-§. Рента жана өмүр бою

багуу жөнүндө жалпы жоболор

 

519-статья. Рента келишими

 

1. Рента келишими боюнча бир тарап (рента алуучу) кыймылсыз же кыймылдуу мүлктү экинчи тараптын (рента төлөөчүнүн) менчигине берет, ал эми рента төлөөчү алган мүлктүн ордуна рента алуучуга белгилүү акча суммасы же башка формада анын карамагына каражат берүү түрүндө мезгил-мезгили менен рента төлөөгө милдеттенет.

2. Рента келишими боюнча рентаны мөөнөтсүз (туруктуу рента) же рента алуучу жашаган мөөнөттө (өмүрлүк рента) төлөө милдеттенмесин белгилөөгө жол берилет. Өмүрлүк рента гражданды өмүр боюуу багуу шартында белгилениши мүмкүн.

 

520-статья. Рента келишиминин формасы

 

Рента келишими нотариалдык жактан күбөлөндүрүлүүгө, ал эми кыймылсыз мүлктү рента алуу үчүн коюуну караган келишим мамлекеттик каттоодон өтүүгө тийиш.

 

521-статья. Мүлктү рента алуу үчүн коюу

 

1. Рента алуу үчүн коюлган мүлктү рента алуучу рента төлөөчүнүн менчигине акы үчүн же акысыз бериши мүмкүн.

2. Эгерде ушул главанын эрежелеринде башкача белгиленбесе жана рента келишиминин маңызына каршы келбесе, рента келишиминде мүлктү акы үчүн берүү каралса, тараптардын өткөрүп берүү жана акы төлөө мамилелерине карата — ушул Кодекстин соода-сатык жөнүндө эрежелери (23-глава), ал эми мындай мүлк акысыз берилген учурда тартуулоо келишими жөнүндө эрежелер (25-глава) колдонулат.

 

522-статья. Кыймылсыз мүлктүн рентага таандык болушу

 

1. Рента алуу үчүн берилген ишкана, имарат, курулуш же башка кыймылсыз мүлк рентага таандык болот. Акы төлөөчү мындай мүлктү башка тарапка өткөргөн учурда рента келишими боюнча анын милдеттенмелери мүлктү ауучуга өтөт.

2. Эгерде ушул Кодексте, башка мыйзамдарда же келишимде төмөнкү милдеттенме боюнча биргелешкен жоопкерчилик каралбаса (364-статья), рентага таандык болгон мүлктү башка жактын менчигине өткөрүп берген жак, рента алуучунун талабы боюнча анын менен аны менен субсидиардык жоопкерчилик тартат.

 

523-статья. Рента төлөнүшүн камсыз кылуу

 

1. Рентаны алуу үчүн кыймылсыз мүлктү өткөрүп берүүдө рента алуучу рента төлөөчүнүн милдеттенмелери камсыз болушу үчүн ушул мүлккө күрөө укугуна ээ болот.

2. Рента алуу үчүн акча суммасын же башка кыймылдуу мүлктү берүүнү караган рента келишиминин олуттуу шарты болуп рента төлөөчүнүн өз милдеттенмелерин камсыз кылууга (319-статья) же ушул милдеттенмелерди аткарбагандыгы же ойдогудай аткарбагандыгы үчүн жоопкерчилик тобокелдигин рента алуучунун пайдасына камсыздандыруу милдетин белгилеген шарт саналат.

3. Рента төлөөчү ушул статьянын 2-пунктунда каралган милдеттерди аткарбаган учурда, ошондой эле рента алуучу жооп бербей турган кырдаалдар боюнча рента төлөөчү камсыз кылышын жоготкон же шарттары начарлаган учурларда рента алуучу рента келишимин бузууга жана келишимди бузуудан келип чыккан зыяндын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

 

524-статья. Рентаны төлөө мөөнөтүн өткөргөндүгү үчүн жоопкерчилик

 

Эгерде рента келишиминде проценттин башкача өлчөмү белгиленбесе, рентаны төлөө мөөнөтүн өткөргөндүгү үчүн рента төлөөчү рента алуучуга ушул Кодекстин 360-статьясында каралган проценттерди төлөйт.

 

2-§. Туруктуу рента

 

525-статья. Туруктуу рента алуучу

 

1. Эгерде мыйзамдарга карама-каршы келбесе жана алардын ишинин максатына ылайык келсе, жалаң граждандар, ошондой эле коммерциялык эмес уюмдар гана туруктуу рента алуучу боло алышат.

2. Эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, туруктуу рента келишими боюнча рента алуучунун укугу ушул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөн жактарга талапты берүү жолу менен берилиши жана юридикалык жак кайра уюштурулган учурда мурас боюнча же укугун мурастоо тартибинде өтүшү мүмкүн.

 

526-статья. Туруктуу рентанын түрү жана өлчөмү

 

1. Туруктуу рента келишимде белгиленген өлчөмдө акчалай төлөнөт.

2. Туруктуу рента келишиминде наркы боюнча рентанын суммасына төп келген буюмдарды берүү, иштерди аткаруу же кызмат көрсөтүү жолу менен рента төлөө каралышы мүмкүн.

3. Эгерде туруктуу рента келишиминде башкача каралбаса, төлөнүүчү рентанын көлөмү мүлктү ренталангандыгы үчүн акынын тиешелүү өлчөмү же банк процентинин өлчөмүнүн өзгөрүшүнө жараша өзгөрүлөт.

 

527-статья. Туруктуу рентаны төлөө мөөнөтү

 

Эгерде туруктуу рента келишиминде башкача каралбаса, туруктуу рента ар бир календарлык квартал аяктаганда төлөнөт.

 

528-статья. Төлөөчүнүн туруктуу рентаны сатып алуу укугу

 

1. Туруктуу рентаны төлөөчү андан ары төлөөдөн рентаны сатып алуу жолу менен баш тартууга укуктуу.

2. Рента төлөөчү мындай баш тартууну рента төлөө токтогондон үч ай мурда же туруктуу рента келишиминде каралган андан узак мөөнөттөн кечиктирбестен жазуу жүзүндө билдирген шартта мындай баш тартуу жарактуу. Эгерде келишимде сатып алуунун башка тартиби каралбаса, рента төлөө боюнча милдеттенме рента алуучу сатып алуунун бүткүл суммасын алганга чейин токтотулбайт.

3. Туруктуу рента келишиминдеги туруктуу рента төлөөчү аны сатып алуудан баш тартышы жөнүндөгү шарты жокко эсе.

Келишимде туруктуу рентаны сатып алууга укук рента алуучунун көзү тирүүсүндө же келишим түзүлгөндөн баштап отуз жылдан кем эмес мөөнөтүнүн ичинде жүзөгө ашырылышы мүмкүн эмес.

 

529-статья. Рента алуучунун талабы боюнча туруктуу рентаны сатып

алуу

 

1. Туруктуу рента алуучу рентаны сатып алышын төмөнкүдөй учурларда төлөөчүдөн талап кылууга укуктуу:

эгерде туруктуу рента келишиминде башкача каралбаса, рента төлөөчү аны төлөөнүн мөөнөтүн бир жылдан ашыкка өткөрүп жибергенде;

рента төлөөчү рента төлөөнү камсыздоо боюнча өз милдеттенмесин бузганда (523-статья);

рента төлөөчү акы төлөөгө кудуретсиз деп табылганда же ал рентаны келишимде белгиленген өлчөмдө жана мөөнөттө төлөй албай тургандыгын ачык-айкын күбөлөгөн башка кырдаалдар келип чыкканда;

рента алуу үчүн берилген кыймылсыз мүлк жалпы менчикке же чачыранды болуп бир нече жактардын ортосуна түшкөндө;

келишимде каралган башка учурларда рентаны толук өлчөмдө сатып алышын талап кылууга укуктуу.

 

530-статья. Туруктуу рентанын сатып алуу баасы

 

1. Ушул Кодекстин 528- жана 529-статьяларында каралган учурларда туруктуу рентаны сатып алуу туруктуу рента келишиминде аныкталган баада жүзөгө ашырылат.

2. Мүлктү туруктуу рента төлөөгө өткөрүп берүүдөгү туруктуу рента келишиминде сатып алуу баасы жөнүндө шарт жок болгон учурда, сатып алуу төлөнүүгө тийиш болгон рентанын жылдык суммасына ылайык келген баа боюнча жүзөгө ашырылат.

3. Мүлк акысыз берилген туруктуу рента келишиминде сатып алуу баасы жөнүндө шарт жок болгон учурда сатып алуу баасына рента төлөмдөрүнүн жылдык суммасы менен катар берилген мүлктүн баасы кошулат, ал ушул Кодекстин 390-статьясынын 3-пунктунда каралган эрежелер боюнча аныкталат.

 

531-статья. Туруктуу рентаны төлөөгө берилген мүлктүн капысынан

иштен чыгышынын же бузулушунун тобокелдиги

 

1. Туруктуу рентаны төлөөгө акысыз берилген мүлктүн капысынан иштен чыгышынын же капысынан бузулушунун тобокелдигин рента төлөөчү тартат.

2. Туруктуу рентаны төлөөгө берилген мүлк капысынан иштен чыккан же капысынан бузулган учурда төлөөчү тиешелүү түрдө төлөө боюнча милдеттенме токтотулушун же аны төлөө шарттары өзгөртүлүшүн талап кылууга укуктуу.

 

3-§. Өмүрлүк рента

 

532-статья. Өмүрлүк рентаны алуучу

 

1. Өмүрлүк рента мүлктү рента төлөөгө берип жаткан граждан жашаган мезгилге же ал көрсөткөн башка граждан жашаган мезгилге белгилениши мүмкүн.

2. Эгерде өмүрлүк рента келишиминде башкача каралбаса, рента алуу укугуна үлүшү теңдеш болуп саналган бир нече граждандын рентасына өмүрлүк рента белгилөөгө жол берилет.

Эгерде өмүрлүк рента келишиминде башкача каралбаса, рента алуучулардын биринин көзү өтүп кетсе, рента алуу укугундагы анын үлүшү андан узак жашаган рента алуучуларга өтөт, ал эми акыркы рента алуучунун көзү өткөндө рента төлөө милдеттенмеси токтотулат.

3. Келишим түзгөн учурда дүйнөдөн кайткан граждандын пайдасына өмүрлүк рентаны белгилеген келишим жокко эсе.

 

533-статья. Өмүрлүк рентанын өлчөмү

 

1. Өмүрлүк рента келишимде ал рента алуучу ал жашаган мезгилдин ичинде кезеги менен төлөнүп турган акчалай сумма катары аныкталат.

2. Келишимде аныкталган өмүрлүк рента өлчөмү бир айга эсептегенде бир эсептик көрсөткүчтөн кем болбоого тийиш, ал эми ушул Кодекстин 308-статьясында каралган учурларда көбөйтүлүүгө тийиш.

(Кыргыз Республикасынын 2008-жылдын 19-мартындагы N 24 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

534-статья. Өмүрлүк рентаны төлөө мөөнөтү

 

Эгерде өмүрлүк рента келишиминде башкача каралбаса, өмүрлүк рента ар бир календерлык ай аяктагандан кийин төлөнөт.

 

535-статья. Рента алуучунун талабы боюнча өмүрлүк рента келишимин

бузуу

 

1. Рента төлөөчү өмүрлүк рента келишимин олуттуу бузган учурда рента алуучу рента төлөөчүдөн ушул Кодекстин 530-статьясында каралган шарттарда рентаны сатып алышын же келишимди бузууну жана зыяндын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

Эгерде өмүрлүк рентаны төлөөгө квартира, турак үй же башка мүлк акысыз коюлса, рента төлөөчү келишимди олуттуу бузганда рента алуучу наркын рентаны сатып алуу баасынын эсебине кошуу менен мүлктү кайтарып берүүнү талап кылууга укуктуу.

 

536-статья. Өмүрлүк рентаны төлөөгө берилген мүлктүн капысынан

иштен чыгышынын же бузулушунун тобокелдиги

 

1. Өмүрлүк рентаны төлөөгө берилген капысынан мүлктүн иштен чыгышы же бузулушу рента төлөөчүнү аны өмүрлүк рента келишиминде каралган шарттарда төлөө милдетинен бошотпойт.

 

4-§. Өмүр боюуу күтүү

 

537-статья. Өмүр боюуу багуу келишими

 

1. Өмүр боюуу багуу келишими боюнча граждан өзүнө таандык болгон турак үйдү, квартираны же башка кыймылсыз мүлктү рента төлөөчүнүн менчигине берет, ал ушул гражданды жана (же) ал көрсөткөн үчүнчү адамды (адамдарды) өмүр боюуу багууга милдеттенет.

2. Эгерде ушул нуктаманын эрежелеринде башкача каралбаса, өмүр боюуу багуу келишимине өмүрлүк рента жөнүндөгү эрежелер колдонулат.

 

538-статья. Багуу боюнча милдеттер

 

1. Багуу жагынан рента төлөөчүнүн милдеттери турак-жайга, тамак-ашка жана кийимге талаптарды канааттандырууну, ал эми граждандын ден соолук абалы талап кылса, аны кароону да камтышы мүмкүн. Өмүр боюу багуу келишиминде ошондой эле рента төлөөчү ырасым кызматтарын төлөшү каралышы мүмкүн.

2. Өмүр боюу багуу келишиминде багуунун бүткүл көлөмүнүн наркы аныкталышы мүмкүн. Мында багуунун жалпы көлөмүнүн наркы кеминде эки эсептик көрсөткүчтөн аз болушу мүмкүн эмес.

3. Гражданга көрсөтүлгөн же көрсөтүлүүгө тийиш болгон багуу көлөмү жөнүндө тараптардын ортосундагы талашты чечүүдө сот ак ниеттүүлүк жана акыл-эстүүлүк талаптарын жетекчиликке алууга тийиш.

(Кыргыз Республикасынын 2008-жылдын 19-мартындагы N 24 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

539-статья. Өмүр боюу багууну мезгилдүү төлөмдөр менен алмаштыруу

 

Өмүр боюу багуу келишиминде накта багууну граждан жашаган мезгилдин ичинде кезектүү төлөмдөрдү акчалай төлөө менен алмаштыруу мүмкүнчүлүгү каралышы мүмкүн.

 

540-статья. Өмүр боюу багууну камсыз кылуу үчүн берилген мүлктү

ээликтен ажыратуу жана ренталануу

 

Рента төлөөчү өмүр боюу багууну камсыз кылуу үчүн өзүнө берилген кыймылсыз мүлктү рента алуучунун алдын ала макулдугу менен гана ээликтен ажыратууга, күрөөгө коюуга же башкача ренталанууга укуктуу.

Рента төлөөчү өмүр боюу багуу мезгилинде аталган мүлктү ренталануу ушул мүлктүн наркы төмөндөшүнө алып келбеши үчүн зарыл чараларды көрүүгө милдеттүү.

 

541-статья. Өмүр боюу багууну токтотуу

 

1. Өмүр боюу багуу милдеттенмеси рента алуучу дүйнөдөн кайтканда токтотулат.

2. Рента төлөөчү өз милдеттенмелерин олуттуу бузган учурда рента алуучу өмүр боюу багууну камсыз кылуу үчүн берилген кыймылсыз мүлктү кайра кайтарууну же ага ушул Кодекстин 530-статьясында белгиленген шарттарда сатып алуу баасын төлөөнү талап кылууга укуктуу. Мында пайда төлөөчү баккандыгына байланыштуу тарткан чыгымдарынын ордун толтурууну рента алуучудан талап кылууга акысы жок.

 

27-Глава

Мүлктү жалдоо (арендалоо)

 

1-§. Жалпы жоболор

 

542-статья. Мүлктүк жалдоо келишими

 

Мүлктүк жалдоо (арендалоо) келишими боюнча жалдоого берүүчү жалдоочуга убактылуу ээлик кылуу жана ренталануу же убактылуу ренталануу үчүн акыга мүлктү берүүгө милдеттенет.

 

543-статья. Мүлктүк жалдоо объекттери

 

1. Мүлктүк жалдоого жер участкалары, кен байлык участкалары жана башка обочолонгон жаратылыш объекттери, ишканалар жана башка мүлктүк комплекстер, имараттар, курулуштар, жабдуулар, транспорт каражаттары жана ренталануу процессинде өздөрүнүн натуралык сапатын жоготпогон башка буюмдар берилиши мүмкүн.

Мыйзамда мүлктүк жалдоого тапшырууга жол берилбеген же чектелген мүлктүн түрлөрү белгилениши мүмкүн.

2. Мыйзамда жер участкаларын жана башка обочолонгон жаратылыш объекттерин мүлктүк жалдоого тапшыруунун өзгөчөлүктөрү белгилениши мүмкүн.

 

544-статья. Жалданган мүлктөн алынган продукцияга, түшүмгө жана

кирешеге менчик укугу

 

Эгерде келишимде башкача каралбаса, жалдоочу жалданган мүлктү ренталануунун натыйжасында алган түшүм, продукция жана киреше анын менчиги болуп саналат.

 

545-статья. Мүлктүк жалдоо келишиминин формасы

 

1. Мүлктүк жалдоо келишими жазуу жүзүндө түзүлүүгө тийиш.

2. Мүлккө менчик укугу кийинчерээк жалдоочуга өтүшүн караган мүлктүк жалдоо келишими мындай мүлктүн соода-сатык келишими үчүн каралган формада түзүлөт.

3. Эгерде кыймылсыз мүлктү мүлктүк жалдоо келишиминин колдонулушунун мөөнөтү үч жылды жана андан ашыкты түзсө, келишим милдеттүү түрдө мамлекеттик каттоого алынууга тийиш.

Эгерде келишим үч жылдан азыраак мөөнөткө түзүлгөн болсо, анда ал тараптардын биринин талабы боюнча милдеттүү түрдө катталууга тийиш.

4. Кыймылдуу мүлктүн мүлктүк жалдоо келишими мыйзамда каралган учурларда катталат.

(КР 2003-жылдын 19-декабрындагы N 237 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

546-статья. Жалдоого берүүчү

 

Мүлктү жалдоого берүү укугу анын ээсине, ошондой эле мыйзам же мүлктүн ээси тараптан башкарууга укуктуу жактарга таандык.

 

547-статья. Мүлктүк жалдоо келишиминин мөөнөтү

 

1. Мүлктүк жалдоо келишими келишимде аныкталган мөөнөткө түзүлөт.

2. Эгерде келишимде мүлктүк жалдоо мөөнөтү аныкталбаса, келишим белгисиз мөөнөткө түзүлдү деп эсептелет. Мында тараптардын ар бири келишимден баш тарта тургандыгы жөнүндө экинчи тарапка бир ай мурда, ал эми кыйылсыз мүлктү жалдаган учурда — үч ай мурда эскертип, келишимден каалаган учурда баш тартууга укуктуу. Келишимде белгисиз мөөнөткө түзүлгөн мүлктүк жалдоо келишимин токтотуу жөнүндө эскертүү үчүн башка мөөнөт белгилениши мүмкүн.

3. Мүлктүк жалдоонун айрым түрлөрү үчүн, ошондой эле мүлктүн айрым түрлөрүн жалдоо үчүн мыйзамда келишимдин максималдуу (эң жогорку) мөөнөтү белгилениши мүмкүн. Мындай учурларда, эгерде келишимде жалдоо мөөнөтү аныкталбаса жана тараптардын бири да мыйзамда белгиленген эң жогоку мөөнөт аяктаганга чейин келишимден баш тартпаса, эң жогорку мөөнөт аяктагандан кийин келишим токтотулат.

Мыйзамда белгиленген эң жогорку мөөнөттөн ашык мөөнөткө түзүлгөн мындай мүлктү жалдоо келишими эң жогорку мөөнөткө барабар болгон мөөнөткө түзүлдү деп эсептелет.

 

548-статья. Жалдоочуга мүлктү берүү

 

1. Жалдоого берүүчү мүлктүк жалдоо келишиминин шарттарына ылайык абалдагы жана багыттагы мүлктү жалдоочуга берүүгө милдеттүү.

2. Эгерде келишимде башкача каралбаса, мүлк жалдоого өзүнө таандык болгон бардык буюмдары жана өзүнө тиешелүү документтери (техникалык паспорту, сапат сертификаты жана башкалары) менен бирдикте тапшырылат.

Эгерде мындай буюдмар жана документтер берилбесе, бирок жалдоочу ансыз мүлктү анын багытына ылайык пайдалана албаса же келишим түзгөндө ниеттенүүгө укуктуу болгонунан кыйла өлчөмдө ажыраса, ал өзүнө жалдоого берүүчү мындай буюмдарды жана документтерди беришин, ошондой эле тиешелүү буюмдарды жана документтерди бербей коюунун натыйжасында келип чыккан зыяндын ордун толтурууну талап кыла алат.

3. Эгерде жалдоого берүүчү жалдоочуга мүлктү жалдоого келишимде көрсөтүлгөн мөөнөттө, ал эми келишимде мындай мөөнөт көрсөтүлбөсө акылга сыярлык мөөнөттө бербесе, жалдоочу анда ушул мүлктү ушул Кодекстин 363-статьясына ылайык талап кылып алууга же келишимди бузууну жана аны аткарбай коюудан улам келтирилген зыяндын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

 

549-статья. Жалдоого тапшырылган мүлктүн кемчиликтери үчүн

жалдоого берүүчүнүн жоопкерчилиги

 

1. Жалдоого берүүчү мүлктүк жалдоо келишимин түзүп жатканда мүлктүн кемчилиги бар экендиги жөнүндө билбеген күндө да, жалдоого тапшырылган мүлктүн аны пайдаланууга толугу менен же жарым-жартылай тоскоолдук кылган кемчиликтери үчүн жооп берет.

Мындай кемчиликтер табылган учурда жалдоочу өз каалоосу боюнча:

жалдоого берүүчүдөн мүлктүн кемчиликтерин акысыз жоюуну, же жалдоо акысын тиешелүү өлчөмдө азайтууну, же мүлктүн кемчиликтерин жоюуга өз чыгымдарынын ордун толтурууну талап кылууга;

төмөнкү жөнүндө алдын ала жалдоочуга билдирип, мүлктүн кемчиликтерин жоюуга өзү тарткан чыгымдардын суммасын мүлктү пайдалангандыгы үчүн акыдан түздөн-түз кармап калууга;

келишимди мөөнөтүнөн мурда бузууну талап кылууга укуктуу.

2. Жалдоочунун талаптары жөнүндө жана мүлктүн кемчиликтерин жалдоого берүүчүнүн эсебинен жоюуга анын ниети жөнүндө кабарландырылган жалдоого берүүчү жалдоого берилген мүлктү ойдогудай абалдагы, ошондой башка мүлккө кечиктирбестен алмаштыра алат.

3. Эгерде жалдоочунун талаптарын канааттандыруу же ал кемчиликтерди жоюуга мүлктү пайдалануу үчүн акыдан чыгымдарды кармап калышы жалдоочуга келтирилген чыгымдардын ордун толтурбаса, ал зыяндын орду толбой калган бөлүгүнүн ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

4. Жалдоого берүүчү келишимди түзүүдө айткан же жалдоочуга мурунтан белгилүү болгон же ал мүлктү карап чыгуу учурунда же келишим түзүүдө же мүлктү жалдоого берүүдө анын оң экендигин текшерүү учурунда байкалууга тийиш болгон жалдоого тапшырылган мүлктүн кемчиликтери үчүн жалдоого берүүчү жооп бербейт.

 

550-статья. Жалдоого тапшырылып жаткан мүлккө үчүнчү жактардын

укугу

 

Мүлктү жалдоого өткөрүп берүү ушул мүлккө үчүнчү жактын укуктарын токтотуу же өзгөртүү үчүн негиз болуп саналбайт.

Мүлктүк жалдоо келишимин түзүүдө жалдоого берүүчү жалдоого тапшырылып жаткан мүлккө үчүнчү жактардын бардык укуктары (сервитут, укук, күрөө ж.б.) жөнүндө жалдоочуга эскертүүгө милдеттүү. Жалдоого берүүчү ушул милдеттерди аткарбай коюшу жалдоочуга аренда акысын азайтууну же келишимди бузууну талап кылууга укук берет.

 

551-статья. Мүлктү пайдалангандыгы үчүн акы

 

1. Жалдоочу мүлктү пайдалангандыгы үчүн өз учурунда акы төлөөгө милдеттүү.

Аренда акысын төлөө тартиби, шарты жана мөөнөтү мүлктүк жалдоо келишиминде аныкталат.

2. Жалдоо акысы жалданган бүткүл мүлк үчүн бүтүндөй же анын ар бир курамдык бөлүгү үчүн өзүнчө:

1) туруктуу суммада аныкталган мезгил-мезгили менен же бир жолу төлөнүүчү төлөмдөр;

2) жалданган мүлктү пайдалануунун натыйжасында алынган продукциянын, түшүмдүн же кирешелердин белгиленген үлүшү;

3) жалдоочу айрым кызматтарды көрсөтүшү;

4) жалдоочу жалдоого берүүчүгө келишимде шартталган буюмдарды менчикке же жалдоого бериши;

5) жалданган мүлктү жакшыртуу боюнча келишимде шартталган чыгымарды жалдоочуга жүктөө түрүндө белгиленет.

Мүлктүк жалдоо келишиминде тараптар мүлктү пайдалануу үчүн акынын көрсөтүлгөн формаларын же акы төлөөнүн башка формаларын карай алышат.

3. Мүлктү пайдалануу үчүн акынын өлчөмү тараптардын макулдашуусу боюнча келишимде каралган мөөнөттөрдө өзгөртүлүшү, бирок бир жылда бир жолудан ашык эмес өзгөртүлүшү мүмкүн. Мүлктүк жалдоонун айрым түрлөрү үчүн, ошондой эле мүлктүн айрым түрлөрүн жалдоо үчүн мыйзамда башка минималдуу мөөнөттөр каралышы мүмкүн.

4. Эгерде мыйзамда башкача каралбаса, жалдоочу жооп бербей турган кырдаалдардан улам келишимде каралган пайдалануу шарттары же мүлктүн абалы олуттуу начарласа, жалдоочу акыны тиешелүү түрдө азайтууну талап кылууга укуктуу.

5. Эгерде мүлктүк жалдоо келишиминде башкача каралбаса, жалдоочу мүлктү пайдалангандыгы үчүн акы төлөө мөөнөтүн олуттуу бузган учурда жалдоого берүүчү андан жалдоо акысын мөөнөтүнөн мурда жалдоого берүүчү белгилеген мөөнөттө төлөшүн талап кылууга укуктуу. Мында жалдоого берүүчү акыны экиден ашык мөөнөт үчүн катары менен мөөнөтүнөн мурда төлөөнү талап кылууга укуксуз.

 

552-статья. Жалданган мүлктү пайдалануу

 

1. Жалдоочу мүлктү мүлктүк жалдоо келишиминин шарттарына ылайык, ал эми келишимде мындай шарттар аныкталбаса, мүлктүн багытына ылайык пайдаланууга милдеттүү.

2. Эгерде жалдоочу жалдоого берүүчүнүн жазуу жүзүндөгү эскертүүсүнө карабастан мүлктү мүлктүк жалдоо келишиминин шарттарына же мүлктүн багытына ылайыксыз пайдаланса, жалдоого берүүчү келишимди бузууну талап кылууга укуктуу.

 

553-статья. Жалданган мүлктү тескөө. Жалданган мүлктү кошумча

жалдоо жана кайра жалдоо

 

Эгерде мыйзамдарда башкача каралбаса, жалдоочу жалдоого берүүчүнүн макулдугу менен жалданган мүлктү кошумча жалдоого (субарендага) тапшырууга, мүлктүк жалдоо келишими боюнча өз укуктарын жана милдеттерин башка жакка берүүгө (кайра жалдоо), ошондой эле өзүнүн жалдоочу укуктарын күрөөгө коюуга жана мындай жак катары чарбалык шериктештиктердин жана коомдордун уставдык капиталына каражат же өндүрүштүк кооперативдерге пайлык взнос кошууга укуктуу. Кайра жалдоону кошпогондо, көрсөтүлгөн учурларда келишим боюнча жалдоого берүүчүгө карата жалдоочу жооптуу бойдон калат.

Кошумча жалдоо келишими мүлктүк жалдоо келишиминин мөөнөтүнөн ашык мөөнөткө түзүлүшү мүмкүн эмес.

Эгерде мыйзамдарда башкача каралбаса, кошумча жалдоо келишимине карата мүлктүк жалдоо келишими жөнүндөгү эрежелер колдонулат.

 

554-статья. Мүлктү күтүү боюнча жалдоого берүүчүнүн

милдеттенмелери

 

1. Эгерде мыйзамда же мүлктүк жалдоо келишиминде башкача каралбаса, жалдоого берүүчү жалдоого берилген мүлктү өз эсебинен баштан-аяк оңдоого милдеттүү.

Баштан-аяк оңдоо келишимде белгиленген мөөнөттө, ал эми ал келишимде аныкталбаса же кечиктирилгис зарылчылыктан келип чыкса — акылга сыярлык мөөнөттө жүргүзүлүүгө тийиш.

2. Жалдоого берүүчү баштан-аяк оңдоо боюнча милдеттерин бузушу жалдоочуга өз каалоосу боюнча:

келишимде каралган же кечиктирилгис зарылчылыктан келип чыккан баштан аяк оңдоону жүргүзүүгө жана оңдоонун наркын жалдоого берүүчүдөн өндүрүп алууга же аны жалдоо акысынын эсебине кошууга;

жалдоо акысын тиешелүү түрдө азайтууну талап кылууга;

келишимди бузууну же зыяндын ордун толтурууну талап кылууга укук берет.

 

555-статья. Жалданган мүлктү күтүү боюнча жалдоочунун милдеттери

 

Эгерде мыйзамда же мүлктүк жалдоо келишиминде башкача каралбаса, жалдоочу мүлктү оң абалда кармоого, өз эсебинен учурдагы оңдоолорду жүргүзүүгө жана мүлктү күтүү боюнча чыгымдарды тартууга милдеттүү.

 

556-статья. Тараптар өзгөргөндө мүлктүк жалдоо келишиминин күчүндө

болушу

 

1. Жалдоого тапшырылган мүлккө менчик (чарба жүргүзүү, оперативдүү башкаруу) укугу башка жакка өтүшү мүлктүк жалдоо келишимин өзгөртүү же бузуу үчүн негиз болуп саналбайт.

2. Эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, кыймылсыз мүлктү жалдоочу болуп саналган граждан дүйнөдөн кайткан учурда ушул мүлктү жалдоо келишими боюнча анын укуктары менен милдеттери мураскорго өтөт.

Келишим түзүү жалдоочунун жеке сапаттары менен шартталган учурларды кошпогондо, жалдоого берүүчү мындай мураскорго келишим колдонулушунун калган мөөнөтүнө ага киришинен баш тартууга укуксуз.

 

557-статья. Мүлктүк жалдоо келишимин жалдоого берүүчүнүн талабы

боюнча мөөнөтүнөн мурда токтоткондо кошумча жалдоо

келишиминин токтотулушу

 

1. Эгерде мүлктүк жалдоо келишиминде башкача каралбаса, мүлктүк жалдоо келишимин мөөнөтүнөн мурда токтотуу ага ылайык түзүлгөн кошумча жалдоо келишиминин токтотулушуна алып келет. Мындай учурда кошумча жалдоочу токтотулган мүлктүк жалдоо келишиминин шарттарына ылайык шарттарда кошумча жалдоонун калган мөөнөтүнүн чектеринде кошумча жалдоо келишимине ылайык өзүнүн пайдалануусундагы мүлктү жалдоого келишим түзүшү мүмкүн.

2. Эгерде ушул Кодексте каралган негиздер боюнча мүлктүк жалдоо келишими жараксыз болуп саналса, ага ылайык түзүлгөн кошумча жалдоо келишимдери да жараксыз болуп саналат.

 

558-статья. Жалдоого берүүчүнүн талабы боюнча мүлктүк жалдоо

келишимин мөөнөтүнөн мурда бузуу

 

Эгерде жалдоочу:

1) мүлктү келишимдин шарттарын же мүлктүн багытын олуттуу бузуу же бир нече жолу бузуу менен пайдаланса;

2) мүлктү олуттуу начарлатса;

3) мүлктү пайдалангандыгы үчүн акыны келишимде белгиленген төлөм мөөнөтү аяктагандан кийин экиден ашык жолу катары менен төлөбөсө;

4) мыйзамга же келишимге ылайык баштан-аяк оңдоо милдети жалдоочуда болгон учурда, мүлктү мүлктүк жалдоо келишиминде белгиленген мөөнөттө, ал эми андай мөөнөт алардын келишиминде жок болсо акылга сыярлык мөөнөттө баштан-аяк оңдобосо, — жалдоого берүүчүнүн талабы боюнча мүлктүк жалдоо келишими сот тарабынан мөөнөтүнөн мурда бузулушу мүмкүн.

Ушул Кодекстин 411-статьясындагы 2-пунктка ылайык мүлктүк жалдоо келишиминде жалдоого берүүчүнүн талабы боюнча келишимди мөөнөтүнөн мурда бузуунун башка негиздери да белгилениши мүмкүн.

2. Жалдоого берүүчү ал милдеттенмелерди акылга сыярлык мөөнөттө аткарышынын зарылчылыгы жөнүндө жазуу жүзүндө эскертүүнү жибергенден кийин гана келишимди мөөнөтүнөн мурда бузууну талап кылууга укуктуу.

 

559-статья. Жалдоочунун талабы боюнча келишимди мөөнөтүнөн мурда

бузуу

 

Жалдоочунун талабы боюнча мүлктүк жалдоо келишими төмөнкүдөй учурларда сот табынан мөөнөтүнөн мурда бузулушу мүмкүн:

1) жалдоого берүүчү жалдоочунун пайдалануусуна мүлктү бербегенде же мүлктү келишимдин шарттарына же мүлктү багытына ылайык пайдаланууга тоскоолдук кылганда;

2) жалдоочуга берилген мүлктө аны пайдаланууга тоскоолдук кылган, келишим түзүү учурунда жалдоого берүүчү тарабынан айтылбаган, жалдоочуга мурдатан белгисиз болгон жана ал мүлктү карап чыгуу же келишим түзүүдө анын оң экендигин текшерүү учурунда байкалышы мүмкүн болбогон кемчиликтер бар болсо;

3) мыйзамга, башка ченемдик укуктук актыларга же келишимге ылайык мүлктү баштан-аяк оңдоо жалдоого берүүчүнүн милдети болуп саналган учурда жалдоого берүүчү келишимде белгиленген мөөнөттө, ал эми мындай мөөнөт келишимде жок болсо — акылга сыярлык мөөнөттө мүлктү баштан-аяк оңдобосо;

4) жалдоочу жооп бербей турган кырдаалдардан улам мүлк пайдаланууга жараксыз абалда калса.

Ушул Кодекстин 411-статьясынын 2-пунктуна ылайык мүлктүк жалдоо келишиминде жалдоочунун талабы боюнча келишимди мөөнөтүнөн мурда бузуунун башка негиздери да белгилениши мүмкүн.

 

560-статья. Мүлктүк жалдоо келишиминин мөөнөтү аяктагандан кийин

мүлктү пайдаланууну улантуу

 

1. Эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, өз милдеттерин ойдогудай аткарган жалдоочу келишимдин мөөнөтү аяктагандан кийин башка теңдеш шарттарда башка жактарга караганда жаңы мөөнөткө жалдоо келишимин түзүүгө артыкчылыктуу укукка ээ.

Жалдоочу жалдоо келишиминде көрсөтүлгөн мөөнөттө, ал эми келишимде мындай мөөнөт көрсөтүлбөсө, келишимдин күчү аяктаганга чейин акылга сыярлык мөөнөттө мындай келишимди түзүүнү каалай тургандыгы жөнүндө жалдоого берүүчүгө жазуу жүзүндө билдирүүгө милдеттүү.

Жаңы мөөнөткө жалдоо келишимин түзүүдө келишимдин шарттары тараптардын макулдугу боюнча өзгөртүлүшү мүмкүн.

Эгерде жалдоого берүүчү жалдоочуга жаңы мөөнөткө келишим түзүүдөн баш тартса, бирок аны менен келишимдин мөөнөтү аяктаган күндөн тартып бир жылдын ичинде башка жак менен жалдоо келишимин түзсө, өз каалоосу боюнча жалдоочу түзүлгөн келишим боюнча укуктар менен милдеттерди өзүнө которууну жана жалдоо келишимин аны менен кайрадан жаңылоодон баш тартуудан келтирилген зыяндын ордун толтурууну же мындай зыяндын ордун гана толтурууну сотто талап кылууга укуктуу.

2. Ушул Кодекстин 547-статьясындагы 3-пунктта каралган учурларды кошпогондо, эгерде жалдоочу мүлктүк жалдоо келишиминин мөөнөтү аяктагадан кийин жалдоого берүүчү тараптан каршы пикир болбостон мүлктү пайдаланууну улантса, келишим мурдагы эле шарттарда белгисиз мөөнөткө жаңыртылды деп эсептелет.

 

561-статья. Жалдоочуга мүлктү кайра кайтаруу

 

1. Мүлктүк жалдоо келишими токтогондо жалдоочу жалдоого берүүчүгө мүлктү ойдогудай урунулушун эске алуу менен өзү алгандай абалда же келишимде шартталгандай абалда кайра кайтарууга милдеттүү.

2. Эгерде жалдоочу жалданган мүлктү кайра кайтарбаса же аны өз учурунда кайтарбаса, жалдоого берүүчү мүлктүн пайдаланылышы үчүн мөөнөтү өткөрүлгөн бардык убакыт үчүн акы төлөнүшүн талап кылууга укуктуу. Көрсөтүлгөн акы жалдоого берүүчүгө келтирилген зыяндын ордун толтурбаса, ал анын ордун толтурууну талап кыла алат.

Эгерде келишимде башкача каралбаса, жалданган мүлктү өз учуранда кайра кайтарбагандыгы үчүн келишимде неустойка каралган учурда, зыяндын орду неустойкадан ашкан толук суммада толтурулууга тийиш.

 

562-статья. Жалданган мүлктүн жакшырышы

 

1. Эгерде мүлктүк жалдоо келишиминде башкача каралбаса, жалдоочу мүлктү айрым жакшыртышы анын менчиги болуп саналат.

2. Эгерде мүлктүк жалдоо келишиминде башкача каралбаса, жалдоочу өз каражаттарынын эсебинен жана жалдоого берүүчүнүн макулдугу менен жалданган мүлктү ага зыян келтирбестен андан ажырагыс жакшыртууларды жасаганда, жалдоочу келишим токтотулгандан кийин ушул жакшыртуулардын наркынын орду толтурулушуна укуктуу.

3. Эгерде мыйзамда башкача каралбаса, жалданган мүлктү жалдоочу жалдоого берүүчүнүн макулдугусуз аны ажырагыс жакшыртышынын наркынын орду толтурулбайт.

4. Жалданган мүлктөн алынган амортизациялык чегерүүлөрдүн эсебинен жалданган мүлктөгү ажыроочу жана ажыралгыс жакшыртуулар жалдоого берүүчүнүн менчиги болуп саналат.

 

563-статья. Жалданган мүлктү сатып алуу

 

1. Мүлктүк жалдоо келишиминде мүлктүк жалдоонун мөөнөтү аяктагандан кийин же жалдоочу келишимде шартталган бүткүл сатып алуу баасын төлөгөн шартта ушул мөөнөт аяктаганга чейин жалданган мүлк жалдоочунун менчигине өтө тургандыгы каралышы мүмкүн.

2. Эгерде келишимде жалданган мүлктү сатып алуу жөнүндө шарт каралбаса, ал тараптардын кошумча макулдашуусунда белгилениши мүмкүн, мында тараптар мүлк пайдаланылгандыгы үчүн мурда төлөнгөн акыны сатып алуу баасына кошуу жөнүндө макулдашууга укуктуу.

3. Кийинчерээк сатып алуу менен мүлктүк жалдоо келишими Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында белгиленген учурда катталууга тийиш.

4. Мыйзамда жалданган мүлктү сатып алууга тыюу салуу учурлары белгилениши мүмкүн.

(КР 2005-жылдын 4-июлундагы N 94 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

564-статья. Мүлктүк жалдоо келишиминин айрым түрлөрүнүн жана

мүлктүн айрым түрлөрүн жалдоонун өзгөчөлүктөрү

 

Ушул Кодекстин төмөнкүдөй келишимдер жөнүндөгү эрежелеринде башкача белгиленбесе, мүлктүк жалдоо келишиминин айрым түрлөрүнө жана мүлктүн айрым түрлөрүн жалдоо (прокатка, транспорт каражаттарын арендалоого, ишканаларды арендалоого, имараттарды жана курулуштарды арендалоого, финансы арендасына) келишимине ушул параграфта каралган жоболор колдонулат.

 

2-§. Прокат

 

565-статья. Прокат келишими

 

1. Мүлктү туруктуу ишкерлик кылуу катарында тапшырган жалдоого берүүчү прокат келишими боюнча акысы үчүн кыймылдуу мүлктү убактылуу элик кылууга жана пайдаланууга жалдоочуга берүүгө милдеттенет.

Эгерде келишимде башкача каралбаса же милдеттенменин маңызынан башкасы келип чыкпаса, прокат келишими боюнча берилген мүлк керектөө максатында пайдаланылат.

2. Прокат келишими жазуу жүзүндө түзүлөт.

3. Прокат келишими ачык келишим болуп саналат (386-статья).

 

566-статья. Прокат келишиминин мөөнөөтү

 

1. Прокат келишими бир жылга чейинки мөөнөткө түзүлөт.

2. Мүлктүк жалдоо келишимин белгисиз мөөнөткө кайрадан жаңыртуу жөнүндө жана мүлктүк жалдоо келишимин кайрадан жаңыртууга жалдоочунун артыкчылыктуу укугу жөнүндө эрежелер (ушул Кодекстин 560-статьясы) прокат келишимине карата колдонулбайт.

3. Эгерде прокат келишиминде башкача каралбаса, жалдоочу прокат келишиминен каалаган учурда баш тартууга укуктуу.

 

567-статья. Жалдоочуга мүлктү берүү

 

Прокат келишимин түзгөн жалдоого берүүчү жалдоочунун катышуусунда жалдоого тапшырылып жаткан мүлктүн оң экендигин текшерүүгө, ошондой эле жалдоочуну мүлктү пайдалануунун эрежелери менен тааныштырууга же ага ушул мүлктү пайдалануу жөнүндө жазуу жүзүндөгү нускоону берүүгө милдеттүү.

 

568-статья. Жалдоого тапшырылган мүлктүн кемчиликтерин жоюу

 

1. Жалдоочу жалдоого тапшырылган мүлктү пайдаланууга толугу менен же жарым-жартылай тоскоолдук кылган анын кемчиликтерин тапканда, жалдоого берүүчү, эгерде прокат келишиминде кыйла кыска мөөнөт белгиленбесе, жалдоочу кемчиликтер жөнүндө билдирген күндөн тартып он күндүк мөөнөттө мүлктү кемчилигин жеринде акысыз жоюуга же ушул мүлктү ойдогудай абалдагы ушундай башка мүлк менен алмаштырууга милдеттүү.

2. Эгерде жалдоого тапшырылган мүлктүн кемчиликтери жалдоочу мүлктү пайдалануу жана күтүү эрежелерин бузушунун натыйжасы болуп саналса, жалдоочу жалдоого берүүчүгө мүлктү оңдоонун жана ташуунун наркын төлөйт.

 

569-статья. Мүлктү пайдалангандыгы үчүн акы

 

1. Прокат келишими боюнча мүлктү пайдалануу үчүн акы туруктуу суммада аныкталган мезгил-мезгили менен же бир учурда төлөнүүчү төлөм түрүндө белгиленет.

2. Жалдоочу мүлктү мөөнөтүнөн мурда кайра кайтарган учурда жалдоого берүүчү ага мүлктү пайдалангандыгы үчүн алган акынын тиешелүү бөлүгүн кайра кайтарат, ушул акы мүлк иш жүзүндө кайра кайтарылган күндүн кийинки күндөн тартып эсептелет.

3. Мүлктү пайдалангандыгы үчүн акы төлөө боюнча карызды жалдоочудан өндүрүп алуу нотариустун жазуусунун негизинде талашсыз тартипте жүргүзүлөт.

 

570-статья. Жалданган мүлктү пайдалануу

 

1. Прокат келишими боюнча жалдоого тапшырылган мүлктү баштан-аяк жана учурдагы оңдоо жалдоого берүүчүнүн милдети болуп саналат.

2. Прокат келишими боюнча жалдоочуга берилген мүлктү кошумча жалдоого берүүгө, жалдоочу прокат келишими боюнча өз укуктарын жана милдеттерин башка жакка беришине, жалдоочунун укуктарын күрөөгө коюуга жана аларды мүлктүк салым катары чарбалык шериктештиктерге жана коомдорго, пайлык взнос катары өндүрүштүк кооперативдерге кошууга жол берилбейт.

 

3-§. Транспорт каражаттарын арендалоо

 

1. Башкаруу жана техникалык жактан пайдалануу

боюнча кызматтарды көрсөтүү менен

транспорт каражаттарын арендалоо

 

571-статья. Экипажы бар транспорт каражатын арендалоо келишими

 

1. Экипажы бар транспорт каражатын арендалоо (убакытка жалдоо) келишими боюнча арендага берүүчү арендаторго транспорт каражатын акы үчүн убактылуу ээлик кылууга жана пайдаланууга берүүгө жана аны башкаруу боюнча жана аны техникалык жактан пайдалануу боюнча кызматтарды өз күчү менен көрсөтүүгө милдеттүү.

2. Аренда келишимин белгисиз мөөнөткө кайрадан жаңыртуу жөнүндө жана аренда келишимин жаңы мөөнөткө кайрадан жаңыртууга арендатордун артыкчылыктуу укугу жөнүндө эрежелер (ушул Кодекстин 560-статьясы) экипажы бар транспорт каражатын арендалоо келишимине карата колдонулбайт.

 

572-статья. Экипажы бар транспорт каражатын арендалоо келишиминин

формасы

 

Экипажы бар транспорт каражатын арендалоо келишими мөөнөтүнө карабастан жазуу жүзүндө түзүлүүгө тийиш. Мындай келишимге ушул Кодекстин 545-статьясындагы 4-пунктта каралган аренда келишимин каттоо жөнүндө эрежелер колдонулбайт.

 

573-статья. Транспорт каражатын күтүү боюнча арендага берүүчүнүн

милдети

 

Арендага берүүчү келишим күчүндө болгон бүткүл мөөнөттүн ичинде арендага берилген транспорт каражатын ойдогудай абалда кармоого, анын ичинде учурдагы жана баштан-аяк оңдоону жүргүзүүгө жана зарыл тетиктерди берүүгө милдеттүү.

 

574-статья. Транспорт каражатын башкаруу жана техникалык жактан

пайдалануу боюнча арендага берүүчүнүн милдети

 

1. Транспорт каражатын башкаруу жана техникалык жактан пайдалануу боюнча арендага берүүчүнүн арендаторго көсөткөн кызматтары келишимде көрсөтүлгөн аренда максаттарына ылайык анын ойдогудай жана коопсуз пайдаланылышын камсыз кылууга тийиш. Экипажы бар транспорт каражатын арендалоо келишиминде арендаторго көрсөтүлүүчү кыйла кеңири чөйрөдөгү кызматтар каралышы мүмкүн.

2. Транспорт каражатынын экипажынын курамы жана анын квалификациясы тараптар үчүн милдеттүү болуп саналган келишим эрежелерине жана шарттарына жооп берүүгө, ал эми тараптар үчүн милдеттүү болуп мындай талаптар белгиленбесе, мындай түрдөгү транспорт каражатын пайдалануунун демейки практикасынын талаптарына жана келишимдин шарттарына жооп берүүгө тийиш.

3. Экипаждын мүчөлөрү арендага берүүчүнүн кызматкери болуп саналат. Алар башкарууга жана техникалык жактан пайдаланууга тиешелүү арендага берүүчүнүн буйруктарына жана транспорт каражатын коммерциялык жактан пайдаланууга тиешелүү арендатордун буйруктарына баш иет.

4. Эгерде аренда келишиминде башкача каралбаса, экипаждын мүчөлөрүнүн кызматына акы төлөө боюнча чыгымдарды, ошондой эле аларды күтүүгө чыгымдарды арендага берүүчү көтөрөт.

 

575-статья. Транспорт каражатын коммерциялык жактан пайдалануу

менен байланышкан чыгымдарга акы төлөө боюнча

арендатордун милдети

 

Эгерде экипажы бар транспорт каражатын арендалоо келишиминде башкача каралбаса, арендатор транспорт каражатын коммерциялык жактан пайдалануу менен байланышкан чыгымдарды, анын ичинде пайдалануу процессинде отунга жана чыгымдалуучу башка материалдарга төлөөгө жана жыйымдарга төлөөгө чыгымдарды көтөрөт.

 

576-статья. Транспорт каражатын камсыздандыруу

 

Эгерде экипажы бар транспорт каражатын арендалоо келишиминде башкача каралбаса, транспорт каражатын камсыздандыруу жана ага же аны пайдаланууга байланыштуу келтирилиши мүмкүн болгон зыян үчүн жоопкерчиликти камсыздандыруу милдети мындай камсыздандыруу мыйзамдан же келишимден улам милдеттүү болуп саналган учурларда арендага берүүчүгө жүктөлөт.

 

577-статья. Транспорт каражатын пайдалануу жөнүндө үчүнчү жактар

менен келишимдер

 

1. Эгерде экипажы бар транспорт каражатын арендалоо келишиминде башкача каралбаса, арендатор арендага берүүчүнүн макулдугусуз эле транспорт каражатын субарендага берүүгө укуктуу.

2. Эгерде арендатор арендаланган транспорт каражатын коммерциялык пайдалануу жагынан арендега берүүчүнүн макулдугусуз өзүнүн атынан үчүнчү жактар менен ташууларга келишим жана башка келишим түзүшү аренда келишиминде көрсөтүлгөн транспорт каражатын пайдалануу максаттарына карама-каршы келбесе, ал эми мындай максаттар транспорт каражатынын эмнеге арналгандыгында белгиленбесе, арендатор жогоркудай клишимдерди түзүүгө укуктуу.

 

578-статья. Транспорт каражатына келтирилген зыян үчүн

жоопкерчилик

 

Арендаланган транспорт каражаты иштен чыккан же бузулган учурда, эгерде арендага берүүчү транспорт каражатынын иштен чыгышы же бузулушу мыйзамга же аренда келишимине ылайык арендатор жооп бере турган кырдаалдардан улам келип чыккандыгын далилдесе, арендатор келтирилген зыяндын ордун арендага берүүчүгө толтурууга милдеттүү.

 

579-статья. Транспорт каражаты тарабынан келтирилген зыян үчүн

жоопкерчилик

 

Арендаланган транспорт каражаты, анын механизмдери, түзүлүштөрү, жабдуулары тарабынан үчүнчү жактарга келтирилген зыян үчүн жоопкерчиликти ушул Кодекстин 51-главасында каралган эрежелерге ылайык арендага берүүчү тартат. Эгерде ал мындай зыян арендатордун айынан келип чыккандыгын далилдесе, үчүнчү жактарга төлөнгөн суммалардын ордун толтуруу жөнүндө кайра кайтаруу талабын арендаторго коюуга укуктуу.

 

580-статья. Транспорт каражаттарынын айрым түрлөрүн арендалоонун

өзгөчөлүктөрү

 

Ушул параграфта каралгандардан тышкары, транспорт уставдарында жана кодекстеринде башкаруу жана техникалык пайдалануу боюнча кызмат көрсөтүү жагынан транспорт каражаттарынын айрым түрлөрүн арендалоонун өзгөчөлүктөрү белгилениши мүмкүн.

 

2. Башкаруу жана техникалык

пайдалануу боюнча кызмат көрсөтпөстөн

транспорт каражаттарын арендалоо

 

581-статья. Экипажы жок транспорт каражатын арендалоо келишими

 

Экипажы жок транспорт каражатын арендалоо келишими боюнча арендага берүүчү арендаторго акы үчүн транспорт каражатын башкаруу жана техникалык жактан пайдалануу боюнча кызмат көрсөтпөстөн убактылуу ээлик кылууга жана пайдаланууга берет.

Экипажы жок транспорт каражатын арендалоо келишимин белгисиз мөөнөткө кайрадан жаңыртуу жөнүндө жана жаңы мөөнөткө аренда келишимин түзүүгө арендатордун артыкчылыктуу укугу жөнүндө эрежелер (ушул Кодекстин 560-статьясы) экипажы жок транспорт каражатын арендалоо келишимине карата колдонулбайт.

 

582-статья. Экипажы жок транспорт каражатын арендалоо келишиминин

формасы

 

Экипажы жок транспорт каражатын арендалоо келишими жазуу жүзүндө түзүлүүгө тийиш.

 

583-статья. Транспорт каражатын күтүү боюнча арендатордун милдети

 

Арендатор транспорт каражатын арендалоо келишиминин бүткүл мөөнөтүнүн ичинде арендаланган транспорт каражатын ойдогудай абалда кармоого, анын ичинде учурдагы жана баштан-аяк оңдоону жүргүзүүгө милдеттүү.

 

584-статья. Транспорт каражатын башкаруу жана аны техникалык

жактан пайдалануу боюнча арендатордун милдеттери

 

Арендатор арендаланган транспорт каражатын өз күчү менен башкарат, ошондой эле аны коммерциялык жана техникалык жактан пайдаланат.

 

585-статья. Транспорт каражатын күтүүгө кеткен чыгымдын акысын

төлөө боюнча арендатордун милдети

 

Эгерде келишимде башкача каралбаса, арендатор арендаланган транспорт каражатын күтүүгө, аны камсыздандырууга, анын ичинде өз жоопкерчилигин камсыздандырууга чыгымдарды, ошондой эле аны пайдаланууга байланыштуу келип чыккан чыгымдарды көтөрөт.

 

586-статья. Транспорт каражатын пайдалануу жөнүндө үчүнчү

жактардын келишимдери

 

1. Эгерде экипажы жок транспорт каражатын арендалоо келишиминде башкача каралбаса, арендатор арендага берүүчүнүн макулдугусуз арендаланган транспорт каражатын экипажы бар же экипажы жок транспорт каражатын арендалоо келишиминин шарттарында субарендага тапшырууга укуктуу.

2. Эгерде арендатор арендага берүүчүнүн макулдугусуз өз атынан үчүнчү жактар менен ташуу келишимдерин жана башка келишимдерди түзүшү аренда келишиминде көрсөтүлгөн транспорт каражаттарын пайдалануу максаттарына карама каршы келбесе, ал эми мындай максаттар транспорт каражатынын эмнеге пайдаланылышында белгиленбесе, арендатор жогоркудай келишимдерди түзүүгө укуктуу.

 

587-статья. Транспорт каражаты тарабынан келтирилген зыян үчүн

жоопкерчилик

 

Транспорт каражаты, анын механизмдери, түзүлүштөрү, жабдуулары тарабынан үчүнчү жактарга келтирилген зыян үчүн жоопкерчиликти ушул Кодекстин 51-главасында каралган эрежелерге ылайык арендатор тартат.

 

588-статья. Транспорт каражаттарынын айрым түрлөрүн арендалоонун

өзгөчөлүктөрү

 

Ушул параграфта каралгандардан тышкары, транспорт уставдарында жана кодекстеринде башкаруу жана техникалык пайдалануу боюнча кызмат көрсөтпөстөн транспорт каражаттарынын айрым түрлөрүн арендалоонун өзгөчөлүктөрү белгилениши мүмкүн.

 

4-§. Имараттарды жана курулуштарды арендалоо

 

589-статья. Имаратты же курулушту арендалоо келишими

 

1. Имаратты же курулушту арендалоо келишими боюнча арендага берүүчү акы төлөгөндүгү үчүн арендаторго имаратты же курулушту убактылуу ээлик кылууга жана пайдаланууга берүүгө милдеттенет.

2. Эгерде ушул Кодекстин ишкананы арендалоо жөнүндө эрежелеринде башкача каралбаса, ишканаларды арендалоого ушул параграфтын эрежелери колдонулат.

 

590-статья. Имаратты же курулушту арендалоо келишиминин формасы

жана аны мамлекеттик каттоо

 

Имаратты же курулушту арендалоо келишими тараптар кол койгон бир документти түзүү жолу менен (395-статьянын 2-пункту) жазуу жүзүндө түзүлөт, ал нотариалдык жактан күбөлөндүрүлүүгө жана мамлекеттик каттоодон өтүүгө тийиш.

Имаратты же курулушту арендалоо келишиминин формасын сактабай коюу анын жараксыз болушуна алып келет.

 

591-статья. Жер участогунда турган имаратты же курулушту

арендалоодо жер участкасына укук

 

1. Имаратты же курулушту арендалоо келишими боюнча мындай кыймылсыз мүлккө ээлик кылуу жана аны пайдалануу укуктарын берүү менен бир эле учурда ушул кыймылсыз мүлк ээлеген жана аны пайдалануу үчүн зарыл болгон жер участогунун бөлүгүнө укук берилет.

2. Эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, арендага тапшырылып жаткан имарат же курулуш ээлеген же аны максатына ылайык пайдалануу үчүн зарыл болгон жер участогунун бөлүгүн пайдалануу укугу арендаторго берилет.

3. Эгерде менчик укугунда арендага берүүчүгө таандык болбогон жер участкасындагы имаратты же курулушту ушул участоктун менчик ээсинин макулдугусуз арендалоо мындай участокту пайдалануунун мыйзамда белгилеген шарттарына карама-каршы келбесе, ага жол берилет.

 

592-статья. Аренда акысынын өлчөмү

 

1. Имаратты же курулушту арендалоо келишиминде аренда акысынын өлчөмү каралууга тийиш. Аренда акысынын өлчөмү жөнүндө тараптар макулдашкан жазуу жүзүндөгү шарттар жок болгон учурда имаратты же курулушту арендалоо келишими түзүлгөн жок деп эсептелет.

Мында ушул Кодекстин 390-статьясындагы 3-пунктта каралган бааны аныктоо эрежелери колдонулбайт.

2. Эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, имаратты же курулушту арендалоо келишиминде имаратты же курулушту пайдалангандыгы үчүн белгиленген акы ал жайгашкан жер участкасын же аны менен бирге берилүүчү тиешелүү участоктун бөлүгүн пайдалангандыгы үчүн акыны камтыйт.

3. Имаратты же курулушту арендалоо үчүн акы келишимде имараттын (курулуштун) аянт бирдигине же анын өлчөмүнүн башка көрсөткүчүнө белгиленген учурда, аренда акысы арендаторго берилген имаратын же курулуштун иш жүзүндөгү өлчөмүнө таянуу менен аныкталат.

 

593-статья. Имаратты же курулушту өткөрүп берүү

 

1. Арендага берүүчү имаратты же курулушту өткөрүп бериши жана аны арендатор кабыл алышы өткөрүп берүү актысы боюнча же тараптар кол кое турган берүү жөнүндөгү башка документ боюнча жүзөгө ашырылат.

Эгерде мыйзамда же имаратты же курулушту арендалоо келишиминде башкача каралбаса, имаратты же курулушту өткөрүп берүүгө арендага берүүчүнүн милдеттенмеси аны арендатордун ээлигине же пайдалануусуна бергенден жана өткөрүп берүү жөнүндө тиешелүү документке тараптар кол койгондон кийин аткарылды деп эсептелет.

Тараптардын бири келишимде каралган шарттарда имаратты же курулушту өткөрүп берүү жөнүндөгү документке кол коюудан баш тартышы тиешелүү түрдө арендага берүүчү мүлктү өткөрүп берүү боюнча милдетти аткаруудан, ал эми арендатор мүлктү кабыл алуудан баш тарткандыгы катары каралат.

2. Эгерде имаратты же курулушту арендалоо келишиминде башкача каралбаса, имаратты же курулушту өткөрүп берүүгө даярдоо, анын ичинде өткөрүп берүү актысын же берүү жөнүндө башка документти түзүү жана аны кол коюуга сунуш кылуу арендага берүүчүнүн милдети болуп саналат жана анын эсебинен жүзөгө ашырылат.

3. Имаратты же курулушту арендалоо келишими токтотулганда арендаланган имарат же курулуш ушул статьянын 1-пунктунда каралган эрежелерди сактоо менен арендага берүүчүгө кайтарылууга тийиш.

 

5-§. Ишканаларды арендалоо

 

594-статья. Ишкананы арендалоо келишими

 

1. Ишкерликти жүзөгө ашыруу үчүн пайдаланылуучу мүлктүк комплекс катары бүтүндөй алганда ишкананы арендалоо келишими боюнча, арендага берүүчү арендаторго акы төлөтүү менен жер участокторун, имараттарды, курулуштарды, жабдууларды жана ишкананын курамына кирген башка негизги каражаттарды убактылуу ээлик кылууга жана пайдаланууга берүүгө, чийки зат запастарын, отунду, материалдарды жана башка жүгүртүү каражаттарын: жерди, сууну жана башка жаратылыш ресурстарын, имараттарды, курулуштарды жана жабдууларды пайдалануу укугун, ишкана менен байланышкан башка мүлктүк укуктарды, ишкананын ишин өзгөчөлөп турган белгилерге укукту жана башка өзгөчө укуктарды келишимде аныкталган тартипте, шартта жана өлчөмдө берүүгө, ошондой эле талап коюу укугун ага берүүгө жана ишканага тиешелүү карыздарды ага которууга милдеттенет, буга арендага берүүчү башка жактарга берүүгө укуксуз болгон укуктар менен милдеттер кирбейт.

2. Эгерде мыйзамда башкача каралбаса, арендага берүүчү тиешелүү ишти аткарууга уруксаттын (лицензиянын) негизинде алган анын укуктары арендаторго берилбейт. Арендатордо мындай уруксат (лицензия) жок туруп арендатор аткара албаган милдеттенмелерди келишим боюнча берилүүчү ишкананын курамына кошуу арендага берүүчүнү кредиторлорго карата тиешелүү милдеттенмелерден бошотпойт.

 

595-статья. Ишкананы арендалоодо кредиторлордун укуктары

 

1. Ишкананын курамына кирген милдеттенмелер боюнча кредиторлор ал арендаторго берилгенге чейин ишкана арендага берилгендиги жөнүндө арендага берүүчү тарабынан маалымдар болууга тийиш.

2. Ишкана арендага берилгендиги жөнүндө маалымдар болгон күндөн тартып бир айдын ичинде кредитор арендага берүүчүдөн тиешелүү милдеттенмелерди токтотууну же мөөнөтүнөн мурда аткарууну талап кылууга укуктуу. Эгерде көрсөтүлгөн мөөнөттө ушул талаптардын кайсы-бирлери коюлбаса, тиешелүү карыздарды арендаторго которууга кредитор макулдугун берди деп табылат.

3. Арендага берүүчүдөн анын милдеттенмелерин токтотууну же мөөнөтүнөн мурда аткарууну талап кылган кредиторлор менен эсептешүү аяктагандан кийин гана ишкана арендаторго берилиши мүмкүн.

4. Ишкананы арендага берүү жөнүндө ушул статьянын 1-пунктунда каралган тартипте маалымдалбаган кредитор ушул статьянын 2-пунктунда каралган талаптарды канааттандыруу жөнүндө, ошондой эле арендага берүүчү ушул статьянын 1-пунктунун жоболорун аткарбай коюшунан улам келтирилген зыяндын ордун толтуруу жөнүндө доону ишкана арендага берилиши жөнүндө ал билген же билүүгө тийиш болгон күндөн тартып бир жылдын ичинде кое алат.

5. Ишкананын кызматкерлери жагынан укуктар менен милдеттер юридикалык жак жоюлган учурда мындай укуктар менен милдеттер өтүшү үчүн эмгек жөнүндөгү мыйзамда каралган тартипте арендага берүүчүдөн арендаторго өтөт.

 

596-статья. Ишкананы арендалоо келишиминин формасы жана аны

мамлекеттик каттоо

 

1. Ишкананы арендалоо келишими тараптар кол койгон бир документти түзүү жолу менен жазуу жүзүндө түзүлөт.

2. Ишкананы арендалоо келишими нотариалдык жактан күбөлөндүрүлүүгө жана мамлекеттик каттоодон өтүүгө тийиш жана мындайча катталган учурдан тартып түзүлдү деп эсептелет.

3. Ишкананы арендалоо келишиминин формасын сактабай коюу анын жараксыз болушуна алып келет.

 

597-статья. Арендаланган ишкананы өткөрүп берүү

 

Ишкана арендаторго өткөрүп берүү актысы боюнча өткөрүп берилет.

Эгерде ишкананы арендалоо келишиминде башкача каралбаса, ишкананы өткөрүп берүүгө даярдоо, анын ичинде өткөрүп берүү актысын түзүү жана аны кол коюуга сунуш кылуу арендага берүүчүнүн милдети болуп саналат жана анын эсебинен жүзөгө ашырылат.

 

598-статья. Ишкананы күтүү жана аны пайдалануу жагынан чыгымдарга

акы төлөө боюнча арендатордун милдеттери

 

1. Ишкананын арендатору ишкананы арендалоо келишими күчүндө болгон бүткүл мөөнөттүн ичинде ишкананы ойдогудай техникалык абалда кармоого, анын ичинде учурдагы жана баштан-аяк оңдоону жүргүзүүгө милдеттүү.

2. Эгерде келишимде башкача каралбаса, арендаланган ишкананы пайдалануу менен, ошондой эле арендаланган мүлктү камсыздандыруу боюнча төлөмдөрдү төлөө менен байланышкан чыгымдар арендаторго жүктөлөт.

 

599-статья. Арендаланган ишкананын мүлкүн пайдалануу

 

1. Эгерде ишкананы арендалоо келишиминде башкача каралбаса, арендатор арендаланган ишкананын мүлкүнүн курамына кирген материалдык байлыктарды арендага берүүчүнүн макулдугусуз сатууга, алмашууга, убактылуу пайдаланууга же карызга берүүгө, аларды субарендага тапшырууга жана мындай байлыктарды башка жакка берүү жагынан аренда келишими боюнча өзүнүн укуктары менен милдеттерин бериши ишкананын наркынын төмөндөшүнө жана ишкананы арендалоо келишиминин башка жоболору бузулушуна алып келбесе, аларды берүүгө укуктуу. Көрсөтүлгөн тартип жерге жана башка жаратылыш ресурстарына карата, ошондой эле мыйзамда каралган учурларда колдонулбайт.

2. Эгерде ишкананы арендалоо келишиминде башкача каралбаса, арендатор арендаланган ишкананын мүлкүнүн курамына анын наркын жогорулата турган өзгөртүүлөрдү арендага берүүчүнүн макулдугусуз эле киргизүүгө, аны реконструкциялоого, кеңейтүүгө, техникалык жактан кайра жабдууга укуктуу.

 

600-статья. Арендатор арендаланган ишканага жакшыртууларды

киргизиши

 

Эгерде ишкананы арендалоо келишиминде башкача каралбаса, ишкананын арендатору арендаланган мүлктүн ажыралгыс жакшыртууларына арендага берүүчүнүн уруксатына карабастан мындай жакшыртуунун наркы өзүнө кайра кайтарылышына укуктуу.

Эгерде арендага берүүчү ушул жакшыртууларга арендатордун короткон чыгымдары арендаланган мүлктүн наркынан анын сапатын жана пайдалануу касиеттерин жакшыртуудан өлчөмсүз түрдө ашкандыгын жана мындай жакшыртууларды жүзөгө ашырууда ак ниеттүүлүк жана акыл-эстүүлүк принциптери бузулгандыгын далилдесе, ал мындай жакшыртуулардын наркын арендаторго кайтаруу милдетинен сот тарабынан бошотулушу мүмкүн.

 

601-статья. Бүтүмдөрдүн жараксыздыгынын натыйжалары жөнүндө,

келишимди өзгөртүү жана бузуу жөнүндө эрежелердин

ишкананы арендалоо келишимине карата колдонулушу

 

Эгерде келишим боюнча бир же эки тараптан тең алынгандарды натуралай кайра кайтарууну же өндүрүүнү караган бүтүмдөрдүн жараксыздыгынын натыйжасы, келишимди бузуу жана өзгөртүү кредиторлордун, арендага берүүчүнүн жана арендатордун, башка жактардын укуктарын жана мыйзам тарабынан корголуучу таламдарын олуттуу бузбаса жана коомдук таламдарга карама-каршы келбесе, ушул Кодекстин мындай натыйжалар жөнүндөгү эрежелери ишкананы арендалоо келишимине карата колдонулат.

 

602-статья. Арендаланган ишкананы кайра кайтаруу

 

Ишкананы арендалоо келишими токтотулган учурда арендаланган мүлк комплекси ушул Кодекстин 594- жана 596-статьяларынын эрежелерин сактоо менен арендага берүүчүгө кайра кайтарылууга тийиш. Эгерде келишимде башкача каралбаса, арендага берүүчүгө ишкананы өткөрүп берүүгө даярдоо, анын ичинде өткөрүп берүү актысын түзүү мында арендатордун милдети болуп саналат жана анын эсебинен жүзөгө ашырылат.

 

6-§. Финансы арендасы (лизинг)

 

603-статья. Финансы арендасынын келишими

 

Финансы арендасынын келишими (лизинг келишими) боюнча арендага берүүчү арендатор белгилеген сатуучудан ал көрсөткөн мүлктү менчикке сатып алууга жана ушул мүлктү төлөгөн акысы үчүн арендаторго ишкерлик максатка убактылуу ээлик кылууга жана пайдаланууга берүүгө милдеттенет. Мында арендага берүүчү аренда предметин жана сатуучуну тандоо үчүн жоопкерчилик тартпайт.

Финансы арендасынын келишиминде сатуучуну жана сатып алынган мүлктү арендага берүүчү тандай тургандыгы каралышы мүмкүн.

Финансы арендасынын (лизингисинин) айрым белгилери Кыргыз Республикасынын мыйзамдары тарабынан белгилениши мүмкүн.

(КР 2005-жылдын 4-июлундагы N 94 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

604-статья. Финансы арендасынын келишиминин предмети

 

Башка жаратылыш объекттерин жана жер участкаларын кошпогондо, ишкерлик үчүн пайдаланылуучу ар кандай керектелбеген буюмдар финансы арендасынын келишиминин предмети болушу мүмкүн.

(КР 2005-жылдын 4-июлундагы N 94 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

605-статья. Мүлктү арендага тапшыруу жөнүндө сатуучуга билдирүү

 

Арендага берүүчү арендатор үчүн мүлктү сатып алуу менен мүлк белгилүү жакка арендага берүүгө арналгандыгы жөнүндө сатуучуга билдирүүгө тийиш.

 

606-статья. Финансы арендасынын келишиминин предметин арендаторго

берүү

 

1. Эгерде финансы арендасынын келишиминде башкача каралбаса, сатуучу өзү турган жерде ушул келишимдин предмети болуп саналган мүлктү түздөн-түз арендаторго берет.

2. Финансы арендасынын келишиминин предмети болуп саналган мүлк ушул келишимде көрсөтүлгөн мөөнөттө арендаторго берилбесе, ал эми келишимде мындай мөөнөт көрсөтүлбөсө, эгерде арендага берүүчү жооп бере турган кырдаалдардан улам мөөнөтү өтүп кетсе, акылга сыярлык мөөнөттө арендатор келишимди бузууну жана зыяндын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

 

607-статья. Мүлк капысынан иштен чыгышынын же капысынан

бузулушунун тобокелдиги арендаторго өтүшү

 

Эгерде финансы арендасынын келишиминде башкача каралбаса, мүлк капысынан иштен чыгышынын же капысынан бузулушунун тобокелдиги арендаланган мүлк арендаторго берилген учурдан тартып ага өтөт.

 

608-статья. Сатуучунун жоопкерчилиги

 

1. Арендатор финансы арендасынын келишиминин предмети болуп саналган мүлктү сатуучуга сатуучу менен арендага берүүчүнүн ортосунда түзүлгөн соода-сатык келишиминен, атап айтканда, мүлктүн сапаты жана комплекти, аны берүү мөөнөтү жагынан жана сатуучу келишимди ойдогудай аткарбаган башка учурларда келип чыккан талаптарды түздөн-түз коюуга укуктуу. Мында арендатор ушул Кодексте сатуучу үчүн каралган укуктарга ээ жана милдеттүү, буга ал көрсөтүлгөн мүлктүн соода-сатык келишиминин тарабы болгондо алынган мүлккө акы төлөө милдети кирбейт. Бирок арендатор арендага берүүчүнүн макулдугу болмоюнча сатуучу менен соода-сатык келишимин буза албайт.

Сатуучу менен мамилелерде арендатор жана арендага берүүчү шериктеш кредитор болушат (312-статья).

2. Эгерде финансы арендасынын келишиминде башкача каралбаса, арендага берүүчү соода-сатык келишиминен келип чыккан талаптарды сатуучу аткарышы үчүн арендатордун алдында жооп бербейт, буга сатуучуну тандоо жоопкерчилиги арендага берүүчүгө жүктөлгөн учур кирбейт. Мындай учурда арендатор соода-сатык келишиминен келип чыккан талаптарды өз каалоосу боюнча түздөн-түз мүлк сатуучуга, ошондой эле арендага берүүчүгө коюуга укуктуу, ушулар бирдей жоопкерчилик тартат.

 

28-Глава

Турак-жайды жалдоо

 

609-статья. Турак-жайды жалдоо келишими

 

1. Турак-жайды жалдоо келишими боюнча турак-жайдын менчик ээси же ал дайындаган башкарууга укуктуу жак (жалдоого берүүчү) төлөнгөн акы үчүн турак-жайды граждандын (жалдоочуга) же анын үй-бүлө мүчөлөрүнүн ээлигине жана пайдалануусуна берүүгө милдеттенет.

2. Турак-жайды жалдоо келишими боюнча мамилелер Турак-жай кодекси менен жөнгө салынат.

 

29-Глава

Акысыз пайдалануу (ссуда)

 

610-статья. Акысыз пайдалануу келишими

 

1. Акысыз пайдалануу келишими (ссуда келишими) боюнча ссуда берүүчү ссуда алуучуга буюмду убактылуу акысыз берүүгө милдеттенет же берет, ал эми ссуда алуучу ал буюмдун ойдогудай иштетилишин эске алуу менен аны кандай абалда алса дал ошондой абалда же келишимде шартталган абалда кайра кайтарууга милдеттенет.

2. Ссуда берүүчү буюмду аны акысыз пайдалануу келишиминин шарттарына ылайык абалда жана анын максатына ылайык берүүгө милдеттенет.

3. Акысыз пайдалануу келишимине карата тиешелүү түрдө ушул Кодекстин 543-статьясында, 547-статьясынын 1- жана 2-пункттарында, 548-статьянын 2-пунктунда, 552-статьяда, 560-статьянын 2-пунктунда, 562-статьясынын 1- жана 3-пункттарында каралган эрежелер колдонулат.

 

611-статья. Ссуда берүүчү

 

1. Буюмду акысыз пайдаланууга берүү укугу анын менчик ээсине жана ага мыйзам же менчик ээси тарабынан башкаруу укугу берилген башка жакка таандык.

2. Коммерциялык уюм анын уюштуруучусу, катышуучусу, акционери, жетекчиси, анын башкаруу же контролдоо органдарынын мүчөсү болуп саналган жакка буюмду акысыз пайдаланууга берүүгө укуксуз.

 

612-статья. Буюмду акысыз пайдаланууга берүүнүн натыйжасы

 

Эгерде ссуда берүүчү ссуда алуучуга буюмду бербесе, ссуда алуучу акысыз берүү келишимин бузууну жана ал тарткан реалдуу зыяндын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

 

613-статья. Акысыз пайдаланууга берилген буюмдун кемчиликтери үчүн

жоопкерчилик

 

1. Ссуда берүүчү акысыз пайдалануу келишимин түзүүдө атайылап же ашкере байкабастыктан айтпай койгон буюмдун кемчиликтери үчүн жооп берет.

Мындай кемчиликтерди тапканда ссуда алуучу өз каалоосу боюнча ссуда берүүчүдөн буюмдун кемчиликтерин акысыз жоюуну же ссуда берүүчү буюмдун кемчиликтерин жоюуга өз ниети жөнүндө билдирген учурда, буюмдун кемчиликтерин жоюуга өз чыгымдарынын ордун толтурууну талап кылууга, же келишимди мөөнөтүнөн мурда бузууну жана өзү тарткан реалдуу чыгымдын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

2. Ссуда алуучунун талаптары жөнүндө же буюмдун кемчиликтерин ссуда берүүчүнүн эсебинен жоюуга анын ниети жөнүндө маалымдар болгон ссуда берүүчү тез арада бузук буюмду ойдогудай абалдагы ошондой башка буюм менен алмаштыра алат.

3. Келишим түзүүдө ссуда берүүчү айткан же ссуда алуучуга мурдатан белгилүү болгон же келишим түзүүдө же буюмду өткөрүп берүүдө буюмду карап чыгуу же анын оң экендиги текшерүү учурунда ссуда алуучу көрүүгө тийиш болгон буюмдун кемчиликтери үчүн ссуда берүүчү жооп бербейт.

 

614-статья. Акысыз пайдаланууга берилүүчү буюмга үчүнчү жактардын

укуктары

 

1. Буюмду акысыз пайдаланууга берүү үчүнчү жактардын ушул буюмга укуктарынын өзгөрүшү же токтотулушу үчүн негиз болуп саналбайт.

2. Акысыз пайдалануу келишимин түзүүдө ссуда берүүчү ушул буюмга үчүнчү жактардын бардык укуктары (сервитут, күрөө укугу ж.б.) жөнүндө ссуда алуучуга эскертүүгө милдеттүү. Ушул милдеттин аткарылбай калышы ссуда алуучуга келишимди бузууну жана тарткан зыяндын ордун толтурууну талап кылуу укугун берет.

 

615-статья. Буюмду күтүү боюнча ссуда алуучунун милдеттери

 

Ссуда алуучу акысыз пайдаланууга алган буюмду оң абалда кармоого милдеттүү. Эгерде келишимде башкача каралбаса, ссуда алуучу буюмду учурдагы жана баштан-аяк оңдоолорду жүргүзүүгө жана аны күтүү боюнча бардык чыгымдарды көтөрүүгө милдеттүү.

 

616-статья. Буюмдун капысынан иштен чыгышынын же капысынан

бузулушунун тобокелдиги

 

Эгерде ссуда алуучу буюмду келишимге же багытына ылайыксыз пайдаланышына же ссуда берүүчүнүн макулдугусуз аны үчүнчү жакка беришине байланыштуу буюм иштен чыкса же бузулса, акысыз пайдаланууга алган буюмдун капысынан иштен чыгышынын же капысынан бузулушунун тобокелдигин ссуда алуучу тартат.

Эгерде ссуда алуучу иш жүзүндөгү кырдаалды эске алып буюмдун иштен чыгышын же бузулушун өз буюмунан кечүү менен четтете ала турган болсо, бирок өз буюмун сактап калууну артык көрсө, ал буюмдун капысынан иштен чыгышынын же капысынан бузулушунун тобокелдигин да тартат.

 

617-статья. Буюмду үчүнчү жак пайдаланышынан келтирилген зыян үчүн

жоопкерчилик

 

Эгерде ссуда алуучу буюмду пайдалануунун натыйжасында үчүнчү жакка келтирилген зыян ссуда алуучунун же ушул буюм ссуда берүүчүнүн макулдугу менен колунда болгон жактын жаман оюнан же ашкере энөөлүгүнөн улам келип чыккандыгын, же эгерде зыян ссуда алуучунун карамагынан чыккан буюмду ссуда берүүчүнүн макулдугусуз пайдалануудан улам келтирилгендигин далилдебесе, мындай зыян үчүн ссуда берүүчү жооп берет.

 

618-статья. Акысыз пайдаланууга алынган буюмду үчүнчү жакка берүү

 

Ссуда алуучу акысыз пайдаланууга алынган буюмду ссуда берүүчүгө карата жооптуу болуп калуу менен, анын макулдугу боюнча гана үчүнчү жактын пайдалануусуна берүүгө укуктуу.

 

619-статья. Акысыз пайдалануу келишимин мөөнөтүнөн мурда бузуу

 

1. Эгерде ссуда алуучу:

1) буюмду келишимге же буюмдун арналышына ылайык пайдаланбаса;

2) буюмду оң абалда кармоо же аны күтүү боюнча милдеттерди аткарбаса;

3) буюмдун абалын олуттуу начарлатса;

4) буюмду ссуда берүүчүнүн макулдугусуз үчүнчү жакка берсе,

— ссуда берүүчү акысыз пайдалануу келишимин мөөнөтүнөн мурда бузууну талап кылууга укуктуу.

2. Ссуда алуучу төмөнкүдөй учурларда акысыз пайдалануу келишимин мөөнөтүнөн мурда бузууну талап кылууга укуктуу:

1) буюмду ойдогудай пайдаланууга мүмкүнчүлүк бербеген же зыяндуу болгон кемчиликтери бар экендигин келишим түзүп жаткан учурда билбесе же билиши мүмкүн болбосо, ушул кемчиликтерди тапканда;

2) эгерде ал жооп бербей турган кырдаалдардан улам буюм пайдаланууга жараксыз абалга келсе;

3) эгерде келишим түзүү учурунда ссуда берүүчү берилип жаткан буюмга үчүнчү жактардын укуктары жөнүндө эскертпесе.

 

620-статья. Акысыз пайдалануу келишиминен баш тартуу

 

1. Тараптардын ар бири мөөнөтү көрсөтүлбөстөн түзүлгөн акысыз пайдалануу келишиминен ар кандай убакта баш тартууга укуктуу, мында эгерде келишимде экинчи тарапка ушул жөнүндө кабарлоонун башка мөөнөтү көрсөтүлбөсө, бир ай мурда кабарландырат.

2. Эгерде келишимде башкача каралбаса, ссуда алуучу мөөнөтүн көрсөтүү менен түзүлгөн акысыз пайдалануу келишиминен ар кандай убакта ушул статьянын 1-пунктунда каралган тартипте баш тартууга укуктуу.

 

621-статья. Акысыз пайдалануу келишиминде тараптын өзгөрүшү

 

1. Ссуда берүүчү буюмду оолактатууга жана аны үчүнчү жактын акысыз пайдалануусуна берүүгө укуктуу. Мында жаңы менчиктөөчүгө же пайдалануучуга мурда түзүлгөн акысыз пайдалануу келишими боюнча укукта өтөт, ал эми буюмга карата анын укуктарына ссуда алуучунун укуктары кошулат.

2. Ссуда алуучу граждандын көзү өткөндө же ссуда алуучу юридикалык жак өзгөртүп уюштурулганда же жоюлганда акысыз пайдалануу келишими боюнча алардын укуктары менен милдеттери мураскоруна (укугун мурастоочуга) же менчик укугу же буюмду акысыз пайдаланышына берген башка укук өткөн башка жакка өтөт.

Эгерде келишимде башкача каралбаса, ссуда алуучу юридикалык жак өзгөртүп уюштурулганда же жоюлганда акысыз пайдалануу келишими боюнча анын укуктары менен милдеттери укугун мурастоочуга өтөт.

 

622-статья. Акысыз пайдалануу келишимин токтотуу

 

Эгерде келишимде башкача каралбаса, ссуда алуучу граждандын көзү өткөндө же ссуда алуучу юридикалык жак жоюлганда акысыз пайдалануу келишими токтотулат.

 

30-Глава

Подряд

 

1-§. Подряд жөнүндө жалпы жоболор

 

623-статья. Подряд келишими

 

1. Подряд келишими боюнча тараптардын бири (подрядчы) экинчи тараптын (буюртмачынын) тапшырмасы боюнча айрым ишти аткарууга жана анын натыйжасын белгиленген мөөнөттө буюртмачыга тапшырууга, ал эми буюртмачы иштин натыйжасын кабыл алууга жана ага акы төлөөгө милдеттенет. Эгерде мыйзамдарда же тараптардын макулдашуусунда башкача каралбаса, иш подрядчынын тобокелдиги менен аткарылат.

2. Эгерде ушул Кодекстин келишимдин башка түрлөрү жөнүндөгү эрежелеринде башкача белгиленбесе, подряд келишиминин айрым түрлөрүнө (турмуш-тиричилик подряды, курулуш подряды, долбоорлоо жана иликтөө иштерин аткарууга подряд) карата ушул параграфта каралган жоболор колдонулат.

 

624-статья. Подряд келишими боюнча аткарылуучу иштер

 

1. Подряд келишими буюртмачыга иштин натыйжасын өткөрүп берүү же башкача түрдө тапшыруу менен буюмду даярдоого же кайра иштетүүгө (иштетүүгө) же башка ишти аткарууга түзүлөт.

2. Эгерде подряд келишиминде башкача каралбаса, буюртмачынын тапшырмасын аткаруу ыкмасын подрядчы өз алдынча аныктайт.

 

625-статья. Ишти подрядчынын эсебинен аткаруу

 

1. Эгерде подряд келишиминде башкача каралбаса, иштер подрядчынын эсебинен — анын материалдары, анын күчү жана каражаты менен аткарылат.

2. Подрядчы өзү берген сапаты начар материалдар жана жабдуулар үчүн, ошондой эле үчүнчү жактардын укугу бар болгон материалдар менен жабдууларды бергендиги үчүн жоопкерчилик тартат.

 

626-статья. Тобокелдикти тараптардын ортосунда бөлүштүрүү

 

1. Эгерде ушул Кодексте, башка мыйзамдарда же подряд келишиминде башкача каралбаса:

буюмду кайра иштетүү (иштетүү) үчүн берилген материалдардын, жабдуулардын же мүлк келишимин аткаруу үчүн пайдаланылган башка мүлктүн капысынан иштен чыгышынын же капысынан бузулушунун тобокелдигин аларды берген тарап тартат;

аткарылган иштин натыйжасын кабыл алганга чейин ал капысынан иштен чыгышынын же капысынан бузулушунун тобокелдигин подрядчы тартат.

2. Иштин натыйжасын өткөрүп берүү же кабыл алуу мөөнөтү өтүп кетсе, ушул статьянын 1-пунктунда каралган тобокелдиктерди мөөнөттүн өтүшүнө жол берген тарап тартат.

 

627-статья. Башкы подрядчы жана субподрядчы

 

1. Эгерде мыйзамдан же подряд келишиминен подрядчы келишимде каралган ишти жеке аткарууга милдети келип чыкпаса, подрядчы өз милдеттеринин бир бөлүгүн аткарууга башка жактарды (субподрядчыны) тартууга укуктуу. Мындай учурда подрядчы башкы подрядчынын ролунда болот.

2. Башкы подрядчы ушул Кодекстин 303-статьясындагы 1-пункттун жана 367-статьянын эрежелерине ылайык субподрядчы милдеттерди аткарбай коюшунун же ойдогудай аткарбай коюшунун натыйжасы үчүн буюртмачынын алдында жоопкерчилик, ал эми буюртмачы подряд келишими боюнча милдеттенмелерин аткарбай койгондугу же ойдогудай эмес аткаргандыгы үчүн субподрядчынын алдында жоопкерчилик тартат.

Эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, буюртмачы менен субподрядчынын ар бири башкы подрядчы менен түзгөн подряд келишиминин бузулушу менен байланышкан талаптарды бири-бирине коюуга укуксуз.

3. Ушул статьянын 1-пунктунун эрежелерин же келишимди бузуу менен подряд келишимин аткарууга субподрядчыны тарткан подрядчы келишимди аткарууга субподрядчынын катышуусу менен келтирилген зыян үчүн буюртмачынын алдында жоопкерчилик тартат.

4. Башкы подрядчынын макулдугу менен буюртмачы айрым иштерди аткарууга башка жактар менен келишим түзүүгө укуктуу. Мындай учурда көрсөтүлгөн жактар иштин аткарылбай калышы же ойдогудай эмес аткарылышы үчүн түздөн-түз буюртмачынын алдында жоопкерчилик тартышат.

 

628-статья. Ишти аткарууга бир нече жактардын катышуусу

 

1. Эгерде подрядчы тарапта бир эле учурда эки же андан көп жактар болсо, милдеттенме предмети бөлүнбөгөн учурда алар буюртмачыга карата бирдей карызкор жана тиешелүү түрдө бирдей кредитор деп табылат.

2. Милдеттенме предмети бөлүнө турган, ошондой эле мыйзамда же келишимде каралган башка учурларда ушул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөн жактардын ар бири буюртмачыга карата өз үлүшүнүн чектеринде укуктарга ээ болот жана милдеттерди тартат.

 

629-статья. Ишти аткаруу мөөнөтү

 

1. Подряд келишиминде ишти аткаруунун баштапкы жана акыркы мөөнөтү көрсөтүлөт. Тараптардын ортосундагы макулдашуу боюнча келишимде ошондой эле иштин айрым этаптарын аяктоо мөөнөтү (аралык мөөнөт) каралышы мүмкүн.

Эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, подрядчы ишти аткаруунун баштапкы жана акыркы мөөнөтү, ошондой эле аралык мөөнөтү бузулгандыгы үчүн жоопкерчилик тартат.

2. Подряд келишиминде көрсөтүлгөн ишти аткаруунун баштапкы, акыркы жана аралык мөөнөттөрү келишимде каралган учурларда жана тартипте өзгөртүлүшү мүмкүн.

3. Ушул Кодекстин 368-статьясындагы 2-пунктта көрсөтүлгөн аткаруу мөөнөтүн өткөрүп жиберүүнүн натыйжасы ишти аткаруунун акыркы мөөнөтү бузулганда келип чыгат.

 

630-статья. Иштин баасы

 

1. Подряд келишиминде аткарылуучу иштин баасы жана аны аныктоо ыкмасы аныкталат. Келишимде мындай көрсөтмө жок болгон учурда баа ушул Кодекстин 390-статьясындагы 3-пунктка ылайык аныкталат.

2. Подряд келишиминдеги баа подрядчынын короткон чыгымдарын компенсациялоону жана ага таандык болгон сыйлык акыны камтыйт.

3. Иштин баасы сметаны түзүү жолу менен аныкталышы мүмкүн.

Иш подрядчы түзгөн сметага ылайык аткарылган учурда сметаны буюртмачы бекиткен учурдан тартып ал күчүнө кирет жана подряд келишиминин бир бөлүгү болуп калат.

4. Иштин баасы (смета) болжолдуу же так болушу мүмкүн. Подряд келишиминде башка көрсөткүчтөр жок болсо, иштин баасы так деп эсептелет.

5. Эгерде кошумча иштерди жүргүзүү зарылчылыгы жана ушул себептен улам болжолдуу аныкталган бааны кыйла жогорулатуу зарылчылыгы келип чыкса, подрядчы ушул жөнүндө буюртмачыга өз учурунда эскертүүгө милдеттүү. Подряд келишиминде көрсөтүлгөн иштин баасын жогорулатууга макул болбогон буюртмачы келишимден баш тартууга укуктуу. Мындай учурда подрядчы иштин аткарылган бөлүгү үчүн бааны өзүнө төлөп берүүнү буюртмачыдан талап кыла алат.

Келишимде көрсөтүлгөн иштин баасын жогорулатуу жөнүндө буюртмачыга өз учурунда эскерткен подрядчы келишимде аныкталган баа боюнча ишке акы төлөнүшүнө укукту сактоо менен келишимди аткарууга милдеттүү.

6. Эгерде келишим түзүү учурунда аткарылууга тийиш болгон иштин толук көлөмүн же ушул үчүн зарыл чыгымдарды болжолдоо мүмкүн болбосо, подрядчы так бааны жогорулатууну, ал эми буюртмачы аны азайтууну талап кылууга укуксуз.

Подряд келишими түзүлгөндөн кийин подрядчы бере турган материалдар менен жабдуулардын, ошондой эле ага үчүнчү жактар көрсөтө турган кызматтардын наркы кыйла өсүп кетсе, подрядчы белгиленген бааны (сметаны) жогорулатууну талап кылууга, ал эми буюртмачы ушул талапты аткаруудан баш тартканда — ушул Кодекстин 412-статьясына ылайык келишимди бузууну талап кылууга укуктуу.

 

631-статья. Подрядчынын үнөмү

 

1. Эгерде подрядчы алган үнөм аткарылган иштин сапатына таасир эткендигин буюртмачы далилдей албаса, подрядчынын иш жүзүндөгү чыгымдары иштин баасын аныктоодо эске алынгандан аз болуп чыккан учурда подрядчы ишке подряд келишиминде каралган баа боюнча акы төлөтүү укугун сактап калат.

2. Подряд келишиминде подрядчы алган үнөмдү тараптардын ортосунда бөлүштүрүү каралышы мүмкүн.

 

632-статья. Ишке акы төлөө тартиби

 

1. Эгерде подряд келишиминде аткарылган ишке же анын айрым этаптарына алдын ала акы төлөө каралбаса, иш ойдогудай түрдө жана макулдашылган мөөнөттө же буюртмачынын макулдугу менен мөөнөтүнөн мурда аткарылган шартта, буюртмачы подрядчыга шартталган бааны иштин натыйжасы биротоло тапшырылгандан кийин төлөөгө милдеттүү.

2. Подрядчы мыйзамда же подряд келишиминде көрсөтүлгөн учурларда жана өлчөмдө гана ага аванс же алдын ала күрөө төлөнүшүн талап кылууга укуктуу.

 

633-статья. Кармап калууга подрядчынын укугу

 

Буюртмачы белгиленген бааны же подряд келишимин аткарууга байланыштуу подрядчыга тиешелүү башка сумманы төлөө милдетин аткаруудан баш тарткан учурда, подрядчы ушул Кодекстин 342-статьясына ылайык иштин натыйжасын, ошондой эле буюртмачыга тиешелүү жабдууну, кайра иштетүү (иштетүү) үчүн берилген буюмду, пайдаланылбай калган материалды жана буюртмачынын анда калган башка мүлкүн буюртмачы тиешелүү сумманы төлөгөнгө чейин кармап калууга укуктуу.

 

634-статья. Ишти буюртмачынын материалын пайдалануу менен аткаруу

 

1. Подрядчы буюртмачы берген материалды үнөмдүү жана эсеби менен пайдаланууга, иш аяктагандан кийин буюртмачыга материалдын чыгымдалышы жөнүндө отчет берүүгө, ошондой эле анын калганын кайра кайтарууга же порядчыда калган пайдаланылбаган материалдын наркын эске алып, буюртмачынын макулдугу менен иштин баасын төмөндөтүүгө милдеттүү.

2. Эгерде подрядчы буюртмачы берген материалдарды ойдогудай кабыл алууда ал кемчиликтерди табышы мүмкүн болбогондугун далилдебесе, подряды ушул материалдардын кемчиликтеринен улам келип чыккан иштин ойдогудай эмес аткарылышы үчүн жоопкерчилик тартат.

 

635-статья. Буюртмачы берген мүлктү сактай албагандыгы үчүн

подрядчынын жоопкерчилиги

 

Подряд келишимин аткарууга байланыштуу подрядчынын карамагына түшкөн, буюртмачы берген материалды, жабдууну, кайра иштетүү (иштетүү) үчүн берген буюмду же башка мүлктү сактай албагандыгы үчүн подрядчы жоопкерчилик тартат.

 

636-статья. Подрядчы ишти аткарып жаткан учурда буюртмачынын

укуктары

 

1. Буюртмачы подрядчынын ишине кийлигишпестен, ал аткарган иштин жүрүшүн жана сапатын каалаган учурда текшерүүгө укуктуу.

2. Эгерде подрядчы подряд келишимин аткарууга өз учурунда киришпесе же ишти өтө жай жүргүзгөндүктөн аны мөөнөтүндө бүтүрүү таптакыр мүмкүн болбосо, буюртмачы келишимди аткаруудан баш тартууга жана зыяндын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

3. Эгерде иш аткарылышынын жүрүшүндө ал ойдогудай аткарылбай тургандыгы айкын болсо, буюртмачы кемчиликтерди жоюу үчүн подрядчыга акылга сыярлык мөөнөттү дайындоого укуктуу жана подрядчы ушул талапты дайындалган мөөнөттө аткарбаса, подряд келишиминен баш тартууга же ишти подрядчынын эсебинен оңдоону башка жакка тапшырууга, ошондой эле зыяндын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

4. Эгерде подряд келишиминде башкача каралбаса, келишимди аткарудан баш тарткандыгы жөнүндө буюртмачынын билдирүүсүн алганга чейин аткарылган иштин бөлүгүнө пропорциялуу белгиленген баанын бөлүгүн подрядчыга төлөгөндөн кийин буюртмачы өзүнө иштин натыйжасы тапшырылганга чейин эле келишимди аткаруудан каалаган учурда баш тарта алат. Буюртмачы ошондой эле подряд келишимин токтотуудан улам подрядчыга келтирилген зыяндын ордун бүткүл иш үчүн аныкталган баа менен аткарылган иш үчүн төлөнгөн баанын бир бөлүгүнүн ортосундагы айырманын өлчөмүндө толтурууга милдеттүү.

 

637-статья. Подрядчы буюртмачыга эскертүүгө милдеттүү болгон

кырдаалдар

 

1. Подрядчы:

буюртмачы берген материалдардын, жабдуулардын, техникалык документациянын же кайра иштетүүгө (иштетүүгө) берилген буюмдун жараксыздыгын же сапаты начар экендигин;

ишти аткаруу ыкмасы жөнүндө буюртмачынын көрсөтмөлөрүн аткаруунун ал үчүн мүмкүн болгон жагымсыз натыйжаларын;

аткарылып жаткан иштин жарактуулугуна же бекемдигине коркунуч келтирген же аны мөөнөтүндө аяктоого мүмкүндүк бербеген, подрядчыга байланыштуу болбогон башка кырдаалдарды; —

байкаганда буюртмачыга тез арада эскертүүгө жана андан көрсөтмө алганга чейин ишти токтотууга милдеттүү.

2. Ушул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөн кырдаалдар жөнүндө буюртмачы эскертпеген же келишимде көрсөтүлгөн мөөнөт аяктаганча, ал эми андай мөөнөт жокто эскертүүгө жооп алуу үчүн акылга сыярлык мөөнөт аяктаганга чейин күтпөстөн же ишти токтотуу жөнүндө буюртмачынын өз учурундагы көрсөтмөсүнө карабастан ишти уланткан подрядчы тиешелүү талаптар ага карата же ал тарабынан буюртмачыга карата коюлганда көрсөтүлгөн кырдаалдарга таянууга укуксуз.

3. Эгерде буюртмачы ушул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөн кырдаалдар жөнүндө подрядчынын өз учурундагы жана негиздүү эскертүүсүнө карабастан, акылга сыярлык мөөнөттө жараксыз же сапаты начар материалды, жабдууну, техникалык документацияны же кайра иштетүүгө (иштетүүгө) берилген буюмду алмаштырбаса, ишти аткаруу ыкмасы жөнүндө көрсөтмөнү өзгөртпөсө же анын жараксыз болушуна алып келүүчү кырдаалдарды жоюу үчүн башка зарыл чараларды көрбөсө, подрядчы подряд келишимин аткаруудан баш тартууга жана аны токтотуудан улам келтирилген зыяндын ордун толтуруунун талап кылууга укуктуу.

 

638-статья. Буюртмачынын көмөктөшүүсү

 

1. Буюртмачы подряд келишиминде каралган учурларда, көлөмдө жана тартипте ишти аткарууга подрядчыга көмөктөшүүгө милдеттүү.

Буюртмачы мындай милдетти аткарбаган учурда подрядчы келтирилген чыгымдардын, анын ичинде бош туруп калуудан улам келип чыккан кошумча чыгымдардын ордун толтурууну же ишти аткаруу мөөнөтүн которууну же келишимде көрсөтүлгөн иштин баасын көбөйтүүнү талап кылууга укуктуу.

2. Буюртмачынын иш-аракетинин же каталыктарынын айынан подряд келишими боюнча ишти аткаруу мүмкүн болбогон учурда подрядчы иштин аткарылган бөлүгүн эске алуу менен ага келишимде көрсөтүлгөн баа төлөнүшүнүн укугун сактап калат, мында подрядчы алган же алышы мүмкүн болгон сумма келишимди аткарбагандыгына байланыштуу алып салынат.

 

639-статья. Подряд келишими боюнча буюртмачы утурлама милдеттерди

аткарбай коюшу

 

1. Буюртмачы подряд келишими боюнча өз милдеттерин бузушу, атап айтканда, материалды, жабдууну, техникалык документацияны же кайра иштетилүүчү (иштетилүүчү) буюмду бербей коюшу подрядчы келишимди аткарышына тоскоолдук кылса, ошондой эле көрсөтүлгөн милдеттер белгиленген мөөнөттө аткарылбай тургандыгын ачык-айкын айгинелеген кырдаалдар болсо, подрядчы ишке киришпөөгө, ал эми башталган ишти токтотуп коюуга укуктуу.

Эгерде подряд келишиминде башкача каралбаса, ушул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөн кырдаалдар бар болгон учурда подрядчы келишимди аткаруудан баш тартууга жана зыяндын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

 

640-статья. Подрядчы аткарган ишти буюртмачынын кабыл алышы

 

1. Буюртмачы аткарылган ишти (анын натыйжасын) подряд келишиминде каралган мөөнөттө жана тартипте подрядчынын катышуусу менен карап чыгууга жана кабыл алууга, ал эми иштин натыйжасын начарлаткан келишимден четтөөлөрдү же иштеги башка кемчиликтерди тапкан учурда тез арада ушул жөнүндө подрядчыга билдирүүгө милдеттүү.

2. Ишти кабыл алууда анын кемчиликтерин тапкан буюртмачы кабыл алууну күбөлөндүргөн актыда же башка документте ушул кемчиликтер айтылган же кийинчерээк аларды жоюу талабын коюу мүмкүнчүлүгү айтылган учурда гана ушул кемчиликтерге таянууга укуктуу.

3. Эгерде подряд келишиминде башкача каралбаса, ишти текшерүүсүз кабыл алган буюртмачы ишти демейки ыкма менен кабыл алганда белгилениши мүмкүн болгон (ачык көрүнгөн кемчиликтер) иштин кемчиликтерине таяна албайт.

4. Ишти кабыл алгандан кийин анда келишимден четтөөлөрдү же демейки ыкма менен кабыл алганда белгилениши мүмкүн болбогон кемчиликтерди (көрүнбөгөн кемчиликтерди), анын ичинде подрядчы атайлап жашырган кемчиликтерди тапкан буюртмачы аларды тапкандан кийин акылга сыярлык мөөнөттө ушулар жөнүндө подрядчыга кабарлоого милдеттүү.

5. Аткарылган иштин кемчиликтери же алардын себептери жагынан буюртмачы менен подрядчынын ортосунда талаш-тартыш келип чыкканда тараптардын биринин талабы боюнча экспертиза дайындалууга тийиш. Подряд келишимин подрядчынын иш-аракети менен табылган кемчиликтердин ортосунда себептүү байланыш жоктугун экспертиза аныктаган учурларды кошпогондо, экспертизага чыгымдарды подрядчы көтөрөт. Көрсөтүлгөн учурларда экспертизага чыгымдарды экспертиза дайындоону талап кылган тарап тартат, ал эми ал тараптардын ортосундагы макулдашуу боюнча дайындалса эки тарап бирдей тартат.

6. Эгерде подряд келишиминде башкача каралбаса, буюртмачы аткарылган ишти кабыл алуудан баш тарткан учурда подрядчы келишимге ылайык иштин натыйжасы буюртмачыга берилүүгө тийиш болгон күндөн тартып бир ай өткөндөн кийин жана буюртмачы кийинчерээк эки жолу жазуу жүзүндө эскертилген шартта иштин натыйжасын акылга сыярлык баага сатууга андан соң подрядчыга тиешелүү бардык төлөмдөрдү алып салуу менен алынган сумманы ушул Кодекстин 310-статьясында каралган тартипте буюртмачынын атына кошууга тийиш.

7. Эгерде буюртмачы аткарылган ишти кабыл алуудан баш тартышы ишти тапшыруу мөөнөтүнүн өтүп кетишине алып келсе, чыгарылган (кайра иштетилген же иштетилген) буюмга менчик укугу ишти өткөрүү болгон учурда буюртмачыга өттү деп табылат.

 

641-статья. Иштин сапаты

 

1. Подрядчы аткарган иштин сапаты подряд келишиминин шарттарына, ал эми келишимдин шарты болбосо же толук болбосо — тиешелүү түрдөгү ишке демейде коюлуучу талаптарга ылайык келүүгө тийиш. Буюртмачыга өткөрүп берүү учурунда аткарылган иштин натыйжасы келишимде көрсөтүлгөн же демейде коюлуучу талаптарда аныкталган касиеттерге ээ болууга тийиш. Эгерде мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда же подряд келишиминде башкача каралбаса, аткарылган иштин натыйжасы келишимде белгиленген акылга сыярлык мөөнөттүн ичинде пайдалануу үчүн, ал эми келишимде мындай пайдалануу каралбаса — мындай түрдөгү ишти демейкидей пайдалануу үчүн жарактуу болууга тийиш.

2. Эгерде мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда же алар тарабынан белгиленген тартипте подряд келишими боюнча аткарылуучу ишке карата милдеттүү талаптар каралса, ишкер катарында иштеген подрядчы ушул милдеттүү талаптарды сактоо менен ишти аткарууга милдеттүү.

Подрядчы өзүнө келишим боюнча сапат талаптарына жооп берген ишти тараптар үчүн белгиленген талаптарга салыштырганда алда канча жогорку сапатта аткаруу милдетин кабыл ала алат.

 

642-статья. Иштин сапатынын гарантиясы

 

1. Мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда, подряд келишиминде же ишкер жүгүртүү салттарында иштин натыйжасы үчүн гарантия мөөнөтү каралса, иштин натыйжасы бүткүл гарантия мөөнөтүнүн ичинде келишимдин сапат жөнүндөгү шарттарына ылайык келүүгө тийиш (ушул Кодекстин 640-статьясындагы 1-пункт).

2. Эгерде подряд келишиминде башкача каралбаса, иштин натыйжасынын сапат гарантиясы иштин натыйжасын түзгөндөрдүн бардыгына жайылтылат.

 

643-статья. Гарантия мөөнөтүн эсептөө тартиби

 

1. Эгерде подряд келишиминде башкача каралбаса, аткарылган ишти буюртмачы кабыл алган же кабыл алууга тийиш болгон учурдан тартып гарантия мөөнөтү (641-статьянын 1-пункту) өтө баштайт.

2. Эгерде мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда, тараптардын макулдашуусунда башкача каралбаса же подряд келишиминин өзгөчөлүктөрүнөн башкасы келип чыкпаса, подряд келишими боюнча гарантия мөөнөтүн эсептөөгө тиешелүү түрдө ушул Кодекстин 434-статьясындагы 2-4-пункттарда камтылган эрежелер колдонулат.

 

644-статья. Иштин ойдогудай эмес сапаты үчүн подрядчынын

жоопкерчилиги

 

1. Эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, подрядчы ишти подряд келишиминен иштин натыйжасын начарлатуучу четтөөлөр менен же аны келишимде каралгандай пайдаланууга жараксыз кылган же келишимде тиешелүү шарттар жок болгондо демейкидей пайдаланууга жараксыз кылган башка кемчиликтер менен аткарылган учурда, буюртмачы өз каалоосу боюнча подрядчыдан төмөнкүнү талап кылууга укуктуу:

кемчиликтерди акылга сыярлык мөөнөттө акысыз жоюуну;

иш үчүн белгиленген бааны тиешелүү өлчөмдө азайтууну;

кемчиликтерди четтетүүгө буюртмачынын укугу подряд келишиминде каралган учурда (362-статья) аларды жоюуга өз чыгымдарынын ордун толтурууну.

2. Подрядчы өзү жооп бере турган кемчиликтерди жоюунун ордуна ишти аткаруу мөөнөтү өтүп кетиши менен буюртмачыга келтирилген зыяндын ордун толтуруу менен ишти кайра баштан акысыз аткарууга укуктуу. Мындай учурда эгерде буюртмачы мурда ага берилген иштин натыйжасын подрядчыга кайра кайтарышы иштин мүнөзү боюнча мүмкүн болсо, буюртмачы аны кайра кайтарууга милдеттүү.

3. Эгерде иште подряд келишиминин шарттарынан четтөөлөр же иштин натыйжасынын башкача кемчиликтери буюртмачы белгилеген акылга сыярлык мөөнөттө жоюлбаса же олуттуу жана жоюлбай турган кемчилик болуп саналса, буюртмачы келишимден баш тартууга жана келтирилген зыяндын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

4. Ишти аткаруу үчүн материал берген подрядчы анын сапаты үчүн сатуучунун ойдогудай эмес сапаттагы товарлар үчүн жоопкерчилиги жөнүндө эрежелер боюнча жооп берет.

 

645-статья. Иштин натыйжасынын ойдогудай эмес сапатын табуу

мөөнөтү

 

1. Эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, иштин натыйжасынын ойдогудай эмес сапаты ушул статьяда белгиленген мөөнөттө табылган шартта, буюртмачы аны менен байланышкан талаптарды коюуга укуктуу.

2. Эгерде мыйзамда, келишимде же иштиктүү карым-катнаштардын каада-салттарында башка мөөнөт белгиленбесе, иштин натыйжасына гарантия мөөнөтү белгиленбеген учурда буюртмачы иштин натыйжасынын кемчиликтери менен байланышкан талаптарды ушул кемчиликтер акылга сыярлык мөөнөттө, бирок иштин натыйжасы өткөрүп берилген күндөн тартып эки жылдын ичинде коюшу мүмкүн.

3. Буюртмачы гарантия мөөнөтүнүн ичинде табылган иштин натыйжасынын кемчиликтери менен байланышкан талаптарды коюуга укуктуу.

4. Эгерде буюртмачы кемчиликтер иштин натыйжасы буюртмачыга өткөрүп берилгенге чейин келип чыккандыгын же ушул учурга чейин пайда болгон себептерден улам келип чыккандыгын далилдесе, подряд келишиминде каралган гарантия мөөнөтү эки жылдан азды түзгөн жана иштин натыйжасынын кемчиликтерин буюртмачы гарантия мөөнөтү аяктагандан кийин, бирок ушул Кодекстин 642-статьясындагы 1-пунктта каралган учурдан тартып эки жылдын ичинде тапкан учурда, жоопкерчиликти подрядчы тартат.

 

646-статья. Иштин ойдогудай эмес сапаты жөнүндө доонун эскириши

 

1. Подряд келишими боюнча аткарылган иштин ойдогудай эмес сапатына байланыштуу коюлуучу талаптар үчүн доонун эскиришинин мөөнөтү бир жылды түзөт, ал эми имараттар менен курулуштар жагынан ушул Кодекстин 212-статьясынын эрежелери боюнча аныкталат.

2. Эгерде подряд келишимине ылайык буюртмачы иштин натыйжасын бөлүк-бөлүктөр боюнча кабыл алса, доонун эскиришинин мөөнөтү иштин натыйжасы бүтүндөй кабыл алынган күндөн тартып өтө баштайт.

3. Эгерде мыйзамда, башка ченемдик укуктук ченемдик актыларда же подряд келишиминде гарантия мөөнөтү белгиленсе жана иштин натыйжасынын кемчилиги жагынан билдирүү гарантия мөөнөтүнүн ичинде жасалса, ушул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөн доонун эскиришинин мөөнөтү кемчиликтер жөнүндө билдирилген күндөн тартып өтө баштайт.

 

647-статья. Буюртмачыга маалымат берүүгө подрядчынын милдети

 

Эгерде подрядчы подряд келишиминин предметинин колдонушуна же башкача пайдаланышына тиешелүү маалыматты бериши келишимде каралса же малыматтын мүнөзү ансыз иштин натыйжасын келишимде көрсөтүлгөн максаттар үчүн мүмкүн эместей мүнөздө болсо, подрядчы мындай маалыматты буюртмачыга иштин натыйжасы менен бирдикте берүүгө милдеттүү.

 

648-статья. Тараптар алган маалыматтын купуялыгы

 

Эгерде тарап подряд келишими боюнча өз милдетин аткарышынын аркасында экинчи тараптан жаңы, анын ичинде мыйзам тарабынан корголбогон чечимдер жана техникалык тапшырмалар жөнүндө маалыматты, ошондой эле коммерциялык сыр катары каралуучу маалыматтарды (34-статья) алса, мындай маалыматты алган тарап аны экинчи тараптын макулдугу болмоюнча үчүнчү жактарга билдирүүгө укуксуз.

 

649-статья. Буюртмачы берген мүлктү подрядчы кайра кайтарышы

 

Буюртмачы ушул Кодекстин 635-статьясындагы 2-пункттун же 643-статьясындагы 3-пункттун негизинде подряд келишимин бузган учурда подрядчы буюртмачы берген материалдарды, жабдууларды, кайра иштетүү (иштетүү) үчүн берилген буюмду же башка мүлктү кайра кайтарууга же аларды буюртмачы көрсөткөн жакка берүүгө, ал эми ушулар мүмкүн болбосо — материалдардын, жабдуулардын жана башка мүлктүн ордун толтурууга милдеттүү.

 

650-статья. Иштин натыйжасы кабыл алынганга чейин подряд келишимин

токтотуунун натыйжасы

 

Подрядчы аткарган иштин натыйжасын буюртмачы кабыл алганга чейин (639-статьянын 1-пункту) мыйзамда же келишимде каралган негиздер боюнча подряд келишими токтотулган учурда буюртмачы жумшалган чыгымдарды подрядчыга компенсациялоо менен бүтпөгөн иштин натыйжасы өзүнө берилишин талап кылууга укуктуу.

 

2-§. Турмуш-тиричилик подрядынын келишими

 

651-статья. Турмуш-тиричилик подрядынын келишими

 

1. Турмуш-тиричилик подрядынын келишими боюнча тиешелүү ишкерликти жүзөгө ашырып жаткан подрядчы граждандын (буюртмачынын) тапшырмасы боюнча буюртмачынын турмуш-тиричилик же башка жеке муктаждыктарын канааттандырууга арналган айрым ишти аткарууга, ал эми буюртмачы ишти кабыл алууга жана акы төлөөгө милдеттенет.

2. Турмуш-тиричилик подрядынын келишими ачык келишим (386-статья) болуп саналат.

3. Ушул Кодекс менен жөнгө салынбаган турмуш-тиричилик подрядынын келишими боюнча мамилелерге карата керектөөчүлөрдүн укуктарын коргоо жөнүндө мыйзамдар жана аларга ылайык кабыл алынган башка укуктук ченемдик актылар колдонулат.

 

652-статья. Турмуш-тиричилик подрядынын келишиминин формасы

 

Эгерде мыйзамда, башка ченемдик укуктук ченемдик актыларда же келишимде, анын ичинде буюртмачы кошулган (387-статья) формулярлардын же башка стандарттуу формалардын шарттарында башкача каралбаса, турмуш-тиричилик подрядынын келишими подрядчы келишим түзүлгөндүгүн ырастаган квитанцияны же башка документти буюртмачы берген учурдан тартып ойдогудай формада түзүлдү деп эсептелет.

Буюртмачыда көрсөтүлгөн документтердин жок болушу аны келишим түзүлгөндүгүнүн жана анын шарттарынын фактысын ырастоо үчүн күбө көрсөтмөлөрүнө таянуу укугунан ажыратпайт.

 

653-статья. Буюртмачынын укуктарынын гарантиясы

 

1. Подрядчы турмуш-тиричилик подрядынын келишимине кошумча иштерди же кызмат көрсөтүүлөрдү кошууну буюртмачыга таңуулоого укуксуз. Буюртмачы келишимде каралбаган иштер менен кызмат көрсөтүүлөргө акы төлөөдөн баш тартууга укуктуу.

2. Буюртмачы келишимди аткаруудан баш тартуу жөнүндө билдирилгенге чейин аткарылган иштин бөлүгүнө пропорциялуу белгиленген баанын бир бөлүгүн подрядчыга төлөп жана, эгерде келишимди аткаруу максатында ушул учурга чейин жумшалган чыгымдар иштин баасынын көрсөтүлгөн бөлүгүнө кирбесе, алардын ордун подрядчыга толтуруп бергенден кийин буюртмачы иш өзүнө тапшырылганга чейин каалаган учурда турмуш-тиричилик подрядынын келишимин аткаруудан баш тартууга укуктуу. Келишимдин буюртмачыны ушул укуктан ажыраткан шарттары жокко эсе.

 

654-статья. Сунуш кылынуучу иш жөнүндө маалыматты буюртмачыга

берүү

 

1. Подрядчы турмуш-тиричилик подрядынын келишимин түзгөнгө чейин сунуш кылынуучу иш, анын түрлөрү жана өзгөчөлүктөрү жөнүндө, баасы жана акы төлөө формасы жөнүндө зарыл жана ишенимдүү маалыматты буюртмачыга берүүгө, ошондой эле буюртмачынын өтүнүчү боюнча ага келишимге тиешелүү жана ишке ылайыктуу башка маалыматтарды билдирүүгө милдеттүү. Эгерде иштин мүнөзү боюнча мунун мааниси болбосо, подрядчы аны аткара турган конкреттүү жакты буюртмачыга көрсөтүүгө тийиш.

2. Подрядчыдан алган маалымат толук эместигинен жана ишенимсиздигинен улам буюртмачы ойлогондой касиетке ээ болбогон ишти аткарууга келишим түзүлүп калса, буюртмачы түзүлгөн турмуш-тиричилик подрядынын келишимин бузууну, ошондой эле зыяндын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

 

655-статья. Ишти подрядчынын материалы менен жасоо

 

1. Эгерде турмуш-тиричилик подрядынын келишими боюнча иш подрядчынын материалы менен жасалса, буюртмачы келишим түзүүдө материалга акыны толугу менен же келишимде көрсөтүлгөн бөлүгүн төлөйт, андан соң буюртмачы подрядчыдан аткарылган ишти алган учурда биротоло эсептешет.

Турмуш-тиричилик подрядынын келишимине ылайык материал подрядчы тарабынан кредитке, анын ичинде буюртмачы материалга акыны мөөнөтүн узартып төлөшүнүн шарты менен берилиши мүмкүн.

2. Турмуш-тиричилик подрядынын келишими түзүлгөндөн кийин подрядчы берген материалдын баасынын өзгөрүшү кайра эсептөөгө алып келбейт.

 

656-статья. Ишти буюртмачынын материалы менен жасоо

 

Эгерде турмуш-тиричилик подрядынын келишими боюнча иш буюртмачынын материалы менен жасалса, келишим түзүүдө подрядчы буюртмачыга бере турган квитанцияда же башка документте келишим боюнча тараптар аныктаган материалдын так аталышы, сыпаттамасы жана баасы көрсөтүлүүгө тийиш. Материалдын квитанциядагы же ушундай башка документтеги баасы кийинчерээк буюртмачы тарабынан сотто талашып-тартылышы мүмкүн.

 

657-статья. Иштин баасы жана ага акы төлөө

 

Турмуш-тиричилик подрядынын келишиминде иштин баасы тараптардын макулдашуусу менен аныкталат жана подрядчы жарыялаган прейскурантта көрсөтүлгөн баадан ашык болушу мүмкүн эмес. Буюртмачы иштин акысын подрядчы ишти биротоло тапшыргандан кийин төлөйт.

Буюртмачынын макулдугу менен иштин акысын ал келишим түзүүдө толугу менен же аванс берүү жолу менен төлөшү мүмкүн.

 

658-статья. Аткарылган ишти пайдалануунун шарттары жөнүндө

буюртмачыга эскертүү

 

Буюртмачыга ишти тапшырууда подрядчы ага иштин натыйжасын иштиктүү жана коопсуз пайдалануу үчүн сактоо зарыл болгон талаптар жөнүндө, ошондой эле тиешелүү талаптарды сактабай коюунун буюртмачы жана башка жактар үчүн мүмкүн болгон кесепеттери жөнүндө билдирүүгө милдеттүү.

 

659-статья. Аткарылган иштен кемчиликтерди табуунун натыйжасы

 

1. Иштин натыйжасын кабыл алуу учурунда же аны пайдалануу учурунда кемчиликтерин тапканда буюртмачы ушул Кодекстин 645-статьясында каралган жалпы мөөнөттүн ичинде, ал эми гарантия мөөнөтү бар болгон учурда өз каалоосу боюнча ушул мөөнөттөрдүн ичинде ушул Кодекстин 644-статьясында каралган укуктардын бирин жүзөгө ашыра алат же ишти акысыз кайталап аткарууну же кемчиликтерди өзү же үчүнчү жактар жумшаган чыгымдардын ордун толтурууну талап кыла алат.

2. Эгерде мыйзамда белгиленген тартипте кыйла узак мөөнөт (кызмат кылуу мөөнөтү) каралбаса, турмуш-тиричилик подрядынын келишими боюнча аткарылган иштин натыйжасынын буюртмачынын өзүнүн жана башка жактардын өмүрүнө же ден соолугуна коркунуч келтириши мүмкүн болгон мындай кемчиликтерин акысыз жоюу жөнүндө талапты буюртмачы же анын укугун мурастоочу иштин натыйжасы кабыл алынган учурдан тартып он жылдын ичинде коюшу мүмкүн. Мындай талап ушундай кемчиликтер качан табылгандыгына карабастан, анын ичинде алар гарантия мөөнөтү аяктагандан кийин да коюлушу мүмкүн.

3. Подрядчы ушул статьянын 2-пунктунда көрсөтүлгөн талаптарды аткарбаган учурда буюртмачы кемчиликтерди өз күчү менен же үчүнчү жактардын жардамы менен жоюуга байланыштуу тарткан чыгымдарынын ордун толтурууну буюртмачы ошол эле мөөнөттө талап кылууга укуктуу.

 

660-статья. Иштин натыйжасын алууга буюртмачынын келбей коюшунун

натыйжасы

 

Аткарылган иштин натыйжасын алууга буюртмачы келбей койгон же заказчы аны кабыл алуудан башкача баш тартканда подрядчы буюртмачыга жазуу жүзүндө эскертип, мындай эскертилген күндөн тартып эки ай өткөндөн кийин иштин натыйжасын акылга сыярлык баада сатууга, ал эми андан алынган сумманы, подрядчыга тиешелүү бардык төлөмдөрдү чыгарып алуу менен, ушул Кодекстин 310-статьясында каралган тартипте депозитке кошууга тийиш.

 

661-статья. Турмуш-тиричилик подрядынын келишими боюнча иш

ойдогудай эмес аткарылган же аткарылбаган учурда

буюртмачынын укуктары

 

Турмуш-тиричилик подрядынын келишими боюнча иш ойдогудай эмес аткарылган же аткарылбаган учурда буюртмачы ушул Кодекстин 466-468-статьяларына ылайык сатып алуучуга берилген укуктардан пайдалана алат.

 

3-§. Курулуш подряды

 

662-статья. Курулуш подрядынын келишими

 

1. Курулуш подрядынын келишими боюнча подрядчы келишимде белгиленген мөөнөттө айрым объектти курууга же башка курулуш иштерин аткарууга милдеттенет, ал эми буюртмачы подрядчыга ишти аткаруу үчүн зарыл шарттарды түзүүгө, алардын натыйжасын кабыл алууга жана шартташкан бааны төлөөгө милдеттенет.

2. Курулуш подрядынын келишими ишкананы, имаратты (анын ичинде турак үйдү), курулуштарды же башка объекттерди курууга же реконструкциялоого, ошондой эле курулуп жаткан объект менен ажыралгыс байланышкан монтаждоо, ишке киргизип-жөнгө салуу жана башка иштерин аткарууга түзүлөт. Эгерде келишимде башкача каралбаса, курулуш подрядынын келишими жөнүндөгү эрежелер имараттарды жана курулуштарды баштан аяк оңдоо боюнча иштерге карата да колдонулат.

Келишимде каралган учурларда подрядчы объектти буюртмачы кабыл алгандан кийин аны келишимде каралган мөөнөттүн ичинде пайдаланууну камсыз кылат.

3. Курулуш подрядынын келишими боюнча граждандын (буюртмачынын) турмуш-тиричилик же башка жекече муктаждыктарын канааттандыруу үчүн иштер аткарылган учурда мындай келишимге карата тиешелүү түрдө ушул главанын 2-параграфындагы турмуш-тиричилик подрядынын келишими боюнча буюртмачынын укуктары жөнүндөгү эрежелер колдонулат.

 

663-статья. Тобокелдикти тараптардын ортосунда бөлүштүрүү

 

1. Курулуш подрядынын келишиминин предметин түзгөн курулуш объектисинин капысынан иштен чыгышынын же капысынан бузулушунун тобокелдигин объектти буюртмачы кабыл алганга чейин подрядчы тартат.

2. Эгерде объект буюртмачы берген материалдын (тетиктин, конструкциянын) же жабдуунун сапатсыздыгынын же буюртмачынын ката көрсөтмөлөрүн аткаруунун айынан аны буюртмачы кабыл алганга чейин иштен чыкса же бузулса, подрядчы ушул Кодекстин 636-статьясындагы 1-пунктта каралган милдеттерди аткарган шартта ал сметада каралган иштин бүткүл наркын төлөөнү талап кыла алат.

 

664-статья. Курулуш объектисин камсыздандыруу

 

1. Курулуш подрядынын келишиминде курулуш объекти, материал, жабдуу жана курууда пайдаланылуучу башка мүлк капысынан иштен чыгышынын же капысынан бузулушунун тобокелдиги же курулушту жүзөгө ашырууда башка жактарга келтирген зыяны үчүн жоопкерчилик мойнунда болгон тараптын тиешелүү тобокелдикти камсыздандыруу милдети каралышы мүмкүн.

Камсыздандыруу боюнча милдет жүктөлгөн тарап курулуш подрядынын келишиминде каралган шарттарда ал камсыздандыруу келишимин түзгөндүгүнүн далилин, анын ичинде камсыздандыруучу, камсыздандыруу суммасынын өлчөмү жана камсыздандырылган тобокелдиктер жөнүндө маалыматтарды экинчи тарапка берүүгө тийиш.

2. Камсыздандыруу тиешелүү тарапты камсыздандыруу учуру келишин четтетүү үчүн зарыл чараларды көрүү милдетинен бошотпойт.

 

665-статья. Долбоорлоо-смета документтери

 

1. Подрядчы курулушту жана аны менен байланышкан иштерди анын көлөмүн, маңызын аныктаган долбоорлоо документтерине, аларга коюлуучу башка талаптарга жана иштин баасын аныктаган сметага ылайык жүргүзүүгө милдеттүү.

Курулуш подрядынын келишиминде башка көрсөтмөлөрдүн жок болушу подрядчы долбоорлоо документтеринде жана сметада (долбоорлоо-смета документтеринде) көрсөтүлгөн бардык иштерди аткарууга милдеттүү экендигин билдирет.

2. Курулуш подрядынын келишиминде долбоорлоо-смета документтеринин курамы жана мазмуну аныкталууга тийиш, ошондой эле тиешелүү документтерди тараптардын кимиси жана кандай мөөнөттө берүүгө тийиш экендиги каралууга тийиш.

3. Курулуштун жүрүшүндө долбоорлоо-смета документтеринде эске алынбаган иштерди жана буга байланыштуу кошумча иштерди жүргүзүү жана курулуштун сметалык наркын көбөйтүү зарылчылыгын байкаган подрядчы ушул жөнүндө буюртмачыга билдирүүгө милдеттүү.

Эгерде мыйзамда же курулуш подрядынын келишиминде башкача мөөнөт каралбаса, өз билдирүүсүнө он күндүн ичинде буюртмачыдан жооп ала албаса, подрядчы бош туруп калуудан келип чыккан зыянды буюртмачынын эсебине жүктөө менен тиешелүү иштерди токтотууга милдеттүү. Эгерде буюртмачы кошумча иштерди жүргүзүү зарылчылыгы жок экендиги далилдесе, ал мындай зыяндын ордун толтуруудан бошотулат.

4. Эгерде буюртмачынын таламында тез иш-аракеттерди, атап айтканда, ишти токтотуу курулуш объектисинин иштен чыгышына же бузулушуна алып келиши мүмкүн экендигине байланыштуу тез иш-аракеттерди жасоо зарылчылыгын далилдебесе, ушул статьянын 3-пунктунда белгиленген милдеттерди аткарбаган подрядчы өзү аткарган кошумча иштерге акы төлөөнү жана ушундан улам келип чыккан зыяндын ордун толтурууну буюртмачыдан талап кылуу укугунан ажырайт.

5. Кошумча иштерди жүргүзүүгө жана акы төлөөгө буюртмачынын макулдугу болгон учурда подрядчы мындай иштер подрядчынын кесиптик ишинин чөйрөсүнө кирбеген же подрядчыга байланышпаган себептерден улам ал тарабынан аткарылышы мүмкүн болбогон учурларда гана аларды аткаруудан баш тартууга укуктуу.

 

666-статья. Долбоорлоо-смета документтерине өзгөртүү киргизүү

 

1. Буюртмачы долбоорлоо-смета документтерине подрядчы үчүн кошумча чыгымдар менен байланышпаган өзгөртүүлөрдү киргизүүнү талап кылууга укуктуу.

2. Долбоорлоо-смета документтериндеги подрядчы үчүн кошумча чыгымдарды талап кылган өзгөртүүлөр тараптар макулдашкан кошумча сметанын негизинде жүргүзүлөт.

3. Эгерде подрядчыга байланышпаган себептерден улам иштердин наркы сметадан кеминде он процентке ашып кетсе, ал ушул Кодекстин 441-статьясына ылайык сметаны кайра карап чыгууну талап кылууга укуктуу.

 

667-статья. Курулушту материалдар жана жабдуу менен камсыз кылуу

 

1. Эгерде курулуш подрядынын келишиминде курулушту бүтүндөй же айрым бөлүгүн буюртмачы камсыз кыла тургандыгы каралбаса, курулушту материалдар, анын ичинде тетиктер жана конструкциялар, же жабдуу менен камсыз кылуу боюнча милдетти подрядчы тартат.

2. Курулушту материалдык жактан камсыз кылууга милдеттүү тарап өзү берген материалдарды же жабдууну аткарылып жаткан иштин сапатын начарлатпастан пайдалануу мүмкүн эместигин байкаса, эгерде пайдалануу мүмкүн эместиги экинчи тарап жооп бере турган кырдаалдардан улам келип чыккандыгын далилдебесе, ал үчүн жоопкерчилик тартат.

3. Буюртмачы берген материалдарды же жабдууларды аткарылып жаткан иштердин сапатын начарлатпастан пайдалануу мүмкүн эместиги айкын болгон жана буюртмачы аларды алмаштыруудан баш тарткан учурда подрядчы курулуш подрядынын келишиминен баш тартууга жана иштин аткарылган бөлүгүнө пропорциялуу келишим баасын төлөөнү, ошондой эле ушул сумма менен жабылбаган чыгымдардын ордун толтурууну буюртмачыдан талап кылууга укуктуу.

 

668-статья. Иштерге акы төлөө

 

1. Подрядчы аткарган иштерге сметада каралган өлчөмдө, мыйзамда же курулуш подрядынын келишиминде белгиленген мөөнөттө жана тартипте акы төлөнөт. Мыйзамда же келишимде тиешелүү көрсөтмө жок болгон учурда эмгек акы ушул Кодекстин 631-статьясына ылайык төлөнөт.

2. Курулуш подрядынын келишиминде буюртмачы объектти кабыл алгандан кийин бир эле учурда жана толук көлөмдө ишке акы төлөө каралышы мүмкүн.

 

669-статья. Курулуш подрядынын келишими боюнча буюртмачынын

кошумча милдеттери

 

1. Буюртмачы курулуш үчүн жер участкасын өз учурунда берүүгө милдеттүү. Берилген жер участкасынын аянты жана абалы курулуш подрядынын келишиминде камтылган шарттарга төп келүүгө, ал эми мындай шарт жок болсо иштердин өз учурунда башталышын, аларды ойдогудай жүргүзүүнү жана мөөнөтүндө аяктоону камсыз кылууга тийиш.

2. Буюртмачы курулуш подрядынын келишиминде каралган учурларда жана тартипте иштерди жүзөгө ашыруу үчүн зарыл болгон имараттар менен курулуштарды подрядчынын пайдалануусуна берүүгө, анын дарегине жүктөрдү жеткирүүнү, энергия менен жабдууну, суу жана буу проводдорун өткөрүүнү камсыз кылууга жана башка кызматтарды көрсөтүүгө милдеттүү.

3. Буюртмачы ушул статьянын 2-пунктунда көрсөтүлгөн кызматтарды бергендиги үчүн акы курулуш подрядынын келишиминде каралган учурларда жана шарттарда төлөнөт.

 

670-статья. Курулуш подрядынын келишими боюнча иштердин

аткарылышына буюртмачынын контролдугу жана көзөмөлү

 

1. Буюртмачы аткарылып жаткан иштердин жүрүшүнө жана сапатына, аларды аткаруу мөөнөтүнүн (графигинин) сакталышына, подрядчы берген материалдардын сапатына, ошондой эле подрядчы буюртмачынын материалдарын туура пайдаланышына контролдук кылууга жана көзөмөл жүргүзүүгө укуктуу, мында подрядчынын оперативдүү-чарбалык ишине кийлигишпейт.

2. Иштердин аткарылышына контролдук кылууда жана көзөмөл жүргүзүүдө иштин сапатын начарлатышы мүмкүн болгон курулуш подрядынын келишиминин шарттарынан четтөөлөрдү же алардын башка кемчиликтерин тапкан буюртмачы ушул жөнүндө тез арада подрядчыга билдирүүгө милдеттүү. Мындай билдирүү жасабаган буюртмачы өзү тапкан кемчиликтерге андан ары таянуу укугунан ажырайт.

3. Эгерде курулуштун жүрүшүндө буюртмачыдан алынган көрсөтмөлөр курулуш подрядынын келишиминин шарттарына карама-каршы келбесе жана подрядчынын оперативдүү-чарбалык ишине кийлигишүүнү билдирбесе, подрядчы мындай көрсөтмөлөрдү аткарууга милдеттүү.

4. Ишти ойдогудай аткарбаган подрядчы алардын аткарылышына буюртмачы контролдукту жана көзөмөлдү жүзөгө ашырган жок деп шылтоого укуксуз, буга мындай контролдукту жана көзөмөлдү жүзөгө ашыруу милдети мыйзам тарабынан буюртмачыга жүктөлгөн учурлар кирбейт.

 

671-статья. Курулуш подрядынын келишиминде тараптардын

кызматташуусу

 

1. Эгерде курулушту жана аны менен байланышкан иштерди аткарууда курулуш подрядынын келишимин ойдогудай аткарууга тоскоолдуктар келип чыкса, тараптардын ар бири мындай тоскоолдуктарды четтетүү үчүн өзүнө байланыштуу болгон бардык акылга сыярлык чараларды көрүүгө милдеттүү. Мындай милдетти аткарбаган тарап тиешелүү тоскоолдуктар четтетилбегендиги менен келтирилген зыяндын орду толтурулушуна укуктан ажырайт.

2. Тараптын ушул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөн милдетти аткаруу менен байланышкан чыгымдарын ушул курулуш подрядынын келишиминде каралган учурларда экинчи тарап ордун толтурууга тийиш.

 

672-статья. Курчап турган чөйрөнү коргоо жана курулуш иштеринин

коопсуздугун камсыз кылуу боюнча подрядчынын

милдеттери

 

1. Курулушту жана аны менен байланышкан иштерди жүзөгө ашырууда подрядчы курчап турган чөйрөнү коргоо жөнүндө жана курулуш иштеринин коопсуздугу жөнүндө мыйзамдын жана башка ченемдик укуктук актылардын талаптарын сактоого милдеттүү.

Подрядчы көрсөтүлгөн талаптарды бузгандыгы үчүн жоопкерчилик тартат.

2. Эгерде иштерди жүзөгө ашыруунун жүрүшүндө буюртмачы берген материалдарды жана жабдууну пайдалануу же анын көрсөтмөлөрүн аткаруу курчап турган чөйрөнү коргоо жана курулуш иштеринин коопсуздугу жагынан тараптар үчүн милдеттүү болгон талаптардын бузулушуна алып келиши мүмкүн болсо, подрядчы аларды пайдаланууга жана аткарууга укуксуз.

 

673-статья. Курулушту консервациялоонун натыйжасы

 

Эгерде тараптарга байланышпаган себептерден улам курулуш подрядынын келишими боюнча иштер токтоп калса жана курулуш объектиси консервацияланса, буюртмачы подрядчыга иш консервацияланганга чейин аткарылган иш үчүн акыны толук көлөмдө төлөөгө, ошондой эле иштерди токтотуу жана курулушту консервациялоо зарылчылыгына байланышкан чыгымдардын ордун толтурууга милдеттүү.

 

674-статья. Ишти тапшыруу жана кабыл алуу

 

1. Курулуш подрядынын келишими боюнча аткарылган иштердин же, эгерде ушул келишимде каралса, иштин аткарылган этабынын натыйжасы тапшырууга даяр экендиги жөнүндө подрядчынын билдирүүсүн алган буюртмачы тез арада аны кабыл алууга киришүүгө милдеттүү.

2. Эгерде курулуш подрядынын келишиминде башкача каралбаса, буюртмачы өз эсебинен ишти кабыл алууну уюштурат жана кабыл алат.

Мыйзамда же башка ченемдик укуктук актыларда каралган учурларда иштин натыйжасын кабыл алууга мамлекеттик органдардын жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын өкүлдөрү катышууга тийиш.

3. Иштин айрым этабын алдын ала кабыл алган буюртмачы иштердин натыйжасынын подрядчынын күнөөсүнөн улам болбогон иштен чыгышынын же бузулушунун кесепетинин тобокелдигин тартат.

4. Подрядчы иштин натыйжасын тапшырышы жана аны буюртмачы кабыл алышы акт менен толтурулат, ага эки тарап тең кол коет. Тараптардын бири актыга кол коюудан баш тарткан учурда анда ушул жөнүндө белги коюлат жана актыга башка тарап кол коет.

Эгерде актыга кол коюудан баш тартуунун жүйөөсүн сот негиздүү деп тапкан учурда ал иштин натыйжасын тапшыруунун же кабыл алуунун бир тараптуу актысын жараксыз деп табышы мүмкүн.

5. Ушул мыйзамда же курулуш подрядынын келишиминде каралган учурда же келишим боюнча аткарылган иштердин мүнөзүнөн келип чыкканда иштин натыйжасын кабыл алуудан мурда ал алдын ала сыноодон өтүүгө тийиш. Мындай учурларда алдын ала сыноо оң натыйжа бергенде гана ал кабыл алынышы мүмкүн.

6. Иштин натыйжасын курулуш подрядынын келишиминде көрсөтүлгөн максатта пайдалануу мүмкүнчүлүгүн жокко чыгарган жана подрядчы же буюртмачы жое албай турган кемчиликтерди тапкан учурда буюртмачы аны кабыл алуудан баш тартууга укуктуу.

 

675-статья. Иштин сапаты үчүн подрядчынын жоопкерчилиги

 

1. Долбоорлоо-смета документтеринде жана тараптар аткарууга милдеттүү болгон курулуш нормаларында жана эрежелеринде каралган талаптардан четтөөгө жол берилгендиги үчүн, ошондой эле курулуш объектисинин долбоорлоо-смета документтеринде көрсөтүлгөн, анын ичинде ишкананын өндүрүштүк кубаттуулугу сыяктуу көрсөткүчтөрүнө жетише албагандыгы үчүн подрядчы буюртмачынын алдында жоопкерчилик тартат.

Имаратты же курулушту реконструкциялоодо (жаңылоодо, кайра курууда, реставрациялоодо ж.б.) подрядчыга имараттын, курулуштун же анын бөлүгүнүн бекемдигин, туруктуулугун, ишенимдүүлүгүн төмөндөткөндүгү же жоготкондугу үчүн жоопкерчилик жүктөлөт.

2. Эгерде подрядчы буюртмачынын макулдугусуз долбоорлоо-смета документтеринен майдабарат четтөөгө жол бергендиги курулуш объектисинин сапатына таасир этпегендигин далилдесе, ал четтөө үчүн жоопкерчилик тартпайт.

 

676-статья. Курулуш подрядынын келишиминде сапаттын гарантияланышы

 

1. Эгерде курулуш подрядынын келишиминде башкача каралбаса, подрядчы курулуш объектиси долбоорлоо-смета документтеринде белгиленген көрсөткүчтөргө жете тургандыгын жана гарантия мөөнөтүнүн ичинде объектти курулуш подрядынын келишимине ылайык пайдалануу мүмкүнчүлүгүн гарантиялайт. Эгерде мыйзамда башка гарантия мөөнөтү каралбаса, гарантия мөөнөтү объектти буюртмачы кабыл алган күндөн тартып он жылды түзөт. Ушул Кодексте же башка мыйзамда белгиленген гарантия мөөнөтү тараптардын макулдашуусу менен көбөйтүлүшү мүмкүн.

2. Эгерде подрядчы гарантия мөөнөтүнүн ичинде табылган кемчиликтер (каталыктар) объекттин же анын бөлүктөрүнүн ойдогудай иштешинен, аны туура эмес пайдалануудан же аны пайдалануу жагынан буюртмачы өзү же ал тарткан үчүнчү жак иштеп чыккан нускоонун туура эместигинен, объектти буюртмачынын өзү же ал тарткан үчүнчү жак туура эмес оңдошунан улам келип чыккандыгын далилдесе, подрядчы ушул кемчиликтер үчүн жооп бербейт.

3. Гарантия мөөнөтүнүн өтүшү подрядчы жооп бере турган кемчиликтин айынан объект пайдаланылбаган убакытка токтотулат.

4. Гарантия мөөнөтүнүн ичинде ушул Кодекстин 674-статьясынын 1-пуктунда көрсөтүлгөн кемчиликтерди тапкан учурда буюртмачы аларды тапкан учурдан тартып акылга сыярлык мөөнөттө алар жөнүндө подрядчыга билдирүүгө тийиш.

 

677-статья. Кемчиликтерди буюртмачынын эсебинен жоюу

 

1. Курулуш подрядынын келишиминде подрядчы жоопкерчилик тартпай турган кемчиликтерди буюртмачынын талабы боюнча жана анын эсебинен жоюуга подрядчынын милдети каралышы мүмкүн.

2. Кемчиликтерди жоюу келишимдин предмети менен түздөн-түз байланышпаган же подрядчыга тиешесиз себептер боюнча ал тарабынан жүзөгө ашырылышы мүмкүн болбогон учурларда подрядчы ушул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөн милдеттерди аткаруудан баш тартууга укуктуу.

 

4-§. Долбоорлоо жана иликтөө

иштерин аткарууга подряд

 

678-статья. Долбоорлоо жана иликтөө иштерин аткарууга подряд

келишими

 

Долбоорлоо жана иликтөө иштерин аткарууга подряд келишими боюнча подрядчы (долбоорлоочу, иликтөөчү) буюртмачынын тапшырмасы боюнча долбоорлоо-смета документтерин иштеп чыгууга жана (же) иликтөө иштерин аткарууга милдеттенет, ал эми буюртмачы алардын натыйжасын кабыл алууга жана акы төлөөгө милдеттенет.

 

679-статья. Долбоорлоо жана иликтөө иштерин аткаруу үчүн баштапкы

маалыматтар

 

1. Долбоорлоо жана иликтөө иштерин аткарууга подряд келишими боюнча буюртмачы подрядчыга долбоорлоого имаратты, ошондой эле долбоорлоо-смета документтерин түзүү үчүн зарыл болгон баштапкы маалыматтарды берүүгө милдеттүү. Долбоорлоо иштерин аткарууга тапшырманы буюртмачынын тапшыруусу боюнча подрядчы даярдашы мүмкүн. Мындай учурда буюртмачы тапшырманы бекиткен учурдан тартып эки тарап тең аны аткарууга милдеттүү болуп саналат.

2. Подрядчы долбоорлоо жана иликтөө иштерин аткаруу үчүн тапшырмада жана башка баштапкы маалыматтарда камтылган талаптарды сактоого милдеттүү жана буюртмачынын макулдугу менен гана алардан четтөөгө укуктуу.

 

680-статья. Буюртмачынын милдеттери

 

Эгерде келишимде башкача каралбаса, долбоорлоо жана иликтөө иштерин аткарууга подряд келишими боюнча буюртмачы:

белгиленген бааны подрядчыга бардык иштер аяктагандан кийин толугу менен төлөөгө же аны иштин айрым этаптары аяктагандан кийин бөлүк-бөлүгү менен төлөөгө;

подрядчыдан алган долбоорлоо-смета документтерин келишимде каралган максаттарда гана пайдаланууга долбоорлоо-смета документтерин үчүнчү жактарга бербөөгө жана анда камтылган маалыматтарды подрядчынын макулдугусуз жарыя кылбоого;

келишимде каралган көлөмдө жана шарттарда долбоорлоо жана иликтөө иштерин аткарууда подрядчыга көмөк көрсөтүүгө;

даяр долбоорлоо-смета документтерин тиешелүү мамлекеттик органдар менен макулдашууга подрядчы менен бирдикте катышууга;

подрядчыга байланыштуу болбогон кырдаалдан улам долбоорлоо жана иликтөө иштерин аткаруу үчүн баштапкы маалыматтар өзгөрүшүнөн келип чыккан кошумча чыгымдардын ордун подрядчыга толтуруп берүүгө;

түзүлгөн долбоорлоо-смета документтеринин же аткарылган иликтөө иштеринин кемчиликтерине байланыштуу үчүнчү жак буюртмачыга койгон доо боюнча ишке катышууга подрядчыны тартууга милдеттүү.

 

681-статья. Подрядчынын милдеттери

 

Долбоорлоо жана иликтөө иштерин аткарууга подряд келишими боюнча подрядчы:

иштерди тапшырмага жана долбоорлоого башка баштапкы маалыматтарга, келишимге ылайык аткарууга;

даяр долбоорлоо-смета документтерин буюртмачы менен, ал эми зарыл учурда буюртмачы менен бирдикте компетенттүү мамлекеттик органдар менен макулдашууга;

буюртмачыга даяр долбоорлоо-смета документтерин жана иликтөө иштеринин натыйжасын берүүгө;

буюртмачынын макулдугусуз долбоорлоо-смета документтерин үчүнчү жактарга бербөөгө милдеттүү.

 

682-статья. Долбоорлоо жана иликтөө иштерин ойдогудай

аткарбагандыгы үчүн подрядчынын жоопкерчилиги

 

1. Долбоорлоо жана иликтөө иштерин аткарууга подряд келишими боюнча подрядчы долбоорлоо-смета документтерин ойдогудай түзбөгөндүгү жана иликтөө иштерин ойдогудай аткарбагандыгы үчүн, анын ичинде курулуштун жүрүшүндө, ошондой эле долбоорлоо-смета документтеринин жана иликтөө иштеринин маалыматтарынын негизинде түзүлгөн объектти пайдалануу процессинде табылган кемчиликтер үчүн жоопкерчилик тартат.

2. Эгерде мыйзамда же долбоорлоо жана иликтөө иштерин аткарууга подряд келишиминде башкача белгиленбесе, долбоорлоо-смета документтеринен же иликтөө иштеринен кемчиликтер табылган учурда подрядчы долбоорлоо-смета документтерин акысыз кайра жасоого жана тиешелүү түрдө зарыл кошумча иликтөө иштерин жүргүзүүгө, ошондой эле буюртмачыга келтирилген зыяндын ордун толтурууга милдеттүү.

 

683-статья. Долбоорлоо жана иликтөө иштерине подрядды укуктук

жактан жөнгө салуу

 

Долбоорлоо жана иликтөө иштерине подряд келишими боюнча мамилелер ушул Кодекс менен катар жана ага ылайык долбоорлоо жана иликтөө иштерине подряд жөнүндө мыйзамдар менен да жөнгө салынышы мүмкүн.

 

5-§. Илим-изилдөө, тажрыйба-конструктордук жана

технологиялык иштерди аткарууга подряд

 

684-статья. Илим-изилдөө, тажрыйба-конструктордук жана

технологиялык иштерди аткарууга келишим

 

1. Илим-изилдөө иштерин аткарууга келишим боюнча подрядчы (аткаруучу) буюртмачынын тапшырмасы менен шартталган илимий изилдөөлөрдү жүргүзүүгө, ал эми тажрыйба-конструктордук жана технологиялык иштерди аткарууга келишим боюнча жаңы буюмдун үлгүсүн, ага конструктордук документтерди же жаңы технологияны иштеп чыгууга милдеттенет, ал эми буюртмачы ишти кабыл алууга жана ага акы төлөөгө милдеттенет.

2. Подрядчы (аткаруучу) менен түзүлгөн келишим изилдөө жүргүзүүнүн, үлгүлөрдү иштеп чыгуунун жана даярдоонун бүткүл циклин, ошондой эле анын айрым этаптарын (элементтерин) камтышы мүмкүн.

3. Эгерде мыйзамда же келишимде башкача каралбаса, илим-изилдөө иштерин, тажрыйба-конструктордук жана технологиялык иштерди аткарууга келишимди аткаруу капысынан мүмкүн болбой калышынын тобокелдигин буюртмачы тартат.

4. Илим-изилдөө иштерин, тажрыйба-конструктордук жана технологиялык иштерди аткарууга келишимдин шарттары өзгөчөлүү укуктар (интеллектуалдык менчик) жөнүндөгү мыйзамдарга жана башка ченемдик укуктук актыларга ылайык келүүгө тийиш.

 

685-статья. Иштерди аткаруу

 

1. Подрядчы (аткаруучу) илимий изилдөөлөрдү жеке жүргүзүүгө милдеттүү. Эгерде келишимде башкача каралбаса, ал илим-изилдөө иштерин аткарууга келишимди аткарууга үчүнчү жактарды буюртмачынын макулдугу менен гана тартууга укуктуу.

2. Эгерде келишимде башкача каралбаса, подрядчы (аткаруучу) тажрыйба-конструктордук же технологиялык иштерди аткарууда ага үчүнчү жактарды тартууга укуктуу. Подрядчынын (аткаруучунун) үчүнчү жактар менен мамилелерине башкы подрядчы жана субподрядчы жөнүндөгү эрежелер (626-статья) колдонулат.

 

686-статья. Келишимдин предметин түзгөн маалыматтардын купуялыгы

 

1. Эгерде илим-изилдөө иштерин, тажрыйба-конструктордук жана технологиялык иштерди аткарууга келишимде башкача каралбаса, тараптар келишимдин предметине, аны аткаруунун жүрүшүнө жана алынган натыйжага тиешелүү маалыматтардын купуялыгын камсыз кылууга милдеттүү. Купуялуу болуп табылган маалыматтардын көлөмү келишимде аныкталат.

2. Ар бир тарап ишти аткарууда алынган, купуялуу болуп табылган маалыматтарды экинчи тараптын макулдугу менен гана жарыялоого милдеттенет.

 

687-статья. Иштин натыйжасына тараптардын укугу

 

1. Илим-изилдөө иштерин, тажрыйба-конструктордук жана технологиялык иштерди аткарууга келишиминдеги тараптар иштердин натыйжасын, анын ичинде укуктук коргоонун предмети болуп саналган натыйжаларды келишимде каралган өлчөмдө жана шарттарда пайдаланууга укуктуу.

2. Эгерде келишимде башкача каралбаса, буюртмачы өзүнө подрядчы (аткаруучу) тарабынан берилген иштердин натыйжасын, анын ичинде укуктук коргоонун предмети болуп саналган натыйжаларды пайдаланууга укуктуу, ал эми подрядчы (аткаруучу) өзү алган иштин натыйжасын өз муктаждыктары үчүн пайдаланууга укуктуу.

 

688-статья. Буюртмачынын милдеттери

 

1. Илим-изилдөө иштерин, тажрыйба-конструктордук жана технологиялык иштерди аткарууга келишим боюнча буюртмачы:

аткаруу үчүн зарыл болгон маалыматты подрядчыга (аткаруучуга) берүүгө;

аткарылган иштин натыйжасын кабыл алууга жана ага акы төлөөгө милдеттүү.

2. Келишимде ошондой эле подрядчыга (аткаруучуга) техникалык тапшырманы берүүгө жана программаны (техникалык-экономикалык параметрлерди) же иштин тематикасын аны менен макулдашууга буюртмачынын милдети каралышы мүмкүн.

 

689-статья. Подрядчынын (аткаруучунун) милдеттери

 

Илим-изилдөө иштерин, тажрыйба-конструктордук жана технологиялык иштерди аткарууга келишим боюнча подрядчы (аткаруучу):

ишти буюртмачы менен макулдашылган программага (техникалык-экономикалык параметрлерге) же тематикага ылайык аткарууга жана натыйжаны келишимде каралган мөөнөттө буюртмачыга берүүгө;

үчүнчү жактарга таандык болгон интеллектуалдык ишмердүүлүктүн кайтарылуучу натыйжаларын пайдалануу зарылчылыгын жана аларды пайдалануу укугун сатып алууну буюртмачы менен макулдашууга;

аткарылган иштеги өз күнөөсүнөн улам кетирилген, буюртмачынын техникалык тапшырмасында же келишимде каралган техникалык-экономикалык параметрлерден четтөөгө алып келиши мүмкүн болгон кемчиликтерди өз күчү менен жана өзүнүн эсебинен жоюуга;

күтүлгөн натыйжаларды алуу мүмкүн болбой калгандыгы байкалгандыгы жөнүндө же ишти улантуунун максатка ылайыксыздыгы жөнүндө буюртмачыга тез арада маалымдоого;

келишим боюнча алынган, башка жактардын өзгөчө укуктарын бузбаган натыйжаны буюртмачыга берүүнү гарантиялоого милдеттүү.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

690-статья. Илим-изилдөө иштеринин натыйжасына жетишүү мүмкүн

болбой калышынын натыйжасы

 

Эгерде илим-изилдөө иштеринин жүрүшүндө подрядчыга (аткаруучуга) байланышпаган кырдаалдардан улам иштин натыйжасына жетишүү мүмкүн эместиги байкалса, буюртмачы келишимде каралган натыйжаны алуу мүмкүн болбой калгандыгы байкалганга чейин жүргүзүлгөн иштин наркын, бирок келишимде көрсөтүлгөн иштин тиешелүү бөлүгүнүн баасынан ашпаган наркты төлөөгө милдеттүү.

 

691-статья. Тажрыйба-конструктордук жана технологиялык иштердин

натыйжасына жетишүү мүмкүн болбой калышынын натыйжасы

 

Эгерде тажрыйба-конструктордук жана технологиялык иштерди аткаруунун жүрүшүндө подрядчынын (аткаруучунун) күнөөсү болбой туруп ишти аткаруу мүмкүн эместиги же улантуу максатка ылайыксыздыгы байкалса, буюртмачы подрядчы (аткаруучу) тарткан чыгымдарды төлөөгө милдеттүү.

 

692-статья. Келишимди бузгандыгы үчүн подрядчынын (аткаруучунун)

жоопкерчилиги

 

1. Эгерде подрядчы (аткаруучу) илим-изилдөө иштерин, тажрыйба-конструктордук жана технологиялык иштерди аткарууга келишимдин бузулушунда өзүнүн күнөөсү жок экендигин далилдей албаса (356-статьянын 1-пункту), подрядчы (аткаруучу) мындай эреже бузуу үчүн буюртмачынын алдында жоопкерчилик тартат.

2. Эгерде келишимде подрядчы (аткаруучу) тарабынан буюртмачыга келтирилген зыяндын ордун келишим боюнча иштердин жалпы наркынын чектеринде толтурууга тийиш экендиги каралса, анда анын ордун кемчилик табылган иштин наркынын чектеринде толтурууга милдеттүү.

 

693-статья. Илим-изилдөө иштерин, тажрыйба-конструктордук жана

технологиялык иштерди аткарууга келишимди укуктук

жактан жөнгө салуу

 

Ишти аткаруунун мөөнөттөрүнө жана анын баасына карата, ошондой эле иштин натыйжасын алууга буюртмачынын келбей коюшунун натыйжасына карата тиешелүү түрдө ушул Кодекстин 628-, 629- жана 659-статьяларынын эрежелери колдонулат.

 

31-Глава

Акы төлөтүп кызмат көрсөтүү

 

694-статья. Акы төлөтүп кызмат көрсөтүү келишими

 

Акы төлөтүп кызмат көрсөтүү келишими боюнча аткаруучу буюртмачынын тапшырмасы боюнча мүлктүк формада болбогон кызматтарды көрсөтүүгө (айрым иш-аракеттерди жасоого же айрым ишти жүзөгө ашырууга) милдеттенет, ал эми буюртмачы ушул кызмат көрсөтүүлөргө акы төлөөгө милдеттенет.

 

695-статья. Акы төлөтүп кызмат көрсөтүү келишиминин предмети

 

Байланыш кызматтары, медициналык, ветеринардык, аудитордук, консультациялык, маалыматтык кызматтар, окутуу, техникалык жактан тейлөө боюнча жана башка кызматтар акы төлөтүп кызмат көрсөтүү келишиминин предмети болуп саналат.

 

696-статья. Акы төлөтүп кызмат көрсөтүү келишимин аткаруу

 

Эгерде акы төлөтүп кызмат көрсөтүү келишиминде башкача каралбаса, аткаруучу жеке өзү кызмат көрсөтүүгө милдеттүү.

 

697-статья. Кызмат көрсөтүүнүн баасы

 

1. Буюртмачы өзүнө көрсөтүлгөн кызматтарга акы төлөтүп кызмат көрсөтүү келишиминде көрсөтүлгөн мөөнөттө жана тартипте акы төлөөгө милдеттүү.

2. Эгерде мыйзамда же акы төлөтүп кызмат көрсөтүү келишиминде башкача каралбаса, буюртмачынын айынан аткаруу мүмкүн болбосо, көрсөтүлгөн кызмат толук көлөмдө төлөнөт.

3. Эгерде мыйзамда же акы төлөтүп кызмат көрсөтүү келишиминде башкача каралбаса, аткаруу мүмкүн эместиги тараптардын бири да жооп бербей турган кырдаалдан улам келип чыккан учурда буюртмачы аткаруучуга ал иш жүзүндө тарткан чыгымдардын ордун толтурат.

 

698-статья. Акы төлөтүп кызмат көрсөтүү келишимин бузгандыгы үчүн

аткаруучунун жоопкерчилиги

 

1. Аткаруучу акы төлөтүп кызмат көрсөтүү келишимин аткарбаган же ойдогудай эмес аткарган учурда буюртмачыга келтирилген зыяндын ордун толук көлөмдө, бирок кызмат көрсөтүүнүн келишимде каралган баасынын эки эселенген өлчөмүнөн ашпаган көлөмдө толтурууга милдеттүү.

2. Аткаруучу ишкерликти жүзөгө ашырууда милдеттенмени аткарбаган же ойдогудай эмес аткарган учурда келишимде ушул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөндөн ашып түшкөн жоопкерчилик каралышы мүмкүн.

 

699-статья. Акы төлөтүп кызмат көрсөтүү келишимин аткаруудан бир

тараптуу баш тартуу

 

1. Аткаруучуга иш жүзүндө тарткан чыгымдарын төлөгөн шартта буюртмачы акы төлөтүп кызмат көрсөтүү келишимин аткаруудан баш тартууга укуктуу.

2. Буюртмачыга зыяндын ордун толугу менен толтурган шартта аткаруучу акы төлөтүп кызмат көрсөтүү келишими боюнча милдеттенмелерди аткаруудан баш тартууга укуктуу.

 

700-статья. Акы төлөтүп кызмат көрсөтүү келишимин укуктук жактан

жөнгө салуу

 

Эгерде акы төлөтүп кызмат көрсөтүү келишимине карата подряд жөнүндө жалпы жоболорду (622-649-статьялар) жана турмуш-тиричилик подряды жөнүндө жоболорду (650-660-статьялар) колдонуу ушул главанын эрежелерине, ошондой эле акы төлөтүп кызмат көрсөтүү келишиминин предметинин өзгөчөлүктөрүнө карама-каршы келбесе, ал жоболор колдонулат.

 

32-Глава

Ташуу

 

701-статья. Ташуу жөнүндө жалпы жоболор

 

1. Жүктөр, жүргүнчүлөр жана багаж ташуу келишиминин негизинде ташылат.

2. Ташуунун жалпы шарттары транспорт уставдары жана кодекстери, башка мыйзамдар жана аларга ылайык чыгарылуучу эрежелер менен аныкталат.

Эгерде ушул Кодексте, транспорт уставдарында жана кодекстеринде, башка мыйзамдарда жана аларга ылайык чыгарылуучу эрежелерде башкача каралбаса, жүктөрдү, жүргүнчүлөрдү жана багажды ташуунун шарттары, ошондой эле ушул ташуулар боюнча тараптардын жоопкерчилиги тараптардын макулдушуусу менен аныкталат.

 

702-статья. Жүк ташуу келишими

 

1. Жүк ташуу келишими боюнча ташуучу жөнөтүүчү тарабынан ага ишенип берилген жүктү тиешелүү пунктка жеткирүүгө жана аны жүктү алууга ыйгарым укуктуу жакка (алуучуга) берүүгө милдеттенет, ал эми жөнөтүүчү жүк ташылгандыгы үчүн белгиленген акыны төлөөгө милдеттенет.

2. Жүк ташуу келишими түзүлгөндүгү транспорттук накладнойду (транспорт уставдарында жана кодекстеринде каралган коносаментти же башка документти) түзүү менен бекитилет.

 

703-статья. Жүргүнчүлөрдү ташуу келишими

 

1. Жүргүнчүлөрдү ташуу келишими боюнча ташуучу жүргүнчүлөрдү баруучу жерине жеткирүүгө, ал эми жүргүнчү багажын тапшырган учурда — багажды да баруучу жерине жеткирүүгө жана аны алууга ыйгарым укуктуу жакка берүүгө милдеттенет, жүргүнчү белгиленген жол кирени төлөөгө, ал эми багажды тапшырган учурда — багаж ташылгандыгы үчүн да акы төлөөгө милдеттенет.

2. Жүргүнчүнү жана багажды ташуу келишими тиешелүү түрдө билет жана багаж квитанциясы менен күбөлөндүрүлөт.

Билеттин жана багаж квитанциясынын формасы транспорт уставдарында жана кодекстеринде каралган тартипте белгиленет.

3. Жүргүнчү транспорт уставдарында жана кодекстеринде каралган тартипте:

өзү менен бирге балдарды акысыз же башкача жеңилдетилген шарттарда ала жүрүүгө;

белгиленген нормадагы өлчөмдө кол жүгүн өзү менен бирге акысыз ташууга;

белгиленген нормадагы өлчөмдө багажын бекер ташууга, ал эми нормадан ашканда — тариф боюнча акы төлөө менен ташууга тапшырууга укуктуу.

 

704-статья. Чартер (фрахттоо) келишими

 

Чартер (фрахттоо) келишими боюнча бир тарап (фрахттоочу) экинчи тарапка (фрахттаган жакка) жүктөрдү, жүргүнчүлөрдү жана багажды ташуу үчүн бир же бир нече рейске бир же бир нече транспорт каражатын бүт бойдон же анын бир бөлүгүн берүүгө милдеттенет.

Чартер (фрахттоо) келишимин түзүүнүн тартиби, ошондой эле көрсөтүлгөн келишимдин формасы транспорт уставдары жана кодекстери менен белгиленет.

 

705-статья. Түз аралаш билдирүү

 

Жүктөрдү, жүргүнчүлөрдү жана багажды бирдиктүү транспорт документи боюнча ар кандай түрдөгү транспорт менен ташууда транспорт уюмдарынын өз ара мамилелери, ошондой эле ушул ташууларды уюштуруу тартиби тиешелүү түрдөгү транспорт уюмдарынын ортосундагы макулдашуулар менен аныкталат, алар түз аралаш ташуулар жөнүндө макулдашууга ылайык түзүлөт.

 

706-статья. Жалпы пайдалануудагы транспорт менен ташуу

 

1. Эгерде мыйзамдан, башка ченемдик укуктук актылардан же коммерциялык уюмга берилген уруксаттан (лицензиядан) ушул уюм ар кандай граждандын же юридикалык жактын кайрылуусу боюнча жүктөрдү, жүргүнчүлөрдү жана багажды ташууга милдеттүү экендиги келип чыкса, мындай уюм ташууну жүзөгө ашырышы жалпы пайдалануудагы транспорт менен ташуу деп табылат.

2. Жалпы пайдалануудагы транспорт менен ташуу келишими ачык келишим (386-статья) болуп саналат.

 

707-статья. Ташуу акысы

 

1. Эгерде мыйзамда же башка ченемдик укуктук актыларда башкача каралбаса, жүктөрдү, жүргүнчүлөрдү жана багажды ташуу үчүн тараптардын макулдашуусу менен белгиленген акы алынат.

2. Жалпы пайдалануудагы транспорт менен ташуу үчүн акы транспорт уставдарында жана кодекстеринде белгиленген тартипте бекитилүүчү тарифтердин негизинде аныкталат.

3. Жүк ээлеринин талабы боюнча аткарылуучу жана тарифтерде каралбаган иштер менен кызмат көрсөтүүлөргө акы тараптардын макулдашуусу боюнча төлөнөт.

4. Эгерде мыйзамда, башка ченемдик укуктук актыларда башкача каралбаса же милдеттенменин маңызынан башкасы келип чыкпаса, ташуучу ага таандык болгон ташуу акысын жана ташуу боюнча башка төлөмдөрдү (342-статья) камсыз кылуу үчүн ташууга өзүнө берилген жүктөрдү кармап калууга укуктуу.

5. Мыйзамга жана башка ченемдик укуктук актыларга ылайык жүктөрдү, жүргүнчүлөрдү жана багажды ташуу үчүн акы жагынан жеңилдиктер же артыкчылыктар белгиленген учурларда буга байланыштуу транспорт уюму тарткан чыгымдардын орду тиешелүү бюджеттин эсебинен толтурулат.

 

708-статья. Транспорт каражаттарын берүү, жүктү жүктөө (түшүрүү)

 

1. Ташуучу кабыл алынган арызда (заказда), ташуу келишиминде же ташууну уюштуруу жөнүндө келишимде белгиленген мөөнөттө тиешелүү жүктү ташуу үчүн жарактуу абалдагы оң транспорт каражатын жүк жүктөөгө берүүгө милдеттүү.

Жүктү жөнөтүүчү тиешелүү жүктү ташуу үчүн жараксыз болгон берилген транспорт каражатынан баш тартууга укуктуу.

2. Транспорт уюму же жүктү жөнөтүүчү (алуучу) жүк жүктөөнү (түшүрүүнү) транспорт уставдарында жана кодекстеринде жана аларга ылайык чыгарылуучу эрежелерде белгиленген эрежелерди сактоо менен келишимде каралган тартипте жүзөгө ашырылат.

3. Эгерде транспорт уставдарында жана кодекстеринде жана аларга ылайык чыгарылуучу эрежелерде жүк жүктөөнүн мөөнөтү белгиленбесе, жүктү жөнөтүүчүнүн (алуучунун) күчү жана каражаты менен жүзөгө ашырылуучу жүк жүктөө (түшүрүү) келишимде каралган мөөнөттө жүзөгө ашырылат.

 

709-статья. Жүктү, жүргүнчүнү жана багажды жеткирүү мөөнөтү

 

Ташуучу жүктү, жүргүнчүнү жана багажды бара турган жерине транспорт уставдарында жана кодекстеринде каралган тартипте аныкталган мөөнөттө, ал эми мындай мөөнөт жок болсо — акылга сыярлык мөөнөттө жеткирүүгө милдеттүү.

 

710-статья. Ташуудан келип чыккан милдеттенмелер боюнча

жоопкерчилик

 

1. Ташуудан келип чыккан милдеттенмени аткарбаган же ойдогудай эмес аткарган учурда тараптар ушул Кодексте, транспорт уставдарында жана кодекстеринде, ошондой эле тараптардын макулдашуусунда белгиленген жоопкерчиликти тартат.

2. Мыйзамда белгиленген жоопкерчиликти чектөө же жоюу жөнүндө транспорт уюмдарынын жүргүнчүлөр жана жүк ээлери менен макулдашуусу жараксыз, буга мындай макулдашуу мүмкүнчүлүгү жүк ташууда транспорт уставдарында жана кодекстеринде каралган учурлар кирбейт.

 

711-статья. Транспорт каражаттарын бербегендиги үчүн ташуучунун

жана берилген транспорт каражаттарын пайдаланбагандыгы

үчүн жөнөтүүчүнүн жоопкерчилиги

 

1. Ташуучу кабыл алынган арызга (заказга) же башка келишимге ылайык жүктү ташууга транспорт каражаттарын бербегендиги үчүн, ал эми жөнөтүүчү жүктү көрсөтпөгөндүгү же берилген транспорт каражаттарын башка себептерден улам пайдаланбагандыгы үчүн транспорт уставдарында жана кодекстеринде, ошондой эле тараптардын макулдашуусунда белгиленген жоопкерчиликти тартат.

2. Эгерде:

арылууга мүмкүн болбогон күчтөн, ошондой эле табыгый мүнөздөгү көрүнүштөн (өрттөн, көчкүдөн, суу каптап кетүүдөн) жана аскер аракеттеринен;

транспорт уставдарында же кодекстеринде каралган тартипте белгиленген айрым багыттарда жүк ташууну токтотуудан же чектөөдөн;

транспорт уставдарында же кодекстеринде каралган башка учурлардан, —

улам транспорт каражаттары берилбей же берилген транспорт каражаты пайдаланылбай калган учурларда жүк ташуучу жана жөнөтүүчү жоопкерчиликтен бошотулат.

 

712-статья. Жүргүнчүнү жөнөтүүнү кармагандыгы үчүн ташуучунун

жоопкерчилиги

 

1. Шаар ичинде жана шаар четинде каттаган ташууларды кошпогондо, эгерде ташуучу ташууларды кармагандыгы же кечиктириши арылууга мүмкүн болбогон күчтөн, транспорт каражатынын жүргүнчүлөрдүн өмүрүнө жана ден соолугуна коркунуч келтирген бузуктарын оңдоодон жана ташуучуга байланышпаган башка кырдаалдардан улам болгондугун далилдебесе, жүргүнчүнү ташыган транспорт каражатын жиберүүнү кармагандыгы же мындай транспорт баруучу жерине жетүүдөн кечиккендиги үчүн ташуучу тиешелүү транспорт уставында жана кодексинде белгиленген өлчөмдө айып акы төлөйт.

2. Транспорт каражатын жиберүү кармалгандыгынан улам ташуудан жүргүнчү баш тарткан учурда ташуучу жүргүнчүгө ташуу акысын кайра кайтарууга милдеттүү.

 

713-статья. Жүктү же багажды жоготкондугу, ал кемип калгандыгы

жана зыянга учурагандыгы (бузулгандыгы) үчүн

ташуучунун жоопкерчилиги

 

1. Эгерде ташуучу жүктүн жоголушу, кемип калышы же зыянга учурашы ал четтете албаган же четтетүү ага байланышпаган кырдаалдардан улам болгондугун далилдебесе, ташуучу жүктү ташууга кабыл алган учурдан тартып жүк алуучуга, ал ыйгарым укук берген жакка же багажды кабыл алууга ыйгарым укуктуу жакка бергенге чейин жүктүн же багаждын сакталышы үчүн жоопкерчилик тартат.

2. Жүктү же багажды ташууда келтирилген зыяндын ордун ташуучу төмөнкүдөй өлчөмдө толтурат:

жүк же багаж жоголгон же кемип калган учурда — жоголгон же кемип калган жүктүн же багаждын өлчөмүндө;

жүк же багаж зыянга учураганда — анын наркы төмөндөгөн сумманын өлчөмүндө, ал эми бузулган жүктү же багажды кайрадан калыбына келтирүү мүмкүн болбосо — анын наркынын өлчөмүндө;

баалуулугу жарыялануу менен ташууга тапшырылган жүк же багаж жоголгон же кемип калган учурда — жүктүн же багаждын жарыяланган наркынын өлчөмүндө.

Жүктүн же багаждын наркы сатуучунун эсебинде көрсөтүлгөн же келишимде каралган анын баасына таянуу менен, ал эми эсеп жок болсо же келишимде баа көрсөтүлбөсө — салыштырмалуу кырдаалдарда демейде ушундай товарлар үчүн алынган баага таянуу менен аныкталат.

3. Эгерде жоголгон, кемиген, бузулган же зыянга учураган жүктү же багажды ташуу үчүн өндүрүлгөн ташуу акысы жүктүн наркына кирбесе, ташуучу ушул акыны жүктүн жоголушу, кемип калышы, бузулушу же зыянга учурашы менен байланышкан белгиленген зыяндын ордун толтуруу менен катар жүк жөнөтүүчүгө (алуучуга) кайра кайтарат.

4. Жүк же багаж сакталбай калышынын себептери жөнүндө ташуучу бир тараптуу тартипте түзгөн документтер (коммерциялык акт, жалпы формадагы акт жана башкалар) жүктү же багажды ташуучунун, жөнөтүүчүнүн же алуучунун жоопкерчилиги үчүн негиз боло турган кырдаалды күбөлөгөн башка документтер менен катар бааланууга тийиш.

 

714-статья. Жүк ташуулар боюнча дооматтар жана доолор

 

1. Ташуучуга жүк ташуудан келип чыккан доо коюлганга чейин ага транспорт уставдарында же кодекстеринде каралган тартипте милдеттүү түрдө доомат коюлууга тийиш.

2. Ташуучу дооматты канааттандыруудан толугу менен же жарым-жартылай баш тарткан же ташуучудан отуз күндүк мөөнөттө жооп албаган учурда жүк жөнөтүүчү же жүк алуучу ташуучуга доомат кое алат.

3. Жүк ташуудан келип чыккан талаптар боюнча мөөнөттүн эскириши ушул Кодекстин 208-статьясына ылайык аныкталган учурдан тартып бир жылга белгиленет.

 

715-статья. Ташууларды уюштуруу жөнүндө келишимдер

 

Ташууларды дайыма жүзөгө ашыруу зарылчылыгы келип чыкканда ташуучу менен жүк ээси ташууларды уюштуруу жөнүндө узак мөөнөттүү келишимдерди түзө алышат.

Жүктөрдү ташууну уюштуруу жөнүндө келишим боюнча ташуучу шартташкан көлөмдөгү жүктөрдү белгиленген мөөнөттө кабыл алууга, ал эми жүк ээси ташууга берүүгө милдеттенет. Жүктөрдү ташууну уюштуруу жөнүндө келишимде транспорт каражаттарын берүүнүн жана ташууга жүктөрдү көрсөтүүнүн көлөмү, мөөнөтү жана башка шарттары, эсептешүүнүн тартиби, ошондой эле ташууну уюштуруунун башка шарттары аныкталат.

 

716-статья. Транспорт уюмдарынын ортосундагы келишим

 

Ар кандай түрдөгү транспорт уюмдарынын ортосунда жүк ташууларды камсыз кылуу боюнча иштерди уюштуруу жөнүндө келишимдер (жүктөрдү борбордоштуруп ташып келүүгө (ташып чыгууга) түйүндүү макулдашуулар, келишимдер жана башкалар) түзүлүшү мүмкүн.

Мындай келишимдерди түзүү тартиби транспорт уставдары жана кодекстери, башка мыйзамдар жана башка ченемдик укуктук актылар менен аныкталат.

 

717-статья. Жүргүнчүнү өлүмгө учураткандыгы же ден соолугуна зыян

келтиргендиги үчүн ташуучунун жоопкерчилиги

 

Эгерде мыйзамда же ташуу келишиминде ташуучунун жогорулатылган жоопкерчилиги каралбаса, жүргүнчүнүн өмүрүнө же ден соолугуна келтирген зыян үчүн ташуучунун жоопкерчилиги ушул Кодекстин 51-главасындагы эрежелер боюнча аныкталат.

 

33-Глава

Транспорт экспедициясы

 

718-статья. Транспорт экспедициясынын келишими

 

1. Транспорт экспедициясынын келишими боюнча экспедитор кардардын — жүк жөнөтүүчүнүн же жүк алуучунун сыйлык акысы үчүн же анын эсебинен келишимде аныкталган, жүк ташуу менен байланышкан кызмат көрсөтүүлөрдү аткарууга же аткарууну уюштурууга милдеттенет.

Транспорт экспедициясынын келишиминде экспедитордун жүктү транспорт менен жана экспедитор же кардар тандаган маршрут боюнча ташууну уюштурууга милдети, экспедитордун жүк ташуу келишимин (келишимдерин) кардардын атынан же өзүнүн атынан түзүүгө, жүктү жөнөтүүнү жана кабыл алууну камсыз кылуу милдети, ошондой эле ташуу менен байланышкан башка милдеттери каралышы мүмкүн.

Кошумча кызмат көрсөтүү катарында транспорт экспедициясынын келишиминде жүктү жеткирүү үчүн зарыл болгон экспорт же импорт үчүн талап кылынган документтерди алуу, бажылык жана башка иш-чараларды аткаруу, жүктүн санын жана сапатын текшерүү, аны жүктөө жана түшүрүү, пошлиналарды, жыйымдарды жана кардарга жүктөлүүчү башка чыгымдарды төлөө, жүктү сактоо, аны барган жеринде кабыл алуу сыяктуу операцияларды жүзөгө ашыруу, ошондой эле келишимде каралган башка операцияларды жана кызмат көрсөтүүлөрдү аткаруу каралышы мүмкүн.

2. Ушул главанын эрежелери келишимге ылайык экспедитордун милдетин ташуучу аткарган учурларга да жайылтылат.

3. Эгерде транспорт-экспедиция иши жөнүндө мыйзамда башкача белгиленбесе, транспорт экспедициясынын келишимин аткаруу шарттары тараптардын макулдашуусу менен аныкталат.

 

719-статья. Келишимдин формасы

 

1. Транспорт экспедициясынын келишими жазуу жүзүндө түзүлөт.

2. Эгерде экспедитор өз милдеттерин аткарышы үчүн ага ишеним кат зарыл болсо, кардар аны экспедиторго берүүгө тийиш.

 

720-статья. Транспорт экспедициясынын келишими боюнча

экспедитордун жоопкерчилиги

 

Транспорт экспедициясынын келишимин аткарбагандыгы же ойдогудай эмес аткаргандыгы үчүн экспедитор ушул Кодекстин 20-главасынын эрежелерине ылайык аныкталган негиздер боюнча жана өлчөмдө жоопкерчилик тартат.

Эгерде экспедитор милдеттенменин бузулушу ташуу келишимдери ойдогудай эмес аткарылышынан улам келип чыккандыгын далилдесе, кардарга карата экспедитордун жоопкерчилиги экспедиторго карата тиешелүү ташуучу жооп берген эрежелер менен аныкталат.

 

721-статья. Экспедиторго берилүүчү документтер жана башка

маалыматтар

 

1. Кардар экспедиторго жүктүн касиеттери, аны ташуунун шарттары жөнүндө документтерди жана башка маалыматты, ошондой эле экспедитор транспорт экспедициясынын келишиминде каралган милдеттерди аткарышы үчүн зарыл болгон башка маалыматты берүүгө милдеттүү.

2. Экспедитор алынган маалыматтын табылган кемчиликтери жөнүндө кардарга билдирүүгө, ал эми маалымат толук болбосо зарыл болгон кошумча маалыматтарды кардардан сурап алууга милдеттүү.

3. Кардар зарыл маалыматты бербей койгон учурда мындай маалымат берилгенге чейин экспедитор тиешелүү милдеттерди аткарууга киришпөөгө укуктуу.

4. Ушул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөн маалыматтарды берүү боюнча милдеттер бузулушуна байланыштуу экспедиторго келтирилген зыян үчүн кардар жоопкерчилик тартат.

 

722-статья. Экспедитордун милдетин үчүнчү жак аткарышы

 

Эгерде транспорт экспедициясынын келишиминде экспедитор өз милдеттерин жеке аткарууга тийиш экендиги айтылбаса, экспедитор өз милдеттерин аткарууга башка жактарды тартууга укуктуу.

Милдеттенменин аткарылышын үчүнчү жакка жүктөө экспедиторду келишимдин аткарылышы үчүн кардарга карата жоопкерчиликтен бошотпойт.

 

723-статья. Транспорт экспедициясынын келишиминен баш тартуу

 

Тараптардын ар бири транспорт экспедициясынын келишимин аткаруудан баш тарта тургандыгы жөнүндө экинчи тарапка акылга сыярлык мөөнөттө эскертүү менен андан баш тартууга укуктуу.

Келишимди аткаруудан бир тараптуу баш тартылганда баш тартууну билдирген тарап экинчи тарапка келишимдин токтотулушу менен келтирилген зыяндын ордун толтурат.

 

34-Глава

Заем жана кредит

 

1-§. Заем

 

724-статья. Заем келишими

 

1. Заем келишими боюнча бир тарап (заем берүүчү) экинчи тарапка (заем алуучуга ) акча же түрдүк белгилери аныкталган буюмду берет, ал эми заем алуучу ошол эле суммадагы акчаны (заем суммасын) же ошондой эле түрдөгү жана сапаттагы буюмдарды кайтарып берүүгө милдеттенет.

2. Заем келишими акчаны же буюмду берген учурдан тартып түзүлдү деп эсептелет.

 

725-статья. Заем келишиминин формасы

 

1. Заем келишими, эгерде анын суммасы эсептик көрсөткүчтөн он эседен кем эмес ашса, ал эми келишимде тараптардын бири юридикалык жак болгон учурларда — суммасына карабастан, жазуу жүзүндө түзүлөт.

2. Заем келишимин жазуу жүзүндө түзүлбөгөндүгү ушул Кодекстин 178-статьясында каралган натыйжаларга алып келет.

3. Заем алуучунун ага заем берүүчү белгилүү бир суммадагы акча же белгилүү сандагы буюмдарды бергендигин күбөлөндүргөн тилкаты же башка документи болгон учурда заем келишими жазуу жүзүндө түзүлдү деп таанылат.

(Кыргыз Республикасынын 2008-жылдын 19-мартындагы N 24 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

726-статья. Заем келишими боюнча проценттер

 

1. Мыйзамда же заем келишиминде башка белгиленбесе, заем берүүчү заем алуучудан келишимде аныкталган өлчөмдө жана тартипте заем суммасынан процент алууга укуктуу. Келишимде проценттин өлчөмү жөнүндө шарт каралбаган учурда анын өлчөмү заем берүүчү жашаган жерде, ал эми заем берүүчү юридикалык жак болгон учурда — ал жайгашкан жерде заем алуучу карыз суммасын же анын тиешелүү бөлүгүн кайтарып берген күнгө карата болгон банк процентинин өлчөмү (кайрадан финансылоо өлчөмү) менен аныкталат.

2. Граждандардын ортосунда эсептик көрсөткүчтүн өлчөмүнөн элүү эсе ашпаган суммага түзүлгөн жана жок дегенде тараптардын биринин ээлик кылуу ишкердигин ишке ашыруусуна байланышпаган заем келишими, эгерде анда түздөн-түз башкасы каралбаса, процентсиз деп эсептелинет.

3. Эгерде заем келишими боюнча заем алуучуга түрдүк белгилери аныкталган буюмдар берилген болсо, алардын өлчөмү жана формасы (акчалай же натуралай) келишимде каралган учурда процент төлөнүүгө тийиш.

4. Процентти төлөө тартиби жана мөөнөтү заем келишиминде аныкталат. Эгерде процентти төлөө тартиби жана мөөнөтү заем келишиминде аныкталбаса, анда алар заем суммасын кайтарып бермейинче ай сайын төлөнөт.

(Кыргыз Республикасынын 2008-жылдын 19-мартындагы N 24 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

727-статья. Заем алуучунун заем суммасын кайтарып берүү милдети

 

1. Заем алуучу алынган сумманы заем берүүчүгө заем келишиминде аныкталган тартипте жана мөөнөттө кайтарып берүүгө милдеттүү. Кайтаруу мөөнөтү келишимде аныкталбаган же талап кылынган убакыты менен аныкталган учурда, эгерде заем келишиминде башкасы каралбаса, заем суммасы заем алуучу тарабынан заем берүүчү кайтарып берүүнү талап кылган учурдан тартып бир айдын ичинде кайтарып берилүүгө милдеттүү.

2. Эгерде заем келишиминде башкасы каралбаса, процентсиз заемдун суммасы заем алуучу тарабынан мөөнөтүнөн мурда кайтарып берилиши мүмкүн.

Процент менен берилген заемдун суммасы заем берүүчүнүн макулдугу менен гана мөөнөтүнөн мурда кайтарып берилиши мүмкүн.

3. Эгерде заем келишиминде башкасы каралбаса, анда заем суммасы заем берүүчүгө өткөрүп берилген же тийиштүү каражаттар анын банктагы эсеп-кысабына чегерилген учурдан тартып кайтарып берилди деп эсептелинет.

 

728-статья. Заем алуучунун келишимди бузгандыгынын натыйжасы

 

1. Эгерде мыйзамда же заем келишиминде башкасы каралбаса, заем алуучу заем суммасын өз мөөнөтүндө кайтарбаган учурда ушул Кодекстин 725-статьясынын 1-пунктунда каралган проценттер төлөнгөндүгүнө карабастан заем суммасы кайтарылууга тийиш болгон учурдан тартып ал кайтарып берилгенге чейин ушул Кодекстин 360-статьясынын 1-пунктунда каралган проценттер төлөнүүгө тийиш.

2. Эгерде заем келишиминде заемду бөлүп-бөлүп (мөөнөтүн узартып) кайтаруу белгиленген болсо, анда заем алуучу заемду кайтаруунун кезектеги мөөнөтүн бузган учурда заем берүүчү төлөнүүгө тийиш болгон проценттери менен кошо бардык заем суммасын мөөнөтүнөн мурда кайтарууну талап кылууга укуктуу.

 

729-статья. Заем келишимин талашуу

 

1. Заем алуучу акчаны же буюмду заем берүүчүдөн чындыгында албагандыгын же келишимде көрсөтүлгөндөн аз алгандыгын далилдөө менен өзүнүн акчасыздыгы боюнча заем келишимин талашууга укуктуу.

2. Заем келишими жазуу жүзүндө түзүлүшү керек болгон учурда (724-cтатья) келишим алдамчылыктын, күч көрсөтүүнүн, коркутуунун, заем алуучунун өкүлүнүн заем берүүчү менен арам ойдо макулдашуусунун негизинде түзүлгөндөн тышкары учурларда, акчасыздык боюнча күбөлөрдү тартуу менен талашууга жол берилбейт.

3. Эгерде акчасыздык боюнча заем алуучунун заем келишимин талашуусунда анын заем берүүчүдөн акчаны же башка буюмду чындыгында албагандыгы аныкталган учурда заем келишими түзүлгөн жок деп эсептелет. Акча же башка буюм заем алуучу тарабынан заем берүүчүдөн келишимде көрсөтүлгөндөн аз санда алынган учурда келишим ошол сандагы акчага жана буюмга түзүлгөн деп эсептелет.

 

730-cтатья. Заем алуучунун милдеттенмелеринин аткарылышын камсыз

кылуу

 

Заем келишиминде белгиленген заем суммасынын кайтарылышын камсыз кылуу боюнча милдеттерин заем алуучу аткарбаган, ошондой эле заем берүүчү жооптуу болбогон кырдаалдардан улам анын камсыз кылынышы жоготулган же анын шарттары начарлаган учурда, эгерде келишимде башкасы каралбаса, заем берүүчү заем алуучудан заем суммасын мөөнөтүнөн мурда кайтарып берүүнү жана тийиштүү проценттерди төлөөнү талап кылууга укуктуу.

 

731-статья. Максаттуу заем

 

1. Эгерде заем келишиминде башкасы каралбаса, заем берүүчү заем келишими боюнча алынган каражатты каалагандай пайдаланат.

2. Эгерде заем келишиминде заем алуучу алган каражатты белгилүү бир максатта пайдаланары айтылган болсо (максаттуу заем), анда заем алуучу заем суммасынын максатына ылайык пайдаланылышын заем берүүчүнүн контролдоо мүмкүнчүлүгүн камсыз кылууга тийиш.

3. Заем алуучу келишимдин заем суммасын максаттуу пайдалануу жөнүндөгү шартын аткарбаган, ошондой эле ушул статьянын 2-пунктунда каралган милдеттенмелер бузулган учурда, эгерде келишимде башкасы каралбаса, заем берүүчү заем алуучудан заем суммасын мөөнөтүнөн мурда кайтарып берүүнү жана тийиштүү проценттерди төлөөнү талап кылууга укуктуу.

 

732-статья. Карызды заем милдеттенмесине жаңыртуу (новация)

 

1. Тараптардын макулдашуусу боюнча соода-сатыктан, мүлктү ижарага алуудан же башка негизде келип чыккан карыз заем милдеттенмесине алмашылышы мүмкүн.

2. Карызды заем милдеттенмесине алмаштыруу милдеттенмени жаңыртуу жөнүндөгү талаптардын сакталышы менен (375-cтатья) жана заем келишимин түзүү үчүн белгиленген формада (724-cтатья) жүргүзүлөт.

 

733-статья. Мамлекеттик заем келишими

 

1. Мамлекеттик заем келишими боюнча заем алуучу болуп Кыргыз Республикасы, ал эми заем берүүчү болуп — гражданин же юридикалык жак чыгат.

2. Мамлекеттик заем — ыктыярдуу.

3. Мамлекеттик заем келишими чыгарылган мамлекеттик облигацияларды же башка мамлекеттик баалуу кагаздарды заем берүүчүнүн сатып алуусу аркылуу түзүлөт. Мамлекеттик облигациялар же башка баалуу кагаздар заем берүүчүнүн карыз берген акча каражатын же болбосо заемдун шартына ылайык башка мүлктү, белгиленген проценттерди же башка мүлктүк укукту заемду жүгүртүүгө чыгаруунун шартында белгиленген мөөнөттө заем алуучудан алууга карата укугун күбөлөндүрөт.

4. Жүгүртүүгө чыгарылган заемдун шартын өзгөртүүгө жол берилбейт.

 

2-§. Кредит

 

734-статья. Кредит келишими

 

1. Кредит келишими боюнча банк же башка кредит уюму (кредитор) акча каражатын (кредитти) келишимде каралган шартта заем алуучуга берүүгө, ал эми заем алуучу алынган акча суммасын кайра кайтарууга жана ал үчүн процент төлөп берүүгө милдеттенет.

2. Кредит келишими боюнча мамилелерге, эгерде ушул параграфтын эрежелеринде башкасы каралбаса же кредит келишиминин маңызынан башкасы келип чыкпаса, ушул главанын 1 параграфында каралган эрежелер колдонулат.

 

735-статья. Кредит келишиминин формасы

 

Кредит келишими жазуу жүзүндө түзүлөт.

Жазуу жүзүндөгү форманын сакталбагандыгы кредит келишиминин анык эместигине алып келет. Мындай келишим жокко эсе.

 

736-статья. Кредит берүүдөн же алуудан баш тартуу

 

1. Заем алуучуга берилген сумма өз убагында кайтарылбай тургандыгы анык экендигин күбөлөндүргөн кырдаалдарда заем берүүчү келишимде белгиленген кредитти толугу менен же жарым-жартылай берүүдөн баш тартууга укуктуу.

2. Заем алуучу, эгерде мыйзамда жана ага ылайык белгиленген банк эрежелеринде же кредит келишиминде башкасы каралбаса, келишимде белгиленген берүү мөөнөтү келе электе кредиторго билдирүү менен кредитти алуудан баш тартууга укуктуу.

3. Заем алуучу тарабынан кредит келишиминде каралган кредитти максаттуу пайдалануу милдеттенмеси бузулган учурда (730-cтатья) кредитор дагы заем алуучуга келишим боюнча андан ары кредит берүүдөн баш тартууга укуктуу.

 

3-§. Товардык жана коммерциялык кредит

 

737-статья. Товардык кредит

 

Тараптар алардын бирин түрдүк белгилери аныкталган буюмдарды экинчи тарапка беришин милдеттендирген келишимди түзүшү мүмкүн (товардык кредит келишими). Мындай келишимге карата, эгерде товардык кредит келишиминде башкасы каралбаса же милдеттенменин маңызынан башкасы келип чыкпаса, ушул главанын 2-параграфынын эрежелери колдонулат.

Эгерде товардык кредит келишиминде башкасы каралбаса, берилип жаткан буюмдардын саны, ассортименти, комплекттүүлүгү, сапаты, идиши жана (же) таңгакталышы жөнүндөгү шарттар товардык соода-сатык келишиминин (428-448) эрежелерине ылайык аткарылууга тийиш.

 

738-статья. Коммерциялык кредит

 

1. Аткарылышы тараптардын биринин менчигине акча суммасын же түрдүк белгилери аныкталган башка буюмдарды берүү менен байланышкан келишимдерде, эгерде мыйзамда башкасы каралбаса, ал тарапка же ал тараптын кредит берүүсү, анын ичинде аванс, алдын ала төлөө, товар үчүн төлөөнүн мөөнөтүн узартуу же кийинкиге калтыруу, жумуш аткаруу же кызмат көрсөтүү (коммерциялык кредит) түрүндө кредит берүү каралышы мүмкүн.

2. Эгерде тийиштүү милдеттенме келип чыккан келишим жөнүндөгү эрежелерде башкасы каралбаса жана мындай милдеттенменин маңызына карама-каршы келбесе, коммерциялык кредиттерге тийиштүү түрдө ушул главанын эрежелери колдонулат.

 

35-Глава

Акчаны талап кылуу укугун

берүү менен финансылоо

 

739-статья. Акчаны талап кылуу укугун берүү менен финансылоо

келишими

 

1. Акчаны талап кылуу укугун берүү менен финансылоо келишими боюнча бир тарап (финансы агенти) экинчи тарапка (клиентке) клиенттин үчүнчү тарапка (карызкорго) товар бергендигинен, жумуш аткаргандыгынан же кызмат көрсөткөндүгүнөн улам андан алууга тийиш болгон акчаны талап кылуу укугунун эсебинен акчаны берет же берүүгө милдеттенет, ал эми клиент ал акчаны талап кылуу укугун финансы агентине берет же берүүгө милдеттенет.

Карызкордон акчаны талап кылуу укугун клиент өзүнүн финансы агентинин алдындагы милдеттенмесин аткарууну камсыз кылуу максатында да финансы агентине бериши мүмкүн.

2. Акчаны талап кылуу укугун берүү менен финансылоо келишими боюнча финансы агентинин милдети клиент үчүн бухгалтериялык эсеп жүргүзүүнү, ошондой эле талап кылуу укугунун предмети болуп эсептелген акчалай талаптарга байланыштуу башка финансы кызматтарын клиентке көрсөтүүнү камтышы мүмкүн.

 

740-статья. Финансы агенти

 

Финансы агенти катары акчаны талап кылуу укугун берүү менен финансылоо келишимин банктар жана башка кредиттик уюмдар, ошондой эле ушундай түрдөгү иш-аракет жүргүзүүгө уруксаты (лицензиясы) бар башка коммерциялык уюмдар түзө алат.

 

741-статья. Финансылоого жетишүү үчүн акчаны талап кылуу укугун

берүү

 

1. Финансылоого негиз болуучу укук берүүнүн предмети төлөө мөөнөтү келген акчалай талап (учурдагы талап), ошондой эле келечекте пайда болуучу акчаны алуу укугу (келерки талап) да болушу мүмкүн.

Укук берүүнүн предмети болгон акчалай талап клиент менен финансы агентинин келишиминде учурдагы талапты келишим түзүлүп жаткан учурдагы талап деп жана келерки талапты — андай талап келип чыккан учурдан кеч эмес пайда болуучу талап деп билүүгө мүмкүндүк бергидей аныкталууга тийиш.

2. Келерки талап кылуу укугун берүүдө келишимде көрсөтүлгөн талап кылуу укугунун предмети болгон акчалай каражатты карызкордон алуу укугу пайда болгон учурдан тартып акчаны талап кылуунун келерки укугу ал финансы агентине өттү деп эсептелет.

Эгерде акчаны талап кылуу укугунун берилиши кандайдыр бир окуя менен шартталса, анда ал ошол окуя болгондон кийин күчүнө кирет.

Акчаны талап кылуу укугунун берилишин кошумча түрдө жазуу мындай учурда талап кылынбайт.

 

742-статья. Клиенттин финансы агентинин алдындагы жоопкерчилиги

 

1. Эгерде, акчаны талап кылуу укугун берүү менен финансылоо келишиминде башкасы каралбаса, клиент финансы агентинин алдында талап кылуу укугун берүүнүн предмети болгон акчалай талап кылуунун аныктыгы үчүн жоопкерчилик тартат.

2. Эгерде, клиент талап кылууну берүү укугуна ээ болуп жана бул талап кылуу укугун берип жаткан учурда карызкордун аны аткарбоого укугу бар экендигинин кырдаалы ага белгисиз болсо, талап кылуу укугун берүүнүн предмети болгон акчалай талап кылуу анык деп таанылат.

3. Клиент менен финансы агентинин ортосундагы келишимде башкасы каралбаса, талап кылуу укугун берүүнүн предмети болгон акчалай талап кылууну финансы агенти аткарууну талап кылган учурда карызкордун аны аткарбагандыгы же тийиштүү түрдө аткарбагандыгы үчүн клиент жооп бербейт.

 

743-статья. Акчаны талап кылуу укугун берүүгө тыюу салуунун анык

эместиги

 

Финансы агентине акчаны талап кылуу укугунун берилиши, клиент менен анын карызкорунун ортосунда ага тыюу салуу же чектөө жөнүндө макулдашуу болгон учурда да анык деп эсептелет.

 

744-статья. Акчаны талап кылуу укугунун кийинки берилиши

 

Эгерде акчаны талап кылуу укугун берүү менен финансылоо келишиминде башкасы каралбаса, финансы агентинин акчаны талап кылуу укугун андан кийин да башкага беришине жол берилбейт.

Акчаны талап кылуу укугунун кийинки берилишине жол берилген учурда ага карата тийиштүү түрдө ушул главанын жоболору колдонулат.

 

745-статья. Карызкордун акчалай талапты финансы агентине аткарышы

 

1. Карызкор акчаны талап кылуу укугунун ушул финансы агентине берилгендиги жөнүндө клиенттен же финансы агентинен билдирүү алган жана ал билдирүүдө акчалай талаптын тийиштүү түрдө аткарылышы аныкталган жана, ошондой эле төлөнүп берилүүгө тийиш болгон финансы агенти көрсөтүлгөн шартта финансы агентине төлөп берүүгө милдеттүү.

2. Карызкордун өтүнүчү боюнча финансы агенти акылга сыярлык мезгил ичинде акчаны талап кылуу укугунун ушул финансы агентине берилгендигинин далилин берүүгө тийиш. Эгерде финансы агенти бул милдетин аткарбаса, анда карызкор бул талап боюнча карызын клиентке анын алдындагы милдетинен кутулуу үчүн төлөп берүүгө акылуу.

3. Ушул статьянын эрежелерине ылайык карызкордун акчалай талапты финансы агентине аткарып бериши карызкорду клиенттин алдындагы тийиштүү милдетинен кутултат.

 

746-статья. Карызкордон алган суммага карата финансы агентинин

укуктары

 

1. Эгерде акчаны талап кылуу укугун берүү менен финансылоо келишиминин шарты боюнча клиентти финансылоо финансы агентинин ушул талапты сатып алышы менен жүргүзүлсө, анда ал финансы агентинин ушул талапты аткаруу боюнча карызкордон алынуучу бардык суммага карата укугу болот, ал эми клиент агенттин талап боюнча алган суммасы талапты сатып алган суммадан аз болуп калгандыгы үчүн финансы агентинин алдында жоопкерчилик тартпайт.

2. Эгерде акчаны талап кылуу укугу финансы агентине клиенттин милдетинин аткарылышын камсыз кылуу максатында берилсе жана акчаны талап кылуу укугун берүү менен финансылоо келишиминде башкасы каралбаса, финансы агенти клиенттин алдында отчет берүүгө жана акчаны талап кылуу укугунун берилиши менен камсыз кылынган клиенттин карызынан ашкан сумманы ага берүүгө милдеттүү. Эгерде финансы агентинин карызкордон алган суммасы клиенттин финансы агентине талап кылуу укугу менен камсыз кылынган карызынан аз болуп калса, анда клиент карыздын калган бөлүгү үчүн финансы агентинин алдында милдеттүү болот.

 

747-статья. Карызкордун кайчы талаптары

 

1. Финансы агенти карызкорго карызды төлөп берүү талабы менен кайрылганда карызкор ушул Кодекстин 373-статьясына ылайык талап кылуу укугунун финансы агентине берилгендиги жөнүндө билдирүү алган учурга карата клиент менен келишимине негизделген өзүнүн акчалай талаптарын эске алууну талап кылууга укуктуу.

2. Талап кылуу укугун берүү же чектөө жөнүндөгү макулдашууну клиенттин бузгандыгына байланыштуу карызкордун клиентке карата талабы финансы агентине карата күчүндө болбойт.

 

748-статья. Финансы агенти алган сумманы карызкорго кайтарып берүү

 

1. Карызкор менен келишим боюнча милдеттенмесин клиент бузган учурда карызкор финансы агентине өткөн талап кылуу укугуна ылайык ага төлөп берген сумманы, эгерде ал сумманы түздөн-түз клиенттен алууга акысы бар болсо, финансы агентинен кайра талап кылууга укугу жок.

2. Карызкордун финансы агентине өткөн талап кылуу укугуна ылайык ага төлөп берген сумманы түздөн-түз клиенттен алууга укугу болгон учурда, эгерде финансы агенти талап кылуу укугу берилгендигине байланыштуу клиентке убада кылган төлөмүн төлөбөй койгондугу же клиенттин карызкор алдындагы милдеттенмесин бузгандыгын билип туруп төлөп бергендиги далилденсе, анда карызкор финансы агентинен ал сумманы кайра талап кылууга укуктуу.

 

36-Глава

Банк салымы

 

749-статья. Банк салымынын келишими

 

1. Банк салымынын (банк депозитинин) келишими боюнча аманат салуучудан же ал үчүн келип түшкөн акча суммасын (салымды) кабыл алган банк же башка кредит мекемеси (мындан ары — банк) келишимде белгиленген шартта жана тартипте аманат салуучуга ошондой эле сумманы (аманат салымын) жана анын проценттерин же башкача түрдөгү кирешесин төлөп берүүгө милдеттенет.

Банк салымы боюнча келишим салым суммасы боюнча келип түшкөн күндөн баштап түзүлдү деп эсептелет.

2. Аманат салуучу гражданин болуп эсептелген банк салымы ачык келишим (386-статья) деп таанылат.

3. (Алынып салынды)

(КР 1999-жылдын 27-ноябрындагы N 131 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

750-статья. Салымдарга акча каражатын тартуу укугу

 

1. Салымдарга акча каражатын тартуу укугуна мыйзамда белгиленген тартипте берилген уруксатка (лицензияга) ылайык ушундай укук берилген банктар гана ээ болот.

2. Аманат салымы буга укугу жок адам тарабынан же болбосо мыйзамда белгиленген же ага ылайык кабыл алынган тартипти бузуу менен кабыл алынган учурда аманат салуучу аманат салымын токтоосуз кайтарып берүүнү, ошондой эле ушул Кодекстин 360-статьясында каралган проценттерди жана процент суммасынан тышкары тарткан зыянынын ордун толтуруп берүүнү талап кыла алат.

Эгерде андай адам тарабынан банк салымынын келишиминин тартибинде юридикалык жактын акчалай каражаты кабыл алынган болсо, анда мындай келишим анык эмес деп табылат (185-cтатья).

3. Эгерде мыйзамда башкасы каралбаса, анда ушул статьянын 2-пунктунда каралган натыйжалар төмөнкү учурларда да колдонулат:

граждандардын жана юридикалык жактардын акча каражаттарын вексел кармоочулардын биринчи талабы боюнча аларды алышы жана ушул главанын эрежелеринде каралган башка укуктарды ишке ашырышы жокко чыгарылган векселдерге жана башка баалуу кагаздарга тартуу;

граждандардын жана юридикалык жактардын акча каражаттарын чыгарылышы мыйзамдуу эмес деп табылган акцияларды жана башка баалуу кагаздарды аларга сатуу аркылуу тартуу.

 

751-статья. Банк салымынын келишиминин формасы

 

1. Банк салымынын келишими жазуу жүзүндө түзүлүүгө тийиш.

Эгерде аманат салымы салынгандыгы аманат китепчеси же депозиттик сертификат же ушундай документтер үчүн каралган мыйзамдардын же аларга ылайык белгиленген банк эрежелеринин жана банк практикасында колдонулуучу ишкердүү жүгүртүүнүн талаптарына жооп берген жана банк тарабынан салым салуучуга берилген башка документтер менен күбөлөндүрүлсө, анда банк салымынын келишиминин жазуу жүзүндөгү формасы сакталды деп эсептелет.

2. Банк салымынын келишиминин жазуу жүзүндөгү формасынын сакталбагандыгы мындай келишимдин анык эместигине алып келет. Мындай келишим жокко эсе.

 

752-статья. Салымдардын түрлөрү

 

1. Банк салымынын келишими салымды биринчи жолу талап кылганда берүү (талап кылууга чейинки салым) же келишимде аныкталган мөөнөт өткөндөн кийин салымды кайтарып берүү (мөөнөттүү салым) шартында түзүлөт.

Келишимде салымдын мыйзамга карама-каршы келбеген башка шартта кайтарып берилиши каралышы мүмкүн.

2. Банк салымынын ар кандай түрдөгү келишими боюнча, салым юридикалык жактар тарабынан келишимде каралган башка шартта кайтарып берүү менен салынган учурдан тышкары, банк салым салуучунун биринчи талабы боюнча салым суммасын же анын бир бөлүгүн кайтарып берүүгө милдеттүү.

Гражданиндин биринчи талап боюнча салымын алуу укугунан баш тартышын белгиленген келишимдин шарты анык эмес.

3. Мөөнөттүү салым же талап кылууга чейинки салымдан башкача түрдөгү салым аманат салуучуга анын талабы боюнча мөөнөтү аяктаганга же келишимде көрсөтүлгөн башка кырдаал келгенге чейин кайтарып берилген учурда жана ал боюнча проценттер, эгерде келишимде проценттин андан жогорку өлчөмү белгиленбесе, банк тарабынан талап кылууга чейинки салымга келген процент боюнча төлөнүп берилет.

4. Мөөнөттүү салымдын мөөнөтү аяктагандан кийин же келишимде каралган башка кырдаал келгенден кийин аманат салуучу салым суммасын кайтарып берүүнү талап кылбаган учурда, эгерде келишимде башкасы каралбаса, келишим талап кылганга чейинки салым шартында узартылды деп эсептелет.

5. Эгер ушул главанын эрежесинде башкача каралбаса же банктагы аманат жөнүндө келишимдин мазмунунан башкача келип чыкпаса, банк менен аманатчынын — сурап алма төлөө аманаты боюнча жеке адамдын мамилесине карата банктагы эсеп жөнүндө келишимдин эрежелери (37-глава) колдонулат.

(Кыргыз Республикасынын 1999-жылдын 27-ноябрындагы N 131 Мыйзамынын, 2008-жылдын 8-майындагы N 80 Мыйзамынын редакцияларына ылайык)

 

753-статья. Салымдарга проценттер

 

1. Банк аманат салуучуга банк салымынын келишиминде аныкталган өлчөмдө салымга процент төлөп берет.

Келишимде төлөнүүчү проценттин өлчөмү жөнүндө шарт каралбаган учурда банк ушул Кодекстин 725-статьясынын 1-пунктуна ылайык аныкталуучу өлчөмдө процент төлөп берүүгө милдеттүү.

2. Эгерде банк салымынын келишиминде башкасы каралбаса, банк талап кылганга чейинки салым боюнча төлөнүүчү проценттин өлчөмүн өзгөртүп коюуга укуктуу.

Банк проценттин өлчөмүн азайтып койгон учурда проценттин жаңы өлчөмү, эгерде келишимде башкасы каралбаса, аманат салуучуларга проценттин өлчөмүнүн азайгандыгы жөнүндө билдирилген ай аяктагандан кийин колдонулат.

3. Белгилүү мөөнөт өткөндөн кийин же келишимде каралган кырдаал келгенден кийин берилүүчү салымдар банк салымынын келишими менен аныкталуучу проценттердин өлчөмүн, эгерде келишимде башкасы каралбаса, банк бир тараптуу азайтып кое албайт.

 

754-статья. Салым боюнча процентти эсептөөнүн жана төлөп берүүнүн

тартиби

 

1. Банк салымынын суммасына проценттер ал сумма банкка келип түшкөн күндүн эртесинен тартып анын аманат салуучуга кайтарып берилгенинен мурдагы күнгө чейин же башка негиздер боюнча аманат салуучунун эсебинен чыгарылып салганга чейин төлөнөт.

2. Банк салымынын суммасына проценттер аманат салуучуга анын талабы боюнча ар бир квартал өткөндөн кийин салым суммасынан бөлөк төлөнөт, ал эми бул мөөнөттө талап кылынбаган проценттер, эгерде банк салымынын келишиминде башкасы каралбаса, процент төлөнүүчү салымдын суммасын көбөйтөт.

Салымды кайтарып берүүдө ушул учурга чейин эсептелген проценттер кошо төлөнүп берилет.

 

755-статья. Салымдын кайтарылышын камсыз кылуу

 

1. Өзү кабыл алган салымдардын кайтарып берилишин камсыз кылуу үчүн банк тарабынан колдонулуучу каражат жана ыкмалар мыйзамда жана келишимде аныкталат.

2. Банк аманат салуучуга салымдын кайтарылышын камсыз кылынышы жөнүндө маалымат берүүгө милдеттүү.

3. Банк тарабынан салымдын кайтарылышын камсыз кылуу боюнча мыйзамда же банк салымынын келишиминде каралган милдеттер аткарылбаган, ошондой эле камсыз кылынышы жоголгон же анын шарттары начарлаган учурда аманат салуучу банктан салым суммасын токтоосуз кайтарып берүүнү, ушул Кодекстин 725-статьясынын 1-пунктуна ылайык аныкталуучу өлчөмдө анын процентин төлөп берүүнү жана ушул Кодекстин 360-статьясына ылайык келтирилген зыяндардын ордун толтуруп берүүнү талап кылууга укуктуу.

 

756-статья. Үчүнчү жактардын аманат салуучунун эсебине акча

каражатын кошуусу

 

Эгерде банк салымынын келишиминде башкасы каралбаса, үчүнчү жактардан аманат салуучунун эсебине салым боюнча анын эсеби жөнүндө зарыл маалыматы менен кошо келип түшкөн акчалай каражат салымга кошулат. Бул учурда аманат салуучу салым эсеби боюнча зарыл маалыматтарды берүү менен мындай жактардан акчалай каражат алууга макулдугун берди деп эсептелет.

 

757-статья. Үчүнчү жак үчүн салынган салым

 

1. Салым банкка белгилүү бир үчүнчү жактын атына салынышы мүмкүн. Андай жак, эгерде банк салымынын келишиминде башкасы каралбаса, ушул укуктарга негизделген өзүнүн биринчи талабын банкка койгон, же болбосо ошондой укуктарын пайдаланууга карата ниетин башкача жол менен банкка билдирген учурдан тартып аманат салуучунун укугуна ээ болот.

Салым пайдасына салынып жаткан гражданиндин ысмын (54-cтатья) же юридикалык жактын аталышын (89-cтатья) көрсөтүү тиешелүү банк системасынын келишиминин олуттуу шарты болуп эсептелет.

Банк салымынын келишими түзүлгөн учурга чейин каза болгон, же болбосо ушул учурда бар болбогон юридикалык жактын пайдасы үчүн түзүлгөн банк салымынын келишими жокко эсе.

2. Эгерде башкасы каралбаса өзүнүн атына салым салынган үчүнчү жак акча анын эсебине келип түшкөн учурдан тартып аманат салуучунун укугун алат.

3. Өзүнүн атына салым салынган үчүнчү жак андан баш тарткан учурда банк салымынын келишимин түзгөн жак салымды кайра талап кылууга же өзүнүн атына которуп коюуга укуктуу.

 

758-статья. Аманат китепчеси

 

1. Эгерде банк салымынын келишиминде башкасы каралбаса, гражданин менен банк салымынын келишимин түзүү жана анын салым боюнча эсебине акча каражатын салуу аманат китепчеси менен күбөлөндүрүлөт.

Аманат китепчесинде банк тарабынан банктын же анын тийиштүү филиалынын аталышы жана жайгашкан жери (89-статья), аманат боюнча эсептин номери, ошондой эле эсепке салынган бардык акча каражатынын суммасы, эсептен чыгарылган бардык акча каражатынын суммасы жана аманат китепчесин банкка көрсөтүү учуруна карата эсептеги акча каражатынын калдыгы көрсөтүлүп, күбөлөндүрүлүүгө тийиш.

Аманаттын башкача абалы далилденбегендиктен, китепчесинде көрсөтүлгөн салым жөнүндөгү маалыматтар банк менен аманат салуучунун ортосундагы эсептешүүлөр үчүн негиз болот.

2. Банк салымынын келишиминде жекече аманат китепчелери же көрсөткөн адамдын аманат китепчелери белгилениши мүмкүн. Көрсөткөн адамдын аманат китепчелери баалу кагаз деп эсептелет.

3. Салымды берүү, ал боюнча процентти төлөө жана аманат салуучунун эсеп боюнча акча каражатын башка жактарга которуу жөнүндөгү буйругун аткаруу банк тарабынан аманат китепчеси көргөзүлгөндө гана жүргүзүлөт.

Эгерде жекече аманат китепчеси жоголуп кетсе же көрсөтүүгө болбогон абалга келсе анда банк аманат салуучунун арызы боюнча ага жаңы аманат китепчесин берет.

Көрсөткөн адамдын аманат китепчесинин жоголушу боюнча укуктар көрсөткөн адамдын баалуу кагаздары үчүн белгиленген тартипте (43-cтатья) калыбына келтирилет.

 

759-статья. Аманат (депозит) сертификаты

 

1. Аманат (депозит) сертификаты банкка салынган аманаттын суммасын жана аманат салуучунун (cертификатты кармоочунун) белгиленген мөөнөт өткөндөн кийин салым суммасын жана сертификат менен шартталган проценттерди сертификатты берген банктан же ал банкттын каалаган филиалынан алууга карата укугун күбөлөндүрүүчү баалуу кагаз болуп эсептелет.

2. Аманат (депозит) сертификаты көрсөтмө же аты жазылган түрүндө болушу мүмкүн.

3. Аманат (депозит) сертификаты төлөп берүү үчүн мөөнөтүнөн мурда көрсөтүлгөндө банк салымдын суммасын жана процентти, эгерде сертификаттын шарты боюнча проценттин башка өлчөмү белгиленбесе, талап кылууга чейинки салымдар боюнча төлөп берет.

 

37-Глава

Банк эсеби

 

760-статья. Банк эсебинин келишими

 

1. Банк эсебинин келишими боюнча банк же башка кредиттик мекеме (мындан ары — банк) клиентке (эсептин ээсине) ачылган эсепке келип түшкөн акча каражатын кабыл алууга жана аны эсепке кошууга, клиенттин эсептен тийиштүү сумманы которуу же берүү жөнүндөгү буйругун жана башка операцияларды эсеп боюнча аткарууга милдеттенет.

2. Банк клиенттин банк эсебинде болгон акча каражатын, клиенттин эсептеги сумманын чектеринде ал каражатты каалаган убакта тоскоолсуз тескөө боюнча укуктарын гарантиялоо менен, пайдалана алат.

3. Клиент өзүнүн банк эсебиндеги акча каражатын өз алдынча тескейт.

Банктын клиенттин акча каражатын пайдалануу багытын аныктоого жана көзөмөлдөөгө, анын акча каражатын өз алдынча тескөө боюнча укуктарын мыйзамда же келишимде каралгандан тышкары башкача түрдө чектөөгө укугу жок.

 

761-статья. Банк эсебинин келишиминин формасы

 

1. Банк эсебинин келишими жазуу жүзүндө түзүлөт.

2. Банк эсебинин келишиминин жазуу түрүндөгү формасынын сакталбагандыгы анын анык эместигине алып келет. Мындай келишим жокко эсе.

 

762-статья. Банк эсебинин келишимин түзүү

 

1. Банк эсебинин келишими боюнча банк клиентке же ал көрсөткөн жакка тараптар макулдашкан шартта банк эсебин ачат.

2. Банк мыйзамда жана ага ылайык белгиленген банк эрежелеринде каралган талаптарга ылайык келген жана банк тарабынан ушундай түрдөгү эсепти ачуу үчүн жарыяланган шартта эсеп ачуу аркылуу кайрылган клиент менен келишим түзүүгө милдеттүү.

Банктын мыйзамда, банктын уюштуруу документтеринде жана өзүнө берилген уруксатта (лицензияда) каралган тийиштүү операцияларды аткаруудан баш тартууга, мындай баш тартуу банктык тейлөөгө кабыл алуу үчүн банктын мүмкүнчүлүгү жок болгон же мындай тейлөөгө мыйзам тарабынан жол берилбеген учурлардан тышкары, укугу жок.

Банк келишимин түзүүдөн банк негизсиз баш тарткан учурда клиент ушул Кодекстин 406-статьясынын 4-пунктунда каралган талаптарды ага коюуга укуктуу.

 

763-статья. Эсептеги акча каражатын тескөө укугун күбөлөндүрүү

 

1. Клиенттин атынан эсептен каражаттарды которууну же берүүнү тескеген адамдын укуктары мыйзамда, ага ылайык белгиленген банк эрежелеринде жана келишимде каралган документтерди клиенттин банкка берүүсү менен күбөлөндүрүлөт.

2. Клиент үчүнчү жактардын талабы, анын ичинде клиенттин ал жактардын алдындагы милдеттенмелерин аткарууга байланыштуу талабы боюнча өз эсебинен акча каражатын чыгарып салуу жөнүндө банкка буйрук бере алат. Банк мындай буйрукту анда тийиштүү талап коюлганда талап коюуга укугу бар жактарды таанып билүүгө мүмкүндүк берүүчү маалымат жазуу жүзүндө көрсөтүлгөн шартта кабыл алат.

3. Банк эсебинин келишиминде эсептеги акча каражатын тескөө боюнча укуктарды электрондук байланыш каражаттары жана башка документтер аркылуу аларда өз колтамгасынын аналогдорун (176-cтатьянын 2-пункту), коддорду, паролдорду жана буйруктун буга укук берилген адам тарабынан берилип жаткандыгын ырастаган башка каражаттарды пайдалануу менен күбөлөндүрүү каралышы мүмкүн.

 

764-статья. Эсеп боюнча банк аткаруучу операциялар

 

Банк, эгерде банк эсебинин келишиминде башкасы каралбаса, ушундай түрдөгү эсептер үчүн мыйзамда, ага ылайык белгиленген банк эрежелеринде жана банк тажрыйбасында, ишкер жүгүртүү салтында колдонулуучу эрежелерге ылайык операцияларды аткаруу менен эсепке келип түшкөн акча каражаттарын кабыл алып, эсепке кошууга жана клиенттин акча каражаттын которуу жана берүү жөнүндөгү буйругун аткарууга милдеттүү.

 

765-статья. Эсеп боюнча операциялардын мөөнөтү

 

Эгерде мыйзамда, ага ылайык чыгарылган банк эрежелеринде же банк эсебинин келишиминде башка мөөнөт каралбаса, банк тийиштүү төлөм документи банкка келип түшкөн күндүн эртесинен кеч эмес мөөнөттө эсепке келип түшкөн акча каражатын эсепке кошууга, клиенттин буйругу боюнча эсептен акча берүүгө же которууга милдеттүү.

 

766-статья. Эсепти кредиттөө

 

1. Банк эсебинин келишимине ылайык эсепте акча каражатынын жоктугуна карабастан банк эсептен төлөө жүргүзгөн учурда (эсепти кредиттөө) банк клиентке мындай төлөө жүргүзүлгөн күндөн баштап тийиштүү суммада клиентке кредит берди деп эсептелет.

2. Эгерде банк эсебинин келишиминде башкасы каралбаса, эсепти кредиттөөгө байланыштуу тараптардын укуктары менен милдеттери заем жана кредит жөнүндөгү эрежелер (34-глава) менен аныкталат.

 

767-статья. Эсептеги акча каражаттары менен операция жүргүзүү

боюнча банктын чыгымдарын төлөп берүү

 

1. Эгерде бул банк эсебинин келишиминде каралса, анда клиент эсептеги акча каражаттары менен операция жүргүзүү боюнча банктын чыгымдарын төлөп берет.

2. Эгерде банк эсебинин келишиминде башкасы каралбаса, анда банктын ушул статьянын 1-пунктунда белгиленген кызматы үчүн төлөм ар квартал өткөндөн кийин клиенттин эсебиндеги акча каражатынан алынат.

 

768-статья. Эсептеги акча каражаттарын банк пайдалангандыгы үчүн

проценттер

 

1. Эгерде банк эсебинин келишиминде башкасы каралбаса, анда клиенттин эсебиндеги акча каражаттарын пайдалангандыгы үчүн банк процент төлөп берет жана анын суммасы клиенттин эсебине кошулуп эсептелет.

Проценттер банк тарабынан банк эсебинин келишиминде аныкталган өлчөмдө, ал эми келишимде тийиштүү шарт каралбаса — адатта талап кылганга чейинки аманаттар боюнча (752-статья) банк төлөп берүүчү өлчөмдө төлөнөт.

2. Проценттин суммасы банк эсебинин келишиминде аныкталган мөөнөттө, ал эми келишимде мындай мөөнөт каралбаса — ар квартал өткөндөн кийин эсепке кошулуп эсептелет.

 

769-статья. Эсеп боюнча банк менен клиенттин кайчы талаптарын

эсепке алуу

 

1. Эсепти кредиттөөгө (765-статья) жана банктын кызматын төлөөгө (766-статья) байланыштуу банктын клиентке болгон талаптары, ошондой эле акча каражатын пайдалангандыгы үчүн процентти төлөө жөнүндөгү клиенттин талаптары (767-статья), эгерде банк эсебинин келишиминде башкасы каралбаса, бири бирине карата эсепке алуу менен бүткөрүлөт (373-статья).

2. Ушул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөн эсепке алуу банк тарабынан жүргүзүлөт жана ал жөнүндө банк келишимде белгиленген мөөнөттө жана тартипте, ал эми келишимде тийиштүү шарттарды тараптар макулдашпаса банк тажрыйбасында тийиштүү эсептеги акча каражатынын абалы жөнүндө клиентке маалымат берүүнүн адаттагы тартибинде жана мөөнөтүндө жүргүзүлгөн эсепке алуу тууралуу клиентке билдирүүгө милдеттүү.

 

770-статья. Эсептен акча каражатын чыгарып салуу үчүн негиздер

 

1. Эсептен акча каражаты клиенттин буйругунун негизинде чыгарып салынат.

2. Эсептен акча каражатын клиенттин буйругунан тышкары чыгарып салууга соттун чечими боюнча, ошондой эле банк менен клиенттин ортосундагы келишимде каралган учурларда жол берилет.

(КР 1999-жылдын 27-ноябрындагы N 131 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

771-статья. Эсептен акча каражатын чыгарып салуунун кезектүүлүгү

 

1. Эсепте клиентке коюлган талаптарды канааттандыруу үчүн жетиштүү өлчөмдөгү акча каражаты болгон учурда, эгерде мыйзамда башкасы каралбаса, эсептен каражат чыгарып салуу жөнүндөгү клиенттин буйругу жана башка документтер келип түшкөн тартипте (календардык кезектүүлүк) акча каражаты эсептен чыгарылат.

2. Эсепте клиентке коюлган бардык талаптарды канааттандыруу үчүн акча каражаты жетишсиз болгон учурда, эсептен акча каражаты төмөнкү тартипте чыгарылат:

биринчи кезекте адамдардын өмүрүнө жана ден соолугуна келтирилген зыяндын ордун толтуруу тууралуу талаптарды, ошондой эле алименттерди төлөтүү боюнча талаптарды канааттандыруу үчүн акча каражатын эсептен берүүнү же которууну белгилеген аткаруу документтери боюнча эсептен чыгарылат;

экинчи кезекте чыгуу пособиелерин жана эмгек келишими, анын ичинде контракт боюнча иштеген адамдардын эмгек акысын төлөп берүү, ошондой эле автордук келишим боюнча сыйлык акыларды төлөп берүү үчүн акча каражатын эсептен берүүнү же которууну белгилеген аткаруу документтери боюнча акча каражаты эсептен чыгарылат;

үчүнчү кезекте бюджетке жана бюджеттен тышкаркы фондуларга төлөөлөрдү белгилеген аткаруу документтери боюнча акча каражаты эсептен чыгарылат;

төртүнчү кезекте башка талаптарды канааттандыруу каралган аткаруу документтери боюнча акча каражаты эсептен чыгарылат;

бешинчи кезекте башка төлөө документтери боюнча календардык кезектүүлүктө акча каражаты эсептен чыгарылат.

Кезектүүлүгү бирдей болгон талаптар боюнча акча каражаты документтердин келип түшкөн календардык кезектүүлүгү боюнча чыгарылат.

 

772-статья. Эсеп боюнча операцияларды өз убагында аткарбагандыгы

жана акча каражатын негизсыз чыгарып салгандыгы үчүн

банктын жоопкерчилиги

 

Клиентке келип түшкөн акча каражаты эсепке өз убагында киргизилбеген, же клиенттин буйругу боюнча эсептен акча каражаты өз убагында берилбеген же которулбаган, же болбосо эсептен негизсиз чыгарылган учурда банк ушул Кодекстин 360-статьясына ылайык клиенттин талабы боюнча тийиштүү сумманы анын эсебине киргизүүгө, ошондой эле ушул суммага процентти жана тартылган чыгымдарды төлөп берүүгө милдеттүү.

 

773-статья. Банк сыры

 

1. Банк банктык эсеп жана банктык аманат, эсептер боюнча операциялар, кардарлар жөнүндө маалыматтардын жана банк менен кардардын ортосунда түзүлгөн мамилелердин жүрүшүндө банкка маалым болгон же ага ишенип билдирилген кандай болбосун маалыматтардын купуя сакталышын гарантиялайт.

Бул гарантия, алардын банкта эсеби барбы же жокпу, ага карабастан, банктын мурдагы кардарларына жана банк кызмат көрсөткөн жактарга да тиешелүү.

2. Банк сыры болгон маалыматтар клиенттин өзүнө же анын өкүлүнө гана берилиши мүмкүн. Мамлекеттик органдарга жана алардын кызмат адамдарына мындай маалыматтар мыйзамда белгиленген учурларда жана тартипте гана берилиши мүмкүн.

3. Банк сыры болгон маалыматтарды банк жайылтып жиберген учурда укуктары бузулган клиент банктан келтирилген зыяндардын, «Терроризмди каржылоого жана кылмыш жолу менен алынган кирешелерди легализациялоого (адалдоого) каршы аракеттер жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамында каралган учурлардан башка ордун толтуруп берүүнү талап кылууга укуктуу.

(КР 1999-жылдын 27-ноябрындагы N 131, 2008-жылдын 17-октябрындагы N 215 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

Караңыз:

КР 2002-жылдын 23-июлундагы N 122 «Банктык сыр жөнүндө» Мыйзамы

774-статья. Эсепти тескөө боюнча чектөөлөр

 

Клиенттин эсепти тескөө боюнча укуктарын чектөөгө, ага арест салынган жана мыйзамда белгиленген учурларда эсеп боюнча операциялар токтотулган учурлардан тышкары, жол берилбейт.

 

775-статья. Банк эсебинин келишимин бузуу

 

1. Банк эсебинин келишими клиенттин арызы боюнча каалаган учурда токтотулат.

2. Банк эсебинин келишими клиенттин эсебинде болгон акча каражаты мыйзамда, банк эрежелеринде же банк эсебинин келишиминде белгиленген эң аз өлчөмдөн аз болгон учурда банктын талабы боюнча бузулат.

3. Банк эсебинин келишиминин бузулушу клиенттин эсебин жабуу үчүн негиз болот.

4. Эсепте калган акча каражаты клиентке берилет же анын кат жүзүндөгү көрсөтмөсү боюнча беш күндөн кечиктирбестен башка эсепке которулат.

 

38-Глава

Эсептешүүлөр

 

1-§. Жалпы жоболор

 

776-статья. Накталай акча менен же накталай акчасыз эсептешүү

 

1. Юридикалык жактардын, граждандардын ортосундагы, ошондой эле граждандардын катышуусу менен болгон эсептешүүлөр суммасын эч кандай чектебестен накталай акча менен же накталай акчасыз жүргүзүлүшү мүмкүн.

2. Юридикалык жактардын, граждандардын ортосундагы, ошондой эле граждандардын катышуусу менен болгон ээлик кылуу ишкердигин алып барууга байланыштуу эсептешүүлөр накталай акчасыз жүргүзүлөт. Эгерде мыйзамда башкасы белгиленбесе, бул жактардын ортосундагы эсептешүүлөр, эреже катары накталай акча менен да жүргүзүлүшү мүмкүн.

3. Эгерде мыйзамдан башкасы келип чыкпаса же колдонулган эсептешүү формасында шартталбаса, анда накталай акчасыз эсептешүүлөр банктар жана башка кредиттик мекемелер аркылуу жүргүзүлөт.

 

777-статья. Накталай акчасыз эсептешүү формасы

 

1. Накталай акчасыз эсептешүүлөрдү төлөм тапшырмалары, аккредитив, инкассо, чек менен, ошондой эле мыйзамда каралган жана ага ылайык белгиленген банк эрежелеринде жана банк тажрыйбасында колдонулуучу ишкер жүгүртүү салтында белгиленген башка формаларда ишке ашырууга жол берилет.

2. Тараптар макулдашуу боюнча ушул статьянын 1-пунктунда каралган эсептешүү формаларынын каалаганын тандап алууга жана аны келишимде белгилөөгө укуктуу.

 

2-§. Төлөм тапшырмалары менен эсептешүү

 

778-статья. Жалпы жоболор

 

1. Төлөм тапшырмалары менен эсептешүүдө банк төлөөчүнүн тапшырмасы боюнча анын эсебинде болгон каражаттардан белгилүү бир акча суммасын төлөөчү көрсөткөн ушул банктагы же башка банктагы жактын эсебине, мыйзамда каралган же ага ылайык белгиленген мөөнөттө, эгерде банк эсебинин келишиминде же банк тажрыйбасында колдонулуучу ишкер жүгүртүү салтында андан кыскараак мөөнөт белгиленбесе, которууга милдеттенет.

2. Төлөм тапшырмалары менен эсептешүүнү ишке ашыруу тартиби мыйзам, ошондой эле банк тажрыйбасында колдонулуучу ишкер жүгүртүү салты менен жөнгө салынат.

 

779-статья. Банктын төлөм тапшырмасын кабыл алуу шарты

 

1. Төлөм тапшырмасынын жана аны менен чогуу берилүүчү документтердин мазмуну жана формасы мыйзамда жана аларга ылайык белгиленген банк эрежелеринде каралган талаптарга жооп берүүгө тийиш.

2. Төлөм тапшырмасы ушул статьянын 1-пунктунда каралган талаптарга жооп бербеген учурда банк тапшырманын мазмунун тактай алат. Мындай суроо-талап төлөөчүгө анын тапшырмасын алгандан кийин токтоосуз коюлууга тийиш. Мыйзамда жана аларга ылайык белгиленген банк эрежелеринде, эгерде алар болбосо — акылга сыярлык мөөнөттө банк жооп ала албаган учурда, эгерде мыйзамда жана аларга ылайык белгиленген банк эрежелеринде же банк менен төлөөчүнүн ортосундагы келишимде башкасы каралбаса, анда банк тапшырманы аткарбастан калтырып, аны төлөөчүгө кайтарып бере алат.

3. Эгерде банк менен төлөөчүнүн ортосундагы келишимде башкасы каралбаса, төлөөчүнүн тапшырмасын банк анын эсебинде акча каражаты болгон учурда гана кабыл алат. Тапшырма банк тарабынан эсептен акча каражатын чыгаруунун кезектүүлүгүн (770-статья) сактоо менен аткарылат.

 

780-статья. Тапшырманы аткаруу

 

1. Клиенттин төлөм тапшырмасын кабыл алган банк тийиштүү акча суммасын ушул Кодекстин 777-статьясынын 1-пунктунда белгиленген мөөнөттө тапшырмада көрсөтүлгөн жактын эсебине киргизүү үчүн каражатты алуучунун банкына которууга милдеттүү.

2. Банк клиенттин тапшырмасында көрсөтүлгөн жактын эсебине акча которуу боюнча операцияларды аткаруу үчүн башка банктарды тартууга укуктуу.

3. Банк төөлөөчүнүн талабы боюнча анын тапшырмасынын аткарылгандыгы тууралуу токтоосуз ага билдирүүгө милдеттүү. Тапшырманын аткарылгандыгы тууралуу билдирүүнү жазуунун тартиби жана анын мазмунуна карата талаптар мыйзамда жана ага ылайык белгиленген банк эрежелеринде же тараптардын ортосундагы келишимде каралат.

 

781-статья. Тапшырманын аткарылбагандыгы же тийиштүү түрдө

аткарылбагандыгы үчүн жоопкерчилик

 

1. Банк клиенттин тапшырмасын банк аткарбаган же тийиштүү түрдө аткарбаган учурда ушул Кодекстин 360-статьясына ылайык мындай бузуу үчүн жоопкерчиликти көтөрөт.

2. Тапшырманын аткарылбагандыгы же тийиштүү түрдө аткарылбагандыгы төлөөчү тапшырманы аткаруу үчүн тарткан банк тарабынан эсептешүү операцияларын аткаруу тартибинин бузулгандыгынан улам болгон учурда ушул статьянын 1-пунктунда каралган жоопкерчилик банкка сот аркылуу жүктөлүшү мүмкүн.

 

3-§. Аккредитив боюнча эсептешүүлөр

 

782-статья. Жалпы жоболор

 

1. Аккредитив боюнча эсептешүүлөрдө төлөөчүнүн тапшырмасы боюнча жана анын көрсөтмөлөрүнө ылайык аккредитив ачкан банк (эмитент-банк) алуучу каражаттарды берген же ал көрсөткөн жак документтерди берген жана аккредитивде белгиленген башка шарттарды аткарган учурда, төлөмдөрдү ишке ашырууга милдеттенет.

2. Жабылган (депого, б.а. сактоого коюлган) аккредитив ачылган учурда эмитент-банк аны ачууда төлөөчүнүн өз каражаттарын же ага берилген кредитти аткаруучу банкка банктын милдеттенмеси күчүндө болгон бардык мезгилге которууга милдеттүү.

Жабылбаган аккредитив ачылган учурда эмитент-банк аткаруучу банкка эмитент-банктын ошол аткаруучу банкта жүргүзүлүүчү эсебинен аккредитивдин бардык суммасын чыгарып салууга укук берет.

 

783-статья. Чакырылма аккредитив

 

1. Чакырылма аккредитив деп эмитент-банк каражат алуучуну алдын ала эскертпестен эле алып сала же өзгөрө алуучу аккредитив эсептелет. Аккредитивди кайра чакырып алуу каражат алуучунун алдында эмитент-банктын кандайдыр бир жоопкерчилигин пайда кылбайт.

2. Аткаруучу банк, эгерде операция аткаруу учуруна чейин аккредитивдин шартын өзгөртүү же аны алып салуу жөнүндө кабар албаса, чакыруу аккредитиви боюнча төлөмдөрдү жана башка операцияларды аткарууга милдеттүү.

 

784-статья. Чакырылбаган аккредитив

 

1. Чакырылбаган аккредитив деп каражат алуучунун макулдугусуз өзгөртүүгө же алып салууга болбогон аккредитив эсептелет.

2. Эмитент-банктын өтүнүчү боюнча аккредитивдик операцияларга катышып жаткан аткаруучу банк чакырылбаган аккредитивди (гарантияланган аккредитивди) ырастай алат. Мындай ырастоо аткаруучу банктын эмитент-банктын милдеттенмесине кошумча кылып төлөмдү аккредитивдин шартына жараша жүргүзүү милдеттенмесин алганын билдирет.

Аткаруучу банк ырастаган чакырылбаган аккредитив аткаруучу банктын макулдугусуз өзгөртүлүшү же алып салынышы мүмкүн эмес.

 

785-статья. Аккредитивдин аткарылышы

 

1. Аккредитивдин аткарылышы үчүн каражатты алуучу аткаруучу банкка аккредитивдин бардык шарттарынын аткарылышын ырастаган документтерди берет. Ушул шарттардын бирөө гана бузулган учурда аккредитив боюнча төлөм төлөнбөйт.

2. Эгерде аткаруучу банк төлөмдү же башка операцияны аккредитивдин шарттарына ылайык аткарса, эмитент-банк анын тарткан чыгымдарын төлөп берүүгө милдеттүү. Аталган чыгымдардын, ошондой эле эмитент-банктын аккредитивди аткарууга байланыштуу башка чыгымдарынын ордун төлөөчү толтуруп берет.

 

786-статья. Документтерди кабыл алуудан баш тартуу

 

1. Эгерде аткаруучу банк тышкы белгилери боюнча аккредитивдин шарттарына ылайык келбеген документтерди кабыл алуудан баш тартса, анда ал бул жөнүндө баш тарткандыгынын себебин көрсөтүү менен токтоосуз түрдө каражат алуучуга жана эмитент-банкка билдирүүгө милдеттүү.

2. Эгерде эмитент-банк аткаруучу банк кабыл алган документтерди алып, тышкы белгилери боюнча ал документтер аккредитивдин шарттарына ылайык келбейт деп эсептесе, ал документтерди кабыл алуудан баш тартып, каражат алуучуга аккредитивдин шарттарынын бузулушу менен төлөп берген сумманы аткаруучу банктан талап кылууга, ал эми жабылбаган аккредитив боюнча — төлөнүп берилген сумманын ордун толтуруп берүүдөн баш тартууга укуктуу.

 

787-статья. Аккредитивди аткаруучу банктын жоопкерчилиги

 

Аткаруучу банктын банк эрежелеринде белгиленген милдеттерин бузгандыгынын айынан аккредитив боюнча сумма туура эмес төлөнгөн же төлөп берүүдөн негизсиз баш тартылган учурда аткаруучу банк эмитент-банктын алдында, ал эми аккредитив эмитент-банк тарабынан аткарылса төлөөчүнүн алдында жоопкерчилик тартат.

 

788-статья. Аккредитивди жабуу

 

1. Аккредитив аткаруучу банкта:

аккредитивдин мөөнөтү бүткөндө;

каражатты алуучунун аккредитивди пайдалануудан анын күчүндө болуу мөөнөтү бүткөнгө чейин баш тарткандыгы жөнүндө арызы боюнча, эгерде мындай баш тартуу мүмкүнчүлүгү аккредитивдин шарттарында каралса;

төлөөчүнүн аккредитивди жарым-жартылай же толугу менен чакырып алгандыгы жөнүндөгү талабы боюнча, эгерде мындай чакырып алуу мүмкүнчүлүгү аккредитивдин шарттарында каралган учурда жабылат.

Аккредитивдин жабылышы жөнүндө аткаруучу банк эмитент-банкка билдирүүгө тийиш.

2. Депого коюлган аккредитивдин каражатынын пайдаланылбаган суммасы аккредитивдин жабылышы менен кошо эмитент-банкка кайтарылууга тийиш. Эмитент-банк кайтарылган сумманы төлөөчүнүн каражат депого коюлган эсебине кошуп эсептөөгө милдеттүү.

 

4-§. Инкассо боюнча эсептешүүлөр

 

789-статья. Негизги жоболор

 

1. Инкассо боюнча эсептешүүлөрдө клиент өзүнүн банкына (эмитент-банкка) төлөөчүдөн төлөмдү алуу боюнча аракеттерди клиенттин эсебинен аткаруу жөнүндө тапшырма жиберет.

2. Инкассо тапшырмасын алган эмитент-банк аны аткаруу үчүн башка банкты (аткаруучу банкты) тартууга укуктуу.

Инкассо боюнча эсептешүүлөрдүн тартиби мыйзам жана ага ылайык белгиленген банк эрежелери, банк тажрыйбасында колдонулуучу ишкер жүгүртүү салты менен жөнгө салынат.

 

790-статья. Инкассо тапшырмасын аткаруу

 

Алынган (инкассого коюлган) сумма аткаруучу банк тарабынан токтоосуз эмитент-банкка берилүүгө тийиш жана ал банк ошол сумманы клиенттин эсебине кошууга милдеттүү. Аткаруучу банк инкассого коюлган суммадан өзүнө тийиштүү болгон акыны жана тарткан чыгымдарын кармап калууга укуктуу.

 

791-статья. Төлөмдөн баш тартуу жөнүндө билдирүү

 

1. Эгерде төлөм жана (же) акцепт кабыл алынбаса, аткаруучу банк акцептин төлөнбөгөндүгүнүн жана андан баш тартуунун себебин көрсөтүү менен токтоосуз эмитент-банкка билдирүүгө милдеттүү.

Эмитент-банк бул жөнүндө токтоосуз клиентке билдирүүгө жана андан кийинки аракеттер тууралуу көрсөтмө суроого милдеттүү.

2. Кийинки аракеттер жөнүндө банк эрежелеринде көрсөтүлгөн мөөнөттө, эгерде андай жок болсо — акылга сыярлык мөөнөттө көрсөтмө алынбаган учурда аткаруучу банк эмитент-банкка документтерди кайтарып берүүгө укуктуу.

 

5-§. Чек менен эсептешүүлөр

 

792-статья. Жалпы жоболор

 

1. Чек менен эсептешүүлөрдө (45-статья) чек боюнча төлөөчү катары чек берүүчүнүн каражаты анда турган жана ал каражатты чек берүү аркылуу тескей алууга укугу бар болгон банк гана көрсөтүлүшү мүмкүн.

2. Чектин берилиши ал чек аткаруу үчүн берилген акча милдеттенмесин жаппайт.

3. Чекти төлөөгө берүү мөөнөтү аяктамайынча аны кайра чакырып алууга жол берилбейт.

4. Төлөм айлампасында чекти пайдалануу тартиби жана шарттары ушул Кодекс менен, ал эми мында жөнгө салынбаган бөлүгү-башка мыйзамдар жана аларга ылайык белгиленген банк эрежелери менен жөнгө салынат.

 

793-статья. Чектин реквизиттери

 

1. Чек төмөнкүлөрдү камтууга тийиш:

1) документтин текстине киргизилген «чек» деген аталышты;

2) белгилүү акча суммасын төлөп берүү жөнүндөгү төлөөчүнүн тапшырмасын;

3) төлөөчүнүн аталышын жана төлөм төлөнүүчү эсептин маалыматтарын;

4) төлөө жүргүзүлүүчү валютанын аталышын;

5) чектин жазылган жеринин жана датасынын көрсөтүлүшүн;

6) чекти жазып берген адамдын (чек берүүчүнүн) колтамгасын.

Аталган реквизиттердин бирөөнүн гана жоктугу чек катары анын күчүн жоготот.

2. Чектин формасы жана аны толтуруу тартиби мыйзамда жана ага ылайык белгиленген банк эрежелеринде аныкталат.

 

794-статья. Чекти төлөө

 

1. Чек чек берүүчүнүн каражатынын эсебинен төлөнөт.

2. Чек мыйзамда белгиленген мөөнөттө төлөөгө коюлган шартта төлөөчү тарабынан төлөнүүгө тийиш.

3. Чекти төлөгөн тарап төлөмдү алгандыгы жөнүндө тилкат менен кошо чекти ага берүүнү талап кылууга укуктуу.

 

795-статья. Чек боюнча укукту өткөрүп берүү

 

1. Чек боюнча укук ушул Кодекстин 41-статьясында белгиленген тартипте ушул статьяда каралган эрежелерди сактоо менен өткөрүп берилет.

2. Жекече чекти башкага өткөрүп берүүгө болбойт.

3. Өткөрүп бериле турган чектеги төлөөчүнүн индоссаменти төлөмдү алгандыгы тууралуу тилкаттын күчүнө ээ болот.

Төлөөчү тарабынан коюлган индоссамент жокко эсе.

Индоссамент боюнча алынган өткөрүп берилме чекке ээ болгон тарап, эгерде ал анын индоссаменттердин үзгүлтүксүз катарындагы укугун аныктаса, анын мыйзамдуу ээси болуп эсептелет.

 

796-статья. Төлөм гарантиясы (аваль)

 

1. Чек боюөча төлөм толугу менен же жарым-жартылай түрдө төлөмдү гарантиялоо (аваль) аркылуу гарантияланышы мүмкүн.

Төлөм боюнча гарантия (аваль) төлөөчүдөн тышкары ар кандай тараптан берилиши мүмкүн.

2. Аваль чектин арткы бетине же кошумча баракка «аваль катары эсептелинсин» деген жазууну жазуу жана ким тарабынан кимге берилгендигин көрсөтүү менен коюлат. Эгерде кимге берилгендиги көрсөтүлбөсө анда аваль чекти көрсөтүүчүгө берилди деп эсептелинет. Авальга аны берүүчү өзүнүн дарегин (орун алган жерин) жана бул жазуу жазылган датасын көрсөтүү менен авалист кол коет.

3. Авалист, аваль берилген киши кандай жооп берсе ошондой эле жооптуу болот (313-статья).

Анын милдеттенмеси, эгерде ал гарантиялаган милдеттенме форманын кемчилдигинен башка кандайдыр бир негиздер боюнча анык эмес болуп калган учурда да күчүндө болот.

4. Чекти төлөгөн авалист ал ким үчүн гарантия берилгенге жана акыркысы кимдин алдында милдеттүү болгонго карата да ал чектен келип чыгуучу укукка ээ болот.

 

797-статья. Чекти инкассалоо

 

1. Чекти кармоочуну тейлеген банкка төлөмдү алуу үчүн чектин инкассого коюлушу чекти төлөө үчүн берилгендиги катары эсептелет.

Чекти төлөө ушул Кодекстин 793-статьясына ылайык жүргүзүлөт.

2. Инкассого коюлган чек боюнча каражат, эгерде чекти кармоочу менен банктын ортосундагы келишимде башкасы каралбаса, төлөөчүдөн төлөмдү алгандан кийин эсепке кошулат.

 

798-статья. Төлөөчүнүн милдеттери

 

Чек боюнгча төлөөчү колунда болгон бардык мүмкүнчүлүгү менен чектин аныктыгына жана чекти берүүчү ал боюнча ыйгарым укук берилген тарап экендигине ынанууга милдеттүү.

Инкассого коюлган чекти төлөөдө-төлөөчү индоссаменттердин колтамгасын эмес, индоссаменттердин тууралыгын текшерүүгө милдеттүү.

 

799-статья. Чекти төлөөдөн баш тартууну күбөлөндүрүү

 

1. Чекти төлөөдөн баш тартуу төмөндөгү ыкмалардын бири менен күбөлөндүрүлөт:

1) нотариустук тартипте каршы пикир (протест) жазуу же ага тете келген актыны мыйзамда белгиленген тартипте жазуу;

2) төлөөчүнүн төлөөдөн баш тарткандыгы жөнүндө чектин төлөөгө коюлган датасы менен кошо чекке жазуу;

3) инкассалоочу банктын чектин төлөөгө өз убагында берилгендиги жана төлөөдөн баш тартылгандыгы жөнүндө датасын көрсөтүү менен жазуусу.

2. Протест же ага тете акт чектин төлөөгө көрсөтүү мөөнөтү өткөнгө чейин жазылууга тийиш.

Эгерде чек төлөөгө мөөнөтүнүн акыркы күнү коюлса протест же ага тете акт андан кийинки иш күнүндө жазылышы мүмкүн.

 

800-статья. Чектин төлөнбөгөндүгү жөнүндө билдирүү

 

1. Чекти кармоочу өзүнүн индоссантына же чек берүүчүгө протест же ага тете акт жазылгандан кийинки эки иш күнүндө чектин төлөнбөгөндүгү жөнүндө билдирүүгө тийиш.

Ар бир индоссант өзү билдирүү алган күндөн кийинки эки иш күнүнүн ичинде өзүнүн индоссантына билдирүү алгандыгы жөнүндө маалымдоого тийиш. Ошол эле мөөнөттө ушул жак үчүн аваль бергенге билдирилет.

2. Аталган мөөнөттө билдирүү жибербеген жак чек боюнча өзүнүн укугун жоготпойт. Ал чектин төлөнбөгөндүгү жөнүндө билдирилбегендиктен келтирилген чектин суммасынын чегиндеги зыяндын ордун толтуруп берүүгө милдеттүү.

 

801-статья. Чектин төлөнбөгөндүгүнүн натыйжасы

 

1. Төлөөчү чекти төлөөдөн баш тарткан учурда чекти кармоочу өзүнүн каалоосу боюнча өзүнүн алдында биргелешкен жоопкерчиликти тартуучу чек боюнча милдеттүү бир, бир нече же бардык жактарга (чек берүүчүгө, авалистке, индоссантка) доо коюуга укуктуу.

2. Чекти кармоочу аталган жактардан чектин суммасын, төлөөнү кабыл алуудагы чыгымдарын, ошондой эле ушул Кодекстин 360-статьсынын 1-пунктуна ылайык проценттерди төлөп берүүнү талап кылууга укуктуу.

3. Ушул статьянын 1-пунктунда аталган жактарга доону чек кармоочу чекти төлөөгө көрсөтүү мөөнөтү өткөндөн кийин алты айдын ичинде кое алат.

 

39-Глава

Тапшырма

 

802-статья. Тапшырма келишими

 

1. Тапшырма келишими боюнча бир тарап (ишеним берилген) экинчи тараптын (ишеним берүүчүнүн) атынан белгилүү бир юридикалык иш-аракеттерди аткарууга милдеттенет. Ишеним берилген жак түзгөн бүтүмдөрдөн келип чыккан укуктар менен милдеттенмелер түздөн-түз ишеним берүүчүнүкү болуп калат.

2. Тапшырма келишими ишеним берилген жак ишеним берүүчүнүн атынан аракет жасай турган мезгили көрсөтүлүп же көрсөтүлбөстөн түзүлүшү мүмкүн.

 

803-статья. Тапшырма келишиминин формасы

 

Тапшырма келишими жазуу жүзүндө түзүлөт.

 

804-статья. Ишеним берилгендин акысы

 

1. Ишеним берүүчү, эгерде бул мыйзамда же тапшырма келишиминде каралса, ишеним берилгенге акы төлөп берүүгө милдеттүү.

Тапшырма келишими эки тараптын тең же алардын биринин элик кылуу ишкердигин аткаруусуна байланыштуу болгон учурда, эгерде келишимде башкасы каралбаса, ишеним берүүчү жак ишеним берилгенге акы төлөп берүүгө милдеттүү.

2. Акысы төлөнүүчү тапшырма келишиминде акынын өлчөмү жана төлөп берүүнүн шарты каралбаган учурда акы ушул Кодекстин 390-статьясынын 3-пунктунда аныкталган тартипте тапшырма аткарылгандан кийин төлөнүп берилет.

 

805-статья. Тапшырманын ишеним берүүчүнүн көрсөтмөсүнө ылайык

аткарылышы

 

1. Ишеним берилген жак тапшырманын ишеним берүүчүнүн көрсөтмөсүнө ылайык аткарууга милдеттүү. Ишеним берүүчүнүн көрсөтмөсү укуктуу, ишке ашыргыдай жана так болууга тийиш.

2. Эгерде кырдаалга жараша ишеним берүүчүнүн кызыкчылыгында зарыл болсо жана ишеним берилген жак ишеним берүүчүдөн алдын ала сурай албай же өзүнүн суроо-талабына ылайыктуу убакытта жооп ала албай калса, ишеним берилген жак ишеним берген жактын көрсөтмөсүнөн четтей алат. Мындай учурда ишеним берилген жак ишеним бергендин көрсөтмөсүнөн четтегендиги жөнүндө мүмкүндүк болору менен ага билдирүүгө милдеттүү.

3. Коммерциялык өкүл катары аракеттенген ишенимдүү жакка (202-статьянын 1-пункту) ишеним бергендин кызыкчылыгында анын көрсөтмөсүн алдын ала сурабастан туруп эле көрсөтмөдөн четтөөгө укук берилиши мүмкүн. Мындай учурда коммерциялык өкүл акылга сыярлык мөөнөттө жол берилген четтөөлөр жөнүндө ишеним берүүчүгө, эгерде тапшырма келишиминде башкасы каралбаса, билдирүүгө милдеттүү.

 

806-статья. Ишеним берилгендин милдеттери

 

Ишеним берилген төмөнкүлөргө милдеттүү:

ушул Кодекстин 807-статьясында көрсөтүлгөндөн тышкары учурларда өзүнө берилген тапшырманы жеке өзү аткарууга;

ишеним берүүчүнүн талабы боюнча тапшырманын аткарылышынын жүрүшү жөнүндө билдирип турууга;

тапшырманы аткаруу боюнча түзүлгөн бүтүмдөрдөн алынгандардын баарын токтоосуз тапшырма берүүчүгө берип турууга;

тапшырма аткарылгандан кийин же аткарылганга чейин келишим токтотулган учурда күчүндө болуу мөөнөтү бүтө элек ишеним катты токтоосуз ишеним берүүчүгө кайтарууга жана, эгерде бул келишимдин шарттарында каралса же тапшырманын мүнөзүнөн келип чыкса, актоо документтерин тиркөө менен отчет берүүгө.

 

807-статья. Ишеним берүүчүнүн милдеттери

 

1. Ишеним берүүчү, ушул Кодекстин 200-статьясынын 1-пунктунда каралган учурлардан тышкары, ишеним берилгенге тапшырма келишиминде каралган юридикалык иш-аракеттерди аткаруу үчүн ишеним кат берүүгө милдеттүү.

2. Эгерде тапшырма келишиминде башкасы каралбаса, төмөнкүлөргө милдеттүү:

эгерде тапшырма келишиминде башкасы каралбаса, ишеним берилгенди тапшырманы аткаруу үчүн зарыл болгон каражаттар менен камсыз кылууга;

ишеним берилгендин тарткан чыгымдарынын ордун толтуруп берүүгө.

3. Ишеним берүүчү тапшырма келишимине ылайык ишеним берилген аткаргандын бардыгын токтоосуз кабыл алууга милдеттүү.

4. Эгерде ушул Кодекстин 803-статьясына ылайык келишим акысы төлөнүч келишим болсо, ишеним берүүчү ишеним берилгенге сыйлык акысын төлөп берүүгө милдеттүү.

 

808-статья. Тапшырманы аткарууну кайрадан ишенип берүү

 

1. Ишеним берилген тапшырманын аткарылышын ушул Кодекстин 803-статьсында каралган шартта жана учурларда гана башка бирөөгө кайрадан ишенип бериши мүмкүн.

2. Ишеним берүүчү ишеним берилген тарабынан тандалган орун басарын кабыл албоого укуктуу.

3. Эгерде ишеним берилгендин мүмкүн болгон орун басары тапшырма келишиминде айтылган болсо, анда ишеним берилген анын тандалышы үчүн да, ишти алып барышы үчүн да жооп бербейт.

Эгерде ишеним берилгендин орун басары ишти алып барары келишимде белгиленбесе, же белгиленсе, бирок орун басардын аты аталбаса, анда ишеним берилген орун басардын тандалышы үчүн жооп берет.

 

809-статья. Тапшырма келишиминин токтотулушу

 

1. Тапшырма келишими төмөнкүлөрдүн негизинде токтотулат:

ишеним берүүчү тапшырманы алып салган учурда;

ишеним берилген баш тартканда;

ишеним берүүчү же ишеним берилген каза болгондо;

ишеним берүүчү же ишеним берилген аракетке жөндөмсүз же аракети чектелген же дайынсыз жок деп таанылган учурда.

2. Ишеним берүүчү каалаган учурда тапшырманы алып салууга жана ишеним берилген андан баш тартууга укуктуу.

3. Ишеним берилгендин коммерциялык өкүл катары аракеттенишин белгилеген тапшырма келишиминен баш тарткан тарап экинчи тарапка, эгерде тапшырма келишиминде мындан узагыраак мөөнөт каралбаса, отуз күндөн кечиктирбестен келишимдин токтотулгандыгы тууралуу билдирүүгө милдеттүү.

Коммерциялык өкүл болгон юридикалык жак өзгөртүп кайра түзүлгөн учурда ишеним берүүчү мындай алдын ала билдирүүсүз эле тапшырманы алып салууга укуктуу.

 

810-статья. Тапшырма келишиминин токтотулушунун натыйжасы

 

1. Эгерде тапшырма келишими ишеним берилген тарабынан тапшырма толугу менен аткарылганга чейин токтотулса ишеним берүүчү ишеним берилгенге тапшырманы аткарууда тарткан чыгымдарынын ордун толтуруп берүүгө, ал эми ишеним берилгенге акы берилүүгө тийиш болгон учурда анын иштеген ишине жараша акы төлөп берүүгө милдеттүү. Мындай эреже ишеним берилген тапшырманын токтотулушу жөнүндө билген же билүүгө тийиш болгон учурдан тартып аткаргандарына карата колдонулбайт.

2. Ишеним берүүчүнүн тапшырманы алып салуусу, ишеним берилгендин коммерциялык өкүл катары аракеттенүүсүн белгилеген келишимдерди токтотуудан тышкары, ишеним берилгенге келишимдин токтотулушу менен келтирилген зыяндын ордун толтуруп берүү үчүн негиз болбойт.

3. Ишеним берилгендин тапшырманы аткаруудан баш тартуусу, ишеним берүүчү мындан башкача түрдө өз кызыкчылыгын камсыз кыла албаган, ошондой эле ишеним берилгендин коммерциялык өкүл катары аракеттенүүсүн белгилеген келишимдерди аткаруудан баш тартылгандан тышкары учурларда, ишеним берүүчүгө келишимдин токтотулушу менен келтирилген зыяндын ордун толтуруп берүү үчүн негиз болбойт.

 

811-статья. Келишим тапшырмасында укуктун өтүүсү

 

Ишеним берилген адам каза болгон учурда анын мурасчылары же калган мүлктүн сакталуу болушун камсыз кылуу тапшырылган адамдар ишеним берүүчүгө тапшырма келишиминин токтотулгандыгы жөнүндө билдирип, ишеним берүүчүнүн мүлкүнүн, атап айтканда анын буюмдарынын жана документтеринин сакталуу болушун камсыз кылуу үчүн чара көрүүгө милдеттүү.

Ушундай эле милдет ишеним берилген болуп эсептелген юридикалык жак жоюлган учурда анын жоюучусуна жүктөлөт.

 

40-Глава

Башканын кызыкчылыгында

тапшырмасыз аракеттенүү

 

812-статья. Башканын кызыкчылыгында тапшырмасыз аракеттенүү

 

1. Алдын ала тапшырмасы, башка көрсөтмөсү же мурдатан убада кылынган макулдугу болбогон, кызыкчылыгы бар жактын инсанына же мүлкүнө зыян келтирүүнү алдын алуу, анын милдеттенмелерин аткаруу же анын кызыкчылыгында жасалуучу укукка каршы келбеген башкача түрдөгү аракеттер (башканын кызыкчылыгындагы аракеттер) таламдаш жактын пайда алуусунан жана анын анык жана мүмкүн болуучу ниеттеринен келип чыгуу менен, кырдаалга жараша камкордуулук жана сактык менен аткарылууга тийиш.

2. Ушул главада каралган эрежелер мындай аракеттер иш максаттарынын бири болгон мамлекеттик же башка органдар тарабынан башка адамдардын кызыкчылыгында жасалуучу аракеттерге карата колдонулбайт.

 

813-статья. Кызыкчылыгы бар адамга анын таламында жасалуучу

аракеттер жөнүндө билдирүү

 

Башка бирөөнүн кызыкчылыгында аракеттенип жаткан адам мүмкүнчүлүк болору менен эле ага билдирүүгө жана акылга сыярлык мезгил ичинде анын жактыргандыгы же жактырбагандыгы жөнүндө чечим кабыл алуусун күтүүгө, эгерде мындай күтүү кызыкчылыгы бар адамга зыян келтирүүгө алып келбесе, тийиш.

 

814-статья. Кызыкчылыгы бар адамга анын таламында жасалуучу

аракеттер жөнүндө билдирүүнүн натыйжасы

 

1. Эгерде өзүнүн кызыкчылыгында жасалып жаткан аракеттер анын тапшыруусуз аткарылып жаткан адам андай аракеттерди жактырган учурда мындай аракеттерге карата тапшырма келишиминин же жасалган иштерге ылайык келүүчү башка келишимдердин эрежелери, мындай жактыруу оозеки түрүндө болсо дагы, колдонулат.

 

815-статья. Кызыкчылыгы бар адамдын анын таламында жасалуучу

аракеттерди жактырбагандыгынын натыйжасы

 

1. Башканын кызыкчылыгындагы аракеттер аны жасаган кишиге кызыкчылыгы бар адамдын жактырбагандыгы белгилүү болбогондон кийин жасалган учурда жасаган киши ал аракеттерге да, ошондой эле үчүнчү жактарга да эч кандай милдеттүү эмес.

2. Өмүрү коркунучта калган адамдын эркине каршы да аны сактап калууга карата аракеттерди жасоого, ал эми бирөөнү багуу боюнча милдеттерди ал милдет мойнунда болгон адамдын эркине каршы да аткарууга жол берилет.

 

816-статья. Тапшырмасыз анын кызыкчылыгында иш-аракеттер жасалган

адамдын милдеттери

 

1. Ушул главада каралган эрежелерге ылайык бирөөнүн кызыкчылыгында аракеттенген адамдын тарткан чыгымдарынын жана анык зыяндарынын орду ушул Кодекстин 814-статьясынын 1-пунктунда каралган учурдан тышкары, кызыкчылыгы бар адам тарабынан толтурулуп берилүүгө тийиш.

Тарткан чыгымдарынын жана анык зыяндарынын ордун толтуртуп алуу укугу башканын кызыкчылыгында жасалган аракеттер акылга сыярлык болуп, бирок болжолдонгон натыйжа алынбаган учурда да сакталат. Бирок башка бирөөнүн мүлкүнө келтирилүүчү зыянды алдын алган учурда чыгымдын ордун толтуруп берүүнүн өлчөмү мүлктүн наркынан жогору болбоого тийиш.

2. Башканын кызыкчылыгында иш-аракет аны жасаган адамдын ээлик кылуу ишкердигинин чөйрөсүнө кирген учурда ал зыянынын ордун толтуруп берүү талабы менен кошо теңдеш акы төлөөнү да талап кылууга укуктуу.

 

817-статья. Башканын кызыкчылыгында бүтүм түзүү

 

1. Эгерде бүтүмдү түзүүдө экинчи тарап анын кимдин кызыкчылыгында түзүлүп жатканын билген болсо, башканын кызыкчылыгында түзүлгөн бүтүм кимдин кызыкчылыгын камсыз кылуу үчүн түзүлсө ошол жак бул бүтүмдү жактырган учурдан баштап ал бүтүм боюнча милдеттер ошонун мойнуна жүктөлөт.

Башканын кызыкчылыгында түзүлгөн бүтүм боюнча милдеттер башканын кызыкчылыгын камсыз кылуу үчүн түзүлгөн жактын колуна бөткөн учурдан тартып ага ушул бүтүмдөн келип чыккан укуктар да өткөрүп берилүүгө тийиш.

2. Бүтүм түзгөн тарап башканын кызыкчылыгында аракеттенгендигине байланыштуу тарткан чыгымдарынын ордун толтуртуп алмайынча ал укуктарды өткөрүп бербей тура алат.

 

818-статья. Башканын кызыкчылыгында аракеттенүүнүн натыйжасында

негизсиз баюу

 

Аракеттери түздөн-түз башканын кызыкчылыгын камсыз кылууга багытталбаган, анын ичинде ал өз кызыкчылыгында аракеттенип жатам деп жаңылыш ойлогон жана мындай аракет башка жактын анык байышына алып келген учурда ушул Кодекстин главасында каралган эрежелер колдонулат.

 

819-статья. Башка жактын мүлкүнө келтирилүүчү зыяндын алдын алууга

байланыштуу чыгымдардын ордун толтуруу

 

Эгерде бир жак тийиштүү ыйгарым укуксуз эле башка жактын мүлкүнө келтирилүүчү зыяндын ал жөнүндө билдирүүгө мүмкүнчүлүгү болбостон туруп алдын алса, ал ошол жактардан мында тарткан зыяндарынын, ошондой эле ушуга байланыштуу тарткан анык чыгымдарынын ордун толтуруп берүүнү талап кылууга укуктуу. Бул учурда ордун толтуруп берүүнүн өлчөмү мүлктүн наркынан ашпоого тийиш.

 

820-статья. Башканын кызыкчылыгында аракеттенүүдөн улам

келтирилген зыяндын ордун толтуруу

 

Башканын кызыкчылыгында аракеттенүүдөн улам келтирилген зыяндын ордун толтуруу боюнча мамилелер ушул Кодекстин 51-главасынын эрежелери менен жөнгө салынат.

 

821-статья. Башканын кызыкчылыгында аракеттенген жактын отчету

 

Башканын кызыкчылыгында аракеттенген жак кайсы жактын кызыкчылыгында аракеттенсе ошол жакка алган кирешелерин, тарткан чыгымдары менен зыяндарын көрсөтүү менен отчет берет.

 

41-Глава

Комиссия

 

822-статья. Комиссия келишими

 

1. Комиссия келишими боюнча комитенттин тапшыруусу менен анын эсебинен жана өзүнүн атынан комиссионер акысын алуу менен бир же бир нече бүтүмдөрдү аткарууга милдеттенет.

2. Комиссия келишими аракеттенүү мөөнөтү белгилүү же мөөнөтсүз, ал аткарылуучу аймакты көрсөтүү менен же көрсөтпөстөн, комиссионердин айрыкча укуктары менен же андайсыз, комиссиянын предмети болгон товарлардын ассортиментине карата шарттары менен же шарттары жок түзүлүшү мүмкүн.

3. Мыйзамда же башка укук актыларында комиссия келишиминин айрым түрлөрүнүн өзгөчөлүктөрү белгилениши мүмкүн.

 

823-статья. Комиссия келишиминин формалары

 

Комиссия келишими ар кандай формада түзүлүшү мүмкүн.

 

824-статья. Комиссиялык акы

 

1. Комитент комиссионерге акы, ал эми комиссионер бүтүмдүн үчүнчү жак (делькредере) тарабынан аткарылышын моюнга алган учурда комиссия келишиминде аныкталган тартипте жана өлчөмдө кошумча акы төлөп берүүгө милдеттүү.

Эгерде келишимде бул тартип же өлчөм каралбаса жана келишимдин шарттарынан акынын өлчөмүн аныктоого мүмкүн болбосо, анда ал акы комиссия келишими аткарылгандан кийин ушул Кордекстин 390-статьясынын 3-пунктуна ылайык аныкталуучу өлчөмдө төлөнүп берилет.

2. Эгерде комиссия келишими комитентке байланыштуу себептерден улам аткарылбай калса комиссонер комиссиялык акы алуу, ошондой эле тарткан чыгымдарынын ордун толтуртуп алуу укугун сактайт.

 

825-статья. Үчүнчү жак менен бүтүм боюнча комиссионердин укуктары

менен милдеттери

 

1. Комиссионер үчүнчү жак менен түзгөн бүтүм боюнча, комитент ал бүтүмдө аталган же бүтүмдүн аткарылышы үчүн үчүнчү жак менен мамиле түзгөн күндө да укуктарга жана милдеттерге комиссионер ээ болот.

2. Комитенттин талабы боюнча комиссионер бүтүм түзүлгөн үчүнчү жакка билдирүү менен ал бүтүмдөн келип чыккан укуктарды ага өткөрүп берүүгө милдеттүү. Ал үчүнчү жактын өзүнүн комиссионерге карата ушул бүтүмдөн келип чыкпаган талаптарына негизделген кайчы пикирди комитентке карата билдирүүгө укугу жок.

 

826-статья. Комиссиялык тапшырманы аткаруу

 

1. Комиссионер өзү үчүнчү жак менен түзгөн бүтүмдөн келип чыккан бардык милдеттенмелерин аткарып, укуктарын ишке ашырууга тийиш.

2. Өзүнө алган милдеттерди комиссионер комитенттин көрсөтмөсүнө ылайык комитент үчүн эң ыңгайлуу шартта, ал эми комиссия келишиминде мындай көрсөтмө жок болгон учурда-ишкер жүгүртүү салтына же коюлуучу башка талаптарга ылайык комитент үчүн өтө пайдалуу шартта аткарууга милдеттүү. Комиссионер комитент белгилегенден пайдалуураак шартта бүтүм түзгөн учурда, эгерде келишимде башкасы каралбаса, пайда комитент менен комиссионердин ортосунда бөлүштүрүлөт.

3. Комиссионер комитенттин эсебинен үчүнчү жак менен түзүлгөн бүтүмдү ал жак аткарбаган учурда, комиссионер ал жакты тандоодо байкабастык кетирген же бүтүмдүн аткарылышын мойнуна алган (делькредере) учурдан тышкары, комитенттин алдында жооп бербейт.

4. Комиссионер менен түзгөн бүтүмдү үчүнчү жак бузган учурда, комиссионер токтоосуз бул жөнүндө комитентке билдирип, зарыл болгон далилдерди чогултууга жана камсыз кылууга, ошондой эле комитенттин талабы боюнча ага ушул бүтүм боюнча бардык укуктарды өткөрүп берүүгө милдеттүү.

 

827-статья. Субкомиссия

 

1. Комиссионер комиссия келишимин аткаруу максатында, эгерде комиссия келишиминде башкасы каралбаса, субкомиссионердин жасаган иштери үчүн комитенттин алдында жоопкерчилигин сактоо менен башка жак менен субкомиссия келишимин түзүүгө укуктуу.

Субкомиссия келишими боюнча комиссионер субкомиссионерге карата комитенттин укуктары менен милдеттерин алат.

2. Эгерде комиссия келишиминде башкасы каралбаса, комиссия келишими токтотулмайынча комитент комиссионердин макулдугусуз субкомиссионер менен түздөн-түз мамиле түзүүгө укуксуз.

 

828-статья. Комиссионер тарабынан сатылуучу мүлктүн наркы

 

Эгерде мыйзамда башкасы белгиленбесе, комиссионер тарабынан сатылуучу мүлктүн наркы комитент менен макулдашуу боюнча аныкталат.

 

829-статья. Комитенттин көрсөтмөсүнөн четтөө

 

1. Эгерде кырдаалга жараша комитенттин кызыкчылыгында бул зарыл болсо жана комиссионер комитенттен алдын ала сурай албай калса же болбосо акылга сыярлык мөөнөттө өзүнүн суроосуна жооп албаса, комиссионер комитенттин көрсөтмөсүнөн четтөөгө укуктуу.

Мындай учурда мүмкүнчүлүк болору менен комиссионер комитентке анын көрсөтмөсүнөн четтөөгө жол берилгендиги тууралуу билдирүүгө милдеттүү.

Коммерциялык өкүл катары аракеттенген комиссионерге (202-статьянын 1-пункту) комитенттин кызыкчылыгында анын уруксатын алдын ала сурабастан эле көрсөтмөдөн четтөөгө укук берилиши мүмкүн.

2. Комитент менен макулдашылган баадан төмөнкү баага мүлктү саткан комиссионер, эгерде мүлктү макулдашылган баада сатууга мүмкүнчүлүгү болбогондугун жана төмөнүрөөк баада сатуу андан да көп болуучу чыгымдын алдын алгандыгын, ошондой эле көрсөтмөсүнөн четтөө үчүн комитенттен алдын ала уруксат алууга мүмкүнчүлүгү болбогондугун далилдебесе, комитентке баалардын ортосундагы айырмасын төлөп берүүгө милдеттүү.

3. Эгерде комиссионер мүлктү комитент менен макулдашылган баадан жогорку баада сатып алса жана комитент мындай сатып алууну кабыл алууну каалабаса, үчүнчү жак менен түзүлгөн бүтүм жөнүндө кабарды алары менен комитент бул тууралуу комиссионерге билдирүүгө милдеттүү. Болбосо комитент сатып алууну кабыл алды деп эсептелинет.

Эгерде комиссионер баалардын ортосундагы айырманы өзүнүн эсебине алгандыгы жөнүндө билдирсе комитенттин ал үчүн түзүлгөн бүтүмдөн баш тартууга укугу жок.

 

830-статья. Комиссиянын предмети болгон мүлккө карата укук

 

1. Комитенттен комиссионерге келип түшкөн же комиссионер комитенттин эсебинен ал үчүн сатып алган мүлк комитенттин менчиги болуп эсептелет.

2. Ушул Кодекстин 342-статьясына ылайык комиссионер менен түзүлгөн бүтүм боюнча комитентке же үчүнчү жакка берилүүчү буюмдарды келишим боюнча ага тийиштүү сумма төлөнүп берилмейинче комиссионер өзүндө кармап турууга укуктуу.

 

831-статья. Комитентке тийиштүү болгон суммадан комиссионердин

талабын канааттандыруу

 

Комиссионер келишим боюнча өзүнө тийиштүү болгон сумманы комитенттин эсебинен ага келип түшкөн бардык суммалардан кармап калууга укуктуу.

 

832-статья. Комитенттин мүлкүнүн жоголгондугу, жетпей калгандыгы

же бузулгандыгы үчүн комиссионердин жоопкерчилиги

 

1. Комиссионер комитенттин алдында өзүндө болгон комитенттин мүлкүнүн жоголгондугу, жетпей калгандыгы же бузулгандыгы үчүн жооп берет.

2. Эгерде комитент жиберген же комитент үчүн комиссионерге келип түшкөн комитенттин мүлкүн кабыл алууда ал мүлктө сыртынан текшерип кароодо байкалуучу бузулгандары же жетишпегендиги болсо, ошондой эле комиссионердеги комитенттин мүлкүнө кимдир-бирөө зыян келтирсе, комиссионер комитенттин укугун коргоо үчүн чара көрүүгө, зарыл болгон маалыматтарды чогултууга жана токтоосуз булар жөнүндө комитентке билдирүүгө милдеттүү.

3. Өзүндө болгон комитенттин мүлкүн камсыздандырбаган комиссионер бул үчүн комитент өз мүлкүн камсыздандыруу жөнүндө көрсөтмө берген же мындай мүлктү камсыздандыруу мыйзамда белгиленген учурда гана жооп берет.

 

833-статья. Өзү менен түзүлгөн бүтүм

 

Эгерде комитент башканы шарттабаса, комиссия келишимин комиссионер өзү сатып алуучу товарды сатуучу катары берип же өзү сатуучу товарды сатып алуучу катары кабыл алып түзүшү мүмкүн.

Сатуучу катары товарды өз алдынча берген же сатып алуучу катары кабыл алган комиссионер адаттагы эле комиссиялык акыны алууга жана комиссиялык бүтүмдөн келип чыккан чыгымдарынын ордун толтуруу үчүн эсеп коюуга укуктуу.

 

834-статья. Комиссия келишими боюнча аткарылганды комитенттин

кабыл алышы

 

Комитент төмөнкүлөргө милдеттүү:

комиссия келишими боюнча аткарылгандардын бардыгын комиссионерден кабыл алууга;

комиссионер ал үчүн сатып алган мүлктү карап чыгууга жана бул мүлктө табылган кемчиликтер жөнүндө токтоосуз комиссионерге билдирүүгө;

комиссиялык тапшырма аткарылгандан киийин комиссионерди үчүнчү жактын алдында алган милдеттенмелеринен кутултууга.

 

835-статья. Комиссиялык тапшырма аткарылгандан кийин чыгымдардын

ордун толтуруу

 

1. Комиссиялык сыйлык акыны төлөөдөн тышкары комитент тийиштүү учурларда делькредере үчүн кошумча сыйлык акыны төлөп берүүгө, комиссиялык тапшырманы аткаруу үчүн комиссионер чыгымдаган сумманын ордун толтуруп берүүгө милдеттүү.

2. Эгерде мыйзамда, башка нормативдик актыларда же комиссия келишиминде башкасы белгиленбесе, комиссионер комитенттин андагы болгон мүлкүнүн сакталгандыгы үчүн чыгымдарынын ордун толтуртуп алууга укугу жок.

 

836-статья. Комитенттин тапшырманы алып салуусу

 

1. Комиссионерге берген тапшырмасын комитент каалаган убакта алып салууга укуктуу. Мындай учурда тапшырманы алып салууга байланыштуу комиссионердин чыгымдарынын орду жалпы негизде толтурулат.

Эгерде комиссия келишиминде башкасы белгиленбесе, комиссионердин колундагы мүлкүн комитент бир айдын ичинде тескөөгө милдеттүү. Эгерде комитент бул милдетин аткарбаса комиссионер бул мүлктү сактоого өткөрүүгө же комитент үчүн пайдалуураак баада сатып жиберүүгө укуктуу.

2. Комиссия келишиминде каралган бардык тапшырмаларды комитент алып салганда келишим токтотулат.

 

837-статья. Комиссионердин тапшырманы аткаруудан баш тартышы

 

1. Эгерде комиссия келишиминде башкасы белгиленбесе, комитенттин өз милдеттерин бузгандыгынан улам тапшырманы комитенттин көрсөтмөсүнө ылайык аткаруу мүмкүн болбогон же комиссионер жооп бербеген кырдаалдардан улам тапшырманын аткарылышы мүмкүн болбогон учурдан тышкары, комиссионердин кабыл алган тапшырманы аткаруудан баш тартууга укугу жок.

Комиссионер аткаруудан баш тарткандыгы жөнүндө комитентке кат жүзүндө билдирүүгө жана өзүндө болгон комитенттин мүлкүнүн сакталышы үчүн чара көрүүгө милдеттүү.

Эгерде комиссия келишиминде башка мөөнөт белгиленбесе, комиссионердин тапшырманы аткаруудан баш тарткандыгы жөнүндө билдирүү алган комитент ал билдирүүнү алгандан тартып бир айдын ичинде комиссионерде болгон мүлкүн тескөөгө милдеттүү. Эгерде комитент бул милдетин аткарбаса комиссионер бул мүлктү сактоого өткөрүүгө же комитент үчүн пайдалуураак баада сатып жиберүүгө укуктуу.

2. Комитенттин өз милдеттерин бузгандыгынан улам тапшырманы аткаруудан баш тарткан комиссионер комиссиялык акы алуу жана тарткан чыгымдарынын ордун толтуртуу укугун сактайт.

3. Комиссия келишиминде каралган бардык тапшырмалардан комиссионер баш тарткан учурда келишим токтотулат.

 

838-статья. Комиссия келишиминин токтотулушу

 

Келишимди токтотуунун жалпы негиздери менен катар комиссия келишими төмөнкүлөрдүн натыйжасында токтотулат:

комитент келишимди аткаруудан баш тарканда;

комиссионер келишимди аткаруудан баш тартканда;

комиссионер же комитент каза болгондо;

комиссионер же комитент аракетке жөндөмсүз же аракетке жөндөмү чектелүү деп табылганда же болбосо алардын бири өлдү деп жарыяланганда;

комиссионер тоорук деп таанылганда.

 

839-статья. Мөөнөтү көрсөтүлбөгөн келишимди аткаруудан комитенттин

баш тартышы

 

Мөөнөтү көрсөтүлбөгөн келишимди аткаруудан комитент, бир айдан мурдараак мөөнөттө, эгерде билдирүүнүн андан узагыраак мөөнөтү келишимде каралбаса, комиссионерге билдирүү менен, каалаган учурда баш тартууга укуктуу.

Мындай учурда комитент комиссионерге комиссиялык акыны төлөп берүүгө, ошондой эле келишим токтотулганга чейин ал тарткан чыгымдарынын ордун толтуруп берүүгө милдеттүү.

Комиссия келишиминен баш тарткан учурда комитент 835-статьянын 1-пунктунда каралган милдеттерди аткарууга тийиш.

 

840-статья. Мөөнөтү көрсөтүлбөгөн келишимди аткаруудан

комиссионердин баш тартышы

 

1. Мөөнөтү көрсөтүлбөгөн келишимди аткаруудан комиссионер, бир айдан мурдараак мөөнөттө, эгерде билдирүүнүн андан узагыраак мөөнөтү келишимде каралбаса, комиссионерге кат жүзүндө билдирүү менен, каалаган учурда баш тартууга укуктуу.

Мындай учурда комиссионер өзүндө болгон комитенттин мүлкүнүн сакталышы үчүн чара көрүүгө милдеттүү. Комитент келишимдин мөөнөтү аяктаганга чейин комиссионердин колундагы мүлкүн тескөөгө милдеттүү. Эгерде комитент бул милдетин аткарбаса комиссионер бул мүлктү сактоого өткөрүүгө же комитент үчүн пайдалуураак баада сатып жиберүүгө укуктуу.

2. Комиссия келишимин аткаруудан баш тарткан комиссионер келишим токтотулган учурга чейин тарткан чыгымдарынын ордун толтуртуу укугун сактайт.

 

841-статья. Гражданиндин каза болушунун же юридикалык

жактын-комитенттин жоюлушунун натыйжасы

 

Гражданин-комитент каза болгондо, аракетке жөндөмсүз деп табылганда, ошондой эле юридикалык жак-комитент жоюлган учурда комиссионер комитенттин мураскорлорунан же өкүлдөрүнөн тийиштүү көрсөтмө келмейинче ага тапшырылган тапшырманы аткара берет.

 

842-статья. Гражданиндин каза болушунун же юридикалык

жактын-комиссионердин токтотулушунун натыйжасы

 

Гражданин-комиссионер каза болгон же юридикалык жак-комиссионер жоюлган учурда комиссия келишими токтотулат.

Юридикалык жак-комиссионер өзгөртүп кайра түзүлгөн учурда анын укуктары жана комиссионердин милдеттери, эгерде алдыда боло турган өзгөртүп түзүү жөнүндөгү билдирүүнү алгандан кийин бир айдын ичинде комитент келишимди бузуу тууралуу билдирбесе, анын укугу мурасчыларына өтөт.

 

42-Глава

Агентөө

 

843-статья. Агенттик келишим

 

1. Агенттик келишим боюнча бир тарап (агент) экинчи тараптын (принципиалдын) тапшырмасы боюнча өзүнүн атынан же принципиалдын атынан жана анын эсебинен юридикалык жана башка аракеттерди акысын алуу менен аткарууга милдеттенет.

Өзүнүн атынан жана принципиалдын эсебинен үчүнчү жак менен түзүлгөн бүтүм боюнча, ал бүтүмдө принципиалдын аты аталса же ал үчүнчү жак менен түздөн-түз байланышка кирсе дагы, укуктун ээси жана милдеткор агент болот.

Принципиалдын атынан жана эсебинен үчүнчү жак менен түзүлгөн бүтүм боюнча укуктун ээси жана милдеткор принципиал болот.

2. Жазуу жүзүндө түзүлгөн агенттик келишимде агенттин принципиалдын атынан бүтүм түзүү боюнча жалпы ыйгарым укуктары каралган учурда принципиал үчүнчү тараптар менен болгон мамилесинде, эгерде үчүнчү жак агенттин ыйгарым укуктарынын чектелгендиги жөнүндө билгендигин же билүүгө тийиш экендигин принципиал далилдебесе, агенттин тийиштүү ыйгарым укуктары жок экендигине шылтоо кылууга укугу жок.

3. Агенттик келишим белгилүү бир мөөнөткө же мөөнөтүн көрсөтпөстөн түзүлүшү мүмкүн.

4. Мыйзамда агенттик келишимдин айрым түрлөрүнүн өзгөчөлүктөрү белгилениши мүмкүн.

 

844-статья. Агенттик акы

 

Принципиал агенттик келишимде белгиленген тартипте жана өлчөмдө агентке акы төлөп берүүгө милдеттүү.

Эгерде агенттик келишимде агенттик акынын өлчөмү каралбаса ал келишимдин шарттарынан келип чыгуу менен аныкталышы мүмкүн. Агенттик акы ушул Кодекстин 390-статьясынын 3-пунктуна ылайык өлчөмдө төлөнүүгө тийиш.

Келишимде агенттик акыны төлөө тартиби каралбаган учурда принципиал агент өткөн мезгил үчүн отчет бергенден тартып үч жуманын ичинде агенттик акыны, эгерде келишимдин маңызынан же ишкер жүгүртүү салтынан башкасы келип чыкпаса, төлөп берүүгө милдеттүү.

 

845-статья. Агенттик келишимде агенттин же принципиалдын

укуктарынын чектелиши

 

1. Агенттик келишимде белгилүү бир аймакта аракеттенген башка агенттер менен ушундай эле агенттик келишимди түзбөө же агенттик келишимдин предметин түзгөн ушундай иш-аракетти келишимде аныкталган аймакта жүргүзбөө жөнүндөгү принципиалдын милдети каралышы мүмкүн.

2. Агенттик келишимде башка принципиалдар менен келишимде көрсөтүлгөн аймакка толугу менен же жарым-жартылай туура келүүчү аймакта аткарыла турган ушундай агенттик келишимди түзбөө боюнча агенттин милдеттенмеси каралышы мүмкүн.

3. Агенттик келишимдин агенттин товарды сатып алуучулардын (тейленүүчүлөрдүн) айрым категорияларына же болбосо келишимде аныкталган аймакта жайгашкан же жашоочу сатып алуучуларга (тейленүүчүлөргө) гана сатуу (кызмат көрсөтүү) укугун белгилеген шарты жокко эсе.

 

846-статья. Агенттин отчету

 

1. Агенттик келишимди аткаруунун жүрүшүндө агент келишимде каралган тартипте жана мөөнөттө принципиалга отчет берип турууга милдеттүү. Келишимде тийиштүү шарт каралбаган учурда агент тарабынан отчет ал келишимди аткаргандыгына жараша же келишим күчүндө болгон мөөнөт аяктаганда берилет.

2. Эгерде агенттик келишимде башкасы каралбаса, отчетко агенттин принципиалдын эсебинен жасаган чыгымдарынын зарыл болгон ырастоолору тиркелүүгө тийиш.

3. Агенттин отчетуна кайчы пикири болгон принципиал ал жөнүндө отчет алган күндөн тартып отуз күндүн ичинде, эгерде тараптардын макулдугу менен башка мөөнөт белгиленбесе, агентке билдирүүгө тийиш. Болбосо отчет принципиал тарабынан кабыл алынды деп эсептелет.

 

847-статья. Субагенттик келишим

 

1. Эгерде агенттик келишимде башкасы каралбаса, агент келишимди аткаруу максатында принципиал алдында субагенттин аракеттери үчүн жоопкерчиликтүү болуу менен башка жак менен субагенттик келишим түзүүгө укуктуу. Агенттик келишимде агенттин субагенттик келишимди түзүү милдети мындай келишимдин конкреттүү шарттарын көрсөтүү же көрсөтпөө менен каралышы мүмкүн.

2. Субагенттин агенттик келишим боюнча принципиал болуп эсептелген жактын атынан үчүнчү жактар менен бүтүм түзүүгө, ушул Кодекстин 205-статьясынын 1-пунктуна ылайык субагент кайрадан ишенип берүүнүн негизинде аракеттенген учурдан тышкары, укугу жок. Мындай кайра ишенүүнүн тартиби жана натыйжасы ушул Кодекстин 807-статьясынын эрежелери боюнча аныкталат.

 

848-статья. Агенттик келишимдин токтотулушу

 

Агенттик келишим төмөнкү учурларда токтотулат:

күчүндө болуу мөөнөтү аныкталбастан түзүлгөн келишимди аткаруудан тараптардын бири баш тартканда;

агент каза болгондо, аракетке жөндөмсүз, же аракетке жөндөмдүүлүгү чектелүү деп табылганда же дайынсыз жок болгондо;

агент болуп эсептелген жекече ээлик кылуучу ишкер тоорук деп табылганда.

 

849-статья. Агенттик мамилелерге карата тапшырма жана комиссия

келишимдери жөнүндөгү эрежелердин колдонулушу

 

Агенттик келишимден келип чыккан мамилелерге карата ушул келишимдин шарты боюнча агент принципиалдын атынан же өзүнүн атынан аракеттенип жаткандыгына жараша тийиштүү түрдө ушул Кодекстин 39-главасында же 41-главасында каралган эрежелер, эгерде бул эрежелер ушул главанын жоболоруна же агенттик келишимдин маңызына карама-каршы келбесе, колдонулат.

 

43-Глава

Мүлктү ишенимдүү башкаруу

 

850-статья. Мүлктү ишенимдүү башкаруу келишими

 

1. Мүлктү ишенимдүү башкаруу келишими боюнча бир тарап (башкаруунун уюштуруучусу) экинчи тарапка (ишенимдүү башкаруучуга) мүлктү белгилүү бир мөөнөткө ишенимдүү башкарууга берет, ал эми экинчи тарап башкаруунун негиздөөчүсүнүн же ал көрсөткөн жактын (пайда көрүүчүнүн) кызыкчылыгында бул мүлктү башкарууну ишке ашырууга милдеттенет.

2. Мүлктүн ишенимдүү башкарууга берилиши аны менчиктөө укугунун ишенимдүү башкаруучуга өтүшүнө алып келбейт.

 

851-статья. Ишенимдүү башкаруунун пайда болушунун (уюштурулушунун)

негиздери

 

1. Мүлктү ишенимдүү башкаруу ишенимдүү башкаруучу менен мүлктүн менчик ээсинин ортосунда түзүлгөн келишимдин негизинде пайда болот (уюштурулат).

2. Мүлктү ишенимдүү башкаруу төмөнкү учурларда да уюштурулушу мүмкүн:

ушул Кодекстин 73-статьясында каралган учурларда кам көрүлүүчүнүн мүлкүн дайыма башкаруу зарылчылыгынын негизинде;

керээзде керээзди аткаруучу (ишенимдүү башкаруучу) дайындалганда;

мыйзамда каралган башка негиздер боюнча.

 

852-статья. Мүлктү ишенимдүү башкаруу келишиминин олуттуу шарттары

 

Мүлктү ишенимдүү башкаруу келишиминиде төмөнкүлөр каралууга тийиш:

ишенимдүү башкарууга берилип жаткан мүлктүн курамы;

ишенимдүү башкарууга берилип жаткан мүлктүн менчик ээси, ал эми эгерде келишим мыйзамга ылайык башка жактын чечими боюнча түзүлүп жаткан учурда — ошондой эле ошол жактын аталышы;

мүлктү башкаруу кызыкчылыгында ишке ашырылып жаткан (пайда көрүүчү) юридикалык жактын аталышы же адамдын аты-жөнү;

ишенимдүү башкаруучунун аталышы же аты;

пайда көрүүчүгө келтирилүүчү пайда;

мыйзамга ылайык келишим менчик ээси тарабынан түзүлбөгөн учурда келишимде ишенимдүү башкаруу акысыз ишке ашырылып жаткандыгы келишимде каралбаса, башкаруучунун акысынын өлчөмү жана формасы;

ишенимдүү башкаруучунун өз иш-аракети жөнүндө башкарууну уюштуруучуга же пайда көрүүчүгө отчет берип туруусунун тартиби жана мөөнөттөрү;

келишимдин күчүндө болуу мөөнөтү.

2. Мүлктү ишенимдүү башкаруу келишими беш жылдан ашпаган мөөнөткө түзүлөт. Ишенимдүү башкарууга берилүүчү мүлктүн айрым түрлөрү үчүн мыйзамда келишим түзүлүшү мүмкүн болгон башка эң узак мөөнөт көрсөтүлүшү мүмкүн.

Келишимдин мөөнөтү аяктаганда тараптардын биринин келишимди токтотуу жөнүндөгү арызы болбогон учурда ал ошол эле шарттарда жана келишимде белгиленген мөөнөткө узартылды деп эсептелет.

 

853-статья. Мүлктү ишенимдүү башкаруу келишиминин формасы

 

1. Мүлктү ишенимдүү башкаруу келишими жазуу жүзүндө түзүлүүгө тийиш.

2. Кыймылсыз мүлктү ишенимдүү башкаруу келишими кыймылсыз мүлктү сатуу келишими үчүн каралган формада түзүлүүгө тийиш. Кыймылсыз мүлктүн ишенимдүү башкарууга берилиши ушул мүлккө карата менчик укугунун өтүшү үчүн белгиленген тартипте мамлекеттик каттоодон өтүүгө тийиш.

3. Мүлктү ишенимдүү башкаруу келишиминин формасынын сакталбагандыгы же кыймылсыз мүлктүн ишенимдүү башкарууга берилиши мамлекеттик каттоодон өтүүгө тийиш деген талаптын аткарлыбагандыгы келишимдин анык эместигине алып келет.

 

854-статья. Ишенимдүү башкаруунун объекти

 

1. Ишенимдүү башкаруунун объекти ишкана жана башка мүлктүк комплекстер, кыймылсыз мүлккө таандык болгон айрым объектилер, баалуу кагаздар, документсиз баалуу кагаздар менен ырасталган укуктар, өзгөчө укуктар болушу мүмкүн.

2. Кыймылдуу мүлккө таандык болгон айрым буюмдар, акча, ата-тегинин белгилерин аныктоочу буюмдар ишенимдүү башкаруунун өз алдынча объектиси боло албайт (31-статья).

Акча ишкананын же башка мүлктүк комплекстин курамында гана, ошондой эле ишенимдүү башкарууга байланыштуу иш-аракет боюнча эсептешүүлөрдө гана ишенимдүү башкаруунун объекти боло алат.

 

855-статья. Күрөөгө коюлган мүлктү ишенимдүү башкарууга өткөрүп

берүү

 

1. Күрөөгө коюлган мүлктүн ишенимдүү башкарууга өткөрүп берилиши күрөө кармоочуну бул мүлккө карата өндүрүп алуу менен кайрылуу укугунан ажыратпайт.

2. Ишенимдүү башкаруучуга ага ишенимдүү башкарууга берилип жаткан мүлк күрөөгө коюлгандыгы жөнүндө алдын ала айтылууга тийиш. Эгерде, өзүнө ишенимдүү башкарууга берилген мүлк күрөөгө коюлгандыгы жөнүндө билбесе же билүүгө тийиш болбосо ал мүлктү ишенимдүү башкаруу келишимин бузууну жана келишим боюнча бир жылдык акыны төлөп берүүнү сот аркылуу талап кылууга укуктуу.

 

856-cтатья. Ишенимдүү башкаруудагы мүлктү айырмалап бөлүү

 

1. Ишенимдүү башкарууга берилген мүлк башкарууну уюштуруучунун, ошондой эле ишенимдүү башкаруучунун башка мүлкүнөн айырмаланып бөлүнөт. Бул мүлк ишенимдүү башкаруучунун өзүнчө балансында чагылдырылып, ал боюнча өз алдынча эсеп жүргүзүлөт. Ишенимдүү башкарууга байланыштуу иш-аракеттеги эсептешүүлөр үчүн өз алдынча банк эсеби ачылат.

2. Ишенимдүү башкарууну уюштуруучунун карыздары боюнча ишенимдүү башкарууга берилген мүлккө карата өндүрүп алуу менен кайрылууга, бул жактын тоорук болуп калгандыгынан башка учурларда, жол берилбейт. Ишенимдүү башкарууну уюштуруучу тоорук болуп калган учурда бул мүлктү ишенимдүү башкаруу токтотулат да ал мүлк конкурстук массага кошулат.

 

857-cтатья. Ишенимдүү башкарууну уюштуруучу жана пайда көрүүчү

 

1. Ишенимдүү башкарууну уюштуруучу төмөнкүлөр болот:

мүлктүн менчик ээси;

жер участогу мурастап өмүр бою пайдалануу укугу таандык жак;

буга ыйгарым укуктуу мамлекеттик орган — мамлекеттин менчигиндеги мүлккө карата;

чарба жүргүзүү укугуна негизделген ишкана — менчик ээсинин уруксаты менен.

2. Мүлктү ишенимдүү башкаруу ушул Кодекстин 850-статьясынын 2-пунктунда келтирилген негиздер боюнча уюштурулган учурда башкарууну уюштуруучунун ушул главанын эрежелери менен белгиленген укуктары тийиштүү түрдө Үй-бүлөнү жана балдарды колдоо боюнча бөлүмгө, мурасты аткаруучуга же мыйзамда белгиленген башка жакка таандык болот.

3. Ишенимдүү башкарууну уюштуруучу келишимде аныкталган мөөнөткө мүлктү ишенимдүү башкарууга өткөрүп берет. Эгерде келишимде башкасы каралбаса, келишимдин мөөнөтү аяктагандан кийин ал ишенимдүү башкаруудагы мүлктү кайрадан алууга укуктуу.

Ишенимдүү башкарууну уюштуруучунун ишенимдүү башкаруучунун иш-аракетине кийлигишүүгө укугу жок.

Ишенимдүү башкарууну уюштуруучу келишимде аныкталган мөөнөттөрдө ишенимдүү башкаруучудан анын иш-аркети жөнүндө отчет алып турууга укуктуу.

4. Ишенимдүү башкаруу келишими боюнча пайда көрүүчү ишенимдүү башкаруучудан башка граждандык укук мамилелеринин кандай гана болбосун субъектиси боло алат.

Пайда көрүүчү ишенимдүү башкаруу келишиминде каралган пайданы алууга укуктуу.

Эгерде пайда көрүүчү келишимде аныкталбаса ишенимдүү башкарууну уюштуруучу пайда көрүүчү болуп эсептелет.

 

858-статья. Ишенимдүү башкаруучу

 

1. Мамлекеттик ишканадан тышкары жеке ээлик кылуучу ишкер же коммерциялык уюм ишенимдүү башкаруучу боло алат.

Ишенимдүү башкаруу ушул Кодекстин 850-статьясыныны 2-пунктунда аталган орган тарабынан уюштурулган учурда мекемеден тышкары жеке ээлик кылуучу ишкер эмес гражданин же коммерциялык эмес уюм ишенимдүү башкаруучу боло алат.

2. Мамлекеттик органга же жергиликтүү өз алдынча башкаруу органына мүлк ишенимдүү башкарууга берилүүгө тийиш эмес.

3. Мүлктү ишенимдүү башкаруу келишими боюнча ишенимдүү башкаруучу пайда көрүүчү болууга тийиш эмес.

 

859-статья. Ишенимдүү башкаруучунун укуктары

 

1. Ишенимдүү башкарууну ишке ашырууда ишенимдүү башкаруучу ишенимдүү башкаруу келишимине ылайык бул мүлккө карата кандай гана болбосун юридикалык жана иш жүзүндөгү аракеттерди пайда көрүүчүнүн кызыкчылыгында жасоого укуктуу.

Мыйзамда же келишимде мүлктү ишенимдүү башкаруу боюнча айрым аракеттерге чек коюлушу мүмкүн.

2. Мыйзамда же мүлктү ишенимдүү башкаруу келишиминде белгиленген чектерде ишенимдүү башкаруучу өзүнө ишенимдүү башкарууга берилген мүлккө карата анын менчик ээсинин укуктарын аткарат. Ишенимдүү башкаруучу ишенимдүү башкаруу келишиминде каралган учурларда кыймылсыз мүлктү тескейт.

Ишенимдүү башкаруучуга таандык болгон ыйгарым укуктарды менчик ээси ишке ашырбайт.

3. Ишенимдүү башкаруудагы мүлккө карата укуктарын коргоо үчүн ишенимдүү башкаруучу анын укуктарынын кандай гана болбосун бузулушун (289-статья), анын ичинде менчик ээси тарабынан бузулушун четтетүүнүн талап кылууга укуктуу.

 

860-статья. Баалуу кагаздарды ишенимдүү башкаруу

 

Баалуу кагаздарды ишенимдүү башкаруу боюнча ишенимдүү башкаруучунун ыйгарым укуктары ишенимдүү башкаруу келишиминде аныкталат.

Баалуу кагаздарды ишенимдүү башкарууга өткөрүп берүүдө ар башка жактардан ишенимдүү башкарууга берилүүчү баалуу кагаздарды бириктирүү белгилениши мүмкүн.

Баалуу кагаздарды ишенимдүү башкаруунун өзгөчөлүктөрү мыйзам тарабынан аныкталат.

Ушул статьянын эрежелери тийиштүү түрдө документсиз баалуу кагаздар менен күбөлөндүрүлгөн укуктарга карата колдонулат (59-статья).

 

861-статья. Ишенимдүү башкаруучу жасаган иш-аракеттердин натыйжасы

 

1. Мүлктү ишенимдүү башкаруу боюнча жасаган иш-аракеттеринин натыйжасында ишенимдүү башкаруучу ээ болгон укуктар ишенимдүү башкарууга берилген мүлктүн курамына кошулат. Ишенимдүү башкаруучунун ушундай аракеттерди жасагандыгынын натыйжасында пайда болгон милдеттенмелери ушул мүлктүн эсебинен аткарылат.

2. Ишенимдүү башкарууга берилген мүлк менен бүтүмдөрдү ишенимдүү башкаруучу өзүнүн атынан жана ушундай башкаруучу катары аракеттенип жаткандыгын көрсөтүү менен жасайт. Документтерин жазууну талап кылбаган аракеттерди жасоодо экинчи тарапка аны ишенимдүү башкаруучу өзүнүн атынан жасап жатканы жөнүндө билдирилсе, ал эми жазуу жүзүндөгү документтерде ишенимдүү башкаруучунун атынан кийин «И.Б.» деген белги коюлса бул шарт аткарылды деп эсептелет.

Ишенимдүү башкаруучунун ушундай сапатта аракеттенип жаткандыгы жөнүндө көрсөтүлбөгөн учурда ишенимдүү башкаруучу үчүнчү жактардын алдында милдеттүү болуп, өзүнө гана таандык мүлк менен алардын алдында жооп берет.

 

862-статья. Ишенимдүү башкаруучунун милдеттери

 

1. Мүлктү башкаруу боюнча иш-аракеттерди аткарууда ишенимдүү башкаруучу башкарууну уюштуруучунун жана пайда көрүүчүнүн кызыкчылыгында зарыл болгон камкордукту жана билгичтикти көрсөтүүгө тийиш.

2. Ушул пункттун экинчи абзацында көрсөтүлгөндөн тышкары учурларда ишенимдүү башкаруучу мүлктү башкарууну жеке өзү ишке ашырат.

Ишенимдүү башкаруучу, эгерде мүлктү ишенимдүү башкаруу келишиминде ага бул ыйгарым укук берилсе же буга уюштуруучунун кат жүзүндөгү макулдугун алса же кырдаалга жараша башкарууну уюштуруучунун жана пайда көрүүчүнүн кызыкчылыгын камсыз кылуу үчүн буга мажбур болуп, акылга сыярлык мезгилде башкарууну уюштуруучунун кат жүзүндөгү макулдугун алууга мүмкүнчүлүгү болбосо ишенимдүү башкаруучунун атынан иш-аракеттерди жасоону башка жакка тапшырышы мүмкүн.

Ишенимдүү башкаруучу өзү тандап алган башкарууну ишенип берген жактын аракети үчүн өзүнүкүндөй эле жооп берет.

3. Ишенимдүү башкаруучу башкарууну уюштуруучунун жана пайда көрүүчүнүн алдында мүлктү ишенимдүү башкаруу келишиминде каралган тартипте жана мөөнөттө өзүнүн иш-аракети жөнүндө отчет берип турат.

 

863-статья. Ишенимдүү башкаруучунун жоопкерчилиги

 

1. Мүлктү ишенимдүү башкарууда башкарууну уюштуруучунун жана пайда көрүүчүнүн кызыкчылыгында тийиштүү камкордукту көрсөтпөгөн ишенимдүү башкаруучу пайда көрүүчүгө мүлктү ишенимдүү башкаруу мезгилинде колдон чыгарып жиберген пайдасынын, ал эми башкарууну уюштуруучуга табигый эскиришин эске алуу менен мүлктүн жоголгондугуна же бузулгандыгына байланыштуу тарткан зыянынын ордун толтуруп берет.

2. Ал жеткис күчтөрдүн кесепетинен же пайда көрүүчүнүн же башкарууну уюштуруучунун аракеттеринен улам зыян келтирилгендигин далилдей албаган учурда ишенимдүү башкаруучу келтирилген зыян үчүн жоопкерчилик тартат.

3. Мүлктү ишенимдүү башкаруу тийиштүү түрдө аткарылбаган учурда башкарууну уюштуруучу башкарууну токтотууну жана зыяндардын ордун толтуруп берүүнү сот аркылуу талап кылууга укуктуу.

4. Ишенимдүү башкаруучу тарабынан ал үчүн белгиленген чектөөлөрдү бузуу менен түзүлгөн бүтүм, эгерде бул бүтүмгө катышып жаткан үчүнчү тарап ал чектөөлөр жөнүндө билбесе же билүүгө тийиш болбосо, анык эмес деп табылат. Бул учурда ишенимдүү башкаруучу ушул статьянын 1-пунктунда каралган жоопкерчиликти тартат.

5. Мүлктү тийиштүү түрдө башкарбагандыктан келтирилген зыян үчүн ишенимдүү башкаруучу үчүнчү жактардын алдында өзүнүн жеке мүлкү менен субсидардык жоопкерчиликти тартат.

6. Мүлктү ишенимдүү башкаруу келишиминде ишенимдүү башкаруу тийиштүү түрдө аткарылбагандыктан башкарууну уюштуруучуга жана пайда көрүүчүгө келтирилиши мүмкүн болгон зыяндардын ордун толтурууну камсыз кылуу үчүн ишенимдүү башкаруучунун күрөө коюусу каралышы мүмкүн.

 

864-статья. Ишенимдүү башкаруучунун акысы

 

Ишенимдүү башкаруучу мүлктү ишенимдүү башкаруу келишиминде каралган акыны алууга, ошондой эле мүлктү ишенимдүү башкарууда жасаган зарыл болгон чыгымдарынын ордун бул мүлктү пайдалануудан алынган кирешелердин эсебинен, ал эми ишенимдүү башкаруу мыйзамга ылайык менчик ээси тарабынан уюштурулган учурда — келишимде каралган башка каражаттардын эсебинен да толтуртуп алууга укуктуу.

Мүлктү ишенимдүү башкаруу мыйзамда каралган негиздер боюнча пайда болгон учурда (850-статьянын 2-пункту) ишенимдүү башкарууну акысыз ишке ашыруу белгилениши мүмкүн.

 

865-статья. Мүлктү ишенимдүү башкаруу келишимин токтотуу

 

1. Мүлктү ишенимдүү башкаруу келишими төмөнкүлөрдүн натыйжасында токтотулат:

келишимдин мөөнөтү аяктаганга байланыштуу тараптардын биринин арызы боюнча;

эгерде келишимде башкасы каралбаса, пайда көрүүчү болгон гражданин өлгөн учурда же пайда көрүүчү юридикалык жак жоюлганда;

эгерде келишимде башкасы каралбаса, пайда көрүүчү келишим боюнча пайда алуудан баш тартканда;

ишенимдүү башкаруучу болгон гражданин каза болгондо, ал аракетке жөндөмсүз же аракетке жөндөмү чектелген же дайынсыз жоголду деп табылганда, ошондой эле жеке ээлик кылуучу ишкер тоорук деп табылганда;

ишенимдүү башкаруучу болгон юридикалык жак жоюлганда, ал тоорук деп табылганда;

ишенимдүү башкарууга берилген мүлктү жеке өзү башкаруусу мүмкүн болбой калгандыгына байланыштуу ишенимдүү башкаруучу же башкарууну уюштуруучу баш тартканда;

ушул Кодекстин 854-статьясынын 2-пунктунда каралган учурларда ишенимдүү башкаруучу ишенимдүү башкаруудан баш тартканда;

ишенимдүү башкарууну уюштуруучу келишимде аталган акыны ишенимдүү башкаруучуга төлөп бергенден кийин келишимден баш тартканда;

ишенимдүү башкарууну уюштуруучу тоорук деп табылганда.

2. Тараптардын бири мүлктү ишенимдүү башкаруу келишиминен баш тарткан учурда экинчи тарап бул жөнүндө, эгерде келишимде билдирүүнүн башка мөөнөтү каралбаса, келишим токтотулгандан үч ай мурда билдирилүүгө тийиш.

3. Ишенимдүү башкаруу келишими токтотулган учурда ишенимдүү башкарууда турган мүлк, эгерде келишимде башкасы каралбаса, ишенимдүү башкарууну уюштуруучуга өткөрүп берилет.

 

44-Глава

Комплекстүү ээлик кылуу ишкердик

лицензиясы (франчайзинг)

 

866-статья. Комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясы

 

1. Комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясы боюнча бир тарап (комплекстүү лицензиар) экинчи тарапка (комплекстүү лицензиатка) келишимде каралган лицензиардын фирмалык аталышын жана корголуучу коммерциялык маалыматын камтыган лизенциаттын ээлик кылуу ишкердигинде пайдаланылуучу өзгөчө укуктарынын комплексин, ошондой эле башка өзгөчө укуктарды (товардык белгини, тейлөө белгисин, патентти) акысын алуу менен пайдаланууга берүүгө милдеттенет.

2. Комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишиминде лицензиялык комплексти, лицензиардын ишкердик кадыр-баркын жана коммерциялык тажрыйбасын (атап айтканда, эң аз жана (же) эң көп көлөмдө пайдаланууну белгилөө менен), пайдаланылуучу аймакты көрсөтүп же көрсөтпөстөн, иш-аракеттин белгилүү бир чөйрөсүнө карата (лицензиардан алган же лицензиар чыгарган товарларды сатуу, башка соода-сатык иштерин аткаруу, кызмат көрсөтүү, жумуш аткаруу) пайдалануу каралышы мүмкүн.

3. Комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишими боюнча коммерциялык уюмдар жана ээлик кылуучу ишкер катары катталган граждандар гана тараптар боло алышат.

4. Комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишими мөөнөтүн көрсөтүү менен жана көрсөтпөстөн (мөөнөтсүз) түзүлүшү мүмкүн.

5. (Алынып салынды)

(КР 2000-жылдын 18-январындагы N 24 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

867-статья. Комплекстүү ишкердик лицензиясынын келишиминин түрлөрү

жана аны каттоо

 

1. Комплекстүү ишкердик лицензиясынын келишими жазуу түрүндө түзүлүүгө тийиш.

Келишимдин түрүн сактабоо анын анык эместигине алып келет.

2. Патент мыйзамдарына ылайык корголуучу объектти пайдаланууга комплекстүү ишкердик лицензиясынын келишими патенттик ведомстводо катталууга тийиш. Бул талапты сактабаганда келишим анык эмес деп табылат.

(КР 2000-жылдын 18-январындагы N 24 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

868-статья. Комплекстүү ээлик кылуу ишкердик сублицензиясы

 

1. Комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишиминде лицензиаттын ага берилген лицензиялык комплексти же анын бир бөлүгүн лицензиар менен макулдашылган же комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишиминде аныкталган шарттарда башка жактардын пайдалануусуна уруксат берүү укугу каралышы мүмкүн. Ошондой эле келишимде лицензиаттын да белгилүү бир мезгил ичинде белгилүү сандагы сублицензияларды, алардын колдонулуу аймагын көрсөтүү менен же көрсөтпөстөн берүү милдеттенмеси каралышы мүмкүн.

Комплекстүү ээлик кылуу ишкердик сублицензиясынын келишими өзүнүн түзүлүшү үчүн негиз болгон комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишиминин убакытынан узак болушу мүмкүн эмес.

2. Эгерде комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишими анык эмес болсо, анын негизинде түзүлгөн комплекстүү ээлик кылуу ишкердик сублицензиясынын келишимдери да анык эмес.

3. Эгерде комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын белгилүү мөөнөткө түзүлгөн келишиминде башкасы каралбаса жана ал мөөнөтүнөн мурда токтотулган учурда комплекстүү ээлик кылуу ишкердик сублицензиясынын келишими боюнча лицензиаттын милдеттери менен укуктары бул келишим боюнча укуктар менен милдеттерди өзүнө алууга лицензиар баш тартпаган учурда ага өтөт. Бул эреже тийиштүү түрдө мөөнөтү көрсөтүлбөстөн түзүлгөн комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишими бузулган учурда да колдонулат.

4. Эгерде комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишиминде башкасы каралбаса, экинчилик лицензиаттардын аракеттеринин негизинде лицензиарга келтирилген зыян үчүн лицензиат субсидардык жоопкерчиликти көтөрөт.

5. Эгерде сублицензиянын өзгөчөлүктөрүнөн башкасы келип чыкпаса, комплекстүү ээлик кылуу ишкердик сублицензиясынын келишимине карата ушул главада каралган комплекстүү ээлик кылуу ишкердик сублицензиясы жөнүндөгү эрежелер колдонулат.

 

869-статья. Комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын

келишими боюнча акы төлөө формасы

 

Лицензиат туруктуу белгиленген бир жолку же мезгилдүү төлөм, алынган пайдасынан чегерүүлөр, лицензиар тарабынан кайрадан сатуу үчүн берилген товарлардын чекене баасына үстөк акы сыяктуу жана келишимде каралган башка формада лицензиарга акы төлөйт.

 

870-статья. Лицензиардын милдеттери

 

Лицензиар лицензиатка техникалык жана коммерциялык документтерди жана келишим боюнча берилген укуктарды лицензиаттын аткарышы үчүн зарыл болгон башка маалыматтарды берүүгө, ошондой эле бул укуктарды ишке ашырууга байланыштуу маселелер боюнча лицензиатка инструкция берүүгө милдеттүү.

Келишимде лизенциардын башка милдеттери да каралышы мүмкүн.

 

871-статья. Лицензиаттын милдеттери

 

Комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишими боюнча аткарып жаткан иш-аракеттин мүнөзүнө жана өзгөчөлүктөрүнө жараша лицензиат төмөнкүлөргө милдеттүү:

келишимде каралган иш-аракетти аткарууда лицензиардын фирмалык аталышын келишимде көрсөтүлгөндөй пайдаланууга;

келишимдин негизинде чыгарылып жаткан товарларынын, көрсөткөн кызматтарынын, аткарган жумуштарынын сапаты түздөн-түз лицензиар тарабынан чыгарылган товарлардын, көрсөткөн кызматтардын жана аткарган жумуштардын сапатына так туура келишин камсыз кылууга;

лицензиялык комплекске кирген өзгөчө укуктарды лицензиар пайдаланганда алар мүнөзү, ыкмасы жана шарттары жагынан толук туура келишине жетишүүгө багытталган лицензиардын бардык инструкцияларын жана нускоолорун, анын ичинде келишим боюнча өзүнө берилген укуктарды ишке ашырууда лицензиат тарабынан пайдаланылуучу коммерциялык жайлардын сыртын жана ичин жасалгалоого тийиштүү инструкцияларды жана нускоолорду да тутууга;

түздөн-түз лицензиардан товар (кызмат, жумуш) сатып алууда (көрcөтүлүүдө, аткарылууда) сатып алуучу (заказчы) күткөн бардык кошумча тейлөө кызматтарын көрсөтүүгө;

лицензиардан алган өндүрүштүн жашырын сырларын жана андан алган башка коммерциялык жашырын маалыматты таркатпоого;

мындай милдеттенме келишимде түздөн-түз каралган учурда белгиленген сандагы сублицензияларды берүүгө;

сатып алуучуларга (заказчыларга) ачык эле комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишими боюнча лицензиардын фирмалык аталышын, товардык белгисин, тейлөө белгисин же башкача өзгөчөлөнтүү каражатын пайдаланып жаткандыгы тууралуу билдирүүгө.

Келишимде лицензиаттын башка да милдеттери каралышы мүмкүн.

 

872-статья. Чек коюучу шарттар

 

1. Комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишиминде чек коюучу (атайын) шарттар каралышы мүмкүн, атап айтканда:

лицензиатка бекитилген аймакта ушундай эле башка комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясын бербөө же ушул эле аймакта өз алдынча иш-аракет жүргүзбөө жөнүндөгү лицензиардын милдеттенмеси;

комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясы колдонулуучу аймакта лицензиарга таандык болгон өзгөчө укуктарды пайдалануу менен ишке ашырылып жаткан ээлик кылуу ишкердигин жүргүзүүдө лицензиар менен атаандашпоо;

лицензиаттын лицензиардын атаандаштарынан (потенциалдуу атаандаштарынан) башка комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясын алуудан баш тартышы;

келишим боюнча берилген өзгөчө укуктарды ишке ашырууда пайдаланылуучу коммерциялык жайлардын жайгашкан ордун, ошондой алардын сырткы жана ички жасалгаланышын лицензиар менен макулдашуу жөнүндөгү лицензиаттын милдеттенмеси.

Чек койгон шарттар, эгерде алар тийиштүү рыноктун абалын жана тараптардын экономикалык абалын эске алуу менен монополияга каршы мыйзамдарга карама-каршы келсе, монополияга каршы органдын же башка таламдаш жактын доосу боюнча эмес деп таанылышы мүмкүн.

2. Комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишиминин:

лицензиат сатуучу товардын баасын же аткаруучу (көрсөтүүчү) жумуштардын (кызматтардын) баасын, же аталган баалардын жогорку же төмөнкү чектерин аныктоого лицензиардын укугу бар деп белгилеген;

лицензиаттын өзгөчө категориядагы сатып алуучуларды (заказчыларды) же келишимде аталган гана аймакта жайгашкан (жашаган) сатып алуучуларды (заказчыларды) тейлөө укугун белгилеген чек коюучу шарттары анык эмес деп эсептелет.

 

873-статья. Лицензиатка коюлуучу талаптар боюнча лицензиардын

жоопкерчилиги

 

Лицензиардын көзөмөлү астында лицензиаттын жүргүзгөн иш-аракетинин натыйжасында келтирилген зыяндын ордун толтуруп берүү талабы боюнча лицензиар, эгерде зыян лицензиаттын комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишими боюнча өзүнүн милдеттерин аткарбагандыктан же тийиштүү түрдө аткарбагандыктан келтирилгендигин далилдей албаса, лицензиат менен бирдей жоопкерчилик тартат.

 

874-статья. Комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын

келишимин өзгөртүү

 

Комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишими ушул Кодекстин 22-главасынын эрежелерине ылайык өзгөртүлүшү мүмкүн.

 

875-статья. Комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын

келишимин токтотуу

 

1. Мөөнөтүн көрсөтүү менен түзүлгөн комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишими ушул Кодекстин 22-главасынын эрежелине ылайык токтотулушу мүмкүн.

2. Тараптардын ар бири, эгерде келишимде андан узак мөөнөт каралбаса, бул тууралу экинчи тарапка алты ай мурда билдирүү менен, мөөнөтү көрсөтүлбөгөн комплекстүү ээлик кылуу ишкердин лицензиясынан каалаган убакта баш тартууга укуктуу.

3. Комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишими лицензиялык комплекске кирүүчү фирмалык аталышка карата укук токтотулган учурда аны жаңы фирмалык аталышка алмаштырбастан токтотулат.

 

876-статья. Тараптар өзгөрүлгөн учурда келишимдин күчүндө

сакталышы

 

1. Лицензиялык комплекске кирүүчү өзгөчө укуктун лицензиардан башка жакка өтүшү комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишимин бузуу үчүн негиз болбойт. Жаңы лицензиар өзүнө өткөн өзгөчө укукка тиешелүү бөлүгүнүн укуктары жана милдеттери боюнча келишимге кирет.

2. Лицензиар каза тапкан учурда комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишими боюнча укуктары менен милдеттери анын мураскоруна, ал ээлик кылуучу ишкер катары катталуу болгон же мурас ачылгандан тартып алты айдын ичинде катталган шартта, өтөт. Башкача болгондо келишим токтотулат.

Мураскор тийиштүү укуктар менен милдеттерди кабыл алганча же ишкер катары каттоодон өткөнчө лицензиялык башкарууну нотариус тарабынан дайындалган башкаруучу ишке ашырат.

 

877-статья. Фирмалык аталыш өзгөрүлгөн учурда келишимдин күчүндө

сакталышы

 

Лицензиар өзүнүн фирмалык аталышын өзгөрткөн учурда комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишими өз күчүн сактайт жана, эгерде лицензиат келишимди бузууну жана тарткан зыяндын ордун толтурууну талап кылбаса, лицензиардын жаңы фирмалык аталышына карата деле күчүндө болот. Келишимдин күнү сакталган учурда лицензиат лицензиарга төлөнүүчү акынын тийиштүү түрдө азайтылышын талап кылууга укуктуу.

 

878-статья. Лицензиялык комплекске кирүүчү өзгөчө укуктун

токтотулушунун натыйжасы

 

Эгерде комплекстүү ээлик кылуу ишкердик лицензиясынын келишими колдонулган мезгилде лицензиялык комплекске кирүүчү өзгөчө укуктун күчүндө болуу мөөнөтү аяктаса же мындай укук башкача негиздер боюнча токтотулса, келишим токтотулган укукка тийиштүү жоболорун алып салынгандан кийинки бөлүгүндө колдонулат, ал эми лицензиат, эгерде келишимде башкасы каралбаса, лицензиарга берилүүчү акыны тийиштүү өлчөмдө азайтууну талап кылууга укуктуу.

 

45-Глава

Сактоо

 

1-§. Сактоо жөнүндө жалпы жоболор

 

879-статья. Сактоо келишими

 

1. Сактоо келишими боюнча бир тарап (сактоочу) экинчи тарап (буюм өткөрүүчү) берген буюмду сактоого жана аны бүтүн бойдон кайтарып берүүгө милдеттенет.

2. Сактоо келишими буюм сактоого өткөрүлгөн учурдан тартып түзүлдү деп эсептелет.

 

880-статья. Буюмду сактоого кабыл алуу жөнүндөгү келишим

 

1. Ээлик кылуу ишкердиги же кесиптик иш-аракет иретинде сактоону ишке ашырып жаткан сактоочу келишим боюнча өзүнө буюм өткөрүүчүнүн сактоого берген буюмун кабыл алууга жана аны ушул главада белгиленген эрежелерге ылайык сактоого милдеттенет.

2. Келишим боюнча буюмду сактоого кабыл алууга милдеттенген сактоочу бул буюмду ага сактоого өткөрүүнү талап кылууга укугу жок.

Бирок келишимде көрсөтүлгөн мөөнөттө буюмду сактоого өткөрбөгөн буюм өткөрүүчү, эгерде мыйзамда же сактоо келишиминде башкасы каралбаса, болбой калган сактоого байланыштуу келтирилген зыян үчүн жоопкерчилик тартат.

Буюм өткөрүүчү, эгерде сактоо кызматынан баш тарткандыгы жөнүндө акылга сыярлык мөөнөттө билдирсе, жоопкерчиликтен бошотулат.

3. Эгерде келишимде башкасы каралбаса, сактоочу келишимде белгиленген мөөнөттө буюм сактоого өткөрүлбөгөн учурда, ал эми бул мөөнөт аныкталбаганда — келишим түзүлгөндүн тартып алты ай өткөндөн кийин буюмду сактоого кабыл алуу милдетинен бошотулат.

 

881-статья. Сактоо келишиминин формасы

 

1. Ушул Кодекстин 177-статьясында көрсөтүлгөн учурда сактоо келишими жазуу жүзүндө түзүлүүгө тийиш.

Эгерде буюмдун сактоого кабыл алынышы сактоочу тарабынан сактоо тилкатын, квитанцияны, күбөлүктү же башка документти берүү менен күбөлөндүрүлсө, келишимдин жазуу жүзүндөгү формасы сакталды деп эсептелет.

2. Эгерде буюм өзгөчө кырдаалдарда (өрт, табигый кырсык, күтүүсүздөн ооруп калуу, кол салуу коркунучу ж.б.) сактоого өткөрүп берилсе келишимдин жазуу жүзүндөгү формасынын сакталышы талап кылынбайт.

Өзгөчө кырдаалдарда (өрт, табигый кырсык, күтүүсүздөн ооруп калуу, кол салуу коркунучу ж.б.) буюмдун сактоого өткөрүп берилиши сактоого берилген буюмдун баасына карабастан, күбөлөрдүн көрсөтүүсү менен далилдениши мүмкүн.

3. Сактоочу тарабынан номердик жетонду (номерди) же буюмдун сактоого кабыл алынышын күбөлөндүргөн башкача белгини берүү менен да, эгерде мыйзамда же башка укуктук актыларда буюмду ушундайча формада кабыл алуу ырасталса же сактоонун мындай түрү адаттагы нерсе болсо, сактоо келишими түзүлдү деп эсептелет.

4. Сактоого кабыл алынган жана сактоодон кайра берилген буюмдун окшоштугу жөнүндө талаш-тартыш пайда болгон учурда күбөлөрдүн көрсөтүүсүнө жол берилет.

 

882-статья. Буюмду сактоого кабыл алуу милдети

 

Ээлик кылуу ишкердиги же кесиптик иш-аракет иретинде кампаларда (камераларда, жайларда) сактоону ишке ашыруучу жак сактоо келишимин түзүүдөн баш тартууга укугу жок. Мындай учурда түзүлүүгө тийиш болгон келишимдер ачык түзүлдү деп эсептелет (386-статья).

 

883-статья. Сактоо мөөнөтү

 

1. Сактоочу буюмду сактоо келишиминде белгиленген мөөнөттө сактоого милдеттүү.

2. Эгерде сактоо мөөнөтү сактоо келишиминде аныкталбаса же сактоо шарттарына жараша аны аныктоого мүмкүн болбосо, сактоочу буюмду өткөрүүчү кайра талап кылмайынча сактоого милдеттүү.

3. Эгерде сактоо мөөнөтү буюмду кайра талап кылуу учуру менен аныкталса, сактоочу ушундай кырдаалдарда салттуу болгон мөөнөт өткөндөн кийин, буюм өткөрүүчүдөн ага ылайыктуу мөөнөт берүү менен сактоого койгон буюмун кайра алууну талап кылууга укуктуу.

 

884-статья. Буюмду жекече сапатсыз сактоого кабыл алуу

 

Сактоо келишиминде түздөн-түз каралган учурларда, сактоого өткөрүлгөн бир буюм өткөрүүчүнүн буюму башка буюм өткөрүүчүлөрдүн ошондой түрдөгү буюму менен аралашып кетүүсү мүмкүн. Буюм өткөрүүчүгө өткөргөнгө теңдеш же тараптар шартташкан сандагы ошол эле түрдөгү жана сапаттагы буюм кайтарып берилет.

 

885-статья. Буюмдун сакталышын камсыз кылуу боюнча сактоочунун

милдеттери

 

1. Сактоочу сактоо келишиминде каралган, ошондой эле сактоого өткөрүлгөн буюмдун сакталышын камсыз кылуу үчүн зарыл болгон чараларды көрүүгө милдеттүү.

2. Эгерде сактоо акысыз жүргүзүлсө, сактоочу сактоого кабыл алган буюмга өз буюмундай кам көрүүгө милдеттүү.

3. Эгерде келишимде жекече сапатсыз сактоо каралбаса (884-статья), сактоочу буюм өткөрүүчүгө же кабыл алуучу катары көрсөтүлгөн башка жакка өзүнө сактоо үчүн берилген буюмду кайтарып берүүгө милдеттүү.

4. Буюм, анын табигый түрдөгү эскиришин жана табигый түрдөгү зыянга учурашын эске алуу менен, ал сактоого кабыл алынган учурдагы абалында кайтарылып берилүүгө тийиш.

5. Буюмду кайра кайтарып берүү менен бирге сактоочу, эгерде келишимде башкасы белгиленбесе, сактоо мезгилинде алынган кирешелери жана үзүрлөрү менен кошо кайтарып берүүгө милдеттүү.

 

886-статья. Сактоого берилген буюмду пайдалануу

 

Сактоочунун буюмду өткөрүүчүнүн макулдугусуз сактоого коюлган буюмду пайдаланууга, ошондой эле үчүнчү жактарга аны пайдалануу мүмкүнчүлүгүн берүүгө, сакталуудагы буюмду анын сакталышын камсыз кылуу үчүн пайдалануу зарыл болгон учурдан тышкары, укугу жок.

 

887-статья. Сактоо шартынын өзгөрүшү

 

1. Буюмду сактоонун сактоо келишиминде каралган шарттарын өзгөртүү зарыл болгон учурда сактоочу бул жөнүндө буюм өткөрүүчүгө токтоосуз билдирүүгө жана анын жообун күтүүгө милдеттүү.

Эгерде сактоо шарттарын өзгөртүү буюмдун жоголуу же бузулуу коркунучунан сактап калуу үчүн зарыл болгон учурда сактоочу сактоо келишиминде каралган сактоо ыкмасын, ордун жана буюмду сактоонун башка шарттарын буюм өткөрүүчүнүн жообун күтпөстөн эле өзгөртүүгө укуктуу.

2. Эгерде буюм сактоо учурунда бузулса же анын сакталышын камсыз кылууга мүмкүн болбой калган кырдаал келип чыгып, буюм өткөрүүчү тарабынан өз убагында чара көрүлүшүн күтүүгө болбосо, сактоочу буюмду же анын бир бөлүгүн сактоо жеринде түзүлгөн баа боюнча өз алдынча сатууга укуктуу. Эгерде аталган кырдаалдар сактоочу жооп бербеген себептерден улам келип чыкса, ал өз чыгымдарын сатуу баасынын эсебинен калыбына келтирип алууга укуктуу.

 

888-статья. Сапаты зыяндуу буюмдарды сактоо

 

1. Оңой эле күйүп кетүүчү, жарылгыч жана жалпы эле жаратылышынан коркунучтуу буюмдар, эгерде аларды сактоого өткөрүүдө буюм өткөрүүчү анын мындай сапаттары жөнүндө эскертпесе, буюм өткөрүүчүнүн тарткан зыянынын ордун толтуруп бербестен каалаган учурда сактоочу тарабынан зыянсыздандырылышы же жок кылыныш мүмкүн. Буюм өткөрүүчү мындай буюмду сактоого байланыштуу сактоочуга жана үчүнчү жактарга келтирилген зыян үчүн жооп берет.

Коркунуч келтирүүчү буюмдарды адис сактоочуга өткөрүп бергенде, мындай буюмдардын аталышы туура эмес көрсөтүлсө жана сактоочу аларды сыртынан карап көргөндө алардын сапаты зыяндуу касиеттерин таба албаган учурда, ушул пункттун биринчи абзацында баяндалган эрежелер колдонулат.

2. Эгерде ушул статьянын 1-пунктунун биринчи абзацында көрсөтүлгөн буюмдарды сактоочу билип жана макул болуп кабыл алган учурда сактоо шарты сакталгандыгына карабастан алар айланадагылар үчүн же сактоочунун же үчүнчү жактардын мүлкү үчүн коркунуч келтирсе жана буюм өткөрүүчүдөн аны тез арада алып кетүүнү талап кылууга мүмкүн болбосо же ал бул талапты аткарбаса, бул буюмдар буюм өткөрүүчүнүн чыгымдарын кайтарып берүүсүз зыянсыздандырылышы же жок кылынышы мүмкүн. Мындай учурда буюм өткөрүүчү сактоочунун же үчүнчү жактардын алдында бул буюмдарды сактоого байланыштуу келтирилген чыгымдар үчүн жоопкерчилик тартпайт.

 

889-статья. Буюмду сактоо үчүн үчүнчү жактарга өткөрүп берүү

 

Эгерде сактоо келишиминде башкасы каралбаса, сактоочу буюм өткөрүүчүнүн макулдугусуз буюмду сактоо үчүн үчүнчү жактарга өткөрүп берүүгө, кырдаалга жараша буюм өткөрүүчүнүн кызыкчылыгында буга мажбур болуп жана анын макулдугун алганга мүмкүнчүлүгү болбогон учурдан тышкары, укугу жок.

Буюмду үчүнчү жактарга өткөрүп берүү жөнүндө сактоочу токтоосуз буюм өткөрүүчүгө билдирүүгө милдеттүү.

Буюмду үчүнчү жактарга өткөрүп берүүдө алгачкы сактоочу менен буюм өткөрүүчүнүн ортосундагы келишим күчүндө калат жана алгачкы сактоочу буюмду өзү сактоого өткөрүп берген жактын аракеттери үчүн өзүнүкүндөй эле жооп берет.

 

890-статья. Сактоо үчүн акы

 

1. Сактоо үчүн акы сактоочуга сактоо аяктагандан кийин, ал эми төөлөө мезгилдүү болушу каралган учурда, ар бир мезгил өткөндөн кийин төлөнүүгө тийиш.

2. Сактоо үчүн төлөө мөөнөтү төлөнө турган мезгилдин жарымынан ашкан мезгилге өткөрүп жиберилген учурда сактоочу сактоо келишимин аткаруудан баш тартууга жана буюм өткөрүүчүдөн сактоого өткөрүлгөн буюмду токтоосуз алып кетүүнү талап кылууга укуктуу.

3. Эгерде сактоо сактоочу жооп бербеген кырдаалдардан улам белгиленген мөөнөттөн мурда токтотулса анын ошого теңдеш өлчөмдөгү акысын алууга, ал эми ушул Кодекстин 888-статьясынын 1-пунктунда каралган учурларда — акынын бардык суммасын алууга укугу бар.

Эгерде сактоо сактоочу жооп берген кырдаалдардан улам белгиленген мөөнөттөн мурда токтотулса анын сактоо үчүн акы талап кылууга укугу жок жана бул акынын эсебинен алган сумманы буюм өткөрүүчүгө кайтарып берүүгө тийиш.

4. Эгерде сактоо келишиминде белгиленген мөөнөттөн кийин сактоодогу буюмду буюм өткөрүүчү кайра алып кетпесе ал сактоочуга буюмдун андан ары сакталышы үчүн акы төлөөгө милдеттүү.

5. Эгерде сактоо келишиминде башкасы каралбаса, ушул статьянын эрежелери колдонулат.

 

891-статья. Сактоо үчүн чыгымдардын ордун толтуруу

 

1. Эгерде сактоо келишиминде башкасы каралбаса, сактоочунун буюмду сактоодо тарткан чыгымдары сактоо үчүн акынын суммасына кошулат.

2. Акысыз сактоодо буюм өткөрүүчү, эгерде келишимде же мыйзамда башкасы каралбаса, сактоочунун буюмду сактоодо тарткан чыгымдарынын ордун толтуруп берүүгө милдеттүү.

 

892-статья. Сактоо боюнча өзгөчө чыгымдар

 

1. Буюмду сактоодогу адаттагы чыгымдардан ашкан жана келишим түзүүдө тараптар алдын биле албаган чыгымдар (өзгөчө чыгымдар), эгерде буюмду өткөрүүчү мындай чыгымдарга макулдугун берсе же кийин колдосо, ошондой эле мыйзамда жана башка укуктук актыларда каралган бөлөк учурларда, ал чыгымдардын орду сактоочуга толтурулуп берилет.

2. Өзгөчө чыгымдарды жасоо зарылчылыгы болгон учурда сактоочу буюмду өткөрүүчүдөн мындай чыгымдар үчүн макулдугун суроого милдеттүү. Эгерде буюмду өткөрүүчү сактоочу көрсөткөн мөөнөттө же зарыл убакыттын ичинде өзүнүн макул эместиги жөнүндө билдирбесе, ал өзгөчө чыгымдарды жасоого макул деп эсептелет.

Сактоочу буюмду өткөрүүчүнүн макулдугун албастан жана буга мүмкүнчүлүгү болуп туруп өзгөчө чыгымдарды жумшаса жана буюмду өткөрүүчү мындай чыгымдарга макул болбосо, сактоочу, эгерде мындай чыгымдар жасалбаган учурда сактоодогу буюмга келтирилиши мүмкүн болгон зыяндын чектеринде гана өзгөчө чыгымдарынын ордун толтуруп берүүнү талап кылууга укуктуу.

3. Эгерде сактоо келишиминде башка каралбаса, өзгөчө чыгымдарынын орду сактоо үчүн акыдан тышкары толтуруп берилет.

 

893-статья. Буюмду өткөрүүчүнүн буюмду кайра алышы

 

1. Буюмду өткөрүүчү сактоого коюлган буюмду келишимде каралган же ушул Кодекстин 883-статьясынын 3-пунктуна ылайык сактоочу буюмду кайра алуу үчүн берген мөөнөттө кайра алууга тийиш.

2. Буюмду өткөрүүчү сактоого коюлган буюмду кайра алуудан баш тартса, эгерде сактоо келишиминде башка каралбаса, буюмду өткөрүүчүгө кат жүзүндө эскертүү менен ал буюмду сакталып жаткан жерде түзүлгөн баада өз алдынча, ал эми эгерде буюмдун баасы эсептик көрсөткүчтүн өлчөмүнөн 50 эседен ашык болсо, ушул Кодекстин 408-410-статьяларында белгиленген тартипте аукциондо сатууга укуктуу.

Буюмду сатуудан түшкөн сумма сактоо үчүн алынуучу акыны, анын ичинде сатуу боюнча чыгымдарды алгандан кийин буюмду өткөрүүчүгө берилет.

(Кыргыз Республикасынын 2008-жылдын 19-мартындагы N 24 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

894-статья. Буюмдун жоголушу, жетпей калгандыгы же бузулушу үчүн

жоопкерчилик

 

1. Сактоочу сактоого кабыл алынган буюмдун жоголушу, жетпей калгандыгы же бузулушу үчүн ушул Кодекстин 20-главасында каралган негиздер боюнча жооп берет.

2. Буюмду ээлик кылуу ишкердиги же башка кесиптик иш-аракет жүргүзүү иретинде сактоого кабыл алган сактоочу, эгерде буюм:

1) ал жеткис күчтөрдүн;

2) буюмдун аны сактоого кабыл алууда сактоочу билбеген же билүүгө тийиш болбогон тымызын касиеттеринин;

3) буюм өткөрүүчүнүн атайын жасагандыгынын же олдоксондугунун айынан жоголгондугун, жетпей калгандыгын же бузулгандыгын далилдебесе, алар үчүн жооп берет.

3. Өткөрүүчүнүн буюмду кайра алуу милдети пайда болгондон кийин (892-cтатьянын 1-пункту) сактоого кабыл алынган буюмдун жоголушу, жетпей калгандыгы же бузулушу үчүн сактоочу өзү тараптан атайын жасалгандык же олдоксондук болгон учурда гана жооп берет.

 

895-статья. Сактоочунун жоопкерчилигинин өлчөмү

 

1. Эгерде мыйзамда же сактоо келишиминде башкасы каралбаса, буюм өткөрүүчүгө буюмдун жоголгондугунан, жетпей калгандыгынан же бузулгандыгынан келтирилген зыяндын орду сактоочу тарабынан ушул Кодекстин 358-статьясына ылайык толтуруп берилет.

2. Акысыз сактоодо жүк өткөрүүчүгө буюмдун жоголгондугунан, жетпей калгандыгынан же бузулгандыгынан келтирилген зыяндын орду төмөнкүчө толтуруп берилет:

1) буюмдун жоголгондугу же жетпей калгандыгы үчүн — жоголгон же жетпей калган буюмдун баасында;

2) буюмдун бузулгандыгы үчүн — анын баасы төмөндөгөн сумманын өлчөмүндө.

3. Эгерде сактоодогу буюмдун сапаты сактоочу жооп берген бузулуудан улам аны алгачкы арналышында пайдаланууга мүмкүн болбой калса буюм өткөрүүчү андан баш тартып, бул буюмдун наркын төлөп берүүнү, ошондой эле мыйзамда же келишимде каралган учурда, башка чыгымдарынын да ордун толтуруп берүүнү талап кылууга укуктуу.

 

896-статья. Сактоочуга келтирилген зыяндын ордун толтуруу

 

Буюмду өткөрүүчү сактоого өткөрүлгөн буюмдун сапатынан улам келтирилген зыяндын ордун сактоочуга, эгерде ал сактоого кабыл алууда буюмдун бул сапаттары жөнүндө билбесе же билүүгө тийиш болбосо, толтуруп берүүгө милдеттүү.

 

897-статья. Буюмду өткөрүүчүнүн талабы боюнча сактоо

милдеттенмесинин токтотулушу

 

Сактоочу буюмду өткөрүүчүнүн биринчи талабы боюнча сактоого кабыл алынган буюмду, келишим боюнча каралган сактоо мөөнөтү аяктай элек болсо дагы, кайтарып берүүгө милдеттүү.

 

898-статья. Сактоо жөнүндөгү жалпы жоболордун анын айрым түрлөрүнө

карата колдонуу

 

Сактоо жөнүндөгү жалпы жоболор (878-896-статьялар), эгерде сактоонун айрым түрлөрү тууралуу ушул главанын 2 жана 3-параграфтарында каралган эрежелерде жана башка мыйзамдарда башкасы белгиленбесе, анын айрым түрлөрүнө карата да колдонулат.

 

899-статья. Мыйзам боюнча сактоо

 

Эгерде мыйзамдарда башка эрежелер белгиленбесе, ушул главанын эрежелери мыйзам боюнча келип чыккан сактоо милдеттенмелерине да колдонулат.

 

2-§. Товарды складдарда сактоо

 

900-статья. Товардык склад

 

Ээлик кылуу ишкердиги иретинде товарларды сактоону ишке ашырып жана сактоого байланыштуу кызматтарды көрсөтүп жаткан уюм товардык склад деп табылат.

 

901-статья. Жалпы пайдалануудагы товардык склад

 

Эгерде товардык склад мыйзамдарга ылайык чектелген чөйрөдөгү жактардан гана товарды сактоого кабыл ала алуучу складдарга кошулбаса, жалпы пайдалануудагы товардык склад деп эсептелет.

Жалпы пайдалануудагы товардык склад түзгөн складдык сактоо келишими ачык келишим катары таанылат (386-статья).

 

902-статья. Складдык сактоо келишими

 

1. Складдык сактоо келишими боюнча товардык склад (сактоочу) товардын ээси (жүк өткөрүүчү) тарабынан ага өткөрүп берилген товарларды акысын алуу менен сактоого жана ал товарларды сакталуу бойдон кайтарып берүүгө милдеттенет.

2. Складдык сактоо келишиминин жазуу жүзүндөгү формасы, эгерде анын түзүлүшү жана товарлардын складга кабыл алынышы складдык документтер (905-статья) менен күбөлөндүрүлсө, сакталды деп эсептелет.

 

903-статья. Товардык складдын милдеттери

 

1. Товардык склад стандарттарда, техникалык шарттарда, технологиялык инструкцияларда, сактоо боюнча инструкцияларда, товардын айрым түрлөрүн сактоо боюнча эрежелерде, склад үчүн милдеттүү болгон башка нормативдик атайын документтерде белгиленген сактоо шарттарын (режимин) тутууга милдеттүү.

2. Товарларды сактоого кабыл алууда товардык склад өзүнүн эсебинен товарларды карап чыгууга жана алардын санын (бирдиктеринин же орундарынын санын же салмак, көлөм өлчөмүн) жана сырткы абалын аныктоого тийиш.

3. Товардык склад сактоо мезгилинде товардын ээсине товарды же, эгерде сактоо жекече сапатсыз ишке ашырылып жаткан болсо алардын үлгүсүн, сынамыгын алууга жана товарлардын сакталышын камсыз кылуу үчүн зарыл болгон башка чараларды көрүүгө мүмкүндүк берүүгө милдеттүү.

4. Товарлардын сакталышын камсыз кылуу үчүн сактоо шартын өзгөртүү талап кылынган учурда товардык склад зарыл чараларды өз алдынча көрүүгө укуктуу. Бирок ал, эгерде складдык сактоо келишиминде белгиленген товарларды сактоо шартын олуттуу өзгөртүү талап кылынган болсо, көрүлгөн чаралар жөнүндө товардын ээсине билдирүүгө милдеттүү.

5. Сактоо мезгилинде келишимде товардын макулдашылган же адаттагы табигый бузулуу нормасынан ашкан бузулуусу аныкталган учурда товардык склад бул жөнүндө токтоосуз акт түзүүгө жана ошол эле күнү товардын ээсине билдирүүгө милдеттүү.

 

904-статья. Товардык складдын складдык сактоо келишиминен баш

тартышы

 

Товардык склад товардын ээси товардын коркунучтуу мүнөздө экендигин жашырып койгондугу жана бул олуттуу зыян келтире тургандыгы аныкталган учурда складдык сактоо келишиминен баш тартууга укуктуу.

 

905-статья. Товар ээсине товарды кайтарып берүүдө товардын санын

жана абалын текшерүү

 

1. Товар ээси жана товардык склад ар бири товарды кайра кайтарып берүүдө аны карап көрүүнү жана санын текшерүүнү талап кылууга укуктуу. Буга байланыштуу келип чыккан чыгымдарды товарды карап көрүүнү жана текшерүүнү талап кылган тарап көтөрөт.

2. Эгерде товар ээсине товарды складдан кайра кайтарып берүүдө товар алар тарабынан карап көрүлбөсө же текшерилбесе товардын жетишпегендиги же тийиштүү түрдө сакталбагандыктан бузулгандыгы жөнүндө арыз товарды алууда складга кат жүзүндө берилүүгө тийиш, ал эми товарды адаттагыдай карап көрүүдө байкалбаган кемчилдиги же бузулгандыгы тууралуу аны алгандан кийин үч күндүн ичинде берилет.

Товар ээси ушул пункттун биринчи абзацында көрсөтүлгөн арызды бербесе, анда башкасы далилденбегендиктен, товар склад тарабынан келишимдин шарттарына ылайык кайтарып берилди деп эсептелет.

 

906-статья. Складдык документтер

 

1. Товарды сактоого кабыл алгандыгын ырастоо иретинде товардык склад төмөнкү складдык документтердин бирин берет:

1) коштолгон складдык күбөлүк;

2) жөнөкөй складдык күбөлүк;

3) складдык квитанция.

2. Коштолгон складдык күбөлүк, анын эки бөлүгүнүн ар бири жана жөнөкөй складдык күбөлүк баалуу кагаздар болуп эсептелет.

3. Коштолгон жана жөнөкөй складдык күбөлүк күрөөнүн предмети болушу мүмкүн.

 

907-статья. Коштолгон складдык күбөлүк

 

1. Коштолгон складдык күбөлүк эки бөлүктөн — складдык күбөлүктөн жана күрөөлүк күбөлүктөн (варранттан) турат жана алар бири биринен ажыратылышы мүмкүн.

2. Коштолгон складдык күбөлүктүн эки бөлүгүндө тең төмөндөгүлөр бирдей көрсөтүлүүгө тийиш:

1) товарды сактоого кабыл алган товардык складдын аталышы жана дареги;

2) складдык күбөлүктүн складдын реестри боюнча номери;

3) товар сактоого кабыл алынган гражданиндин же юридикалык жактын аталышы, ошондой эле товар ээсинин жайгашкан орду (жашаган жери);

4) сактоого кабыл алынган товардын аталышы жана саны — бирдигинин жана (же) товардык орундарынын саны жана товардын өлчөмү (салмагы, көлөмү);

5) товардын сактоого кабыл алынган мөөнөтү, эгерде мындай мөөнөт белгиленсе, же болбосо товардын кайра талап кылынганга чейин сактоого кабыл алынгандыгын көрсөтүү;

6) сактоо үчүн акынын өлчөмү же акыны эсептөө үчүн негиз болуучу тариф жана сактоо үчүн төлөөнүн тартиби;

7) складдык күбөлүктүн берилген датасы;

8) ыйгарым укуктуу адамдын колтамгасы жана товардык складдын мөөрү.

3. Ушул статьянын талаптарына ылайык келбеген документ коштолгон складдык күбөлүк болуп эсептелбейт.

 

908-статья. Складдык жана күрөөлүк күбөлүктү кармоочунун укуктары

 

1. Складдык жана күрөөлүк күбөлүктүн кармоочусу складда сакталган товарды толук көлөмүндө тескөө укугуна ээ.

2. Күрөө күбөлүгүнөн ажыратылган складдык күбөлүктүн кармоочусу товарды тескөөгө укуктуу, бирок күрөө күбөлүгү боюнча кредитти тындырмайынча складдан аны ала албайт.

3. Складдык күбөлүктүн кармоочусунан башка күрөөлүк күбөлүктүн кармоочусу күрөө күбөлүгү боюнча кредиттин жана ал боюнча проценттердин өлчөмүндө гана товарга карата күрөө укугуна ээ болот. Товардын күрөөсүндө ал жөнүндө складдык күбөлүккө белги коюлат.

 

909-статья. Складдык жана күрөөлүк күбөлүктү өткөрүп берүү

 

Складдык жана күрөөлүк күбөлүктөр бирге жана өз-өзүнчө өткөрүп берүү жазуулары менен өткөрүп берилиши мүмкүн.

 

910-статья. Жөнөкөй складдык күбөлүк

 

1. Жөнөкөй складдык күбөлүк аны көрсөтүүчүгө берилет.

2. Жөнөкөй складдык күбөлүк ушул Кодекстин 906-статьясында каралган маалыматтарды, ошондой эле анын көрсөтүүчүгө берилгендиги тууралуу маалыматтарды камтууга тийиш.

3. Ушул статьянын талаптарына жооп бербеген документ жөнөкөй складдык күбөлүк болуп эсептелбейт.

 

911-статья. Товарды коштолгон складдык күбөлүк боюнча берүү

 

1. Товардык склад складдык жана күрөөлүк күбөлүктүн (коштолгон складдык күбөлүк) кармоочусуна товарды бул эки күбөлүккө чогуусу менен алмашуу аркылуу берет.

2. Күрөөлүк күбөлүгү жок, бирок ал боюнча карыздын суммасын төлөгөн складдык күбөлүктүн кармоочусуна товар складдык күбөлүккө алмашуу аркылуу жана аны менен кошо күрөө күбөлүгү боюнча бардык сумманы төлөгөндүгү тууралуу квитанция берилгенде гана берилет.

3. Складдык жана күрөөлүк күбөлүктү кармоочу товарды бөлүк-бөлүгү боюнча берүүнү талап кылууга укуктуу. Бул учурда алгачкы күбөлүктүн ордуна складда калган товар үчүн жаңы күбөлүк берилет.

 

912-статья. Буюмдарды тескөө укугу менен сактоо

 

Эгерде мыйзамдан, башка ченемдик укуктук актылардан же келишимден товардык складдын ага сактоо үчүн өткөрүлгөн товарларды тескей алуусу келип чыкса, анда тараптардын өз ара мамилелерине карата заем жөнүндөгү жоболор колдонулат, бирок товарды кайра кайтарып берүү мезгили жана жери сактоо жөнүндөгү жоболор менен аныкталат.

 

3-§. Сактоонун айрым түрлөрү

 

913-статья. Ломбардда сактоо

 

1. Гражданинге таандык буюмдарды ломбардда сактоо келишими ачык келишим деп эсептелет (386-статья).

2. Буюмдарды ломбардда сактоо келишими ломбард тарабынан жекече сактоо квитанциясын берүү менен түзүлөт.

3. Ломбардга сактоого берилип жаткан буюм тараптардын макулдашуусу боюнча ушундай түрдөгү жана сапаттагы буюмдардын сактоого кабыл алынып жаткан жердеги жана ошол учурдагы соодада белгиленүүчү баасына ылайык бааланууга тийиш.

4. Ломбард сактоого кабыл алынган буюмдарды буюмду өткөрүүчүнүн пайдасына жана өзүнүн эсебинен ушул статьянын 3-пунктуна ылайык коюлган баанын толук суммасына камсыздандырууга тийиш.

 

914-статья. Ломбарддан кайра алынбаган буюмдар

 

1. Эгерде ломбардга сактоого кабыл алынган буюм аны өткөрүүчү тарабынан ломбард менен түзүлгөн келишимде белгиленген мөөнөттө кайра талап кылынбаса, ломбард аны келишимде белгиленген акысын алуу менен дагы эки ай сактоого милдеттүү. Бул убакыт өткөндөн кийин буюмдар ушул Кодекстин 341-статьясынын 5-пунктунда белгиленген тартипте сатылышы мүмкүн.

2. Кайра талап кылынбаган буюмду сатуудан түшкөн суммадан ломбарддын сактоо үчүн жана башка төлөмдөрү алынат. Калган сумма буюмду өткөрүүчүгө кайтарып берилет.

 

915-статья. Баалуу буюмдарды банкта сактоо

 

1. Банк баалуу кагаздарды, асыл металлдарды жана таштарды, баалуу буюмдарды жана башка баалуулуктарды, ошондой эле документтерди сактоого кабыл ала алат.

2. Баалуу буюмдарды банкта сактоо келишими банк тарабынан буюм өткөрүүчүгө жекече сактоо документин берүү менен түзүлөт жана аны көрсөтүү буюм өткөрүүчүнүн банкта сакталуучу баалуу буюмдарын кайтарып берүү үчүн негиз болот.

3. Баалуу кагаздарды сактоо (депозит) келишиминде белгиленген учурларда банк алардын сакталуусун камсыз кылуу менен бирге бул кагаздарга карата юридикалык мааниге ээ болгон аракеттерди (өкүлчүлүк кылуу ж.б.) да ишке ашыра алат.

 

916-статья. Баалуу буюмдарды банкта жекече сейфте сактоо

 

1. Баалуу буюмдарды банкта сактоо келишиминде буюмду өткөрүүчүнүн (клиенттин) баалуу буюмдарын сактоосу банк тарабынан ага банктын корголуучу жекече сейфин (сейфтин ячейкасын, банкта сактоо үчүн өзүнчө бөлмө) пайдаланууга берүү менен ишке ашырылары каралашы мүмкүн.

Клиентке жекече банк сейфин берүү менен баалуу буюмдарды сактоо жөнүндө түзүлгөн келишим боюнча ага баалуу буюмдарын сейфке өзү салууга жана андан алууга укук берилип, ал үчүн ага сейфтин ачкычы, клиентти аныктоо үчүн карточка же клиенттин сейфке жана анын ичиндегилерге жетүү укугун күбөлөндүргөн башка белги же документ берилүүгө тийиш.

2. Клиентке жекече банк сейфин берүү менен баалуу буюмдарды сактоо жөнүндө түзүлгөн келишим боюнча банк клиентке кимдир-бирөөнүн, анын ичинде банктын контролусуз эле сейфке баалуу буюмдарын салуу жана аларды андан алуу мүмкүнчүлүгүн камсыз кылат.

Банк, эгерде келишимде башкасы каралбаса, клиентке берилген сейф турган жайга анын келишин контролго алууга укуктуу. Келишимде клиенттин сейфке келишин бир эле мезгилде клиенттин жана банктын катышуусу менен ишке ашыруу мүмкүнчүлүгү каралышы мүмкүн.

Клиентке жекече банк сейфин берүү менен баалуу буюмдарды сактоо жөнүндө түзүлгөн келишимде башкасы каралбаса, банк, эгерде сактоо шарты боюнча клиентке билдирбестен кимдир-бирөөнүн сейфке келиши мүмкүн эместигин же ал жеткис күчтөрдүн натыйжасында болгондугун далилдесе, сейфтин ичиндегилеринин сакталбагандыгы үчүн жоопкерчиликтен бошотулат.

3. Банк сейфин башкага пайдаланууга банктын жоопкерчилигисиз берүүгө карата ушул Кодекстин ижара келишими жөнүндөгү эрежелери колдонулат.

 

917-статья. Транспорт уюмдарынын сактоо камераларында сактоо

 

1. Транспорт уюмдарынын карамагында болгон сактоо камералары жүргүнчүлөрдөн жана башка граждандардан буюмдарды, алардын жол жүрүү билеттеринин бар-жогуна карабастан сактоого абыл алууга милдеттүү. Транспорт уюмдарынын сактоо камераларында буюмдарды сактоо келишими ачык түзүлгөн келишим деп табылат (386-статья).

2. Буюмдардын сактоо камераларында (автомат камералардан тышкары) сактоого кабыл алынгандыгын ырастоо иретинде номердик жетон же квитанция берилет. Номердик жетон же квитанция жоголуп кеткен учурда сактоо камераларына өткөрүлгөн буюмдар буюм өткөрүүчүгө таандык экендиги ырасталганда берилет.

3. Буюмдар сактоо камераларына сактоого атайын эрежелерде же тараптардын макулдашуусунда белгиленген мөөнөттүн чектеринде өткөрүлүшү мүмкүн. Көрсөтүлгөн мөөнөт ичинде кайра талап кылынбаган буюмдарды сактоо камерасы дагы отуз күн сактоого тийиш. Бул мөөнөт өткөндөн кийин кайра талап кылынбаган буюм ушул Кодекстин 892-статьясынын 2-пунктуна ылайык сатылышы мүмкүн.

4. Буюм өткөрүүчүнүн сактоо камерасына өткөрүлгөн буюму жоголуп, жетпей калып же бузулуп калгандыгынан улам ага келтирилген зыяндын орду буюмду өткөрүүдө аны өткөрүүчү тарабынан бааланган сумманын чектеринде төлөп берүү жөнүндө талап коюлган учурдан тартып жыйырма төрт сааттын ичинде толтурулуп берилүүгө тийиш.

 

918-статья. Уюмдардын кийим илүүчү жайларында сактоо

 

1. Уюмдардын кийим илүүчү жайларында сактоо, эгерде буюмду сактоого өткөргөндө акысын төлөө жөнүндө макулдашылбаса, акысыз деп эсептелинет.

2. Кийим илүүчү жайга буюмдун кабыл алынышын күбөлөндүрүү үчүн сактоочу буюм өткөрүүчүгө номердик жетон же буюмдун кабыл алынгандыгын ырастаган башка белгини берет.

3. Кийим илүүчү жайга өткөрүлгөн буюм жетонду берүүчүгө кайтарып берилет. Мындай учурда сактоочу жетонду берүүчүнүн буюмду алууга карата ыйгарым укугун текшерүүгө милдеттүү эмес. Бирок, жетондун аны берген кишиге таандык экенине күмөн санаган учурда буюмду кайтарып берүүнү токтото турууга укуктуу.

4. Сактоочу кийим илүүчү жайдан буюмду аны өткөргөн киши жетонун жоготуп жиберип, бирок кийим илүүчү жайга өткөргөн фактысы жана буюм аныкы экени күмөн туудурбаса же далилденсе берүүсү мүмкүн.

5. Бул статьянын эрежелери граждандар тарабынан уюмдарда жана транспорт каражаттарында ушул максатттар үчүн бөлүнгөн жерлерде өткөрбөстөн эле калтырылган сырт кийимдерине, баш кийимдерине жана башка ушул сыяктуу буюмдардын сакталышына карата да колдонулат.

 

919-статья. Мейманканада сактоо

 

1. Мейманкана анда жашаган адам менен өзгөчө макулдашуу түзбөстөн эле акча, баалуу кагаздар жана башка валюта каражаттарынан тышкары ага алып келинген буюмдардын жоголуп, жетпей же бузулуп калышы үчүн, жоголуп кетүү же бузулуу ал жеткис күчтөрдүн, буюмдун өзүнүн сапаттарынын же жашаган адамдын өзүнүн күнөөсүнүн себебинен болгондон башка учурларда, сактоочу катары жооп берет.

Мейманканага алып келинген буюм катары мейманкананын кызматчыларына өткөрүп берилген же буга арналган жайларга (мейманкана номерине ж.б.) коюлган буюм эсептелет.

2. Акча, баалуу кагаздар, башка валюта каражаттарынын жана башка баалуу буюмдардын жоголуп кеткендиги үчүн мейманкана, эгерде алар сактоого кабыл алынган же мейманкана тарабынан жашаган адамга берилген сейфке ал адам тарабынан салынган учурда, ал сейф анын номеринде же башка жерде тургандыгына карабастан, жооп берет. Мейманкана, эгерде сактоонун шарты боюнча кимдир-бирөөнүн сейфке анда жашаган адамга билдирбестен кириши мүмкүн эместигин же ал жеткис күчтөрдүн айынан болгондугун далилдесе, сейфтин ичиндегисинин сакталуу болушу үчүн жоопкерчиликтен бошотулат.

3. Өзүнүн буюмдарынын жоголгондугун, жетпей калгандыгын же бузулгандыгын аныктаган жашоочу токтоосуз мейманканын администрациясына билдирүүгө милдеттүү. Болбосо мейманка буюмдардын сакталышы үчүн жоопкерчиликтен бошотулат.

4. Мейманкана тарабынан жашоочулардын буюмунун жоголуп кетиши үчүн жоопкерчилик милдетин албай тургандыгынын жарыяланышы аны жоопкерчиликтен бошотпойт.

 

920-статья. Талаш-тартыш предмети болуп саналган буюмдарды сактоо

(секвестр)

 

1. Секвестр жөнүндө келишим боюнча буюмга укук жөнүндө ортосунда талаш-тартыш келип чыккан эки же бир нече жактар талаш буюмду үчүнчү жакка беришет, ал талаш чечилгенден кийин соттун чечими боюнча же бардык талашкан жактардын макулдашуусу боюнча ал ыйгарылган жакка кайтарууга милдеттенет (келишимдик секвестр).

2. Эки же бир нече жактардын ортосунда талаш-тартыш предмети болуп саналган буюм соттун чечими боюнча секвестр тартибинде сактоого берилиши мүмкүн (сот секвестри).

Сот дайындаган жак, ошондой эле талашкан тараптардын өз ара макулдугу боюнча аныкталган жак сот секвестри боюнча сактоочу болушу мүмкүн. Эгерде мыйзамдарда башкача белгиленбесе, эки учурда тең сактоочунун макулдугу талап кылынат.

3. Секвестр тартибинде сактоого кыймылдуу, ошондой эле кыймылсыз буюмдар берилиши мүмкүн.

4. Эгерде келишимде же секвестр белгиленген сот чечиминде башкача каралбаса, секвестр тартибинде буюмду сактоочу талашкан тараптардын эсебинен сыйлык акы алууга укуктуу.

 

46-Глава

Камсыздандыруу

 

1-§. Жалпы жоболор

 

921-статья. Ыктыярдуу жана милдеттүү камсыздандыруу

 

1. Камсыздандыруу гражданин же юридикалык жак (камсыздандырылуучу) камсыздандыруу уюму (камсыздандыруучу) менен түзүлгөн мүлктүк же жеке камсыздандыруу келишиминин негизинде жүргүзүлөт.

Камсыздандыруу келишими ачык келишим болуп саналат (386-статья).

2. Мыйзам менен анда көрсөтүлгөн адамдарга камсыздандырылуучу катары башка адамдардын өмүрүн, ден соолугун же мүлкүн камсыздандыруу милдети же өзүнүн эсебинен же болбосо таламдаш жактардын (милдеттүү камсыздандыруу) эсебинен башка адамдардын алдындагы граждандык жоопкерчилиги жүктөлгөн учурда камсыздандыруу ушул главанын эрежелерине ылайык келишим түзүү жолу менен жүргүзүлөт.

Милдеттүү камсыздандырууда камсыздандырылуучу камсыздандыруучу менен милдеттүү камсыздандыруунун ушул түрүн жөнгө салган мыйзамда каралган шарттарда мүлктүк же жеке камсыздандыруу келишимин түзүүгө милдеттүү.

 

922-статья. Камсыздандырууга жол берилбей турган таламдар

 

1. Укукка каршы таламдарды камсыздандырууга жол берилбейт.

2. Оюндарга, лотереяларга жана мөрөйлөргө катышуудан тарткан зыяндарды камсыздандырууга жол берилбейт. Мындай таламдарды жана чыгымдарды камсыздандыруу жөнүндөгү келишимдин шарттары жокко эсе.

3. Камсыздандыруунун объектиси болуп саналган мүлктүк талам камсыздандыруу учуру келген мезгилге чейин орун алууга тийиш (923-статьянын 2-пункту).

 

923-статья. Мүлктүк камсыздандыруу келишими

 

1. Мүлктүк камсыздандыруу келишими боюнча бир тарап (камсыздандыруучу) келишимде шартталган акы (камсыздандыруу сыйлыгы) үчүн келишимде каралган окуя (камсыздандыруу окуясы) пайда болгондо экинчи тарапка (камсыздандырылуучуга) же келишим пайдасына түзүлгөн башка жакка (пайданы алуучуга) ал окуянын кесепетинен камсыздандырылган мүлктүн чыгымын же камсыздандырылуучунун башка камсыздандырылган мүлктүк таламдарына байланыштуу чыгымдарды келишимде аныкталган сумманын (камсыздандыруу суммасы) чегинде төлөп берүүгө (камсыздандыруунун ордун толтурууга) милдеттенет.

2. Мүлктүк камсыздандыруу келишими боюнча төмөнкүдөй мүлктүк таламдар камсыздандырылышы мүмкүн:

1) белгилүү бир мүлктүн толук жоголуу (кыйроо), кемүү же бузулуу тобокели (923-статья);

2) граждандык жоопкерчилик тобокели — башка жактардын өмүрүнө, ден соолугуна же мүлкүнө зыян келтирүүнүн кесепетинен пайда болгон милдеттенмелер боюнча тобокел, ал эми мыйзамда каралган учурларда, келишим боюнча жоопкерчилик тобокели (924- жана 925-статьялар);

3) ишкердик тобокели — ишкердин контрагенттеринин өз милдеттенмелерин бузушунан улам же ишкерге байланышпаган жагдайлар боюнча ал иштин шарттарынын өзгөрүшүнөн улам ишкердиктен зыян тартуу тобокели, анын ичинде күтүлгөн кирешени албай калуу тобокели (926-статья).

 

924-статья. Мүлктү камсыздандыруу

 

1. Мүлк камсыздандыруу келишими боюнча ал мүлктү сактоого мыйзамда, башка нормативдик укуктук актыда же келишимде негиз бар болсо ал жактын (камсыздандырылуучунун же пайда алуучунун) пайдасына — менчик ээсинин, мүлккө башка буюм укугу бар жактын, сатып алуучунун, арендатордун, подрядчынын, сактоочунун, комиссиялоочунун жана башкалардын пайдасына камсыздандырылышы мүмкүн.

2. Камсыздандыруу учуру келгенге карата камсыздандырылган мүлктү сактоого камсыздандырылуучунун жана пайда алуучунун кызыкчылыгы болбогон учурда түзүлгөн мүлктү камсыздандыруу келишими камсыздандыруучунун доосу боюнча сот тарабынан жараксыз деп таанылышы мүмкүн.

3. Пайда алуучунун пайдасына мүлктү камсыздандыруу келишими пайда алуучунун атын же аталышын көрсөтпөстөн түзүлүшү мүмкүн.

Мындай келишимди түзүүдө камсыздандырылуучуга талап кылуучунун камсыздандыруу полиси берилет. Мындай келишим боюнча укукту ишке ашырууда мындай полисти камсыздандыруучуга сунуш кылуу зарыл.

 

925-статья. Зыян келтирүү үчүн жоопкерчиликти камсыздандыруу

 

1. Жоопкерчилик тобокелин камсыздандыруу келишими боюнча башка жактардын өмүрүнө, ден соолугуна же мүлкүнө зыян келтирүүнүн кесепетинен келип чыккан милдеттенмелер боюнча камсыздандырылуучунун өзүнүн же мындай жоопкерчилик жүктөлүшү мүмкүн болгон башка жактын жоопкерчилик тобокели камсыздандырылышы мүмкүн.

2. Зыян келтирүү үчүн жоопкерчилик тобокели камсыздандырылган жак камсыздандыруу келишиминде көрсөтүлүүгө тийиш. Эгерде бул жак келишимде көрсөтүлбөсө, камсыздандырылуучунун өзүнүн жоопкерчилик тобокели камсыздандырылды деп эсептелет.

3. Зыян келтирүү үчүн жоопкерчилик аны камсыздандыруу милдеттүү болгондугунан улам, ошондой эле мындай жоопкерчиликти камсыздандыруу мыйзам же камсыздандыруу келишиминде белгиленген башка учурларда камсыздандырылган болсо камсыздандыруу келишими пайдасына түзүлдү деп эсептелген жак камсыздандыруучунун өзүнө камсыздандыруунун суммасынын чектеринде зыяндын ордун толтуруу жөнүндө талап кылууга укуктуу.

 

926-статья. Жеке камсыздандыруу келишими

 

1. Жеке камсыздандыруу келишими боюнча бир тарап (камсыздандыруучу) башка тарап (камсыздандырылуучу) төлөгөн келишимде шартталган акы (камсыздандыруу сыйлыгы) үчүн камсыздандырылган жактын өмүрүнө же ден соолугуна зыян келтирилген учурда, ал камсыздандырылган жактын өзү же келишимде аталган башка гражданин болушу мүмкүн, келишимде шартталган сумманы (камсыздандыруу суммасын) камсыздандырылган жак белгилүү бир жашка чыкканда же анын өмүрүндө келишимде каралган башка окуя (камсыздандыруу окуясы) болгон учурда бир жолу же мезгил-мезгили менен төлөп берет.

Камсыздандыруу суммасын алуу укугу пайдасына келишим түзүлгөн жакка таандык болот.

Жеке камсыздандыруу келишими боюнча камсыздандыруу суммасын алуу укугу жана төлөп берүү менен байланышкан мамилелерге карата камсыздандыруунун ордун толтуруу жөнүндөгү ушул главанын эрежелери колдонулат, буга мүлктүк камсыздандыруу келишими боюнча камсыздандыруунун ордун толтурууга карата жоболор кирбейт.

2. Эгерде келишимде пайда алуучу катары башка жак аталбаса, Жеке камсыздандыруу келишими камсыздандырылган жактын пайдасына түзүлдү деп эсептелет. Башка пайда алуучу аталган келишим боюнча камсыздандырылган жак өлгөн учурда камсыздандырылган жактын мурасчылары пайда алуучулар болуп калат.

Камсыздандырылган жак болуп саналбаган жактын пайдасындагы, анын ичинде камсыздандырылуучунун камсыздандырылган жагы болуп саналбагандын пайдасындагы жеке камсыздандыруу келишими камсыздандырылган жактын кат жүзүндөгү макулдугу менен гана түзүлүшү мүмкүн. Мындай макулдук болбогон учурда келишим камсыздандырылган жактын доосу боюнча, ал эми ал жак өлгөн учурда — анын мурасчыларынын доосу боюнча жараксыз деп табылышы мүмкүн.

 

927-статья. Топтошуп камсыздандыруу

 

1. Топтошуп (жамаатташып) камсыздандырууда бир камсыздандыруу келишими боюнча бир несе жактардын өмүрү, ден соолугу жана (же) мүлкү камсыздандырылышы мүмкүн.

2. Топтошуп камсыздандыруу персоналдык, ошондой эле айрым категориядагы адамдарды гана камтыган жалпы болушу мүмкүн.

Жалпы камсыздандырууда камсыздандырылган жактардын чөйрөсү камсыздандыруу келишиминде камсыздандыруу окуясын, ар бир камсыздандырылган жакка карата анын натыйжаларын жана ага камсыздандыруунун акысын төлөп берүү өлчөмүн индивидуалдаштыруу үчүн зарыл болгон өлчөмдө конкреттештирилүүгө тийиш.

3. Топтошуп камсыздандыруу келишими боюнча мамилелерге карата жеке камсыздандыруу жана мүлктүк камсыздандыруу жөнүндөгү ушул Кодекстин тийиштүү жоболору колдонулат.

 

928-статья. Милдеттүү камсыздандыруу

 

1. Мыйзам менен төмөнкүлөрдү камсыздандыруу милдеттендирилиши мүмкүн:

мыйзамда аныкталган жактардын өмүрүнө, ден соолугуна же мүлкүнө зыян келтирилген учурларга алардын өмүрү, ден соолугу же мүлкү;

башка жактардын өмүрүнө, ден соолугуна же мүлкүнө зыян келтирилиши мүмкүн болгондо же башка жактардын келишимди бузушунда граждандык жоопкерчилик тобокели.

Мыйзам менен милдеттүү камсыздандыруунун башка түрлөрү да белгилениши мүмкүн, бирок гражданинге өз өмүрүн же ден соолугун камсыздандыруу милдети жүктөлүшү мүмкүн эмес.

2. Мүлктү камсыздандыруу милдети мыйзамдан келип чыкпастан, мүлктүн ээси менен келишимге (арендалык келишим, күрөө келишими ж.б.) же мүлктүн ээси болуп саналган юридикалык жактын уюштуруу документтерне негизделген учурда мындай камсыздандыруу ушул статьянын маңызынан алганда милдеттүү болуп саналбайт жана ушул Кодекстин 931-статьясында каралган натыйжаларга алып келбейт.

 

929-статья. Милдеттүү камсыздандырууну ишке ашыруу

 

1. Милдеттүү камсыздандыруу камсыздандыруучу менен мындай камсыздандыруу милдети жүктөлгөн адамдын (камсыздандырылуучу) камсыздандыруу келишимин түзүү жолу менен жүргүзүлөт.

2. Милдеттүү камсыздандыруу мыйзам менен белгиленген учурларда өз эсебинен жүргүзүлүшү мүмкүн болгон жүргүнчүлөрдү милдеттүү камсыздандыруудан тышкары камсыздандырылуучунун эсебинен жүргүзүлөт.

3. Милдеттүү камсыздандырууга тийиш болгон объектилер, камсыздандырууга тийиш болгон тобокелдер, камсыздандырылуучу катары милдеттенген адамдардын чөйрөсү, камсыздандыруу суммасынын минималдуу өлчөмү жана милдеттүү камсыздандыруунун башка негизги шарттары мыйзам менен аныкталат.

 

930-статья. Милдеттүү камсыздандыруу жөнүндөгү эрежени бузуунун

кесепеттери

 

1. Мыйзам боюнча пайдасына милдеттүү камсыздандыруу жүргүзүлүүгө тийиш болгон жак эгерде ага камсыздандыруу жүргүзүлбөгөндүгү белгилүү болсо, камсыздандырылуучу катары камсыздандыруу милдети жүктөлгөн адамдан аны жүргүзүүнү сот тартибинде талап кылууга акылуу.

2. Эгерде камсыздандырылуучу катары милдеттүү камсыздандыруу жүктөлгөн жак камсыздандыруу жүргүзбөсө же камсыздандыруу келишимин мыйзамда каралган шарттарга салыштырганда пайда алуучунун абалын начарлатуучу шартта жүргүзгөн болсо, ал камсыздандыруу окуясы пайда болгон учурда пайда алуучунун алдында талаптагыдай камсыздандыруу жүргүзүлгөн учурда камсыздандыруу акысы төлөп берилүүгө тийиш болгондой шартта жооп берет. Мындай жоопкерчилик аны пайда алуучунун (жабыр тартуучунун) алдында башка негиздер боюнча (эмгек же башка келишим, же болбосо зыян келтирүүнүн кесепети боюнча) жоопкерчиликтен бошотпойт.

3. Камсыздандырылуучу катары камсыздандыруу милдети жүктөлгөн жак негизсиз жыйган сумма анын бул милдетти аткарбагандыгы же талаптагыдай аткарбагандыгынан улам Мамлекеттик камсыздандырууга көзөмөлдүк кылуу органдарынын доосу боюнча ушул Кодекстин 360-статьясынын 1-пунктуна ылайык проценттерин кошуп эсептөө менен Кыргыз Республикасынын кирешесине өндүрүлөт.

 

931-статья. Камсыздандыруучу

 

1. Камсыздандыруу келишимин камсыздандыруучу катары коммерциялык уюм болуп саналган жана тийиштүү түрдөгү камсыздандырууну жүргүзүүгө атайын уруксаты (лицензиясы) бар юридикалык жактар түзө алат.

2. Камсыздандыруучу уюмдар жооп берүүгө тийиш болгон талаптар, аларга лицензия берүүнүн жана алардын ишине мамлекеттик көзөмөлдүк кылуу тартиби Кыргыз Республикасындагы камсыздандыруу уюмдары жөнүндөгү мыйзам менен аныкталат.

 

932-статья. Кайра камсыздандыруу

 

1. Камсыздандыруу келишими боюнча камсыздандыруучу өзүнө алган камсыздандыруу акысын төлөп берүү тобокели соңку жак түзгөн кайра камсыздандыруу келишими боюнча башка камсыздандыруучудан (камсыздандыруучулардан) толугу менен же жарым жартылай камсыздандырылышы мүмкүн.

Мыйзамда каралган учурларда камсыздандыруучу камсыздандыруу келишими боюнча өзү кабыл алган тобокелди кайра камсыздандырууга милдеттүү.

2. Кайра камсыздандыруу келишимине ушул главанын камсыздандыруунун ээлик кылуу тобокелине тиешелүү эрежелери колдонулат. Мында камсыздандыруу келишими (негизги келишим) боюнча кайра камсыздандыруу келишимин түзгөн камсыздандыруучу бул соңку келишимде камсыздандырылуучу болуп эсептелет.

3. Кайра камсыздандырууда негизги камсыздандыруу келишими боюнча камсыздандырылучунун алдында камсыздандыруу акысын төлөп берүү үчүн жоопкер болуп ушул келишим боюнча камсыздандыруучу чыгат.

4. Эки же бир нече кайра камсыздандыруу келишимдери боюнча ошол эле тобокелди ырааттуу түрдө кайра камсыздандырууга жол берилет.

 

933-статья. Камсыздандыруунун купуялыгы

 

Камсыздандыруучу өзүнүн кесиптик ишинин натыйжасында алган камсыздандырылуучу, камсыздандырылган жак жана пайда алуучу жөнүндөгү, ал жактардын мүлктүк абалы жөнүндөгү, ал эми жеке камсыздандырууда — алардын ден соолугунун абалы жөнүндөгү, «Терроризмди каржылоого жана кылмыш жолу менен алынган кирешелерди легализациялоого (адалдоого) каршы аракеттер жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамында каралган учурлардан башка маалыматтарды ачыкка чыгарууга укуксуз. Ал өзүнүн кызматчыларына алар ошол камсыздандыруу уюмундагы кызматын таштап кеткенден кийин да мындай маалыматтарды ачыкка чыгарбашын камсыз кылууга милдеттүү.

Камсыздандыруунун купуялыгын бузгандык үчүн камсыздандыруучу укук бузуунун түрүнө жана мүнөзүнө жараша ушул Кодекстин 34-статьясынын же 50-статьясынын эрежелерине ылайык жоопкерчилик тартат.

(КР 2008-жылдын 17-октябрындагы N 215 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

2-§. Камсыздандыруу келишиминин формасы,

мазмуну жана аны түзүү

 

934-статья. Камсыздандыруу келишиминин формасы

 

1. Камсыздандыруу келишими кат жүзүндө түзүлүүгө тийиш.

Кат жүзүндөгү форманы сактабагандык камсыздандыруу келишиминин жараксыздыгына алып келет. Мындай келишим жокко эсе деп саналат.

2. Камсыздандыруу келишими бир документти түзүү (395-статьянын 2-пункту) же камсыздандырылуучунун кат жүзүндөгү же оозеки арызынын негизинде камсыздандыруучу тарабынан ага өзү кол койгон камсыздандыруу полисин (күбөлүктү, сертификатты, дүмүрчөктү) берүү жолу менен түзүлүшү мүмкүн. Соңку учурда камсыздандырылуучунун келишим түзүүгө макулдугу камсыздандыруучудан камсыздандыруу полисин кабыл алуу менен ырасталат.

3. Келишим түзүүдө камсыздандыруучу камсыздандыруунун айрым түрлөрү боюнча камсыздандыруу келишиминин (камсыздандыруу полиси) өзү иштеп чыккан стандарттуу формасын колдонууга акылуу.

4. Камсыздандыруу полиси жоголгон учурда камсыздандыруучу камсыздандырылуучуга анын эсебинен полистин дубликатын берүүгө милдеттүү.

Талап кылуучунун жоголгон камсыздандыруу полиси боюнча укукту калбына келтирүү (923-статьянын 3-пункту) процессуалдык мыйзамда белгиленген тартипте жүргүзүлөт.

 

935-статья. Камсыздандыруу келишиминин олуттуу шарттары

 

1. Камсыздандырылуучу менен камсыздандыруучунун ортосунда мүлктүк камсыздандыруу келишимин түзүүдө төмөнкүдөй макулдашууга жетишилүүгө тийиш:

1) белгилүү мүлк же камсыздандыруунун объектиси болуп саналган башка мүлктүк талам жөнүндө;

2) камсыздандыруу жүргүзүлө турган окуянын мүнөзү (камсыздандыруу окуясы) жөнүндө;

3) камсыздандыруу суммасынын өлчөмү жөнүндө;

4) келишимди колдонуу мөөнөтү жөнүндө.

2. Камсыздандырылуучу менен камсыздандыруучунун ортосунда жеке камсыздандыруу келишимин түзүүдө төмөнкүдөй макулдашууга жетишилүүгө тийиш:

1) камсыздандырылуучу жак жөнүндө;

2) камсыздандыруу жүргүзүлө турган окуянын мүнөзү (камсыздандыруу окуясы) жөнүндө;

3) камсыздандыруу суммасынын өлчөмү жөнүндө;

4) келишимди колдонуу мөөнөтү жөнүндө.

3. Эгерде ушул статьяда көрсөтүлгөн камсыздандыруунун кандайдыр бир шарттары жөнүндөгү камсыздандырылуучу менен камсыздандыруучунун ортосунда макулдашууга жетишилбесе, камсыздандыруу келишими түзүлдү деп эсептелбейт. Бирок камсыздандыруу келишими милдеттүү камсыздандыруу жөнүндөгү мыйзамдын негизинде түзүлгөн учурда жана келишимде аныкталбаган шарт тийиштүү мыйзамда так аныкталган учурда (930-статья) бул эреже колдонулбайт.

 

936-статья. Келишимде жана камсыздандыруу эрежелеринде

камсыздандыруу шарттарын аныктоо

 

1. Камсыздандыруу келишими түзүлүп жаткан шарт келишимдин өзүндө (камсыздандыруу полисинде), ошондой эле камсыздандыруучу же камсыздандыруучулардын бирикмеси кабыл алган, жактырган же бекиткен тийиштүү түрдөгү камсыздандыруунун стандарттык эрежелеринде (камсыздандыруу эрежелери) аныкталышы мүмкүн.

2. Камсыздандыруу эрежесинде камтылган жана камсыздандыруу келишиминин (камсыздандыруу полиси) тексттине киргизилбеген шарт эгерде келишимде (камсыздандыруу полисинде) мындай эрежелерди колдонуу тике көрсөтүлсө жана эрежелердин өзү келишим (камсыздандыруу полиси) менен бир документте же анын арткы бетинде баяндалса, же ага тиркелсе, камсыздандырылуучу (пайда алуучу) үчүн милдеттүү болуп саналат. Соңку учурда келишим түзүүдө камсыздандырылуучуга камсыздандыруу эрежесин тапшырууда келишимге жазылгандыгы ырасталууга тийиш.

3. Камсыздандыруу келишимин түзүүдө камсыздандырылуучу жана камсыздандыруучу камсыздандыруу келишиминин айрым жоболорун өзгөртүү же алып салуу жөнүндө жана келишимге эрежеде жок жоболорду киргизүү жөнүндө макулдаша алат.

4. Камсыздандырылуучу (пайда алуучу) өз пайдасын коргоодо тийиштүү түрдөгү камсыздандыруу эрежелерине, эгер ал эрежелер ушул статьянын колдонулушуна жараша ал үчүн милдеттүү болбосо да, таянууга акылуу, ал үчүн камсыздандыруу келишиминде (камсыздандыруу полисинде) шилтеме бар.

5. Келишимдин стандарттуу формасын (935-статьянын 3-пункту) жана (же) камсыздандыруунун стандарттуу эрежелерин пайдалануу менен камсыздандыруу келишими түзүлгөндө ал түзүлгөн келишим, эгерде камсыздандыруучу башкасын далилдебесе бириктирүү келишими (387-статья) деп эсептелинет.

 

937-статья. Келишим түзүүдө камсыздандырылуучу берүүчү маалыматтар

 

1. Камсыздандыруу келишимин түзүүдө камсыздандырылуучу камсыздандыруучуга камсыздандыруу учуру келишинин мүмкүнчүлүгүнүн жана ал учур (камсыздандыруу тобокели) келгенде пайда болуучу чыгымдрдын болжолдуу өлчөмүн аныктоо үчүн олуттуу мааниси бар өзүнө белгилүү жагдайларды билдирүүгө милдеттүү.

Камсыздандырылуучуга берилген камсыздандыруу эрежелеринде же кат жүзүндөгү суроо-талапта камсыздандыруу келишиминин (камсыздандыруу полисинин) стандарттуу формасында камсыздандыруучу тарабынан ачык айтылган жагдайлар олуттуу деп таанылат.

2. Эгерде камсыздандыруу келишими камсыздандыруучунун кайсы бир суроолоруна камсыздандырылуучунун жообу жокто түзүлгөндө, камсыздандыруучу кийин келишимди бузууну же тийиштүү жагдайлар камсыздандырылуучу тарабынан билдирилбегендигинин негизинде аны жараксыз деп таануу жөнүндө талап кыла албайт.

3. Эгерде келишим түзүлгөндөн кийин камсыздандырылуучу камсыздандыруучуга ушул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөн жагдайлар жөнүндө атайлап жалган маалымат бергендиги аныкталса, камсыздандыруучу келишимди жараксыз деп табууну жана ушул Кодекстин 197-статьясынын 2-пунктунда каралган жобону колдонууну талап кылууга акылуу.

Камсыздандыруучу эгерде камсыздандырылуучу айтпай койгон жагдайлар керексиз болуп калса, келишимди анык эмес деп таанууну талап кыла албайт.

 

938-статья. Камсыздандыруу тобокелине баа берүүгө

камсыздандыруучунун укугу

 

1. Мүлктү камсыздандыруу келишимин түзүүдө камсыздандыруучу камсыздандырылып жаткан мүлктү карап чыгууга, ал эми зарыл болгон учурда анын чыныгы наркын аныктоо максатында экспертиза дайындоого укуктуу.

2. Жеке камсыздандыруу келишимин түзүүдө камсыздандыруучу камсыздандырылып жаткан адамдын чыныгы ден соолугунун абалын аныктоо үчүн аны текшерүүдөн өткөрүүгө укуктуу.

3. Ушул статьянын негизинде камсыздандыруучу тарабынан камсыздандыруу тобокелине баа берүү тескерисинчесин далилдөөгө акылуу болгон камсыздандырылуучу үчүн милдеттүү эмес.

 

939-статья. Башкы полис боюнча камсыздандыруу

 

1. Белгилүү мөөнөттүн ичинде бирдей шартта бир тектүү мүлктөрдүн (товарлардын, жүктөрдүн ж.б.) ар кандай партиясын системалуу түрдө камсыздандыруу камсыздандырылуучу менен камсыздандыруучунун макулдашуусу боюнча бир камсыздандыруу келишиминин — башкы полистин негизинде жүргүзүлүшү мүмкүн.

2. Башкы полис колдонулган мүлктүн ар бир партиясына карата камсыздандырылуучу мындай полис менен шартталган маалыматтарды анда каралган мөөнөттө, ал эми ал каралбаса аны алар замат камсыздандыруучуга билдирүүгө милдеттүү. Камсыздандырылуучу эгерде мындай маалыматтарды алган учурга карата камсыздандыруучуга чыгымдардын ордун толтуруу мүмкүнчүлүгү өтүп кетсе да андай милдеттен бошотулбайт.

3. Эгерде башкы полисте башкасы каралбаса камсыздандыруучу камсыздандырылуучунун талабы боюнча башкы полистин күчү колдонулган мүлктүн айрым партиялары боюнча камсыздандыруу полисин берүүгө милдеттүү.

Камсыздандыруу полисинин мазмуну башкы полиске ылайык келбеген учурда камсыздандыруу полисине артыкчылык берилет.

 

3-§. Камсыздандыруу суммасы, камсыздандыруу

наркы жана камсыздандыруу сыйлык акысы

 

940-статья. Камсыздандыруу суммасы

 

1. Камсыздандыруу суммасы — камсыздандыруу мүлктүк камсыздандыруу келишими боюнча камсыздандыруу акысынын чегинде төлөп берүүгө милдеттүү болгон же ал жеке камсыздандыруу келишими боюнча төлөп берүүгө милдеттүү болгон сумма, эгерде ушул Кодексте же башка мыйзамдарда башкасы белгиленбесе, ал камсыздандырылуучу менен камсыздандыруучунун макулдашуусу боюнча аныкталат.

2. Милдеттүү камсыздандыруу жөнүндөгү мыйзамдын негизинде түзүлгөн камсыздандыруу келишиминде камсыздандыруу суммасы тийиштүү мыйзам менен аныкталган минималдуу өлчөмдөн төмөн болбоого тийиш.

3. Мүлктү же ишкердик тобокелин камсыздандырууда, эгерде камсыздандыруу келишиминде башкасы каралбаса, камсыздандыруу суммасы алардын чыныгы наркынан (камсыздандыруу наркы) ашып кетпөөгө тийиш, ал мындай деп эсептелиниши мүмкүн:

соода-сатык келишими же башка акы төлөнүүчү келишим боюнча ажыратылган мүлк үчүн — анын ушул келишим боюнча наркы;

башка мүлк үчүн — камсыздандыруу келишимин түзгөн күнү ал турган жердеги анык наркы;

ишкердик тобокели үчүн — камсыздандыруу учуру келген болсо камсыздандыруучу тартышы мүмкүн болгон ишкердиктин чыгымдары.

 

941-статья. Мүлктүн камсыздандыруу наркын талашуу

 

Камсыздандыруу келишиминде көрсөтүлгөн мүлктүн камсыздандыруу наркын камсыздандыруучу ал нарк боюнча атайылап жаңылыштык кетирилгендигин далилдей алгандан башка учурда кийин аны талаша албайт.

 

942-статья. Толук эмес мүлктүк камсыздандыруу

 

1. Мүлктү камсыздандыруу же ишкердик тобокелдикти камсыздандыруу келишиминде камсыздандыруу суммасы камсыздандыруу наркынан (толук эмес мүлктүк камсыздандыруу) төмөн сумма белгиленген учурда камсыздандыруучу камсыздандыруу учуру пайда болгондо камсыздандырылуучуга (пайда алуучуга) ал тарткан зыяндын камсыздандыруу наркына карата камсыздандыруу суммасынын пропорционалдык катышындагы бөлүгүн төлөп берүүгө милдеттүү.

2. Келишим менен толук эмес мүлктүк камсыздандырууда камсыздандыруу акысынын кыйла жогорку өлчөмү каралышы мүмкүн, анын ичинде камсыздандыруу суммасынын чегинде чыгымдарды толук төлөп берүү каралышы мүмкүн.

 

943-статья. Кошумча мүлктүк камсыздандыруу

 

1. Эгерде мүлк же ишкердик тобокели камсыздандыруу наркынын жарымына гана камсыздандырылган болсо, камсыздандырылуучу (пайда алуучу) камсыздандыруучуну кошуп алуу менен кошумча камсыздандыруу жүргүзүүгө акылуу, бирок бардык камсыздандыруу келишимдери боюнча жалпы камсыздандыруу суммасы камсыздандыруу наркынан ашпоого тийиш.

2. Ушул статьянын 1-пунктунун жоболорун сактабагандык ушул Кодекстин 945-статьясынын 1-пунктунда каралган себептерге алып келет.

 

944-статья. Камсыздандыруу наркынан ашык камсыздандыруунун

кесепети

 

1. Эгерде мүлктү же ишкердик тобокелин камсыздандыруу келишиминде көрсөтүлгөн камсыздандыруу суммасы камсыздандыруу келишиминен ашып кетсе, камсыздандыруу наркынан ашып кеткен камсыздандыруу суммасынын бөлүгүндө келишим жокко эсе деп саналат.

Андай болгондо камсыздандыруу сыйлык акысынын ашыкча төлөнгөн бөлүгү кайра кайтарылбайт.

2. Эгерде камсыздандыруу келишимине ылайык камсыздандыруу сыйлык акысы убакытты узартуу менен төлөнсө жана ушул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөн жагдайлар белгиленген учурга карата ал толук төлөнбөсө, камсыздандыруу взносунун калган бөлүгү камсыздандыруу суммасынын азайтылган өлчөмүнө пропорционалдуу азайтылган өлчөмдө төлөнүүгө тийиш.

3. Эгерде камсыздандыруу келишиминде камсыздандыруу суммасынын ашып кетиши камсыздандырылуучу тараптан алдоонун натыйжасында болсо, камсыздандыруучу камсыздандыруу келишимин толугу менен жараксыз деп таанууну жана ага муну менен келтирилген зыянды камсыздандырылуучудан алган камсыздандыруу сыйлык акысынан ашкан суммадагы өлчөмдө төлөтүүнү талап кылууга укуктуу.

 

945-статья. Эки жолку камсыздандыруу

 

1. Ушул Кодекстин 945-статьясында каралган эрежелер бир эле мүлктү же ишкердик тобокелин эки же бир нече камсыздандыруучуда (эки жолку камсыздандыруу) камсыздандыруунун натыйжасында камсыздандыруу суммасы камсыздандыруу наркынан ашып кеткен учурга да колдонулат.

2. Мүлктү же ишкердик тобокелин эки жолу камсыздандырууда камсыздандыруу келишиминин ар бири камсыздандыруу суммасынын бардык камсыздандыруу келишими боюнча жалпы камсыздандыруу суммасынан пропорционалдуу ашышы боюнча ошол келишимдин камсыздандыруу суммасынын бөлүгүндө жокко эсе болуп саналат.

Камсыздандыруу келишими анык бойдон калган камсыздандыруу суммасынын чегинде ар бир камсыздандыруучу камсыздандыруу акысын алар түзгөн келишимге ылайык төлөп берүүгө милдеттенет, бирок бардык камсыздандыруучулардан алынган камсыздандыруу акысынын жалпы суммасы камсыздандыруу учурунан улам пайда болгон реалдуу зыяндан ашпоого тийиш.

Камсыздандырылуучу (пайда алуучу) камсыздандыруу акысын түзүлгөн келишимде каралган камсыздандыруу суммасынын чегинде ар кандай камсыздандыруучудан алууга укуктуу. Эгерде алган камсыздандыруу акысы реалдуу зыянды жаппаса, камсыздандырылуучу (пайда алуучу) жетпеген сумманы башка камсыздандыруучудан алууга укуктуу.

Эки жолку камсыздандырууда келтирилген зыяндын ордун башка камсыздандыруучу төлөп бергендигине байланыштуу камсыздандыруу акысын толугу менен же жарым-жартылай төлөөдөн бошотулган камсыздандыруучу үнөмдөлүп калган сумманын тийиштүү бөлүгүн ошол камсыздандыруучуга кайтарып берүүгө милдеттүү.

3. Эки жолку камсыздандырууда ар бир камсыздандыруучу камсыздандырылуучунун, камсыздандырылган жактын жана пайда алуучунун алдында өзүнүн камсыздандыруу милдеттенмесин башка камсыздандыруучулар милдеттенмесин аткаргандыгына көз каранды болбостон өз алдынча аткарат.

 

946-статья. Ар кандай камыздандыруу тобокелдеринен мүлктү

камсыздандыруу

 

1. Мүлк жана ишкердик тобокел ар кандай камсыздандыруу тобокелдеринен бир, ошондой эле өзүнчө камсыздандыруу келишими боюнча, анын ичинде ар кандай камсыздандыруучулар менен келишим боюнча камсыздандырылышы мүмкүн.

Мындай болгон учурда бардык келишимдер боюнча жалпы камсыздандыруу суммасынын өлчөмүнүн камсыздандыруу наркынан ашышына жол берилет.

2. Эгерде ушул статьянын 1-пунктуна ылайык түзүлгөн эки же бир нече камсыздандыруу келишиминен камсыздандыруучулардын камсыздандыруу учурларынын бир эле залалдары үчүн камсыздандыруу акысын төлөп берүү милдеттенмеси келип чыкса, анда мындай келишимдерге тиешелүү түрдө эки жолку камсыздандыруу жөнүндөгү (946-статья) эрежелер колдонулат.

 

947-статья. Биргелешип камсыздандыруу

 

1. Камсыздандыруу объектиси бир келишим боюнча бир нече камсыздандыруучулар тарабынан биргелешип камсыздандырылышы мүмкүн (биргелешип камсыздандыруу). Эгерде мындай келишимде камсыздандырылуучунун (пайда алуучунун) алдындагы ар бир камсыздандыруучунун милдеттери аныкталбаса, алар мүлктүк камсыздандыруу келишими боюнча камсыздандыруу акысын төлөп берүү же жеке камсыздандыруу келишими боюнча камсыздандыруу суммасын төлөп берүү үчүн чогуу жооп беришет.

2. Ири жана өзгөчө ири тобокелдерди биргелешип камсыздандыруу үчүн биргелешкен камсыздандыруучулар биргелешкен иш жөнүндөгү келишимдин негизинде жөнөкөй шериктештикти (камсыздандыруу пулдарын) түзө алышат.

 

948-статья. Камсыздандыруу сыйлыгы жана камсыздандыруу тарифи

 

1. Камсыздандыруу сыйлыгы деп камсыздандырылуучу (пайда алуучу) камсыздандыруу келишиминде белгиленген тартипте жана мөөнөттө камсыздандыруучуга төлөөгө милдеттүү болгон камсыздандыруу үчүн акыны айтабыз.

2. Камсыздандыруучу камсыздандыруу келишими боюнча төлөнө турган камсыздандыруу сыйлыгынын өлчөмүн аныктоодо камсыздандыруу объектисин жана камсыздандыруу тобокелинин мүнөзүн эске алуу менен камсыздандыруу суммасынын бирдигинен алына турган сыйлыкты аныктоочу өзү иштеп чыккан камсыздандыруу тарифин колдонууга укуктуу.

Мыйзамда каралган учурларда камсыздандыруу сыйлыгынын өлчөмү Мамлекеттик камсыздандыруу көзөмөл органдары белгилеген же жөнгө салган камсыздандыруу тарифтерине ылайык аныкталат.

3. Камсыздандыруунун шарттары боюнча камсыздандыруучуга төлөнгөн камсыздандыруу сыйлыгынын суммасына ал сумманын эсебинен кийин камсыздандыруу акысын камсыздандырылуучуга (пайда алуучуга) төлөп бериле турган акча топтолуп жатса да камсыздандырылуучунун (пайда алуучунун) милдеттенмелери боюнча андан эч нерсе өндүрүп алышы мүмкүн эмес.

 

949-статья. Камсыздандыруу взносу

 

1. Камсыздандыруу келишими менен камсыздандыруучуга мезгил-мезгили менен төлөнүүчү (камсыздандыруу взносу) камсыздандыруу сыйлыгын төгүү каралышы мүмкүн.

2. Эгерде камсыздандыруу келишими менен камсыздандыруу взносун төгүү мөөнөтүнүн өтүп кеткендигинин башка залалдары каралбаса, белгиленген мөөнөттө төлөнбөгөн кезектеги камсыздандыруу взносу камсыздандырылуучу (пайда алуучу) тарабынан бир айлык жеңилдетилген мөөнөттүн ичинде ушул Кодекстин 360-статьясынын 1-пунктуна ылайык мөөнөтү өтүп кеткен взностун проценттерин кошуп эсептөө менен төлөнөт.

Жеңилдетилген мөөнөттүн ичинде камсыздандыруу взносу төлөнбөсө, камсыздандыруу келишими токтотулат.

Эгерде камсыздандыруу учуру кезектеги төлөө мөөнөтү өтүп кеткен камсыздандыруу взносу төлөнгөнгө чейин, бирок жеңилдетилген мөөнөттүн чегинде пайда болсо, анда камсыздандыруучу камсыздандыруу акысын төлөп берүүдө камсыздандыруу взносунун мөөнөтү өткөн суммасын эсептөөгө акылуу.

 

4-§. Камсыздандыруу келишимин аткаруу

 

950-статья. Камсыздандыруу келишиминин колдонула башташы

 

1. Камсыздандыруу келишиминде же мыйзамда башкасы каралбаса, камсыздандыруу сыйлыгы же анын биринчи взносу төлөнгөн учурдан баштап күчүнө кирет.

2. Камсыздандыруу келишиминде башкалар жөнүндө макулдашуулар жок болсо, келишим менен шартталган камсыздандыруу камсыздандыруу келишими күчүнө киргенден кийин пайда болгон камсыздандыруу учурларына жайылтылат.

 

951-статья. Камсыздандыруу келишими күчүндө турган мезгилде

камсыздандырылуучунун милдеттенмеси

 

Камсыздандыруу келишими күчүндө турган мезгилде камсыздандырылуучу ушул главанын эрежелерине жана келишимдин шартына ылайык:

келишим түзүүдө камсыздандыруу сыйлыгы толук төлөнбөгөн болсо, камсыздандыруу взносун өз убагында төгүүгө;

камсыздандыруунун ошол эле объектисине карата башка камсыздандыруу келишимин түзгөндүгү жөнүндө камсыздандыруучуга билдирүүгө;

камсыздандыруу тобокелинин көбөйгөндүгү жөнүндө камсыздандыруучуга дароо билдирүүгө (954-статья);

камсыздандыруу учуру пайда болгондугу жөнүндө камсыздандыруучу кабарлоого (956-статья) жана аны канааттандыруу боюнча чара көрүүгө;

камсыздандыруу учурунун чыгымдарын азайтууга чара көрүүгө (955-статья) милдеттүү.

 

952-статья. Камсыздандырылуучу жана пайда алуучунун келишим боюнча

милдеттенмелерин аткарышы

 

1. Пайда алуучунун пайдасына, анын ичинде пайда алуучу камсыздандырылган жак болуп саналган учурда да камсыздандыруу келишимин түзүү эгерде келишимде башкасы каралбаса, же пайдасына келишим түзүлгөн жак тарабынан камсыздандыруу милдеттери аткарылбаса, камсыздандырылуучуну ал келишим боюнча өз милдеттерин аткаруудан бошотпойт.

2. Камсыздандыруу акысын төлөп берүү жөнүндө пайда алуучу талап койгон учурда камсыздандыруучу андан пайда алуучу камсыздандырылган жак болуп саналган учурда да камсыздандырылуучуга жүктөлгөн, бирок ал аткарбаган милдетти кошуп алганда камсыздандыруу келишими боюнча өз милдеттерин аткарууну талап кылууга укуктуу. Мурда эле аткарылууга тийиш болгон өз милдеттерин аткарбай коюу же өз убагында аткарбагандык тобокелин пайда алуучу тартат.

 

953-статья. Камсыздандыруу келишими колдонулган мезгилде

камсыздандыруу тобокелин көбөйтүүнүн натыйжасы

 

1. Мүлктүк камсыздандыруу келишими колдонулган мезгилде камсыздандырылуучу (пайда алуучу) камсыздандыруучуга тараптар келишим түзүүдө негизденген жагдайларда олуттуу өзгөртүүлөр болгондугун билсе, эгерде ал өзгөртүүлөр камсыздандыруу тобокелин көбөйтүүгө олуттуу таасир тийгизсе, ал жөнүндө дароо билдирүүгө милдеттүү.

Камсыздандыруу келишиминде (камсыздандыруу полисинде) жана камсыздандырылуучуга берилген камсыздандыруу эрежелеринде айтылган өзгөрүүлөр негизинен олуттуу деп таанылат.

2. Камсыздандыруу тобокелин көбөйтүүгө алып келген жагдайдын өзгөрүшү жөнүндө кабардар болгон камсыздандыруучу камсыздандыруу келишиминин шартын же тобокелдин көбөйүшүнө жараша камсыздандыруу сыйлыгынын кошумча төлөнүшүн талап кылууга акылуу.

3. Эгерде камсыздандырылуучу (пайда алуучу) камсыздандыруучуга камсыздандыруу тобокелин көбөйтүүгө алып келген жагдайлардагы олуттуу өзгөрүүлөр жөнүндө билдирбесе (ушул статьянын 1-пункту), же камсыздандруу келишиминин шартын өзгөртүү же камсыздандыруу сыйлыгын кошумча төлөө жөнүндө камсыздандыруучунун сунушуна каршы болсо (ушул статьянын 2-пункту), камсыздандыруучу ушул Кодекстин 411-414-статьяларында каралган эрежелерге ылайык келишимди бузууну талап кылууга акылуу.

4. Эгерде камсыздандыруу тобокелин көбөйтүүгө алып келген жагдайлар болбой калса, камсыздандыруучу камсыздандыруу келишиминин шартын өзгөртүүнү же аны бузууну талап кылууга укуксуз.

5. Жеке камсыздандыруу учурунда камсыздандыруу келишими колдонулган мезгилде ушул статьянын 2- жана 3-пункттарында көрсөтүлгөн камсыздандыруу тобокелин өзгөртүүнүн натыйжалары келишимде ачык каралган болсо гана пайда болот.

 

954-статья. Камсыздандыруу учурунун чыгымдарын азайтуу

 

1. Мүлктүк камсыздандыруу келишиминде каралган камсыздандыруу учуру пайда болгондо, камсыздандырылуучу мүмкүн болуучу чыгымды азайтуу үчүн түзүлгөн кырдаалда акыл-эстүү жана жеткиликтүү чараларды көрүүгө милдеттүү.

Мындай чараларды көрүү менен, камсыздандырылуучу алар ага билдирилген болсо камсыздандыруучунун көрсөтмөлөрүн жолдоого тийиш.

2. Камсыздандыруучу тарабынан төлөнүүгө тийиш болгон чыгымдарды азайтуу максатында жүргүзүлгөн сарптоолор, эгерде мындай сарптоолор камсыздандыруучунун көрсөтмөлөрүн аткаруу үчүн жасалса же зарыл болсо, ал чаралар натыйжасыз аяктаса да камсыздандыруучу тарабынан төлөнүүгө тийиш.

Мындай сарптоолор башка чыгымдардын ордун толтуруу менен бирге камсыздандыруу суммасынан ашып кеткендигине карабастан камсыздандыруу суммасынын камсыздандыруу наркына карата пропорционалдуу катышта төлөнөт.

3. Мүмкүн болуучу чыгымдарды азайтуу үчүн камсыздандырылуучу акыл-эстүү жана жеткиликтүү чараларды атайылап көрбөгөндүгүнөн улам пайда болгон чыгымдарды төлөөдөн камсыздандыруучу бошотулат.

 

955-статья. Камсыздандыруу учуру жеткендиги жөнүндө

камсыздандырылуучуга билдирүү

 

1. Мүлктүк камсыздандыруу келишими боюнча камсыздандырылуучу камсыздандыруу учуру жеткендиги жөнүндө өзүнө белгилүү болгондон кийин ал жөнүндө тез арада камсыздандыруучуга же анын өкүлүнө билдирүүгө милдеттүү. Эгерде келишимде билдирүүнүн мөөнөтү жана (же) ыкмасы каралса, ал келишимде шартташкан мөөнөттө жана анда каралган ыкма боюнча жасалууга тийиш.

Эгерде пайда алуучу камсыздандыруунун ордун толтуруу укугунан пайдалангысы келсе, өзүнүн пайдасына камсыздандыруу келишими түзүлгөндүгү жөнүндө жана камсыздандырылуучу камсыздандыруучуга камсыздандыруу учурунун келгендиги тууралуу билдирбегендиги же билдире албагандыгы жөнүндө белгилүү болгон пайда алуучуга жогоркудай эле милдет жүктөлөт.

2. Эгерде камсыздандыруучу камсыздандыруу учурунун келгендиги тууралуу өз учурунда билгендиги же камсыздандыруучуда бул жөнүндө маалыматтын болбогондугу камсыздандыруунун ордун толтуруу боюнча анын милдеттерине таасир этпей тургандыгы далилденбесе, бул статьянын 1-пунктунда каралган милдеттерди аткарбай коюу камсыздандыруучуга камсыздандыруунун ордун толтуруудан баш тартууга укук берет.

3. Эгерде камсыздандырылган адамдын өлүмгө учурашы же анын ден соолугуна зыян келтирүү камсыздандыруу болуп саналса, бул статьянын 1жана 2-пункттарында каралган эрежелер тиешелүү түрдө жеке камсыздандыруу келишимине карата колдонулат. Мында камсыздандыруучуга билдирүүнүн келишимде белгиленген мөөнөтү он күндөн кем болбоого тийиш.

 

956-статья. Камсыздандыруу учуру жөнүндө акт

 

Камсыздандыруу учурунун келгендиги жөнүндө кабарландырылган камсыздандыруучу (956-статья) камсыздандыруу келишими пайдасына түзүлгөн жактын катышуусу менен камсыздандыруу учуру жөнүндө акт түзүү менен анын кырдаалын жана натыйжасын күбөлөндүрүүгө милдеттүү.

Камсыздандыруучу кол койгон камсыздандыруу актысынын көчүрмөсү аны түзүүгө катышкан жакка берилет. Эгерде бул жак камсыздандырылуучу болуп саналбаса, камсыздандыруу актысынын көчүрмөсү камсыздандырылуучуга да жиберилет.

 

957-статья. Камсыздандыруу акысын төлөп берүүнүн тартиби жана

мөөнөтү

 

1. Камсыздандыруу акысын төлөп берүүгө укуктуу жактын жазуу жүзүндөгү арызынын негизинде камсыздандыруу акысы төлөнөт.

2. Камсыздандыруу акысын төлөп берүү жөнүндө арызга камсыздандыруу келишиминин (камсыздандыруу полисинин) жана камсыздандыруу учуру жөнүндө актынын көчүрмөсү тиркелүүгө же арызда бул документтерди түзүүнүн датасы жана номери көрсөтүлүүгө тийиш.

Камсыздандыруу полиси боюнча камсыздандырууда (924-статьянын 3-пункту) арыз ээсине бул полистин түп нускасы милдеттүү түрдө көрсөтүлүүгө тийиш.

Камсыздандыруу учуру жөнүндө акт жок болгон учурда камсыздандыруу учуру келгендигинин далили, ал эми мүлктүк камсыздандыруу учурунда ошондой эле камсыздандыруучу төлөп берүүгө тийиш болгон зыяндын өлчөмү көрсөтүлүүгө тийиш.

3. Камсыздандыруу акысы төлөнгөнгө чейин камсыздандыруучу камсыздандыруу учурунун кырдаалын жана натыйжасынын себептерин текшерүүгө укуктуу. Мамлекеттик органдар, жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары ушундай текшерүүгө байланышуу зарыл болушу мүмкүн болгон маалыматтарды камсыздандыруучуга билдирүүгө милдеттүү.

4. Эгерде мыйзамда же камсыздандыруу келишиминде кыйла кыска мөөнөт белгиленбесе, жеке камсыздандыруу келишими боюнча төлөнүүгө тийиш болгон суммаларды камсыздандыруучу аларды төлөө жөнүндө арызды алган күндөн тартып отуз күндөн кечиктирбестен төлөөгө тийиш.

Калган учурларда, эгерде камсыздандыруу келишиминде башка мөөнөт белгиленбесе, камсыздандыруу акысын камсыздандыруучу аны төлөө жөнүндө арызды алган күндөн тартып отуз күндүн ичинде төлөөгө тийиш.

5. Камсыздандыруу акысын төлөп берүү мөөнөтүн өткөрүп жибергенде жана анын мөөнөтү аны төлөөдөн негизсиз баш тартуудан улам келип чыкканда, камсыздандыруу акысынын суммасына бул Кодекстин 360-статьясынын 1-пунктуна ылайык проценттер кошулат жана убактысы өткөн ар бир күн үчүн убактысы өткөрүлгөн сумманын 0,1 проценти өлчөмүндө пеня төлөнөт.

 

958-статья. Камсыздандыруучуну камсыздандыруу акысын төлөп

берүүдөн бошотуунун негиздери

 

1. Эгерде камсыздандыруу учуру камсыздандырылуучунун, пайда алуучунун же камсыздандырылган жактын атайы аракетинен улам келип чыкса, камсыздандыруучу камсыздандыруу акысын төлөөдөн бошотулат, буга атайылап жасаган аракеттер зарыл коргонуу абалында жасалган учурлар, ошондой эле бул статьянын 2- жана 3-пункттарында каралган учурлар кирбейт.

2. Эгерде зыян өмүргө же ден соолукка жооптуу жактын күнөөсү боюнча келтирилсе, камсыздандыруучу граждандык жоопкерчиликти камсыздандыруу келишими боюнча аларга келтирилген зыян үчүн камсыздандыруу акысын төлөөдөн бошотулбайт.

3. Эгерде камсыздандырылган адам өзүн-өзү өлтүрүүнүн натыйжасында кайтыш болсо жана бул убакытка чейин камсыздандыруу келишими кеминде эки жыл күчүндө болсо, камсыздандырылган адам өлгөн учурда камсыздандыруучу жеке камсыздандыруу келишими боюнча төлөөгө тийиш болгон сумманы төлөөдөн бошотулбайт.

4. Камсыздандырылуучунун же пайда алуучунун ашкере кылдатсыздыгынан улам камсыздандыруу учуру пайда болгон учурда мыйзамда жана келишимде камсыздандыруучуну мүлктүк камсыздандыруу келишими боюнча камсыздандыруу акысын төлөөдөн бошотуу каралышы мүмкүн.

5. Мыйзамда же келишимде башкасы каралбаса, эгерде камсыздандыруу убактысы:

1) ядролук жардыруунун, радиациянын же радиоактивдүү уулануунун айынан;

2) аскер аракеттеринен, маневрлерден же башка аскер иш-чараларынан, ошондой эле граждандык согуштун айынан келип чыкса; —

камсыздандыруучу камсыздандыруу акысын төлөөдөн бошотулат.

6. Мүлктүк камсыздандыруу келишиминде башкасы каралбаса, камсыздандыруучу мамлекеттик бийлик же жергиликтүү өз алдынча башкаруу органынын буйругу боюнча камсыздандырылган мүлктү алып коюунун, конфискациялоонун, реквизициялоонун, арест кылуунун же жок кылуунун айынан келтирилген зыян үчүн камсыздандыруу акысын төлөөдөн бошотулат.

 

959-статья. Камсыздандыруу кысын төлөөдөн баш тартуу

 

1. Камсыздандыруучу:

1) камсыздандыруу келишиминин күчү камсыздандыруу учуру келгенге чейин токтотулганда, анын ичинде бул Кодекстин 966-статьясында көрсөтүлгөн негиздер боюнча токтотулганда;

2) бул Кодексте же башка мыйзамдарда каралган негиздер боюнча, анын ичинде бул Кодекстин 967-статьясында көрсөтүлгөн негиздер боюнча камсыздандыруу келишими жокко эсе деп саналганда;

3) бул Кодекстин 959-статьясында көрсөтүлгөн негиздер боюнча камсыздандыруучу камсыздандыруу акысын төлөөдөн бошотулганда;

4) камсыздандыруучу бул Кодексте каралган негиздер боюнча, анын ичинде бул Кодекстин 923-статьясынын 2-пунктунда жана бул Кодекстин 938-статьясынын 3-пунктунда көрсөтүлгөн негиздер боюнча камсыздандыруу келишимин жараксыз деп табуу жөнүндө же камсыздандыруу учурунун кырдаалдарын тергөөгө же келтирилген чыгымдардын өлчөмүн аныктоого камсыздандырылуучу (пайда алуучу) тоскоолдук кылгандыктан улам камсыздандыруу келишимин бузуу жөнүндө доо койгондо;

5) бул Кодекстин 956-статьясынын 2-пунктунда жана 961-статьясынын 4-пунктунда каралган учурларда;-

камсыздандырылуучуга (пайда алуучуга) камсыздандыруу акысын төлөөдөн баш тартууга укуктуу.

2. Камсыздандыруунун ордун толтуруудан баш тартуу жөнүндө камсыздандыруучунун чечими аны төлөө жөнүндө арыз берген жакка ордун толтуруу үчүн белгиленген мөөнөттөн (958-статьянын 4-пункту) кечиктирбестен билдирилүүгө тийиш жана баш тартуу себебинин жүйөөлүү негизин камтууга тийиш.

3. Камсыздандыруучу камсыздандыруунун ордун толтуруудан баш тарткан учурда аны төлөө жөнүндө талап сот тартибинде коюлушу мүмкүн.

 

960-статья. Зыяндын ордун толтуртууга камсыздандырылуучунун укугу

камсыздандыруучуга өтүшү (суброгация)

 

1. Эгерде мүлктүк камсыздандыруу келишиминде же мыйзамда башкасы каралбаса, мындай келишим боюнча камсыздандыруунун ордун толтурган камсыздандыруучуга камсыздандыруунун натыйжасында орду толтурулган зыян үчүн жооптуу адамга карата камсыздандырылуучунун (пайда алуучунун) талап укугу төлөнгөн сумманын өлчөмүндө өтөт.

Мүлктүк камсыздандыруу келишиминин атайлап зыян келтирген жакка карата талап укугу камсыздандыруучуга өтүшүн жокко чыгарган шарты жокко эсе.

2. Камсыздандыруучуга өткөн талап укугун ал камсыздандырылуучунун (пайда алуучунун) жана зыян үчүн жооптуу жактын ортосундагы мамилелерди жөнгө салган эрежелерди сактоо менен жүзөгө ашырат.

3. Камсыздандырылуучу (пайда алуучу) камсыздандыруучуга бардык документтерди жана далилдерди берүүгө жана камсыздандыруучу өзүнө өткөн талап укуктарын жүзөгө ашырышы үчүн зарыл болгон бардык маалыматтарды билдирүүгө милдеттүү.

4. Эгерде камсыздандырылуучу (пайда алуучу) камсыздандыруучу тарабынан орду толтурулган зыян үчүн жооптуу жакка карата өзүнүн талап укугунан баш тартса же бул укукту жүзөгө ашыруу камсыздандырылуучунун (пайда алуучунун) күнөөсү боюнча мүмкүн болбосо, камсыздандыруучу камсыздандыруунун ордун толтуруудан толугу менен же анын тиешелүү бөлүгүнүн ордун толтуруудан бошотулат жана ордун толтурууда ашыкча төлөнгөн сумманын кайра кайтарылышын талап кылууга укуктуу.

 

961-статья. Камсыздандырылган мүлккө укукту камсыздандыруучуга

берүү

 

Эгерде өзүнүн чыныгы наркынын толук суммасында камсыздандырылган мүлккө камсыздандыруу убактысы жетишинин натыйжасында бул мүлктү мындан ары максатка ылайык пайдалануу мүмкүн болбогондой зыян келтирилсе, камсыздандырылуучу (пайда алуучу) камсыздандырылган мүлккө өз укугун камсыздандыруучунун макулдугу менен ага бере алат жана камсыздандыруу суммасынын толук көлөмүндө камсыздандыруунун ордун толтурта алат.

 

5-§. Камсыздандыруу келишиминин өзгөрүшү,

токтотулушу жана жараксыздыгы

 

962-статья. Пайда алуучуну алмаштыруу

 

Камсыздандырылуучу камсыздандыруу келишиминде аталган пайда алуучуну башка жак менен алмаштыра тургандыгы жөнүндө камсыздандыруучуга жазуу жүзүндө билдирип, аны алмаштырууга укуктуу. Камсыздандырылган жактын макулдугу менен дайындалган жеке камсыздандыруу келишими боюнча (927-статьянын 2-пункту) пайда алуучуну алмаштырууга бул жактын макулдугу менен гана жол берилет.

Пайда алуучу камсыздандыруу келишими боюнча милдеттеринин кайсы бирин аткаргандан жана камсыздандыруунун ордун толтургандыгы жөнүндө талапты камсыздандыруучуга көрсөткөндөн кийин ал өзүнүн макулдугу болмоюнча башка жак менен алмаштырылбайт.

 

963-статья. Камсыздандырылган жакты алмаштыруу

 

1. Келтирилген зыян үчүн жоопкерчилик тобокелдигин камсыздандыруу келишими боюнча (924-статья) камсыздандырылуучудан башка жактын жоопкерчилиги камсыздандырылган учурда, келишимде башксы каралбаса, камсыздандырылуучу камсыздандыруу убактысы жеткенге чейин муну башка жак менен алмаштыра тургандыгы жөнүндө камсыздандыруучуга кабарлап, аны алмаштырууга укуктуу.

2. Жеке камсыздандыруу келишиминде аталган камсыздандырылган жак камсыздандыруучунун макулдугу менен, ал эми келишим камсыздандырылган жактын пайдасына түзүлбөсө (927-статьянын 2-пункту), камсыздандырылган жактын да макулдугу менен камсыздандырылуучу тарабынан башка жак менен алмаштырылышы мүмкүн.

 

964-статья. Камсыздандырылган мүлккө укук башка жакка өтүшү

 

Камсыздандырылган мүлккө укук таламында камсыздандыруу келишими түзүлгөн жактан башка жакка өткөндө жана бул келишим боюнча укуктар менен милдеттер мүлккө укук өткөн жакка өтөт, буга менчик укугунан баш тарткан (280-статья) жана бул Кодекстин 281-статьясында көрсөтүлгөн негиздер боюнча мүлктү мажбурлап алып койгон учурлар кирбейт.

Камсыздандырылган мүлккө укук өткөн жак бул жөнүндө камсыздандыруучуга жазуу жүзүндө билдирүүгө тийиш. Эгерде мүлктүк камсыздандыруу келишими пайда алуучунун атын же аталышын көрсөтпөстөн түзүлсө (923-статьянын 3-пункту), жогоркудай билдирүү талап кылынбайт.

 

965-статья. Камсыздандыруу келишимин мөөнөтүнөн мурда токтотуу

 

1. Эгерде камсыздандыруу келишими күчүнө киргенден кийин камсыздандыруу убактысы келиши мүмкүн болбой калса жана камсыздандыруу тобокелдиги камсыздандыруу убактысынан башкача кырдаал боюнча токтосо, ал келишим өзү түзүлгөн мөөнөт жеткенге чейин токтотулат.

Мындай кырдаалдарга төмөнкүлөр кирет:

1) камсыздандырылган мүлк камсыздандыруу убактысынын жетишинен башкача кырдаалдар боюнча бузулганда;

2) ишкерлик тобокелдикти же бул иш менен байланышкан граждандык жоопкерчилик тобокелдигин камсыздандырган жак белгиленген тартипте ишкерликти токтотушу;

3) граждандык жоопкерчилик тобокелдиги камсыздандырылган гражданды ишке жараксыз деп табуу же жарактуулугун чектөө.

2. Бул Кодекстин 950-статьясындагы 2-пунктта көрсөтүлгөн учурда, кезектеги камсыздандыруу взносу төлөнбөсө, камсыздандыруу келишими өзү түзүлгөн мөөнөт жеткенге чейин токтотулат.

3. Эгерде камсыздандырылуучу (пайда алуучу) камсыздандыруу келишиминен баш тарткан учурда бул статьянын 1-пунктунда көрсөтүлгөн кырдаалдар боюнча камсыздандыруу убактысы жетпесе, ал каалаган учурда камсыздандыруу келишиминен баш тартууга укуктуу.

4. Бул статьянын 1- жана 2-пункттарында көрсөтүлгөн кырдаалдар бюнча камсыздандыруу келишими мөөнөтүнөн мурда токтотулганда, камсыздандыруучу камсыздандыруу күчүндө болгон убакытка пропорциялуу мезгилге камсыздандыруу сыйлык акынын бир бөлүгүнө укуктуу жана камсыздандыруу сыйлык акынын ашыкча алынган бөлүгүн кайра кайтарууга тийиш.

Эгерде мыйзамда же келишимде башкасы каралбаса, камсыздандырылуучу (пайда алуучу) камсыздандыруу келишиминен мөнөтүнөн мурда баш тарткан учурда камсыздандыруучуга төлөнгөн акча кайра кайтарылууга тийиш.

 

966-статья. Камсыздандыруу келишиминин жараксыздыгы

 

Камсыздандыруу келишими төмөнкүдөй учурларда жокко эсе болуп саналат:

1) келишим боюнча укукка жат талам камсыздандырылганда;

2) келишимде кылмыштуу жол менен табылган, кылмыш предмети болуп саналган же конфискацияланууга тийиш болгон мүлк камсыздандырылганда;

3) камсыздандыруу убактысы катарында келишимде ал убакыт жетишинин мүмкүндүк же болуу белгилеринен ажыраган окуя каралса;

4) камсыздандыруу келишими түзүлгөн учурга карата камсыздандыруу объектиси жок болсо.

Камсыздандыруу келишими ул Кодексте каралган башка учурларда да жараксыз.

 

6-§. Камсыздандыруунун атайын түрлөрү

 

967-статья. Өз ара камсыздандыруу

 

1. Граждандар менен юридикалык жактар өз мүлкүн жана бул Кодекстин 922-статьясында көөрсөтүлгөн башка мүлктүк таламдарын өз ара камсыздандыруу коомдорун түзүү жана бул үчүн зарыл болгон каражаттарын ага бириктирүү жолу менен өз ара негизде камсыздандыра алышат.

2. Өз ара камсыздандыруу коомдору өз мүчөлөрүнүн мүлкүн жана башка мүлктүк таламдарын камсыздандырышат жана коммерциялык эмес уюм болуп саналат.

Өз ара камсыздандыруу коомдорунун укуктук абалынын өзгөчөлүктөрү жана алардын ишинин шарттары бул Кодекске ылайык өз ара камсыздандыруу жөнүндө мыйзам менен аныкталат.

3. Эгерде өз ара камсыздандыруу коомдорунун уюштуруу документтеринде төмөнкүдөй учурларда камсыздандыруу келишимин түзүү каралбаса, бул коомдор өз мүчөлөрүнүн мүлкүн жана башка мүлктүк таламдарын түздөн-түз мүчөлүктүн негизинде камсыздандырышат.

Эгерде өз ара камсыздандыруу жөнүндө мыйзамда, тиешелүү коомдун уюштуруу документтеринде же камсыздандыруунун белгиленген эрежелеринде башкасы каралбаса, бул главанын эрежелери өз ара камсыздандыруу коомунун жана анын мүчөлөрүнүн ортосундагы камсыздандыруу боюнча мамилелерге карата колдонулат.

4. Өз ара камсыздандыруу жолу менен милдеттүү түрдө камсыздандыруу өз ара камсыздандыруу жөнүндө мыйзамда каралган учурларда жүзөгө ашырылат.

5. Эгерде өз ара камсыздандыруу коомунун камсыздандыруучу катарында коомдун мүчөсү болуп саналбаган жактардын таламдарын камсыздандырышы анын уюштуруу документтеринде каралса, коом коммерциялык уюм формасында түзүлсө, тешелүү түрдөгү камсыздандырууга лицензиясы бар болсо жана Кыргыз Республикасында камсыздандыруу уюштуруу жөнүндө мыйзамда белгиленген башка талаптарга жооп берсе, ал жогоркудай камсыздандыруу ишин жүргүзө алат.

Өз ара камсыздандыруу коомунун мүчөсү болуп саналбаган жактардын таламдарын камсыздандыруу бул главанын эрежелерине ылайык камсыздандыруу келишими боюнча коом тарабынан жүзөгө ашырылат.

 

968-статья. Милдеттүү мамлекеттик камсыздандыруу

 

1. Граждандардын социалдык таламдарын жана мамлекеттин таламдарын камсыз кылуу максатында мыйзамда мамлекеттик органдар бул максатка мамлекеттик бюджеттен бөлүнгөн каражаттардын эсебинен белгилүү категориядагы мамлекеттик кызматчылардын өмүрүн, ден соолугун жана мүлкүн милдеттүү түрдө камсыздандырышы каралышы мүмкүн (милдетүү мамлекеттик камсыздандыруу).

2. Эгерде милдетүү мамлекеттик камсыздандыруу жөнүндө мыйзамда башкасы каралбаса жана камсыздандыруу боюнча тиешелүү мамилелердин маңызынан башкасы келип чыкпаса, мындай камсыздандырууга карата бул главанын эрежелери колдонулат.

 

969-статья. Медициналык камсыздандырууга карата камсыздандыруу

жөнүндө жалпы эрежелерди колдонуу

 

Бул главада камтылган камсыздандыруу жөнүндө эрежелер медициналык камсыздандыруу жөнүндө мыйзамда каралган учурларда медициналык камсыздандырууга карата колдонулат.

 

47-Глава

Жөнөкөй шериктештик

 

970-статья. Жөнөкөй шериктештик келишими

 

1. Жөнөкөй шериктештик келишими (биргелешип иш жүргүзүү жөнүндөгү келишим) боюнча эки же андан ашык жактар (шериктер) өз салымдарын бириктирип жана пайда табуу же мыйзамга карама-каршы келбеген башка максатка жетүү үчүн юридикалык жак түзбөстөн биргелешип араеттенүүгө милдеттенишет.

2. Жеке ишкерлер жана (же) коммерциялык уюмдар гана ээлик кылуу ишкердигин жүргүзүү үчүн түзүлгөн жөнөкөй шериктештик келишиминин жактары боло алышат.

3. Жөнөкөй шериктештик келишими жазуу түрүндө түзүлүшү керек.

 

971-статья. Шериктердин салымдары

 

1. Жалпы ишке ал төккөн нерселердин бардыгы, атап айтканда, акча, башка мүлк, кесиптик жана башка билимдери, жөндөмү жана тажрыйбасы, ошондой эле ишкер бедели шериктин салымы деп таанылат.

2. Эгерде келишимден же чыныгы жагдайдан башкасы келип чыкпаса шериктердин салымы наркы боюнча бирдей болууга тийиш. Шериктин салымын акчалай баалоо шериктердин ортосундагы макулдашуу боюнча жүргүзүлөт.

 

972-статья. Шериктердин жалпы мүлкү

 

1. Шериктештер менчик укугундагы өздөрүнө таандык болгон мүлк, ошондой эле биргелешкен иштин натыйжасында чыгарылган продукция жана андай иштен алынган үзүр жана киреше мыйзамда же келишимде башкасы белгиленбегендиктен алардын менчигинин жалпы үлүшү деп таанылат.

Шериктердин менчигинин жалпы үлүшүндө турган мүлк, ошондой эле алардын жалпы талабы жана жалпы өзгөчө укугу шериктердин жалпы мүлкүн түзөт. Шериктердин жалпы мүлкү бардык шериктердин таламында пайдаланат.

2. Шериктердин жалпы мүлкүн бухгалтердик эсепке алуу шериктештикке катышкан юридикалык жактардын бирине тапшырылышы мүмкүн.

3. Шериктердин жалпы мүлкүн пайдалануу алардын жалпы макулдашуусу боюнча, ал эми макулдашууга жетишилбеген учурда — сот менен белгиленген тартипте жүргүзүлөт.

4. Жалпы мүлктү күтүү боюнча шериктештиктердин милдеттери жана ал милдеттерди аткаруу менен байланышкан чыгымдардын ордун толтуруунун тартиби келишимде каралат.

 

973-статья. Шериктердин жалпы ишин жүргүзүү

 

1. Биргелешкен иш жөнүндөгү келишимдин катышуучуларынын жалпы ишин жүргүзүү келишимде каралган тартипте ишке ашырылат.

2. Эгерде жөнөкөй шериктештик келишиминде иш жүргүзүү айрым катышуучулар тарабынан же бардык катышуучулардын биргелешип жүргүзө тургандыгы каралбаса, жалпы иш жүргүзүүдө ар бир шерик бардык шериктердин атынан аракеттенүүгө укуктуу.

Биргелешип иш жүргүзүүдө ар бир бүтүмдү ишке ашыруу үчүн бардык шериктердин макулдугу талап кылынат.

3. Үчүнчү жактар менен мамилелерде бардык шериктердин атынан бүтүм жасоого шериктин ыйгарым укугу ага калган шериктештик келишиминен көрүнөт.

4. Үчүнчү жактар менен мамилелерде бүтүм түзүү учурунда кандайдыр бир чектөөлөрдүн бар экендиги жөнүндө билсе же билүүгө тийиш болсо аны далилдөө учурларынан тышкары бүтүмдү түзгөн шериктин жалпы ишти жүргүзүү боюнча укуктарын чектөөгө шериктештер шилтеме кыла албайт.

5. Бардык шериктердин атынан бүтүм түзгөн шерик ага карата ишти жүргүзүү укугу чектелген болсо, же бардык шериктерди таламында өз атынан бүтүм түзсө ал мындай бүтүмдү түзүү бардык шериктештердин таламдарында зарыл экендигинде жетиштүү негиздер болсо ал иш боюнча чыгымдарга кеткен өз каражаттарын өндүртүп алууга укуктуу.

Эгерде мындай бүтүмдөр менен башка шериктерге зыян келтирилсе, алар аны өндүрүп алууну талап кылууга укуктуу.

6. Жалпы ишке тиешеси бар чечим эгерде келишимде башкасы каралбаса жалпы макулдашуу боюнча жалпы шериктер тарабынан кабыл алынат.

7. Жалпы ишти жүргүзүүгө ыйгарым укугу бар жөнөкөй шериктештик келишиминин катышуучулары эгер келишимде ал каралган болсо, өзүнчө сыйлык алууга укуктуу.

 

974-статья. Шериктердин маалыматка болгон укугу

 

Ар бир шерик жалпы ишти жүргүзүүгө ыйгарым укуктарына карабастан ишти жүргүзүү боюнча бардык документациялар менен таанышууга укуктуу. Мындай укуктан баш тартуу же аны чектөө, анын ичинде шериктердин макулдашуусу боюнча чектөөгө жол берилбейт.

 

975-статья. Шериктердин жалпы чыгашалары жана тарткан зыяны

 

1. Биргелешип иш жүргүзүү менен байланышкан шериктердин чыгашаларын жана тарткан зыяндарынын ордун жабуунун тартиби алардын макулдашуусу менен аныкталат. Мындай макулдашуу жок болгондо ар бир шерик ал жалпы ишке кошкон салымына жараша пропорционалдуу негизде чыгым жана зыян тартат.

Кайсы бир шериктерди жалпы чыгымдардын же зыяндын ордун толтурууга катышуудан толук бошотуу жөнүндөгү макулдашуу жокко эсе болуп саналат.

 

976-статья. Жалпы милдеттенмелер боюнча шериктердин жоопкерчилиги

 

1. Эгерде жөнөкөй шериктештик келишими анын катышуучуларын ээлик кылуу ишкердигин жүргүзүшү менен байланышпаса, анда жалпы келишимдик милдеттенмелер боюнча ар бир шерик өзүнүн бардык мүлкү менен жалпы ишке кошкон салымынын пропорционалдуу наркында жооп берет.

Келишимден тышкары чыккан жалпы милдеттенмелерге шериктер чогуу жооп беришет.

2. Эгерде жөнөкөй шериктештик келишиминин катышуучулары жеке ишкердик менен байланышкан болсо, жалпы милдеттенмеге ылайык шериктер чогуу жооп беришет.

 

977-статья. Пайданы бөлүштүрүү

 

Шериктештердин биргелешкен ишинин натыйжасында алар алган пайда эгерде жөнөкөй шериктештик келишиминде же шериктердин башка макулдашуусунда башкасы каралбаса, жалпы ишке шериктердин кошкон наркына пропорционалдуу бөлүштүрүлөт.

 

978-статья. Шериктин үлүшүн анын кредиторунун талабы боюнча бөлүп

берүү

 

Жөнөкөй шериктештик келишиминин катышуучусунун кредитору ушул Кодекстин 274-статьясына ылайык жалпы мүлктөгү анын үлүшүн бөлүп берүүнү талап кылууга акылуу.

 

979-статья. Жөнөкөй шериктештик келишимин токтотуу

 

1. Жөнөкөй шериктештик келишими төмөнкү учурларда токтотулат:

1) шериктердин бири дайынсыз жоголду, аракетке жөндөмдүү эмес же аракетке жөндөмдүүлүгү чектелген деп таанылган учурда;

2) шериктердин кимдир бирөөнү банкрот болду (кудуретсиз) деп жарыялоодо;

3) шерик курман болгондо же келишимге катышкан юридикалык жак жоюлганда же кайра уюшулганда, эгерде жөнөкөй шериктештик келишими же кийинки макулдашуулар менен калган шериктердин ортосундагы мамилелерде келишимди сактап калуу же өлгөн шерикти (кайра уюшулган юридикалык жакты) анын мурасчылары (укук мурастоочулар) менен алмаштыруу каралбаганда;

4) шериктердин кимдир бирөө жөнөкөй шериктештиктин узак мөөнөттүү келишимине андан ары катышуудан баш тартканда;

5) шериктердин биринин аны менен башка шериктердин ортосундагы мамилелерде анын талабы боюнча мөөнөттүү көрсөтүү менен түзүлгөн жөнөкөй шериктештик келишимин бузуунун натыйжасында;

6) тараптардын макулдашуусу боюнча жөнөкөй шериктештик келишимин бузуунун натыйжасында;

7) жөнөкөй шериктештик келишиминин мөөнөтү бүткөндүгүнүн натыйжасында;

8) жөнөкөй шериктештик келишими максатына жеткенде же ал максатка жетүү мүмкүн болбогондой шарт түзүлгөндө;

9) кредиторлорунун талабы боюнча шериктердин үлүшүн бөлүп берүүнүн натыйжасында;

10) ушул Кодексте же жөнөкөй шериктештик келишиминде каралган башка негиздер боюнча.

Жөнөкөй шериктештик келишими же анын катышуучуларынын кийинки макулдашуулары менен ушул пунктун биринчи, экинчи, төртүнчү, бешинчи жана тогузунчу пунктчаларында көрсөтүлгөн учурларда калган шериктердин ортосундагы мамилелерде келишимди сактап калуу каралышы мүмкүн.

2. Жөнөкөй шериктештик келишими токтотулганда шериктердин жалпы ээлигине жана (же) пайдалануусуна берилген буюмдар аны сунуш кылган шерикке сыйлык акысыз кайра кайтарылат, анткени тараптардын макулдашуусу менен башкасы каралган эмес.

Жөнөкөй шериктештик келишими токтотулган учурдан баштап анын катышуучулары үчүнчү жактарга карата аткарылбай калган жалпы милдеттенмелер боюнча чогуу жоопкерчилик тартышат.

Шериктердин жалпы менчигинде турган мүлктү жана аларда пайда болгон жалпы талап кылуу укугун бөлүү ушул Кодекстин 271-статьясында каралган тартипте жүргүзүлөт.

Жалпы менчикке жекече аныкталган буюмун кошкон шерик жөнөкөй шериктештик келишими токтотулган учурда, калган шериктердин жана кредиторлордун таламдарын сактоо шарты менен ал буюмду кайра кайтарууну талап кыла алат.

 

980-статья. Жөнөкөй шериктештиктин мөөнөтсүз келишиминен баш

тартуу

 

Эгерде келишимде башкасы каралбаса, шериктин жөнөкөй шериктештиктин мөөнөтсүз келишиминен баш тартуу жөнүндөгү арызы анын келишимден болжолдонуп жаткан чыгышына чейин кеминде үч ай калганда берилүүгө тийиш.

Жөнөкөй шериктештиктин мөөнөтсүз келишиминен баш тартуу укугун чектөө жөнүндө макулдашуу жокко эсе болуп саналат.

 

981-статья. Тараптардын талабы боюнча жөнөкөй шериктештик

келишимин бузуу

 

Ушул Кодекстин 411-статьясынын 2-пунктунун биринчи пунктчасында көрсөтүлгөн негиздер менен катар жөнөкөй шериктештик келишиминин мөөнөттү көрсөтүү менен же белгилөөчү шарт катары максатты көрсөтүү менен келишим түзгөн тарап жүйөөлүү себептер боюнча өз ара жана калган шериктердин ортосундагы мамилелерде келишимди бузуу келтирген зыянды калган шериктерге төлөп берүү менен келишимди бузууну талап кылууга акылуу.

 

982-статья. Келишимден баш тарткан же аны бузууну талап кылган

шериктин жоопкерчилиги

 

Жөнөкөй шериктештик келишимине андан ары катышуудан баш тартуу же шериктердин биринин талабы боюнча келишимди бузуу жөнүндө кайсы бир катышуучунун арызынын натыйжасында ал келишим токтотулбаган учурда, келишимге катышпай калган жак жөнөкөй шериктештик келишиминин катышуучусу болуп калгандыктан, ал келишимге катышкан мезгилде пайда болгон жалпы милдеттенмелер боюнча үчүнчү жактардын алдында жооп берет.

 

983-статья. Жабык шериктештик

 

1. Жөнөкөй шериктештик келишиминде үчүнчү жактар үчүн анын бар экендиги ачык көрсөтүлбөшү (жабык шериктештик) каралышы мүмкүн. Мындай келишимге ушул статьяда башкасы каралбаса же жабык шериктештин маңызынан башкасы келип чыкпаса, жөнөкөй шериктештик келишими жөнүндөгү эрежелер колдонулат.

2. Үчүнчү жактар менен мамилелерде жабык шериктештиктин ар бир катышуучусу шериктердин жалпы таламында өз атынан түзгөн бүтүм боюнча өзүнүн бардык мүлкү менен жооп берет.

3. Шериктердин ортосундагы мамилелерде алардын биргелешкен иш процессинде келип чыккан милдеттенмелер жалпы деп эсептелинет.

 

48-Глава

Ачык конкурс

 

984-статья. Ачык конкурсту уюштуруу

 

1. Ишти жакшы аткаргандыгы же башка натыйжаларга жетишкендиги (ачык конкурс) үчүн акчалай сыйлык төлөө же башка сыйлыктарды берүү (сыйлыктарды берүү жөнүндө) жөнүндө ачык жарыялаган жак конкурсту өткөрүүнүн шартына ылайык анын жеңүүчүсү деп табылгандарга жарыя кылынган сыйлыкты төлөп берүүгө тийиш.

2. Ачык конкурс аны уюштуруучунун конкурска катышуу сунушу бардык каалоочуларга карата басма сөздө же башка жалпыга маалымдоо каражаттарында жарыялоо менен жасалганда ачык болушу, же конкурска катышуу сунушу аны уюштуруучунун тандоосу боюнча белгилүү чөйрөдөгү адамдарга карата гана жасалганда жабык болушу мүмкүн.

Ачык конкурс аны уюштуруучу тарабынан конкурска катышууну каалаган адамдарды алдын ала тандоо жүргүзүлгөндө ага катышкандарды алдын ала квалификациялоо менен шартталышы мүмкүн.

3. Ачык конкурс жөнүндө жарыя тапшырманын маңызын, иштин же башка жетишкендиктердин натыйжаларынын критерийлерин жана ага баа берүүнүн тартибин, алардын ордун, мөөнөтүн жана аларды берүүнүн тартибин, сыйлыктын өлчөмүн жана формасын, ошондой эле конкурстун натыйжаларын жарыялоонун тартибин жана мөөнөтүн караган шарттардан турууга тийиш.

4. Конкурстун жеңүүчүсү менен келишим түзүү милдеттенмесин камтыган ачык конкурска карата ушул Кодекстин 408-410-статьяларында башкасы каралбагандыктан ушул статьянын эрежелери колдонулат.

 

985-статья. Ачык конкурстун шарттарын өзгөртү жана алып салуу

 

1. Ачык конкурс жарыялаган жак иштерди сунуш кылуу үчүн белгиленген мөөнөттүн биринчи жарымында гана конкурстун шартын өзгөртүүгө же алып салууга укуктуу.

2. Конкурстун шартынын өзгөргөндүгү же алып салынгандыгы жөнүндө билдирүү конкурс жарыяланган ыкма сыяктуу жасалууга тийиш.

3. Конкурстун шарты өзгөргөн же ал алып салынган учурда, конкурс жарыялаган жак ага чейин билдирүүдө айтылган ишти толук же жарым-жартылай аткаргандыгы менен зыян тарткан чыгымды ал жакка төлөп берүүгө тийиш.

4. Эгерде конкурстун шартын өзгөртүүдө же аны алып салууда ушул статьянын биринчи же экинчи пункттарында көрсөтүлгөн талаптар бузулган учурда конкурс өткөрүү жөнүндөгү жарыялаган жак конкурстун ушул катышуучусу тарткан зыяндын ордун толтурууга тийиш.

5. Конкурс өткөрүү жөнүндө жарыялаган жак эгерде ал көрсөтүлгөн иш конкурска байланышпастан, атап айтканда конкурс жөнүндө жарыяланганга чейин же атайылап эле конкурстун шарттарына ылайык келбегендигин далилдей алса, ушул статьянын 3- жана 4-пункттарында белгиленген чыгымдардын жана зыяндын ордун толтуруудан бошотулат.

 

986-статья. Сыйлыкты төлөп берүү жөнүндө чечим

 

1. Конкурстун жеңүүчүсүнө сыйлык төлөп берүү жөнүндө чечим конкурс жөнүндө жарыяда белгиленген тартипте жана мөөнөттө чыгарылууга жана ачык конкурстун катышуучуларына билдирилүүгө тийиш.

2. Эгерде жарыяда көрсөтүлгөн натыйжага жетишүү эки же андан ашык жактар биргелешип аткарган иштин натыйжасында жетишилсе, анда сыйлык макулдашууга ылайык алардын ортосунда бөлүштүрүлөт. Эгерде андай макулдашууга жетишилбесе, сыйлыкты бөлүштүрүү тартиби сот тарабынан аныкталат.

 

987-статья. Ачык конкурста жеңип чыккан илимий, адабий жана

искусство чыгармаларын пайдалануу

 

Конкурстун предмети илимий, адабий же искусство чыгармалары болсо, анын шарты боюнча ал ачык конкурсту жарыялаган жактын ал чыгармалар үчүн автордук калем акыны төлөп берүү менен аларды пайдалануу жөнүндөгү конкурстун жеңүүчүсү менен келишим түзүүгө артыкчылык укук каралышы мүмкүн. Мындай укук конкурстун натыйжасы жарыяланган күндөн баштап үч айдын ичинде ишке ашырылышы мүмкүн.

 

988-статья. Ачык конкурстун катышуучуларына алар сунуш кылган

эмгектерди кайтарып берүү

 

Ачык конкурс жарыялаган жак конкурсту жарыялоодо башкасы каралабаса жана аткарылган иштин мүнөзүнөн башкасы келип чыкпаса, сыйлык албай калган эмгектерди конкурстун катышуучуларына кайра кайтарып берүүгө милдеттүү.

 

49-Глава

Сыйлык берүүгө ачык убада

 

989-статья. Сыйлыкты төлөп берүү милдеттенмеси

 

1. Жарыяда көрсөтүлгөн укукту аракетти анда көрсөтүлгөн мөөнөттө аткарган кишиге акчалай сыйлык төлөп берүү же башкача сыйлык берүү (сыйлык берүү) жөнүндө ачык жарыялаган жак убада кылынган сыйлыкты тийиштүү аракет жасаган ар бир адамга, атап айтканда, жоголгон буюмду тапкан же сыйлык жөнүндө жарыяга кылган жакка зарыл маалыматты билдирген адамга төлөп берүүгө милдеттүү.

2. Сыйлык төлөп берүү милдеттенмеси убада кылынган сыйлык аны убада кылган тарабынан белгилөөгө мүмкүндүк берген шартта пайда болот. Убадага жооп кылган жак убаданы кат жүзүндө ырастоону талап кылууга акылуу жана, эгерде сыйлык жөнүндө жарыя кылуу чындыгында анда көрсөтүлгөн жак тарабынан жасалбаган болсо, ал андай талапты көрсөтүү тобокелин өзүнө алат.

3. Эгерде сыйлыкты ачык убада кылууда анын өлчөмү көрсөтүлбөсө, ал сыйлыкты убада кылган жак менен макулдашуу боюнча, ал эми талаш чыккан учурда — сот тарабынан аныкталат.

4. Сыйлыкты төлөп берүү милдеттенмеси жасалган жарыяга байланышту же ага карабастан тийиштүү аракет жасалып-жасалбагандыгына карабастан пайда болот.

5. Жарыяда көрсөтүлгөн аракеттерди бир нече киши жасаган учурда сыйлык алуу укугуна андай аракетти биринчи болуп жасаган адам ээ болот.

Эгерде жарыяда көрсөтүлгөн аракет бир эле учурда эки же андан ашык адам тарабынан жасалса, сыйлык алардын ортосунда тең бөлүнөт же макулдашууда көрсөтүлгөн өлчөмдө бөлүнөт.

6. Эгерде сыйлык жөнүндө жарыяда башкасы каралбаса жана анда көрсөтүлгөн аракеттин мүнөзүнөн келип чыкпаса, жарыяда камтылган талапка аткарылган аракеттин дал келиши сыйлык берүүнү ачык жарыялаган жак тарабынан, талаш чыккан учурда — сот тарабынан аныкталат.

 

990-статья. Сыйлык берүүгө ачык убада кылууну алып салуу

 

Жарыяда сыйлык төлөп берүүдөн баш тартуунун жол берилгистиги каралса жана андан келип чыкса же убада кылынган аракетти жасоо үчүн белгилүү мөөнөт берилсе же баш тартуу жөнүндө жарыялоо учуруна карата жарыяда көрсөтүлгөн аракеттерди бир же бир нече киши жасаган учурдан тышкары сыйлык төлөп берүү жөнүндө ачык убада кылган жак ошондой эле формада ал убададан баш тартууга акылуу.

2. Сыйлык берүүгө ачык убада кылууну алып салуу сыйлык берүү жөнүдө убада кылган адамды ага жооп кылган адамдарга сыйлык жарыялоодо көрсөтүлгөн аракеттерди жасагандыгына байланыштуу алар тарткан чыгымдардын ордун толтуруудан бошотпойт.

 

50-Глава

Оюндарды жана мөрөйлөрдү өткөрүү

 

991-статья. Оюн жана мөрөйлөрдү уюштуруу жана ага катышуу менен

байланышкан талаптар

 

Оюндарды жана мөрөйлөрдү уюштуруу же ага катышуу менен байланышкан граждандарга жана юридикалык жактарга коюлган талап оюндарга же мөрөйлөргө алдоонун, зомбулуктун, коркутуунун таасири астында катышкан адамдарга же алардын өкүлдөрүнүн оюндарды жана мөрөйлөрдү уюштуруучулар менен кыңыр ниеттеги макулдашуусунан тышкары, ошондой ушул Кодекстин 993-статьясынын 4-пунктчасында көрсөтүлгөн талаптардан тышкары соттук коргоого алынбайт.

 

992-статья. Мамлекет жана администрациялык-аймактык бирдиктер

тарабынан лотереяларды, тотализаторлорду жана башка

оюндарды өткөрүү

 

1. Мамлекеттик ыйгарым укуктуу органдан лотереяларды, тотализаторлорду (өз ара мелдеш) жана башка тобокелге негизделген оюндарды өткөрүүгө уруксат (лицензия) алган мамлекет, жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары, жактар менен оюндун катышуучуларынын ортосундагы мамиле оюнду уюштуруучулар менен анын катышуучуларынын ортосундагы келишим менен жөнгө салынат. Мындай келишим лотереялык билетти, дүмүрчөктү же башка документти берүү менен толтурулат жана ага катышуучу лотереялык билеттин наркын төлөгөн же оюнга катышууну башкача жол менен төлөгөн учурдан баштап ал келишим түзүлдү деп таанылат.

2. Ушул статьянын 1-пунктунда каралган келишимди түзүү жөнүндөгү сунуш оюнду өткөрүүнүн мөөнөтү жөнүндөгү жана утушту жана анын өлчөмүн аныктоонун тартиби жөнүндөгү шарттардан турууга тийиш.

3. Лотерея, тотализатор же башка оюндарды өткөрүүнүн шартына ылайык утту деп таанылган жактарга оюнду уюштуруучулар оюнду өткөрүүнүн шартында каралган өлчөмдө, формада (акчалай же натуралай) жана мөөнөттө, ал эми ал шарттарда мөөнөт көрсөтүлбөгөн болсо оюндун натыйжасы аныкталган учурдан баштап он күндөн кечиктирбестен төлөп берүүгө тийиш.

4. Оюнду уюштуруучулар ушул статьянын 3-пунктунда көрсөтүлгөн милдеттенмени аткарбаган учурда лотереяда, тотализатордо же башка оюндарда утушка ээ болгон катышуучу оюнду уюштуруучулардан утушту төлөп берүүнү, ошондой эле уюштуруучу тарабынан келишимди бузуудан улам тарткан чыгымдын ордун толтуртууну талап кылууга акылуу.

 

51-Глава

Зыян келтирүүнүн натыйжасындагы милдеттенме

 

1-§. Зыяндын ордун толтуруу

жөнүндө жалпы жоболор

 

993-статья. Зыян келтирүү үчүн жоопкерчиликтин жалпы негиздери

 

1. Гражданиндин керт башына же мүлкүнө келтирилген зыяндын орду, ошондой эле юридикалык жакка келтирилген зыяндын орду ал зыянды келтирген жак тарабынан толук көлөмүндө толтурулууга тийиш.

Мыйзам менен зыяндын ордун толтуруу милдети ал зыянды келтирүүчү болуп саналбаган жакка да жүктөлүшү мүмкүн.

Мыйзам же келишим менен зыян келтирүүчүгө жабыр тарткан жакка келтирилген зыяндан ашык компенсация төлөп берүү милдеттенмеси жүктөлүшү мүмкүн.

2. Эгерде зыян келтирген жак ал зыян анын күнөөсү боюнча келтирилбегендигин далилдесе, анда зыяндын ордун толтуруудан бошотулат.

3. Укукка ылайык аракеттер менен келтирилген зыяндын орду мыйзамда каралган учурларда толтурулууга тийиш.

Эгерде жабыр тартуучунун өтүнүчү же анын макулдугу менен зыян келтирилсе, ал эми зыян келтирүү аракети коомдун адептик принциптерин бузбаса, зыяндын ордун толтуруудан баш тартылышы мүмкүн.

 

994-статья. Зыян келтирүүдөн эскертүү

 

1. Зыян келтирүү коркунучу келечекте мындай коркунучту келтирген ишке тыюу салуу жөнүндө доо үчүн негиз болуп саналышы мүмкүн.

2. Эгерде келтирилген зыян ишкананы, курулушту же башка өндүрүштүк ишти жүргүзүүнүн натыйжасында болуп саналса, ал зыян келтирүүсүн улантып же жаңы зыян келтирүү коркунуч түзсө, сот жоопкерди зыяндын ордун толтуруудан тышкары андай ишти токтото турууга же токтотуп салууга милдеттендирүүгө укуктуу.

Эгерде ишкердикти токтото туруу же токтотуу коомдук талаптарга карама-каршы келсе, сот аны токтото туруу же токтотуу жөнүндөгү доодон баш тартышы мүмкүн. Мындай ишкердикти токтото туруу же токтотуудан баш тартуу жабыр тартуучуларды бул иш келтирген зыян ордун толтуруу укугунан ажыратпайт.

 

995-статья. Коргонуу зарылчылыгынан улам зыян келтирүү

 

Коргонуу зарылчылыгынын чеги ашып кетпеген учурда андай зарылчылыктан улам келтирилген зыяндын орду толтурулбайт.

 

996-статья. Өтө зарылчылыктан улам зыян келтирүү

 

Өтө зарылчылыктан улам, башкача айтканда, зыян келтирүүчүнүн өзүнө же башка жактарга келтирилген коркунучту жоюу үчүн жасалган зыян, эгерде мындай коркунуч ошол кырдаалда башка каражаттар менен четтетилбей турган болсо, зыян келтирген жак тарабынан орду толтурулууга тийиш.

Мындай зыян келтирген жагдайды эске алуу менен, сот анын ордун толтурууну зыян келтирген жак анын таламында жасалган үчүнчү жакка ордун толтуруу милдетин жүктөөгө, же ал үчүнчү жакты, ошондой эле зыян келтирген жакты анын ордун толтуруудан толугу менен же жарым жартылай бошотулушу мүмкүн.

 

997-статья. Юридикалык жактын же гражданиндин анын кызматкерлери

келтирген зыян үчүн жоопкерчилиги

 

1. Юридикалык жак же гражданин эмгектик (кызматтык) милдеттерин аткарууда анын кызматкерлери келтирген зыяндын ордун толтурат.

2. Ушул главада каралган эрежелерге карата кызматкерлер деп эмгектик келишимдин (контракттын) негизинде иш аткарган граждандар, ошондой эле граждандык-укуктук келишим боюнча иш аткарган граждандар, эгерде мында алар тийиштүү юридикалык жактын же гражданды тапшырмасы боюнча жана ишти коопсуздук жүргүзүү үчүн анын контролдугу астында аракеттенсе же аракеттенүүгө тийиш болсо, таанылат.

3. Чарбалык шериктештиктер жана өндүрүштүк кооперативдер алар ишкердик, өндүрүштүк же шериктештиктин жана кооперативдин башка ишин жүргүзүүдө анын катышуучулары (мүчөлөрү) келтирген зыяндын ордун толтурат.

 

998-статья. Мамлекеттик органдар, жергиликтүү өз алдынча башкаруу

органдары, ошондой эле алардын кызмат адамдары

келтирген зыян үчүн жоопкерчилик

 

Мамлекеттик органдардын, жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын же ал органдардын кызмат адамдарынын мыйзамсыз аракетинин (аракетсиздигинин) натыйжасында, анын ичинде мамлекеттик органдын же жергиликтүү өз алдынча башкаруу органынын мыйзамга же башка укуктук актыларга ылайык келбеген актыларын чыгаруунун натыйжасында гражданинге же юридикалык жакка келтирилген зыяндын ордун толтурулууга тийиш. Зыяндын орду тийиштүү мамлекеттик казнанын эсебинен (225-статьянын 2-пункту), жергиликтүү шериктештиктин казнасынын эсебинен (227-статьянын 2-пункту) толтурулат.

 

999-статья. Алгачкы текшерүү, алдын ала тергөө, прокуратура жана

сот органдарынын мыйзамсыз аракетинен улам келтирилген

зыян үчүн жоопкерчилик

 

1. Гражданинге мыйзамсыз соттоонун, кылмыш жоопкерчилигине мыйзамсыз тартуунун, бөгөт коюу чарасы катары камакка алуу же башка жакка кетпөө жөнүндө кол койдуруп алуу чараларын мыйзамсыз колдонуу, камакка алуу же түзөтүү иштери түрүндөгү мыйзамсыз түрдө администрациялык жаза колдонуунун натыйжасында келтирилген зыяндын орду мамлекет тарабынан алгачкы текшерүү, алдын ала тергөө, прокуратура жана сот органдарынын кызмат адамдарынын күнөөсүнө карабастан мыйзамда белгиленген тартипте толук көлөмүндө толтурулат.

2. Алгачкы текшерүү, алдын ала тергөө, прокуратура жана сот органдарынын мыйзамсыз ишинин натыйжасында ушул статьянын 1-пунктунда каралган кесепеттерге алып келбеген мыйзамсыз ишинин натыйжасында гражданинге же юридикалык жакка келтирилген зыяндын орду ушул Кодекстин 999-статьясында каралган негиздер боюнча жана тартипте толтурулат. Сот адилеттигин жүргүзүүдө келтирилген зыяндын орду, эгерде судьянын күнөөсү мыйзамдуу күчүнө кирген соттун өкүмү менен аныкталган болсо, толтурулат.

 

1000-статья. Өз жоопкерчилигин камсыздандырган жактын зыяндын

ордун толтурушу

 

Өз жоопкерчилигин ыктыярдуу же милдеттүү камсыздандыруу тартибинде жабыр тартуучунун пайдасына (924-статья, 929-статьянын 1-пункту) пайдасына камсыздандырган юридикалык жак же гражданин келтирлген зыяндын ордун толук толтуруу үчүн камсыздандыруу суммасы жетишсиз болсо, камсыздандыруу суммасы менен зыяндын чыныгы өлчөмүнүн ортосундагы айырманы төлөйт.

 

1001-статья. Он төрт жашка чейинки курактагы өспүрүмдөр келтирген

зыян үчүн жоопкерчилик

 

1. Он төрт жашка чейинки өспүрүмдөр (жаш балдар) келтирген зыян үчүн, эгерде зыян булардын күнөөсү боюнча келтирилбегендиги далилденбесе, ата-энелери (асырап алгандары) же көзөмөл кылуучулары жооп берет.

2. Эгерде көзөмөлдүк кылууга муктаждыгы бар өспүрүм мыйзамдын күчүнө ылайык ага көзөмөлдүк кылуучу болуп саналган (70-статья) тийиштүү тарбиялоо, дарылоо мекемесинде, калкты социалдык жактан коргоо мекемесинде же башка ушундай эле мекемеде турган болсо, ал мекеме эгерде зыян мекеменин күнөөсү боюнча келип чыкпагандыгы далилденбесе, өспүрүм келтирген зыяндын ордун толтурууга милдеттүү.

3. Эгерде жаш бала окуу жайынын, тарбиялоо, дарылоо, же ага көзөмөлдүк кылууга милдеттүү болгон башка мекеменин, ошондой эле келишимдин негизинде көзөмөлдүк кылууга тийиш болгон жактын көзөмөөл алдында турган учурда зыян келтирсе, анда ал мекемелер же жактар зыян көзөмөлдүк кылуучулардын күнөөсү боюнча келип чыкпагандыгы далилденбесе зыян үчүн жооп берет.

4. Жаш балдар келтирген зыяндын ордун толтуруу боюнча ата-энелердин (асырап алгандардын), көзөмөлдүк кылуучулардын, окуу жайлардын, тарбиялоо, дарылоо жана башка мекемелердин милдеттенмелери жаш бала бойго жеткендигине же ал зыяндын ордун толтуруу үчүн жетиштүү мүлк алгандыгы боюнча токтотулбайт.

Эгерде ата-энеси (асырап алгандары), көзөмөлдүк кылуучулар өлгөндө же алар, ошондой эле ушул статьянын 3-пунктунда көрсөтүлгөн башка граждандар жабыр тартуучунун өмүрүнө же ден соолугуна келтирилген зыяндын ордун толтуруу үчүн жетиштүү каражаты жок болсо, ал эми толук аракетке жөндөмдүү болгон зыян келтирүүчүнүн өзү ошондой эле каражаттарга ээ болсо, сот жабыр тартуучунун жана зыян келтирүүчүнүн мүлктүк абалын, ошондой эле башка жагдайларды эске алуу менен зыян келтирүүчүнүн өзүнүн эсебинен зыяндын ордун толук же жарым-жартылай толтуруу жөнүндө чечим кабыл алууга укуктуу.

 

1002-статья. Он төрт жаштан он сегиз жашка чейинки курактагы

өспүрүмдөр келтирген зыян үчүн жоопкерчилик

 

1. Он төрт жаштан он сегиз жашка чейинки курактагы өспүрүмдөр келтирилген зыян үчүн жалпы негиздерде өз алдынча жоопкерчилик тартат.

2. Он төрт жаштан он сегиз жашка чейинки курактагы өспүрүмдөрдө зяндын ордун толтуруу үчүн жетиштүү мүлк же башка киреше булагы болбогон учурда, зыяндын орду эгер зыян алардын күнөөсү боюнча келип чыкпагандыгы далилденсе, анын ата-энеси (асырап алгандары) же көзөмөлдүк кылуучулар толугу менен же анын жетпеген бөлүгүн толтурууга тийиш.

Көзөмөлдүк кылууга муктаж болгон он төрт жаштан он сегиз жашка чейинки курактагы өспүрүмдөр тийиштүү тарбиялоо, дарылоо мекемелеринде, калкты социалдык жактан коргоо мекемесинде же мыйзамдын күчү боюнча ага көзөмөлдүк кылуучу болуп саналган башка ушундай мекемелерде (70-статья) турган болсо, эгерде зыян анын күнөөсү бюнча келип чыкпагандыгы далилденсе, ал мекеме зыяндын ордун толугу менен же анын жетпеген бөлүгүн толтурууга милдеттүү.

3. Он төрт жаштан он сегиз жашка чейинки курактагы өспүрүмдөр келтирген зыяндын ордун толтуруу боюнча ата-эненин (асырап алуучулардын), көзөмөлдүк кылуучулардын жана тийиштүү мекемелердин милдеттенмеси зыян кетирген адам бойго жеткенде же ал бойго жеткенге чейин анда зыяндын ордун толтуруу үчүн жетиштүү киреше булагы же башка мүлк пайда болсо, же ал бойго жеткенге чейин аракетке жөндөмдүүлүккө ээ болсо, токтотулат.

 

1003-статья. Өспүрүмдөр келтирген зыян үчүн ата-энелик укугунан

ажыратылган ата-энелердин жоопкерчилиги

 

Эгерде зыян келтирүүгө алып келген баланын жүрүш-турушу баланы тарбиялоо боюнча ата-энелик милдетти талаптагыдай жүргүзүүнүн кесепети болуп саналса, сот ата-энелик укуктан ажыратылган ата-энелерге алар андай ата-энелик укуктан ажыратылгандан кийин үч жыл бою анын бойго жете элек балдары жасаган зыян үчүн жоопкерчиликти жүктөй алат.

 

1004-статья. Аракетке жөндөмсүз деп таанылган гражданин келтирген

зыян үчүн жоопкерчилик

 

1. Аракетке жөндөмсүз деп таанылган гражданин келтирген зыяндын ордун ага камкордукка алуучу же ага көзөмөлдүк кылууга милдеттүү болгон уюм, эгерде зыян алардын күнөөсү боюнча келип чыкпагандыгы далилденсе, толтурат.

2. Камкордукка алуучу же ага көзөмөлдүк кылууга милдеттүү болгон уюмдун аракетке жөндөмсүз деп таанылган гражданин келтирген зыяндын ордун толтуруу боюнча милдеттенмеси кийин ал аракетке жөндөмдүү деп таанылган учурда да токтотулбайт.

3. Эгерде камкордукка алуучу өлгөн болсо же жабыр тартуучунун өмүрнө же ден соолугуна келтирилген зыяндын ордун толтуруу үчүн жетиштүү каражаты жок болсо, ал эми зыян келтирүүчүнүн өзү мындай каражатка ээ болсо, анда сот жабыр тартуучунун жана зыян келтирүүчүнүн мүлктүк абалын, ошондой эле башка жагдайларды эске алуу менен жабыр тартуучунун өмүрүнө жана ден соолугуна келтирилген зыяндын ордун зыян келтирүүчүнүн мүлкүнүн эсебинен толугу менен же жарым-жартылай толтууруу жөнүндө чечим кабыл алууга укуктуу.

 

1005-статья. Аракетке жөндөмдүүлүгү чектелген деп таанылган

гражданин келтирген зыян үчүн жоопкерчилик

 

Спирт ичкилигин же банги заттарды пайдалануунун, кумар оюндарына патологиялык жактан азгырылуунун кесепетинен (65-статья) аракетке жөндөмдүүлүгү чектелген гражданин келтирген зыяндын орду зыян келтирүүчүнүн өзү тарабынан жалпы негиздерде толтурулат.

(КР 2009-жылдын 17-июлундагы N 233 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1006-статья. Өз иш-аракетинин маанисин түшүнүүгө жөндөмсүз

гражданин келтирген зыян үчүн жоопкерчилик

 

1. Аракетке жөндөмдүү гражданин же он төрт жаштан он сегиз жашка чейинки өспүрүм өз иш-аракетинин маанисин түшүнүүгө жөндөмсүз абалда же ага жетекчилик кылуу менен келтирген зыян үчүн ал жооп бербейт.

Эгерде жабыр тартуучунн өмүрүнө же ден соолугуна зыян келтирилсе, сот жабыр тартуучунун жана зыян келтирүүчүнүн мүлктүк абалын, ошондой эле башка жагдайларды эске алуу менен зыяндын ордун толугу менен же жарым-жартылай толтуртуу боюнча милдетти зыян келтирүүчүнүн өзүнө жүктөй алат.

2. Эгерде спирт ичкиликтерин ичүү, баңги заттарды колдонуу же башка жол менен өзүн эмне кылып жаткандыгынын маанисин түшүнбөгөн же ага жетекчилик кылган абалга алып келсе, зыян келтирүүчү жоопкерчиликтен бошотулбайт.

3. Эгерде зыян жин оорусунан же кем акылдыгынан улам өз иш-аракетинин маанисин түшүнбөгөн же өзүн башкара албаган адам тарабынан келтирилсе, сот тарабынан зыяндын ордун толтуруу милдети зыян келтирүүчүнүн мындай абалы жөнүндө билген, бирок анын аракетке жөндөмсүздүгүн таануу же ага көзөмөлдүк кылууну орнотуу жөнүндө маселе койбогон ал адам менен бирге жашаган эмгекке жөндөмдүү адамдарга: жубайына, ата-энесине, бойго жеткен балдарына жүктөлүшү мүмкүн.

 

1007-статья. Айлана чөйрөдөгүлөр үчүн өтө коркунуч түзүүчү иш

менен келтирилген зыян үчүн жоопкерчилик

 

1. Иши айлана чөйрөдөгүлөр үчүн өтө коркунуч келтирүү менен байланышкан (транспорт каражаттарын, механизмдерди, электроэнергиясын, жарылгыч заттарды, катуу таасир берүүчү ууларды ж.б. колдонуу; курулуш жана аны менен байланышкан башка иштерди жүргүзүү) юридикалык жактар жана граждандар, эгерде зыян келтирүү жеңе алгыс күчтүн же жабыр тартуучунун кыңыр оюнун кесепетинен келип чыккандыгы далилденбесе, өтө коркунучтун булагы болуп саналгандар зыяндын ордун толтурууга милдеттүү.

Зыяндын ордун толтуруу милдети өтө коркунуч булагына менчик ээсинин укугунда, чарба жүргүзүү укугунда же оперативдүү башкаруу укугунда, же болбосо башка мыйзамдуу негизде (мүлктү жалдоо келишими менен, транспорт каражатын башкаруу укугуна ишеним кат менен, өтө коркунучтун булагын өткөрүп берүү жөнүндөгү тийиштүү органдын буйругу менен) ээлик кылган юридикалык жакка же гражданинге жүктөлөт.

2. Өтө коркунучтун булагынын ээси эгерде башка жактардын укукка каршы аракетинин натыйжасында ал булак анын карамагынан чыгып кеткендиги далилденсе, ал булак келтирген зыян үчүн жооп бербейт. Мындай болгон учурда өтө коркунучтун булагы келтирген зыян үчүн жоопкерчиликти ал булакты укукка каршы ээ болгон жак тартат. Ал булакты укукка каршы тартып алууда өтө коркунучтун булагынын ээсинин күнөөсү бар болсо, анда жоопкерчилик ал булактын ээсине, ошондой эле өтө коркунучтун булагын укукка каршы ээлеп алган жакка да жүктөлүшү мүмкүн.

3. Өтө коркунучтун булагынын ээлери ал булактардын өз ара аракетинин (транспорт каражаттарынын кагылышуусу ж.б.) натыйжасында үчүнчү жакка келтирилген зыян үчүн ушул статьянын 1-пунктунда каралган негиздер боюнча бирдей жоопкерчилик тартышат.

Өтө коркунучтун булактарынын өз ара аракетинин натыйжасында аны ээлерине келтирилген зыяндын орду жалпы негиздерде толтурулат. Мында:

бир жактын күнөөсү боюнча келтирилген зыяндын орду ал жак тарабынан толук көлөмүндө толтурулат;

эки же бир нече жактардын күнөөсү боюнча келтирилген зыяндын орду алардын ар биринин күнөөсүнө жараша толтурулат.

Жактардын биринин да күнөөсүнүн өлчөмүн аныктоо мүмкүн болбогондо жоопкерчилик алардын ортосунда тепе-тең бөлүштүрүлөт.

Зыян келтирүүдө тараптардын күнөөсү жок болгон учурда эч ким зыянын ордун толтурууну талап кылууга укуксуз. Мындай болгон учурда ар бир тарап ага келтирилген зыянды өздөрү тартышат.

 

1008-статья. Биргелешип келтирилген зыян үчүн жоопкерчилик

 

Биргелешип зыян келтирген жактар жабыр тарткандын алдында бирдей жооп беришет.

Жабыр тартуучунун арызы боюнча жана анын таламында сот биргелешп зыян келтирген жактарга үлүштүк жоопкерчилик жүктөөгө укуктуу.

 

1009-статья. Зыян келтирген жакка регресс укугу

 

1. Башка жак (кызматтык же башка эмгектик милдеттенмесин аткарууда, транспорт каражатын башкарган жак) келтирген зыяндын ордун толтурган жак, эгерде мыйзам менен башка өлчөм белгиленбесе, ал жакка төлөнгөн зыяндын ордунун өлчөмүндө кайра талап коюу (регресс) укугуна ээ болот.

2. Биргелешип келтирилген зыяндын ордун толтурган зыян келтирүүчү калган зыян келтирүүчүнүн ар биринен жабыр тартуучуга төлөнгөн зыяндын ордун ошол зыян келтирүүчүнүн күнөөсүнүн даражасына ылайык өлчөмдө талап кылууга акылуу. Күнөөнүн даражасын аныктоо мүмкүн болбогон учурда анын үлүшү бирдей деп таанылат.

3. Алгачкы текшерүү, алдын-ала тергөө, прокуратура жана сот органдарынын (1000-статьянын 1-пункту) кызмат адамдары келтирген зыяндын ордун толтурган мамлекет эгерде соттун мыйзамдуу күчүнө кирген өкүмү менен анын күнөөсү аныкталса, ал жакка карата регресс укугуна ээ болот.

4. Ушул Кодекстин 1002-1005-статьяларында көрсөтүлгөн негиздер боюнча зыяндын ордун толтурган жак зыян келтирген жакка карата регресс укугуна ээ болбойт.

 

1010-статья. Мүлктүк зыяндын ордун толтуруунун ыкмалары

 

Зыяндын ордун толтуртуу чечимин кабыл алуу менен, сот иштин жагдайына ылайык зыян келтирүү үчүн жооптуу жакты зыяндын ордун натуралай (ошол эле тектеги жана сапаттагы буюмду берүүгө, бузулган буюмду оңдотууга ж.б.) ордун толтурууга же келтирилген зыяндын ордун (14-статьянын 2-пункту) толтурууга милдеттендирет.

 

1011-статья. Жабыр тартуучуунун күнөөсүн жана зыян келтирген

жактын мүлктүк абалын эсепке алуу

 

1. Жабыр тартуучунун кыңыр оюунан улам келип чыккан зыяндын орду толтурулбайт.

2. Эгерде жабыр тартуучунун өзүнүн олдоксондугу зыян тартууга же анын көбөйүшүнө алып келсе, анда жабыр тартуучунун жана зыян келтирүүчүнүн күнөөсүнүн даражасына жараша анын ордун толтуруунун өлчөмү азайтылууга тийиш.

3. Жабыр тартуучунун өзү олдоксондук кылып жана зыян келтирүүчүнүн күнөөсү жок болгон учурда, анын күнөөсүнө карабастан жоопкерчилик жүктөлгөндө, анын ордун толтуруунун өлчөмү азайтылууга тийиш же мыйзамда башкасы каралбаса, зыяндын ордун толтуруудан баш татылышы мүмкүн. Гражданиндин өмүрүнө жана ден соолугуна келтирилген зыяндын ордун толтуруудан баш тартууга жол берилбейт.

4. Кошумча чыгымдардын ордун толтурууда (1014-статьянын 1-пунку), багуучу адамы өлгөндүгүнө байланыштуу зыяндын ордун толтурууда (1018-статья), ошондой эле сөөктүү көмүүгө кеткен чыгымдардын ордун толтурууда (1023-статья) жабыр тартуучунун күнөөсү эсепке алынбайт.

5. Сот атайылап жасалган аракеттерден улам келтирилген учурлардан тышкары гражданиндин мүлктүк абалын эске алуу менен ал келтирген зыяндын өлчөмүн азайтышы мүмкүн.

 

2-§. Ден соолукка келтирилген зыяндын жана

граждандын өлүмүнө байланыштуу адамдар тарткан

зыяндардын ордун толтуруу

 

1012-статья. Келишимдик же башка милдеттерди аткарууга ден

соолукка келтирилген зыяндын жана граждандык өлүмүнө

байланыштуу адамдар тарткан зыяндардын ордун толтуруу

 

Келишимдик милдеттенмелерди аткарууда, ошондой эле аскердик кызматта, милицияда кызмат кылууда милдеттенмени жана башка тийиштүү милдеттенмелерди аткарууда гражданиндин өмүрүнө же ден соолугуна келтирилген зыяндын орду, эгерде мыйзамда же келишимде жоопкерчиликтин кыйла жогорку өлчөмү каралбаса, ушул главада каралган эрежелер боюнча толтурулат.

 

1013-статья. Ден соолукка залал тийгизүү менен келтирилген зыяндын

ордун толтуруунун көлөмү жана мүнөзү

 

1. Гражданинге жаракат келтирүүдө же ден соолугуна башкача залал тийгизүүдө ал ээ болгон же ээ болууга тийиш болгон эмгек акы (киреше), ошондой эле ден соолугунун бузулгандыгына байланыштуу тарткан кошумча чыгымдары, анын ичинде дарыланууга, кошумча тамактанууга, дары сатып алууга, протез жасатууга, башка бирөөнүн көз болуусуна, санитардык-курорттук дарылануусуна, атайын транспорт каражаттарын сатып алууга, башка кесипке ээ болууга кеткен чыгымдары, эгерде жабыр тартуучу мындай жардамдарга муктаж экендиги жана аларды акысыз алууга укугу жок экендиги аныкталса, орду толтурулууга тийиш.

2. Жаракат алгандыгы же ден соолугуна башкача жабыр тартылгандыгына байланыштуу жабыр тартуучунун албай калган эмгек акысын (кирешесин), ага дайындалган майыптыгы боюнча пенсиясын, ошондой эле анын ден соолугуна зыян келтиргенге чейин же келтирилгенден кийин дайындалган башка пенсияларды, пособиелерди жана башка ушундай төлөмдөрдү аныктоодо зыяндын ордун толтуруунун өлчөмү көңүлгө алынбайт жана азайтылбайт (зыяндын ордун толтуруунун эсебине кошулбайт). Ден соолугуна залал келтирилгенден кийин жабыр тартуучу алган эмгек акы (киреше) да зыяндын ордун толтуруунун эсебине кошулбайт.

3. Ушул статьяга ылайык жабыр тартуучуга тиешелүү болгон зыяндын ордун толтуруунун көлөмү жана өлчөмү мыйзам же келишим менен көбөйтүлүшү мүмкүн.

 

1014-статья. Ден соолукка залал келтирүүнүн натыйжасында албай

калган эмгек акыны (кирешени) аныктоо

 

1. Жабыр тартуучу албай калган орду толтурулушу керек болгон эмгек акынын (кирешенин) өлчөмү ал жаракат алганга же ден соолугуна залал келтирилгенге чейин же ал эмгекке жөндөмдүүлүгүн жоготконго чейин алып жүргөн орточо айлык эмгек акысына карата (кирешесине) жабыр тартуучунун кесиптик эмгеккке жарактуулугун жоготушунун тийиштүү даражасында, ал эми кесиптик эмгекке жарактуулугу болбогон учурда — жалпы эмгекке жарактуулугунун жоготкондугунун даражасына карата процент менен аныкталат.

2. Жабыр тартуучунун албай калган эмгек акысынын (кирешесинин) курамына анын негизги иштеген жери, ошондой эле башка жердеги иши боюнча эмгектик жана граждандык-укуктук келишим боюнча анын эмгегине акы төлөөнүн киреше салыгы салынган бардык түрлөрү кошулат. Бир жолку мүнөздөгү төлөмдөр, атап айтканда пайдаланылбай калган отпуск үчүн компенсация жана бошонуудагы бошотуу пособиеси эске алынбайт. Убактылуу ишке жараксыз мезгилиндеги же боюнда бар жана төрөгөндүгү боюнча отпускасынын убагындагы төлөнгөн пособие эске алынат. Ээлик кылуу ишкердигинен түшкөн киреше, ошондой эле автордук калем акы алынбай калган эмгек акынын катарына кошулат, мында ээлик кылуу ишкердигинен түшкөн киреше салык инспекциясынын маалыматтарынын негизинде кошулат.

Эмгек акынын (кирешенин) бардык түрлөрү салык кармаганга чейинки эсептелген суммаларда эске алынат.

3. Жабыр тартуучунун орточо айлык эмгек акысы (кирешеси) ден соолугуна залал келтирилгенге чейин ал иштеген он эки айдагы эмгек акысынын (кирешесинин) жалпы суммасын он экиге бөлүү менен аныкталат. Зыян келтирилген учурга карата жабыр тартуучу он эки айдан аз иштеген болсо, анын орточо айлык эмгек акысы (кирешеси) анын ден соолугуна залал келтирилгенге чейин иштеген айлардагы эмгек акысынын (кирешенин) жалпы суммасын ошол айлардын санына бөлүү менен аныкталат.

Жабыр тартуучу иштеген толук эмес айлар, эгерде ал айда иш жүзүндө иштелген күн 15 календардык күндөн ашса, толук ай катары эсептелет.

4. Зыян келтирүү учурунда жабыр тартуучу иштебей турган болсо, анын калоосу боюнча ал бошонгонго чейинки эмгек акысы же ошол жердеги анын квалификациясындагы кызматкерге берилүүчү сыйлык акынын кадимки өлчөмү эсептелет, бирок эсептик көрсөткүчтүн беш эселенген өлчөмүнөн ашпоого тийиш.

5. Эгерде жабыр тартуучу жаракат алып же ден солугуна залал келгенге чейин анын эмгек акысында (кирешесинде) анын мүлктүк абалын жакшыртуучу (ээлеген кызматы боюнча эмгек акысы жогоруласа, көп айлык төлөнүүчү ишке которулса, жогорку окуу жайын күндүз окуп бүткөндөн кийин ишке орношсо) туруктуу өзгөрүүлөр болсо жана эмгек акысы туруктуу өзгөрүп тургандыгы же өзгөрүшү мүмкүн экендиги далилденген башка учурларда, орточо эмгек акыны аныктоодо ал тийиштүү өзгөрүүдөн кийин алган же алууга тийиш болгон эмгек акы (киреше) гана эске алынат.

(Кыргыз Республикасынын 2008-жылдын 19-мартындагы N 24 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1015-статья. Бойго жетпеген жактардын ден соолугуна келтирилген

залалдын ордун толтуруу

 

1. Он төрт жашка чыкпаган бойго жете элек (жаш баланын) жана эмгек акы (киреше) албаган жактын ден соолугуна жаракат же залал келтирилген учурда зыян келтирүү үчүн жооптуу жак анын ден соолугуна келтирилген залалга байланышкан чыгымдардын ордун толтурууга милдеттүү.

2. Жаш бала он төрт жашка чыкканда, ошондой эле залал он төрт жаштан он сегиз жашка чейинки курактагы, эмгек акы (киреше) албаган жакка келтирилген учурда зыян келтирүү үчүн жоопкер жак ден соолугуна залал келтирүү менен байланышкан чыгымдардан тышкары анын эмгекке жарамдуулугун жоготкондугуна же азайгандыгына байланышкан зыяндын ордун эмгек акынын эсептик көрсөткүчтүн беш эселенген өлчөмүнө негизденүү менен чыгымдарын жабыр тартуучуга төлөп берүүгө милдеттүү.

Эгерде ден соолугуна залал келтирилген учурга бойго жете элек жак эмгек акы алган болсо, анда зыяндын орду анын эмгек акысынын өлчөмүнө негизденүү менен, бирок эмгек эсептик көрсөткүчтүн беш эселенген өлчөмүнөн төмөн эмес толтурулат.

3. Ден соолугуна мурда зыян келтирилген бойго жете элек жак эмгектене баштагандан кийин ал алган эмгек акыга негизденүү менен, бирок ал иштеген жер боюнча ээлеген кызматына же ошол квалификациядагы кызматкердин эмгек акысына жараша белгиленген эмгек акы боюнча аныкталган акынын өлчөмүнөн төмөн эмес өлчөмдө зыяндын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

(Кыргыз Республикасынын 2008-жылдын 19-мартындагы N 24 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1016-статья. Гражданиндин өлгөндүгүнө байланыштуу зыян тарткан

жактарга анын ордун толтуруу

 

1. Гражданин өлгөн учурда зыяндын ордун толтуртуу укугуна төмөнкүлөр ээ болот:

өлгөн жактын багуусунда турган же ал өлгөн күнгө карата андан каражат алууга укугу бар эмгекке жараксыз жактар;

ал киши өлгөндөн кийин төрөлгөн баласы;

ата-энесинин бири, жубайы же иштебеген жана өлгөн кишинин балдарына, неберелерине, он төрт жашка чыга элек же ал куракка чыкса да, бирок медициналык органдардын корутундусу боюнча ден соолугунун абалына жараша башка бирөөнүн көзөмөлүнө муктаж болгон бир туугандарына көз болгон жана аларга көз болуу мезгилинин учурунда эмгекке жараксыз болгон үй-бүлө мүчөсү;

өлгөн адамдын карамагында турган жана ал өлгөндөн кийин беш жылдын ичинде эмгекке жараксыз болуп калган жак.

Ата-энесинин бири, жубайы же иштебеген жана өлгөн кишинин балдарына, неберелерине, бир туугандарына көз болгон жана аларга көз болуу мезгилинин учурунда эмгекке жараксыз болгон үй-бүлө мүчөсү ал адамдарга көз болуу аяктагандан кийин да зыяндын ордун толтуртуу укугун сактап калат.

2. Зыяндын орду төмөнкүлөргө толтурулат:

он сегиз жашка чыга элек — бойго жете электерге;

он сегиз жаштан ашкан окуучуларга — окуу жайларында күндүз окуган окуусун аяктаганга чейин, бирок жыйырма үч жаштан ашпаса;

элүү беш жаштан ашкан аялдарга жана алтымыш жаштан ашкан эркектерге — өмүр бою;

майыптарга — майыптуулук мезгилинде;

өлгөн адамдын багуусунда турган балдарына, неберелерине, бир туугандарына көзөмөлдүк кылган ата-энесинин бири, жубайы же башка үй-бүлө мүчөсүнө — алар он төрт жашка чыкканга же ден соолугунун абалы өзгөргөнгө чейин.

 

1017-статья. Баккан адамы өлгөндүгүнө байланыштуу тарткан зыяндын

ордун толтуруунун өлчөмү

 

1. Баккан адамынын өлгөнүнөн байланыштуу зыяндын ордун толтуртууга укугу бар жактарга зыяндын орду өлгөн адамдын эмгек акысынын (кирешесинин) ушул Кодекстин 1015-статьясынын эрежелери боюнча аныкталган, алар өлгөн адам тирүү кезинде алууга тийиш болгон өлчөмдөгү үлүштө толтурулат. Ал жактарга зыяндын ордун толтурууну аныктоодо өлгөн адамдын кирешесинин курамына анын эмгек акысы (кирешеси) менен катар ал тирүү кезинде алган пенсиясы, өмүр бою алган акысы жана башка ушундай төлөмдөр кошулат.

2. Зыяндын ордун толтуруунун өлчөмүн аныктоодо баккан адамдын өлгөндүгүнө байланыштуу ал жакка белгиленген пенсия, ошондой эле баккан адамы өлгөнгө чейин же өлгөндөн кийин ага дайындалган пенсиянын башка түрлөрү, ошондой эле ал жактар алган эмгек акы (киреше) жана стипендия аларга зыяндын ордун толтуруу эсебине кошулбайт.

3. Баккан адамынын өлгөндүгүнө байланыштуу зыяндын ордун толтуртуу укугу бар ар бир жакка белгиленген зыяндын ордун толтуруунун өлчөмү төмөнкү учурларда кайра бөлүштүрүлбөйт:

баккан адамы өлгөндөн кийин бала төрөлгөндө;

баккан адамы өлгөн балдарга, неберелерге, бир туугандарына көзөмөлдүк кылган жактарга зыяндын ордун толтуруу дайындалганда же аны төлөп берүү токтотулганда.

Мыйзам же келишим менен зыяндын ордун толтуруунун өлчөмү көбөйтүлүшү мүмкүн.

 

1018-статья. Зыяндын ордун толтуруунун өлчөмүн кийин өзгөртүү

 

1. Эмгекке жарамдуулугун жарым-жартылай жоготкон жабыр тартуучу эгерде анын эмгекке жарамдуулугу ага зыяндын ордун толтуруу тапшырылган учурга карата абалга салыштырмалуу ден соолугуна зыян келтирүүгө байланыштуу азайган болсо, анын ордун толтуруунун өлчөмүн тийиштүү көбөйтүүнү зыяндын ордун толтурууга милдеттүүлүк жүктөлгөн жактан каалаган убакта талап кылууга укуктуу.

2. Жабыр тартуучунун ден соолугуна залал келтирген зыяндын ордун толтуруу милдети жүктөлгөн жак, эгерде зыяндын орду толтурулган учурга карата салыштырганда жабыр тартуучунун эмгекке жарамдуулугу жогорулаган болсо, анын ордун толтуруунун өлчөмүн тийиштүү азайтууну талап кылууга укуктуу.

3. Эгерде зыяндын ордун толтуруу милдети жүктөлгөн гражданиндин мүлктүк абалы начарласа, ал эми ушул Кодекстин 1012-статьясынын 5-пунктуна ылайык анын ордун толтуруунун өлчөмү азайган болсо, жабыр тартуучу зыяндын ордун толтуруунун өлчөмүн көбөйтүүнү талап кылууга укуктуу.

4. Эгерде зыян келтирген гражданиндин мүлктүк абалы анын майыптуулугуна же пенсиялык куракка жеткендигине байланыштуу зыяндын ордун толтуруу тапшырылган учурга салыштырмалуу начарлаганда сот анын талабы боюнча зыяндын ордун толтуруунун өлчөмүн азайта алат.

 

1019-статья. Жашоо наркынын жогорулагандыгына жана эсептик

көрсөткүчтүн өлчөмүнүн көбөйгөндүгүнө байланыштуу

зыяндын ордун толтуруунун өлчөмүнүн көбөйүшү

(Статьянын аталышыш (Кыргыз Республикасынын

2008-жылдын 19-мартындагы N 24 Мыйзамынын

редакциясына ылайык)

 

1. Жабыр тартуучунун ден соолугуна залал келтирүү же анын өлүмү менен байланыштуу граждандарга төлөнгөн зыяндын ордун толтуруу суммасы жашоо наркы жогорулаганда мыйзам менен белгиленген тартипте индексацияланат.

2. Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңеши бекиткен эсептик көрсөткүчтүн өлчөмү жогорулаганда жабыр тартуучунун ден соолугуна залал келтирүү же анын өлүмүнө байланыштуу ага ыйгарылган албай калган эмгек акысын (кирешесин), башка төлөмдөрүнүн ордун толтуруу суммасы эмгек акынын минималдуу өлчөмүнүн мыйзамда белгиленген жогорулашына пропорционалдуу көбөйөт (308-статья).

(Кыргыз Республикасынын 2008-жылдын 19-мартындагы N 24 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1020-статья. Зыяндын ордун толтуруу боюнча төлөмдөр

 

1. Жабыр тартуучунун эмгекке жарамдуулугунун төмөндөгөндүгүнө же өлүмүнө байланыштуу зыяндын ордун толтуруу ай сайын төлөө аркылуу жүргүзүлөт.

Жүйөөлүү себептер бар болсо зыяндын ордун толтуртууга укугу бар граждандын талабы боюнча ага таандык төлөмдөрдү сот зыян келтирүүчүнүн мүмкүнчүлүктөрүн эске алуу менен бир жолу, бирок үч жылдан ашпаган убакыт үчүн гана бердирет.

2. Кошумча чыгымдардын ордун толтуруу суммасы медициналык экспертизанын корутундусунун негизинде аныкталган мөөнөттөрдүн чегинде, ошондой эле тийиштүү кызматтардын жана мүлктүн наркын (жолдомо сатып алуу, жол акысын төлөө, атайын транспорт каражаттарын төлөө) алдын ала төлөө зарылчылыгы болгон кезде келечек мезгил үчүн ыйгарылышы мүмкүн.

3. Жабыр тартуучу мыйзамга ылайык милдеттенмени аткарууну токтотууну же мөөнөтүнөн мурда аткарууну талап кылган учурда, мындай талап тийиштүү убактылуу төлөмдөрдү капитализациялоо жолу менен канааттандырылат.

 

1021-статья. Юридикалык жак жоюлган учурда зыяндын ордун толтуруу

 

1. Өмүргө же ден соолукка келтирген зыян үчүн белгиленген тартипте жоопкер деп таанылган юридикалык жак кайра уюштурулган учурда тийиштүү төлөмдөрдү төлөп берүү боюнча милдеттенмени анын укук мурастоочусу тартат. Ага ошондой эле зыяндын ордун толтуруу жөнүндөгү талап коюлат.

2. Өмүргө же ден соолукка келтирген зыян үчүн белгиленген тартипте жоопкер деп таанылган юридикалык жак жоюлган учурда тийиштүү төлөмдөр мыйзам же башка нормативдик укуктук актылар менен белгиленген эрежелер боюнча жабыр тартуучуга төлөп берүү үчүн капиталдаштырылууга тийиш.

3. Жоюлган юридикалык жакта мүлктүн жоктугуна же жетишсиздигине байланыштуу төлөмдөр капитализацияланбаган учурда жабыр тартуучуга ыйгарылган сумманы мыйзамда белгиленген тартипте мамлекет төлөп берет.

 

1022-статья. Сөөк коюуга кеткен чыгымдардын ордун толтуруу

 

Жабыр тартуучунун өлүмүнө алып келген зыян келтирүү үчүн жоопкер жак сөөк коюу менен чыгым тарткан жакка зарыл чыгымдардын ордун толтуруп берүүгө милдеттүү.

Сөөк коюу менен байланаышкан чыгым тарткан граждандар алган пособие зыяндын ордун толтуруунун эсебине кошулбайт.

 

3-§. Товардын иштин же кызматтын жетишсиздигинен

улам келтирилген зыяндын ордун толтуруу

 

1023-статья. Товардын, иштин же кызматтын жетишсиздигинен улам

келтирилген зыяндын ордун толтуруу үчүн негиздер

 

Товардын, иштин же кызматтын конструкциялык, рецептик же башка кемчилигинен улам, ошондой эле товар (иш, кызмат) жөнүндөгү маалыматты так эместиги же жетишсиздигинен улам гражданиндин өмүрүнө, ден соолугуна же мүлкүнө же юридикалык жактын мүлкүнө келтирилген зыяндын орду ал аны менен келишимдик мамилелерде тургандыгына же турбагандыгына байланыштуу анын күнөөсү бар же жок экендигине карабастан товарды сатуучу же даярдоочу тарабынан, ишти аткарган же кызмат көрсөткөн жак тарабынан толтурулат. Бул эреже товар (иш аткаруу, кызмат көрсөтүү) ээлик кылуу ишкердиги үчүн эмес керектөө максатында сатып алынган учурларда гана колдонулат.

 

1024-статья. Товардын, иштин же кызматтын жетизсиздигинен улам

келтирилген зыян үчүн жоопкер жак

 

1. Товардын жетишсиздигинен улам келтирилген зыяндын орду жабыр тартуучунун каалоосу боюнча товарды сатуучу же даярдоочу тарабынан толтурулат.

2. Иштин же кызматтын жетишсиздигинен улам келтирилген зыяндын орду ал ишти аткарган же кызмат көрсөткөн жак тарабынан толтурулууга тийиш.

3. Товар (иш, кызмат) жөнүндө толук же анык материалдарды бербей коюудан улам келтирилген зыяндын орду ушул статьянын биринчи жана экинчи пункттарында көрсөтүлгөн жактар тарабынан толтурулат.

 

1025-статья. Товардын, иштин же кызматтын жетишсиздигинен улам

келтирилген зыяндын ордун толтуруу мөөнөтү

 

1. Товардын, иштин же кызматтын жетишсиздигинен улам келтирилген зыяндын орду, эгерде зыян ал товардын (иштин, кызматтын) жарактуулугунун белгиленген мөөнөтүнүн ичинде келтирилген болсо, ал эми анын жарактуулук мөөнөтү белгиленбеген болсо — товар (иш, кызмат) чыгарылган күндөн баштап он жылдын ичинде орду толтурулууга тийиш.

2. Ушул статьянын биринчи пунктунда көрсөтүлгөн мөөнөттөн тышкаркы төмөнкүдөй учурларда, зыяндын орду толтурулат:

жарактуулук мөөнөтү мыйзамдын талабын бузуу менен белгиленбеген болсо;

товар сатылган, иш аткарылган же кызмат көрсөтүлгөн жак жарактуулук мөөнөтүнүн бүтүшү боюнча зарыл аракеттерди жасашы жөнүндө жана аталган аракеттерди аткарбай коюунун мүмкүн болуучу залалдары жөнүндө эскертилбесе.

 

1026-статья. Товардын, иштин же кызматтын жетишсиздигинен улам

келтирилген зыян үчүн жоопкерчиликтен бошотуу

негиздери

 

Товарды сатуучу же даярдоочу, ишти аткаруучу же кызмат көрсөтүүчү, эгерде зыян келтирүү жеңе алгыс күчтөн улам же товарды, иштин, кызматтын натыйжасын пайдалануунун же аны сактоонун белгиленген эрежелерин керектөөчүнүн бузушунан улам келип чыккандыгы далилденген учурда жоопкерчиликтен бошотулат.

 

4-§. Моралдык зыяндын ордун толтуруу

 

1027-статья. Моралдык зыяндын ордун толтуруу

 

1. Ушул статьянын 2-пунктунда көрсөтүлгөн учурлардан тышкары моралдык зыяндын орду аны келтирген кишинин күнөөсү бар болсо, аны келтирген жак тарабынан толтурулат.

2. Моралдык зыяндын орду төмөнкүдөй учурларда аны келтирген жактын күнөөсү бар же жок экендигине карабастан толтурулат:

өтө коркунучтуулук булак менен гражданиндин өмүрүнө жана ден соолугуна зыян келтирилгенде;

гражданинди мыйзамсыз соттоонун, кылмыш жоопкерчилигине мыйзамсыз тартуунун, токтотуу чарасы катары камакка алуу же башка жакка кетип калбоо жөнүндө кол койдуруп алуу мыйзамсыз колдонгондо, камакка алуу же түзөтүү иштери түрүндө мыйзамсыз административдик жаза колдонуунун натыйжасында зыян келтирилгенде;

адамдын ар-намысын, абийирин жана ишкердик беделин түшүрүүчү маалыматтарды таркатуу менен зыян келтиргенде;

ошондой эле мыйзамда каралган башка учурларда.

3. Гражданиндин мүлктүк укуктарын бузууга алып келген аракет (аракетсиздик) менен келтирилген моралдык зыяндын орду мыйзамда каралган учурлардан тышкары толтурулбайт.

 

Караңыз:

КР Жогорку Сотунун пленумунун 2004-жылдын 4-ноябрындагы N 11 «Моралдык зыяндын ордун толтуруу жөнүндөгү мыйзамдарды колдонуунун соттук тажрыйбасынын кээ бир маселелери туурасында» токтому

 

1028-статья. Моралдык зыяндын ордун толтуруунун өлчөмү

 

1. Моралдык зыяндын орду акчалай толтурулат.

2. Моралдык зыяндын ордун толтуруунун өлчөмү жабыр тартуучуга келтирилген дене жана адептик запкынын мүнөзүнө, ошондой эле күнөө зыяндын ордун толтуруунун негизи болуп саналган учурларда анын даражасына жараша сот тарабынан аныкталат. Зыяндын ордун толтуруунун өлчөмүн аныктоодо аң-сезимдүүлүк жана адилеттүүлүк талаптары эске алынт.

Дене жана адептик запкынын мүнөзү сот тарабынан андай моралдык зыян келтирилген жагдайды жана жабыр тартуучунун жекече өзгөчөлүктөрү эске алуу менен аныкталат.

3. Моралдык зыяндын орду мүлктүк зыяндын ордун толтурууга тийиш экендигине карабастан толтурулат.

 

52-Глава

Негизсиз баюунун кесепеттери

жөнүндөгү милдеттенме

 

1029-статья. Негизсиз байлыкты кайтарып берүү милдеттенмеси

 

1. Мыйзам же бүтүм менен белгиленбеген негиздер боюнча башка жактын (жабыр тартуучунун) эсебинен мүлктү сатып алган же жыйнаган жак жабыр тартуучуга негизсиз сатып алган же жыйнаган мүлктү (негизсиз байлыкты) ушул Кодекстин 1037-статьясында каралган учурлардан тышкары кайтарып берүүгө милдеттүү.

2. Ушул главада каралган эрежелер мүлктү сатып алуучунун, жабыр тартуучунун өзүнүн, үчүнчү жактардын жүрүш-турушунун натыйжасында же алардын эркинен тышкары негизсиз баюу болгондугуна карабастан колдонулат.

 

1030-статья. Негизсиз байлыкты кайтарып берүү жөнүндөгү

талаптардын граждандык укукту коргоо жөнүндөгү башка

талаптар менен катышы

 

Ушул Кодекс, башка мыйзамдар менен башкача эч нерсе белгиленбегендиктен жана анын маңызынан тийиштүү мамилелер келип чыкпагандыктан, ушул главада каралган эрежелер төмөнкүдөй талаптарга да карата колдонулат:

1) жараксыз бүтүм боюнча аткарылгандарды кайтарып берүү жөнүндө;

2) башка бирөөнүн мыйзамсыз ээлик кылуусунан мүлктүн ээсинин талабы жөнүндө;

3) милдеттенмеге байланыштуу аткарылганды кайтаруу жөнүндө милдеттенменин биринчи тарабынын анын экинчи тарабына карата кайрылуусу;

4) зыяндын, анын ичинде байыган жактын адилетсиз жүрүш-турушунан улам келтирилген зыяндын ордун толтуруу.

 

1031-статья. Негизсиз байлыкты натуралай кайтарып берүү

 

1. Негизсиз байлык болуп саналган мүлк жабыр тартуучуга натуралай кайтарылууга тийиш.

2. Сатып алуучу негизсиз баюу жөнүндө билгенден же билүүгө тийиш болгондон кийин болгон негизсиз сатып алынган же жыйналган мүлктүн ар кандай кокустук менен жетишсиздиги же начарлашы үчүн жабыр тартуучунун алдында жооп берет. Бул учурга чейин ал атайылап жасалган же одоно кокустук үчүн гана жооп берет.

 

1032-статья. Негизсиз баюунун наркынын ордун толтуруу

 

1. Негизсиз алынган же жыйналган мүлктү натуралай кайтарып берүү мүмкүн болбогон учурда сатып алуучу жабыр тартуучуга ал мүлктү сатып алган учурдагы анык наркын, ошондой эле мүлктүн наркынын кийинки өзгөрүшүнөн улам келип чыккан чыгымдарды, эгерде сатып алуучу анын наркын негизсиз баюу жөнүндө билер замат төлөп бербесе, жабыр тартуучуга төлөп берүүгө тийиш.

2. Сатып алуу ниети болбостон бөтөн мүлктү же бөтөн кызматты негизсиз убактылуу пайдаланган жак жабыр тартуучуга аны пайдалангандан кийин калган нерсени аны пайдалануу бүткөн мезгилде орун алган баа боюнча ал окуя болгон жерде төлөп берүүгө тийиш.

 

1033-статья. Укукту башка жакка негизсиз өткөрүп берүүнүн кесепети

 

Өзүнө таандык укукту башка бирөөнүн талабы боюнча же башкача жол менен башка жакка өткөрүп берген жак орун албаган же жараксыз милдеттенменин негизинде анын мурдагы абалын калыбына келтирүүнү, анын ичинде анын укугун ырастаган документтерди ага кайтарып берүүнү талап кылууга укуктуу.

 

1034-статья. Жабыр тартуучуга алынбай калган кирешенин ордун

толтуруу

 

1. Мүлктү негизсиз алган же жыйнаган жак негизсиз баюу жөнүндө билген же билүүгө тийиш болгон учурдан баштап ал мүлктөн алган же алууга тийиш болгон бардык кирешени жабыр тартуучуга кайтарып берүүгө же ордун толтурууга милдеттүү.

2. Негизсиз акчалай баюу суммасына сатып алуучу негизсиз алган же жыйнаган акча каражаттары жөнүндө билген же билүүгө тийиш болгон учурдан баштап бөтөн каражаттарды (360-статья) пайдалангандыгы үчүн проценттер кошуп эсептелет.

 

1035-статья. Кайтарып берүүгө тийиш болгон мүлккө кеткен

чыгымдардын ордун толтуруу

 

Негизсиз алган же жыйналган мүлктү кайтарып берүүдө (1033-статья) же анын наркынын ордун толтурууда (1034-статья) сатып алуучу жабыр тартуучудан мүлктү күткөндүгү жана сактагандыгына кеткен зарыл чыгымдарды андан алган пайданы чыгарып таштоо менен кирешени кайтарып берүүгө тийиш болгон учурдан баштап (1035-статья) төлөп берүүнү талап кылууга акылуу. Чыгымдардын ордун толтуруу укугу сатып алуучу кайтарып берүүгө тийиш болгон мүлктү атайылап кармап жаткан учурда жокко чыгарылат.

 

1036-статья. Кайтарып берүүгө тийиш болбогон негизсиз баюу

 

Негизсиз баюу катары төмөнкүлөр кайтарып берилбейт:

1) эгерде милдеттенмеде башкасы каралбаса милдеттенмени аткаруу үчүн берилген мүлк аткаруу мөөнөтү бүткөнгө чейин;

2) милдеттенмени аткаруу үчүн берилген мүлк доо коюу мөөнөтүнүн өткөндүгү боюнча;

3) гражданин тараптан ак ниетсиздик жана эсептен адашуу болбогон учурда жашап туруу каражаты берилген эмгек акы жана ага теңештирилген төлөмдөр, пенсия, пособие, стипендия, өмүргө же ден соолукка келтирилген зыяндын ордун толтуруу, алименттер жана башка акча каражаттары;

4) эгерде сатып алуучу мүлктүн кайтарылышын талап кылган жак милдеттенме жок экендигин билгендигин же мүлктү кайрымдуулук максаттарында бергендигин далилдесе дайны жок милдеттенмени аткаруу үчүн берилген акча каражаты жана башка мүлк.

 

V БӨЛҮМ

ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫК МЕНЧИК

 

53-Глава

Жалпы жоболор

 

1037-статья. Интеллектуалдык менчиктин объектилери

 

Интелектуалдык менчиктин объектилерине төмөндөгүлөр кирет:

1) интеллектуалдык иштин натыйжалары:

илимдин, адабияттын жана искусствонун чыгармалары;

аткаруулар, фонограммалар жана уктуруу уюмунун берүүлөрү;

электрондук эсептөө машиналары үчүн программалар жана маалыматтар базасы;

интегралдык микросхемалардын топологиялары;

ойлоп табуулар, пайдалуу моделдер, өнөр жайлык үлгүлөр;

селекциялык жетишкендиктер;

ачыла элек маалыматтар (коммерциялык жашыруун сыр), анын ичинде өндүрүштүк сырлар (ноу-хау);

2) граждандык карым-катнашка катышуучулардын товарларды, жумуштарды жана кызмат көрсөтүүлөрдү жекече түргө өткөрүү каражаттары;

фирмалык аталыштар;

товардык белгилер (тейлөө белгилери);

товарлардын чыккан жеринин аталыштары;

3) интеллектуалдык ишмердүүлүктүн башка натыйжалары жана ушул Кодексте же башка мыйзамдарда каралган учурларда граждандык карым-катнашка катышуучулардын товарларды, жумуштарды жана кызмат көрсөтүүлөрдү жекече түргө өткөрүү каражаттары интеллектуалдык менчиктин объектилерине таандык кылынат.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1038-статья. Интеллектуалдык менчиктин объектилерин укуктук коргоо

 

Интеллектуалдык менчиктин объектилерин укуктук коргоо алардын түзүлүш фактысы боюнча же болбосо ушул Кодексте же башка мыйзамдарда каралган учурларда жана тартипте ыйгарым укуктуу мамлекеттик орган тарабынан укуктук коргоого алуунун натыйжасында келип чыгат.

 

1039-статья. Интеллектуалдык менчиктин объектилерине мүлктүк эмес

жана мүлктүк жеке укуктар

 

1. Интеллектуалдык ишмердүүлүктүн натыйжаларынын авторлоруна иштин ошол натыйжаларына карата мүлктүк жана мүлктүк эмес укуктар таандык болот.

Мүлктүк эмес жеке укуктар авторго анын мүлктүк укуктарына карабастан таандык болот жана анын интеллектуалдык ишмердүүлүктүн натыйжаларына болгон мүлктүк укуктары башка адамга өткөн учурда да сакталат.

2. Граждандык карым-катнаштын катышуучуларынын товарларын, жумуштарын же кызмат көрсөтүүлөрүн (мындан ары — жекече түргө өткөрүү каражаттары) жекече түргө өткөрүү каражаттарына укугу барларга ушул каражаттар жагындагы мүлктүк укуктар таандык кылынат.

3. Автордук укук (интеллектуалдык ишмердүүлүктүн натыйжасынын автору катары таануу укугу) мүлктүк эмес жеке укук болуп эсептелет жана чыгармачыл эмгеги менен интеллектуалдык ишмердүүлүктүн натыйжасын түзгөн адамга гана таандык болушу мүмкүн.

Автордук укук ээликтен ажыратылбайт жана башкага берилбейт.

4. Эгерде натыйжа эки же андан ашык адамдын биргелешкен чыгармачыл эмгеги менен түзүлсө, алар авторлош деп таанылат.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1040-статья. Интеллектуалдык менчиктин объектилерине өзгөчө укук

 

1. Интелектуалдык ишмердүүлүктүн натыйжаларына же жеке каражаттарга мүлктүк укуктун ээсине интеллектуалдык менчиктин ушул объектисин өзү каалагандай ар кандай түрдө жана ар кандай ыкма менен укукка ылайык пайдалануунун өзгөчө укугу таандык кылынат.

Укук ээсине өзгөчө укук таандык кылынган интеллектуалдык менчиктин объектилерин башка адамдардын пайдаланышына укук ээсинин макулдугу менен гана жол берилет.

2. Интеллектуалдык менчик объектисине өзгөчө укугу бар адам бул укугун башка адамга толугу менен же жарым-жартылай өткөрүп берүүгө, башка адамга интеллектуалдык менчиктин объектисин пайдаланууга уруксат берүүгө укуктуу жана мунун өзү ушул Кодекстин жана башка мыйзамдардын эрежелерине карама-каршы келбесе, аны башкача жол менен тескөөгө укуктуу.

3. Өзгөчө укуктарды чектөөгө, анын ичинде интеллектуалдык менчиктин объектисин башка адамдарга пайдаланууга мүмкүнчүлүк берүү аркылуу, бул укуктарды жараксыз деп таанууга жана аларды токтотууга (жокко чыгарууга) ушул Кодексте жана башка мыйзамдарда каралган чектерде жана тартипте жол берилет.

Мындай чектөө интеллектуалдык менчикти туура пайдаланууга зыян келтирбеген жана укук ээлеринин мыйзамдуу таламдарына шек келтирбеген шартта өзгөчө укуктарды чектөөгө жол берилет.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1041-статья. Өзгөчө укуктардын башка адамга өтүшү

 

1. Эгерде ушул Кодексте же башка мыйзамдарда башкача каралбаса, интеллектуалдык менчиктин объектисине өзгөчө укугу бар адамга таандык мүлктүк укуктар укук ээси тарабынан келишим боюнча башка адамга толугу менен же жарым-жартылай өткөрүлүп берилиши, ошондой эле мураска берилиши жана юридикалык жак — укук ээси кайра уюштурулганда укуктук жолун жолдоочулук тартибинде башка адамга өтүшү мүмкүн.

2. Мындай укуктарды өткөрүп берүү же чектөө жөнүндө келишимдин шарттары арзыбаган шарттар болуп эсептелет.

Келишим боюнча өткөрүлүп бериле турган өзгөчө укуктар келишимде аныкталууга тийиш. Келишимде ээликтен ажыратылуучу катары көрсөтүлбөгөн укуктар өткөрүлүп берилбеген болуп эсептелет.

Өзгөчө укукту башка адамга чектеген убакытка өткөрүп берүүнү караган келишимге лицензиялык келишим жөнүндө эрежелер колдонулат.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1042-статья. Лицензиялык келишим

 

1. Лицензиялык келишим боюнча интеллектуалдык ишмердүүлүктүн натыйжаларына же жеке каражаттарга өзгөчө укугу бар тарап (лицензия берүүчү) экинчи тарапка (лицензия алуучуга) интеллектуалдык менчиктин тиешелүү объектисин пайдаланууга уруксат берет.

Лицензиялык келишим акысыз болууга тийиш.

2. Лицензиялык келишимде лицензия алуучуга:

лицензия берүүчүнүн интеллектуалдык менчиктин объектисин пайдалануу укугун жана башка адамдарга лицензия берүү укугун (өзгөчөлөнбөгөн жөнөкөй лицензия) сактоо менен интеллектуалдык менчиктин объектисин пайдалануу укугун;

лицензия берүүчүнүн интеллектуалдык менчиктин объектисин пайдалануунун лицензия берүүчүгө өткөрүлүп берилбей турган укугун сактоо менен, (өзгөчө лицензия), интеллектуалдык менчиктин объектисин пайдалануу укугун;

мыйзам жооп берген лицензиялардын башка түрлөрүн берүү каралышы мүмкүн.

Эгерде лицензиялык келишимде башкача каралбаса, жөнөкөй лицензия өзгөчө эмес болуп эсептелет.

3. Лицензия берүүчү тарабынан интеллектуалдык менчиктин объектисин пайдалануу укугун башка адамга берүү жөнүндө келишим сублицензиялык келишим катары таанылат. Лицензия берүүчү лицензиялык келишимде каралган учурларда адамдар менен сублицензиялык келишим түзүүгө укуктуу.

Эгерде лицензиялык келишимде башкача каралбаса, лицензиялоочунун алдында сублицензиялоочунун аракети үчүн лицензия берүүчү жоопкерчилик тартат.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1043-статья. Интеллектуалдык ишмердүүлүктүн натыйжаларын түзүү

жана пайдалануу жөнүндө келишим

 

1. Интеллектуалдык ишмердүүлүктүн натыйжаларын түзүү жана пайдалануу жөнүндө келишим боюнча автор өзүнө келечекте чыгарма жаратуу, ойлоп табуу же интеллектуалдык ишмердүүлүктүн башка натыйжасын түзүү жөнүндө милдеттенме алышы мүмкүн жана анын жумуш берүүчүсү болуп эсептелбеген буюрмачыга бул натыйжаны пайдаланууга өзгөчө укукту бериши мүмкүн.

Мындай келишимде интеллектуалдык ишмердүүлүктүн натыйжасын түзүүнүн мүнөзү, ошондой эле аны пайдалануунун максаты же болбосо ыкмалары аныкталууга тийиш.

2. Автор келечекте түзүүгө тийиш болгон интеллектуалдык ишмердүүлүктүн натыйжаларын пайдаланууга болгон өзгөчө укуктуу кимдир бирөөгө берүү жөнүндө авторду милдеттендирген келишим арзыбаган келишим болуп эсептелет.

Келечекте белгилүү бир түрдөгү же болбосо белгилүү бир жактагы интеллектуалдык ишмердүүлүктүн натыйжаларын түзүүдө авторду чектеген интеллектуалдык ишмердүүлүктүн натыйжаларын түзүү жана пайдалануу жөнүндө келишимдин шарттары арзыбаган шарттар болуп эсептелет.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1044-статья. Өзгөчө укук жана менчик укугу

 

Интеллектуалдык ишмердүүлүктүн натыйжаларына же жеке каражаттарга өзгөчө укук мындай натыйжаны же каражатты билдирип турган материалдык объектиге менчик укугуна карабастан болот.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1045-статья. Интеллектуалдык менчиктин объектилерине өзгөчө

укуктун колдонулуш мөөнөтү

 

1. Интеллектуалдык менчиктин объектилерине өзгөчө укук ушул Кодексте же башка мыйзамдарда каралган мөөнөттүн ичинде колдонулат.

2. Интеллектуалдык менчиктин объектилерине карата мүлктүк эмес жеке укуктар мөөнөтсүз колдонулат.

3. Мыйзамда каралган учурларда интеллектуалдык менчиктин объектилерине өзгөчө укуктун колдонулушу аны белгилүү бир убакыттын ичинде пайдаланбоонун натыйжасында токтотулушу мүмкүн.

 

1046-статья. Иинтеллектуалдык менчиктин объектилерине болгон

өзгөчө укуктарды коргоонун ыкмалары

 

1. Интеллектуалдык менчиктин объектилерине болгон өзгөчө укуктарды коргоо ушул Кодекстин 11-статьясында каралган ыкмалар менен жүзөгө ашырылат. Өзгөчө укуктарды коргоо ошондой эле:

өзгөчө укуктарды бузууга жардам берген материалдык объектилери жана ушундай укук бузуунун натыйжасында түзүлгөн материалдык объектилерди алып коюу;

жол берилген укук бузуу жөнүндө милдеттүү түрдө жарыялоо, ага бузулган укук кимге таандык экендиги жөнүндө маалыматтарды киргизүү;

мыйзамда каралган башка ыкмалар аркылуу жүзөгө ашырылат.

2. Интеллектуалдык ишмердүүлүктүн натыйжаларын жана жеке каражаттарды түзүү жана пайдалануу жөнүндө келишим бузулганда, милдеттенмелерди бузгандык үчүн жоопкерчилик жөнүндө жалпы эрежелер колдонулат.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

54-Глава

Автордук укук

 

1047-статья. Автордук укук тарабынан корголуучу чыгармалар

(автордук укуктун объектилери)

 

1. Автордук укук арналышына жана татыктуулугуна, ошондой эле аларды билдирүү ыкмаларына карабастан чыгармачыл иштин натыйжасы болуп эсептелген илимий, адабият жана искусство чыгармаларына жайылтылат.

2. Чыгарма аны кабыл алууга мүмкүнчүлүк берген оозеки, кат жүзүндө же башка объективдүү түрдө болууга тийиш.

Кат жүзүндөгү же башкача ыкма менен материалдык алып жүрүүчү аркылуу (кол жазма, машинкага басылган, ноталык жазуу, техникалык каражаттар аркылуу жазуу, анын ичинде үн жазуу же көргөзмө жазуу, элестерди эки өлчөмдө же көлөмдүү — мейкиндик түрүндө көрсөтүү жана башкалар) берилген чыгармалар, алардын үчүнчү жактарга түшүнүктүү болгондугуна карабастан, объективдүү түргө ээ болгон деп эсептелет.

Эгерде оозеки же материалдык алып жүрүүчүдө көрсөтүлбөгөн башка чыгарма үчүнчү жактарга түшүнүктүү болсо (калк алдында сүйлөө, калк алдында аткаруу жана башкалар) ал объективдүү түргө ээ болгон деп эсептелет.

3. Автордук укук элге белгилүү болгон, ошондой эле элге белгилүү болбогон чыгармаларга да жайылтылат.

4. Автордук укук идеяларга, концепцияларга, принциптерге, тутумдарга, сунуш кылынуучу чечимдерге, табигый болуп келген көрүнүштөрдү ачууга карата жайылтылбайт.

5. Автордук укуктун келип чыгышы үчүн чыгарманы каттоо же кандайдыр-бир башка жол-жоболорду сактоо талап кылынбайт.

 

1048-статья. Автордук укуктун объектилеринин түрлөрү

 

Төмөндөгүлөр:

адабий чыгармалар (адабий-көркөм, илимий, окуу, публицистикалык жана башка ушул сыяктуу);

драмалык жана сценалык чыгармалар;

тексти бар жана тексти жок музыкалык чыгармалар;

музыкалык-драмалык чыгармалар;

хореографиялык чыгармалар жана пантомималар;

үнвизуалдык чыгармалар (кино, теле, жана көргөзмө фильмдер, слайд-фильмдери жана башка кино, теле жана көргөзмө чыгармалар);

живопись, скульптура, графика, дизайн чыгармалары жана көрсөтмөлүү искусствонун башка чыгармалары;

декоративдик-прикладдык сценалык искусствонун чыгармалары;

архитектура, шаар куруу жана багбанчылык-сейил бак искусствосунун чыгармалары;

фото чыгармалар жана фото сүрөткө окшош ыкмалар менен алынган чыгармалар;

географиялык, геологиялык жана башка карталар, географияга, топографияга жана башка илимдерге таандык кылынган пландар, эскиздер жана чыгармалар;

ар кандай түрдөгү электрондук-эсептөө машиналары (ЭЭМ), анын ичинде прикладдык программалар жана операциялык системалар;

ушул Кодекстин 1047-статьясында белгиленген талаптарга жооп берген башка чыгармалар автордук укуктун объектилерине таандык кылынат.

(КР 2003-жылдын 17-февралындагы N 39 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1049-статья. Чыгарманын бөлүтөрү же чыгармадан жаратылган,

курамдык чыгармалар

 

1. Ушул Кодекстин 1047-статьясында белгиленген талаптарды канааттандырган чыгармалардын бөлүктөрү, алардын аталыштары жана чыгармадан жаратылган чыгармалар автордук укуктун объектилери болуп эсептелет.

Чыгармадан жаратылган чыгармаларга:

башка чыгармаларды кайра иштеп чыгуунун натыйжасында жаратылган чыгармалар (котормолор кайра иштеп чыгуу, анноттациялар, рефераттар, резюме, обзорлор, инсценировкалар, аранжировкалар жана илимдин, адабияттын жана искусствонун ушул сыяктуу башка чыгармалары);

курамдуу чыгармаларга;

чыгармачыл эмгектин натыйжаларынын материалдарын тандап алуу же жайгаштыруу аркылуу жаратылган жыйнактар (энциклопедиялар, антологиялар, маалыматтар базасы) жана чыгармалардын башка курамдары таандык кылынат.

2. Чыгармадан жаратылган жана курамдуу чыгармалар өздөрү негизделген жана аларга киргизилген чыгармалар автордук укуктун объектилери болгон же болбогондугуна карабастан , автордук укук тарабынан корголот.

 

КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамы менен 1049-статьянын расмий тилиндеги редакциясына өзгөртүүлөр киргизилди

 

1050-статья. Автордук укуктун объектилери болуп эсептелбеген

чыгармалар жана ошол сыяктуу ишмердүүлүктүн

натыйжалары

 

Төмөндөгүлөр:

расмий документтер (мыйзамдар, токтомдор, чечимдер жана башкалар), ошондой эле алардын расмий котормолору;

расмий символдор жана белгилер (желектер, гербдер, гимндер, ордендер, акча белгилери жана башкалар);

элдик чыгармачылыктын чыгармалары;

кадыресе басма сөз маалыматынын мүнөзүнө ээ болгон күндөлүк жаңылыктар жөнүндө маалыматтар же күндөлүк окуялар жөнүндө билдирүүлөр;

(алтынчы абзац КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамына ылайык күчүн жоготту)

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1051-статья. Расмий документтердин, символдордун жана белгилердин

долбоорлоруна укуктуулук

 

1. Расмий документтин, символдун же белгинин долбооруна автордук укук долбоорду түзгөн (иштеп чыккан) адамга таандык болот.

Эгерде буга долбоор тапшырмасы боюнча иштелип жаткан орган тарабынан тыюу салынбаса, расмий документтердин, символордун жана белгилердин долбоорлорун иштеп чыгуучулар мындай долбоорлорду жарыялоого укуктуу. Долбоорду жарыялоодо иштеп чыгуучулар өз атын көрсөтүүгө укуктуу.

2. Эгерде долбоор компотенттүү орган тарабынан жарыяланса жана тиешелүү органга жөнөтүлсө, долбоор бул орган тарабынан аны иштеп чыгуучунун макулдугусуз эле расмий документти даярдоо үчүн пайдаланылышы мүмкүн.

Расмий документтерди, символдорду жана белгилерди даярдоодо долбоордун негизинде ага расмий документти, символду же белгини даярдоону жүзөгө ашыруучу органдын кароосу боюнча толуктоолор жана өзгөртүүлөр киргизилиши мүмкүн.

Долбоор компетенттүү орган тарабынан жактырылгандан кийин ал иштеп чыгуучунун ысымын көрсөтпөстөн пайдаланылышы мүмкүн.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1052-статья. Чыгарманын автору. Автордуктун презумпциясы

 

1. Өзүнүн чыгармачыл эмгеги менен чыгарма жараткан граждан чыгарманын автору деп таанылат.

Эгерде башкача далилденбесе, чыгарма биринчи жарыяланганда анын автору катары белгиленген адам анын автору деп эсептелет.

2. Чыгарма автору аталбастан же тергеме ат менен жарыяланганда (автордун тергеме аты анын инсандыгынан шектенүүнү пайда кылбагандан башка учурларда), башкалардын далилдери жок болгон учурда чыгармада ысымы же аталышы көрсөтүлгөн бастырып чыгаруучу автордун өкүлү катары эсептелет жана автордук укукту коргоого жана аны жүзөгө ашырууну камсыз кылууга укуктуу болот. Бул жобо мындай чыгарманын автору өзүнүн инсандыгын ачыкка чыгарып жана өзүнүн автор экиндигин билдирмейинче колдонулат.

 

1053-статья. Авторлоштук

 

1. Эки же андан ашык автордун чыгармачыл эмгеги менен түзүлгөн чыгармага автордук укук мындай чыгарма бир бүтүн чыгарманы түзгөндүгүнө же ар бири өз алдынча мааниге ээ болгон бөлүктөрдөн тургандыгына карабастан авторлошторго бирдей таандык болот.

Эгерде чыгарманын бир бөлүгү бул чыгарманын башка бөлүктөрүнө карабастан пайдаланылышы мүмкүн болсо, ал өз алдынча мааниге ээ деп таанылат.

Эгерде алардын ортосундагы макулдашууда башкача каралбаса, авторлоштордун ар бири өз алдынча мааниге ээ болгон чыгарманын өзү түзгөн бөлүгүн өзүнүн кароосу боюнча пайдаланууга укуктуу.

2. Авторлоштордун ортосундагы мамилелер, эреже катары, макулдашуунун негизинде аныкталат. Мындай макулдашуу жок болгон учурда чыгармага автордук укук бардык авторлор тарабынан чогуу жүзөгө ашырылат, ал эми акчасы алардын ортосунда тең бөлүштүрүлөт.

Эгерде авторлоштордун чыгармасы ажыратылгыс бир бүтүндүктү түзсө, анда авторлоштордун бирөө дагы ага жетишээрлик негиздери жок туруп чыгарманы пайдаланууга тыюу салууга укуксуз.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1054-статья. Чыгармалардан жаратылган жана курамдуу чыгармалардын

авторлору

 

1. Материалдарды тандоо же жайгаштыруу боюнча чыгармачыл эмгектин натыйжасын билдирген башка чыгармаларды кайра иштеп чыккан адамдар, котормочулар, жыйнактарды жана чыгармалардын башка курамдык бөлүктөрүн түзүүчүлөр тиешелүү түрдө чыгармалардан жаратылган жана курамдуу чыгармалардын автору деп таанылат.

Чыгармадан жаратылган чыгарманын автору кайра иштетилген, которулган же курамдык чыгармага киргизилген чыгарманын авторунун укуктарын сактаган шартта, мындай чыгармага автордук укукка ээ болот.

2. Чыгармадан чыгарма жаратуучулардын автордук укугу башка адамдардын мурда пайдаланылган чыгармалардын негизинде чыгармадан чыгарма жаратуусуна тоскоолдук кылбайт.

 

1055-статья. Чыгармаларды түзүүнү уюштурган адамдардын укуктары

 

1. Чыгармаларды түзүүнү уюштурган адамдар (энциклопедияларды басып чыгаруучулар, фильмдерди даярдоочулар, продюсерлер жана башкалар) тиешелүү чыгарманын автору деп таанылбайт. Бирок ушул Кодексте же башка мыйзамдарда каралган учурларда, мындай адамдар бул чыгармаларды пайдаланууга өзгөчө укукка ээ болот.

2. Энциклопедияларды, энциклопедиялык сөздүктөрдү, илимий эмгектердин мезгилдүү жана улантылган жыйнактарын, газеталарды, журналдарды жана башка мезгилдүү басылмаларды бастырып чыгаруучуларга мындай басылмаларды пайдалануунун өзгөчө укугу таандык кылынат. Басып чыгаруучу мындай басылманы ар кандай пайдаланууда өзүнүн аталышын көрсөтүүгө же болбосо ушундай кылып көрсөтүүнү талап кылууга укуктуу.

3. Эгерде чыгарманы түзүү келишиминде башкача каралбаса, мындай басылмаларга киргизилген чыгармалардын авторлору жалпы басылганына карабастан өз чыгармаларын пайдалануунун өзгөчө укугун сактап калышат.

4. Эгерде келишимде башкача каралбаса, аудиовизуалдык чыгарманы түзүүгө келишим түзүү бул чыгарманын авторлорунун аудиовизуалдык чыгарманы даярдоочуга чыгарманы кайра чыгарууга, жайылтууга, көпчүлүк алдында аткарууга, жалпыга маалымдоо үчүн кабель аркылуу берүүгө, эфирге берүүгө же аудиовизуалдык чыгарманы кандай гана болбосун түрдө көпчүлүккө жайылтууга, ошондой эле аудиовизуалдык чыгарманын текстин субтитрлештирүүгө жана коштоого болгон өзгөчө укуктарын өткөрүп берүүгө алып келет. Көрсөтүлгөн укуктар аудиовизуалдык чыгармага автордук укуктун колдонулуу мөөнөтү ичинде колдонулат.

Аудиовизуалдык чыгарманы даярдоочу бул чыгарманы ар кандай пайдаланууда өзүнүн ысымын же аталышын көрсөтүүгө же болбосо ушундай кылып көрсөтүүнү талап кылууга укуктуу.

Эгерде келишимде башкача каралбаса, аудиовизуалдык чыгарма калкка көрсөтүлгөндө музыкалык чыгарманын (тексти бар же тексти жок) автору өзүнүн музыкалык чыгармасынын калк алдында аткарылышы үчүн акчалай сыйлык алуу укугун сактап калат.

Автордун жана мүлктүк укуктардын башка ээлеринин макулдугусуз фильмдин акыркы вариантын (жазылып алынган түп нускасын, негативин) жок кылууга тыюу салынат.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1056-статья. Автордук укукту коргоо белгиси

(Берененин аталышыш КР 2013-жылдын 25-февралындагы

N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1. Автордук өзгөчө укуктун ээси өзүнүн укуктары жөнүндө билдирүү үчүн автордук укукту коргоо белгисин пайдалана алат, ал чыгарманын ар бир нускасына жайгаштырылат жана үч элементтен турат, анда;

тегеректелген «С» латын тамгасы;

автордук өзгөчө укуктун ээсинин ысымы (аталышы);

чыгарманын алгачкы жарыяланган жылы көрсөтүлөт.

2. Эгерде башкача экендиги далилденбесе, автордук укукту коргоо белгисинде көрсөтүлгөн адам анын укуктук ээси деп эсептелет.

 

1057-статья. Автордун мүлктүк эмес жеке укуктары

 

1. Чыгарманын атворуна:

автордук укук;

ысымга болгон укук;

элге белгилүү кылуу укугу, анын ичинде кайра алуу укугу;

чыгарманын кол тийгистик укугу сыяктуу мүлктүк эмес жеке укуктар таандык кылынат.

2. Автордун мүлктүк эмес жеке укуктарын жүзөгө ашыруудан баш тартуу жөнүндө кимдир-бирөө менен макулдашуусу жана бул жөнүндө автордун билдирүүсү арзыбаган билдирүү болуп саналат.

 

1058-статья. Автордук укук

 

Өздөрү тарабынан түзүлгөн чыгармага автордук укук таандык болгон автордун (авторлоштордун) ушул эле чыгармасына башка адамдарды автор катары таанууну жокко чыгарат.

 

1059-статья. Ысымга болгон укук

 

Авторго чыгарманы өзүнүн ысымында, тергеме ат менен же авторун атабай пайдаланууга же пайдаланууга уруксат берүүнүн өзгөчө укугу (ысымга болгон укук) таандык кылынат.

 

1060-статья. Чыгарманын кол тийгистик укугу

 

1. Авторго өзүнүн чыгармасына өзгөртүүлөрдү жана толуктоолорду киргизүүнүн жана ага автордун макулдугусуз өзгөртүүлөрдү жана толуктоолорду киргизүүдөн чыгарманы коргоонун (чыгарманын кол тийгистик укугу) өзгөчө укугу таандык кылынат.

Чыгарманы бастырып чыгарууда, калк алдында аткарууда же башкача пайдаланууда чыгарманын өзүнө, ошондой эле анын аталышына жана автор белгилеген атка кандайдыр бир өзгөртүү киргизүүгө автордун макулудугу менен гана жол берилет.

Автордун макулдугусуз анын чыгармасын бастырып чыгарууда аны иллюстрациялар, кириш сөздөр, соңку сөздөр, комментариялар же кандайдыр-бир коштомо материалдар менен толуктоого автордун макулдугусуз тыюу салынат.

2. Автор өлгөндөн кийин чыгарманын кол тийгистиги керээзде көрсөтүлгөн адам тарабынан, ал эми мындай көрсөтмөлөр жок болгондо автордун мураскорлору, ошондой эле мыйзамга ылайык автордук укуктарды коргоо жүктөлгөн адамдар тарабынан жүзөгө ашырылат.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1061-статья. Чыгарманы элге белгилүү кылуу укугу

 

1. Авторго чыгармага адамдардын чектелбеген чөйрөсүнө мүмкүнчүлүк берүү укугу (аны элге белгилүү кылуу укугу) таандык кылынат.

2. Автор тарабынан же анын макулдугу менен чыгарманы бастырып чыгаруу, калк алдында аткаруу, калк алдында көрсөтүү же аны башка жол менен жарыкка чыгаруу аркылуу адамдардын чектелбеген чөйрөсүнө алгачкы жолу алынып чыккандан кийин чыгарма элге белгилүү болду деп эсептелет.

Автор чыгарманы пайдаланууга укук алган адамдардын мындай чечимден улам тарткан зыяндарынын, анын ичинде алынбай калган пайдасынын ордун толтурган шартта чыгармасын элге белгилүү кылуу жөнүндө мурда кабыл алынган чечиминен (кайра алуу укугу) баш тартууга укуктуу. Эгерде чыгарма элге белгилүү болсо, автор аны кайра алуу жөнүндө ачык жарыялоого милдеттүү. Мында ал чыгарманын мурда даярдалган нускаларын өзүнүн эсебинен жүгүртүүдөн алып салууга укуктуу. Кызматтык тапшырма тартибинде жаратылган чыгармалар үчүн ушул пункттун жоболору колдонулбайт.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1062-статья. Автордун мүлктүк укуктары

(Берененин аталышы КР 2013-жылдын 25-февралындагы

N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1. Авторго чыгармасына карата чыгарманы кандай болбосун формада жана кандай болбосун ыкмада пайдалануунун өзгөчө укугу таандык.

2. Чыгарманы пайдалануу болуп төмөнкүлөр эсептелет:

1) чыгарманы кайталап чыгаруу;

2) чыгарманын нускаларын жайылтуу;

3) автордук өзгөчө укуктардын ээсинин уруксаты менен даярдалган нускаларды кошуп алганда, жайылтуу максатында чыгарманын нускаларын импорттоо;

4) чыгарманы көпчүлүк алдында көрсөтүү;

5) чыгарманы көпчүлүк алдында аткаруу;

6) эфирге берүү жана (же) кийин эфирге берүү жолу менен жалпыга маалымдоо үчүн чыгарманы кабарлоо;

7) кабель, зым боюнча же ага окшогон башка каражаттардын жардамы менен жалпыга маалымдоо үчүн чыгарманы кабарлоо;

8) чыгарманы которуу;

9) чыгарманы кайра иштеп чыгуу (кайра башкача жасоо, аранжировкалоо же башкача кайрадан иштеп чыгуу);

10) кандай болбосун адам өзүнүн тандоосу боюнча кайсы жерден болбосун жана кайсы убакта болбосун чыгармага жеткиликтүүлүктү ала алгыдай жол менен чыгарманы жалпыга маалымдоого жеткирүү;

11) дизайнердик, архитектуралык, шаар куруу жана сейил бактарынын долбоорлорун иш жүзүндө ишке ашыруу. Эгерде келишимде башкача каралбаса, кабыл алынган архитектуралык долбоордун автору курулуш үчүн документтерди иштеп чыгууда жана имаратты же курулманы курууда өзүнүн долбоорун ишке ашырууга катышууга укук берүүнү тапшырыкчыдан талап кылууга укуктуу.

Чыгармага экинчи жолу объективдүү форма, ал түп нускасында кандай болсо ошондой форманы берүү (чыгарманы басып чыгаруу, үн же көргөзмө жазууларды жана башкаларды нускалоо) кайталап берүү болуп саналат.

Чыгарманы сатуу, алмаштыруу, прокатка берүү же анын нускалары менен башка операцияларды жүргүзүү, чыгарманы жайылтуу болуп эсептелет.

3. Эгерде чыгарманын нускалары укукка ылайык ээликтен ажыратылса, мыйзамда каралгандан башка учурларда, анда аларды андан ары жайылтууга автордун макулдугусуз жана ага акчалай акы төлөбөстөн жол берилет.

4. Чыгарма киреше (пайда) алуу максатында пайдалангандыгына же болбосо аны пайдалануу буга багытталбагандыгына карабастан пайдаланылды деп эсептелет.

5. Чыгарманын (ойлоп табуулардын башка техникалык, экономикалык, уюштуруу жана ушул сыяктуу чечимдердин) жоболорун иш жүзүндө колдонуу автордук укук жагынан алганда чыгарманы пайдалануу деп эсептелбейт.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1063-статья. Чыгарманы пайдалануу укугун тескөө

 

1. Автор же укук ээси келишим боюнча анын ичинде калк алдында соода кылууда түзүлгөн келишим боюнча чыгарманы пайдалануунун бардык укуктарын башка адамга өткөрүп бериши (пайдалануу укугун ээликтен ажыратуу) мүмкүн.

2. Чыгарманы пайдалануу укугу униварсалдуу укуктук жолун жолдоочулук тартибинде өтөт.

3. Укук ээси башка адамга чыгарманы белгилүү бир чектерде пайдаланууга уруксат (лицензия) бериши мүмкүн. Уруксат чыгарманы алгачкы түрүндө, ошондой эле кайра иштетилген түрүндө, атап айтканда өткөрүү, аранжировка жана башкалар түрүндө пайдалануу үчүн талап кылынат.

4. Чыгарманы пайдалануунун ар бир ыкмасына укук ээсинин атайын уруксаты талап кылынат.

 

1064-статья. Автордун укуктарды чектөө

 

Автордун жана башка адамдардын чыгарманы пайдаланууга болгон өзгөчө укуктарын чектөөгө ушул Кодекстин 1065-1068-статьяларында жана башка мыйзамдарда каралган учурларда гана жол берилет.

Аталган чектөөлөр алар чыгарманы ойдогудай пайдаланууга ыксыз зыян келтирбеген жана автордун мыйзамдуу таламдарына зыян келтирбеген шарттарда колдонулат.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1065-статья. Башка чыгарманы жеке максаттарда кайра чыгаруу

 

1. Эгерде мында чыгарманы ойдогудай пайдаланууга зыян жана автордун мыйзамдуу таламдарына шек келтирилбесе, басылып чыккан башка чыгарманы автордун макулдугусуз жана авторго акчалай акы төлөбөстөн пайдаланууга жол берилет.

2. Ушул статьянын 1-пунктунун жоболору төмөнкүлөргө карата колдонулбайт:

имараттар жана ушуга окшогон курулмалар түрүндөгү архитектуралык чыгармаларды көбөйтүүгө;

маалымат базаларын же алардын ичинен маанилүү бөлүктөрүн көбөйтүүгө;

мыйзамда каралган учурларды кошпогондо, ЭЭМ үчүн программаларды көбөйтүүгө;

китептерди (толугу менен) жана ноталык тексттерди репродукциялоого;

жалпынын маалыматына чейин жеткирилген чыгармаларды кандай гана болбосун уруксатсыз көбөйтүүгө;

чыгарманы кадимкидей пайдаланууга зыян келтирүүсү жана автордун мыйзамдуу кызыкчылыктарын негизсиз түрдө бузуусу мүмкүн болгон башка кандай гана болбосун көбөйтүүгө.

3. Ушул статьянын 1-пунктуна карама-каршы келген түрдө мыйзамда аудиовизуалдык чыгарманын же фонограммада чагылдырылган чыгарманын жеке максатта пайдаланган учурда тиешелүү жазуунун автору, аткаруучусу жана аны чыгарган адам тиешелүү акчалай сыйлык алууга укуктуу болот.

Кайра пайдалануу үчүн акчалай сыйлык кайра пайдалануу үчүн керектелүүчү жабдууларды (үн аппаратураларды, көрсөтмө магнитофондорду жана башкаларды) жана материалдык алып жүрүүчүлөрдү (үн жана (же) көргөзмө тасмалар, кассеталар, лазер дискалары, компакт-дискеттер жана башкаларды) өндүрүүчүлөр же импортоочулар тарабынан чегерүүлөр (проценттер) түрүндө төлөнөт.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1066-статья. Чыгармаларды калк алдында эркин аткаруу

 

Укукка ылайык жарыяланган музыкалык чыгармаларды расмий, диний жана өлүк көмүү каада-салттарынын убагында мындай каада-салттардын мүнөзүнө жооп берген көлөмдө автордун макулдугусуз жана автордук акчалай сыйлык төлөбөстөн калк аткарууга жол берилет.

 

1067-статья. Чыгармаларды соттук максаттар үчүн эркин аткаруу

 

Чыгармаларды соттук жана административдик өндүрүштүн максаттары үчүн пайдалануунун максатына ылайык келген көлөмдө автордун макулдугусуз жана автордук акчалай сыйлык төлөбөстөн кайталоого жол берилет.

 

1068-статья. Кызматтык чыгармага болгон укук

 

1. Кызматтык тапшырманы аткаруу тартибинде түзүлгөн чыгармага (кызматтык чыгарма) мүлктүк эмес жеке укук чыгарманын авторуна таандык кылынат.

2. Эгерде аны менен автордун ортосундагы келишимде башкача каралбаса, кызматтык чыгарманы тапшырманын максатында шартталган ыкма менен жана андан келип чыгуучу чектерде пайдалануу укугу ал чыгарма тапшырмасы менен түзүлгөн жана автор эмгектик мамилелерде турган адамга (жумуш берүүчүгө) таандык болот.

Жумуш берүүчүнүн автор менен түзгөн келишиминде кызматтык чыгарманын пайдалангандыгы үчүн авторго акчалай сыйлык төлөө каралышы жана аны пайдалануунун башка шарттары камтылышы мүмкүн.

3. Чыгарма берилген учурдан тартып он жыл аяктагандан кийин, ал эми жумуш берүүчүнүн макулдугу менен жана андан мурда автор чыгарманы пайдаланууга жана жумуш берүүчү менен түзүлгөн келишимге карабастан автордук акчалай сыйлык алууга толук көлөмдө укуктуу болот.

4. Автордун кызматтык чыгарманы тапшырманын максатында шартталбаган ыкма менен пайдалануу укугу чектелбейт.

5. Кызматтык милдеттенмелерди же жумуш берүүчүлөрдүн кызматтык тапшырмаларын аткаруу тартибинде энциклопедияларды, энциклопедиялык сөздүктөрдү, мезгилдүү басылмаларды түзүүгө ушул статьянын жоболору жайылтылбайт.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1069-статья. Автордук укуктун Кыргыз Республикасынын аймагында

колдонулушу

 

1. Кыргыз Республикасынын аймагында элге белгилүү болгон же элге белгилүү болбогон бирок түп нускасы кандайдыр-бир объективдүү түрдө анын аймагында болгон чыгармага автордук укук Кыргыз Республикасынын аймагында колдонулат. Мындай учурда автордук укук анын авторуна жана анын мураскорлоруна, ошондой эле граждандыгына карабастан атвордун башка укуктук жолдун жолдоочуларына таандык экендиги таанылат.

2. Автордук укук ошондой эле чыгармалары элге белгилүү болгон же кандайдыр-бир объективдүү түрдө чет мамлекеттин аймагында болгон, Кыргыз Республикасынын граждандарынын, ошондой эле алардын мураскорлорунун жана укуктук жолун жолдоочулардын автордук укугу да таанылат.

3. Авторго эл аралык келишимдерге ылайык укуктук жактан коргоо берилгенде чыгарманын чет мамлекеттин аймагында элге белгилүү болушунун фактысы тиешелүү эл аралык келишимдин жоболоруна ылайык аныкталат.

Чыгарманын Кыргыз Республикасынын аймагында коргоо максатында чыгарманын автору катары таанылган адам чыгарма кайсыл мамлекеттин аймагында биринчи жолу корголо баштаса, ошол мамлекеттин мыйзамдары боюнча аныкталат.

 

1070-статья. Автордук укуктун колдонула башташы

 

1. Чыгармага болгон автордук укук чыгармага анын үчүнчү жактар кабыл алуу үчүн мүмкүн болгон түргө келген учурдан тартып, анын элге белгилүү болушуна карабастан колдонула баштайт. Оозеки чыгармаларга автордук укук ал үчүнчү жактарга угузулгандан тартып колдонулат.

2. Эгерде чыгарма ушул Кодекстин 1069-статьясынын колдонулушуна туура келбесе мындай чыгармага автордук укук ал чыгарма Кыргыз Республикасында элге белгилүү болгон учурдан тартып корголот.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1071-статья. Автордук укуктун колдонулуш мөөнөтү

 

1. Автордук укук анын бүткүл өмүрүнүн ичинде жана автор өлгөндөн кийинки жылдын 1-январынан тартып эсептегенде дагы 50 жыл бою күчүндө болот.

2. Авторлоштук менен түзүлгөн чыгармага автордук укук авторлоштордун бүткүл өмүрүнүн ичинде жана башка авторлоштордон көп жашаган акыркы автор өлгөндөн кийин 50 жыл бою күчүндө болот.

3. Тергеме ат менен же автору аталбастан биринчи жолу жарык көргөн чыгармаларга автордук укук чыгарма жарык көргөн жылдан кийинки жылдын 1-январынан тартып элүү жыл бою күчүндө болот.

Эгерде аталган убакыттын ичинде аты белгисиз автор же тергеме ат билинсе, анда ушул статьянын биринчи бөлүгүндө көрсөтүлгөн мөөнөттөр колдонулат.

4. Ушул статьянын биринчи бөлүгүндө көрсөтүлгөн мөөнөттүн ичинде автордук укук автордун мураскорлоруна таандык болот жана мурастоо боюнча өтүп турат. Ушул эле мезгилдин ичинде атвордук укук бул укукту автор менен келишим боюнча алган укуктук жолун жолдоочуларга, анын мураскорлоруна жана андан кийинки укуктук жолун жолдоочуларга таандык болот.

5. Автор өлгөндөн кийин элүү жылдын ичинде алгачкы жолу жарык көргөн чыгармага автордук укук чыгарма жарык көргөн жылдан кийинки жылдын 1-январынан тартып эсептегенде элүү жыл бою күчүндө болот.

6. Автордук, автордун ысымы жана чыгарманын кол тийгистиги мөөнөтсүз корголот.

 

1072-статья. Чыгарманын коомдук энчиге өтүшү

 

1. Чыгармага автордук укуктун күчүнүнүн мөөнөтү аяктагандан кийин ал коомдук энчи болуп калат.

Кыргыз Республикасынын аймагында эч качан корголбогон чыгарма коомдук энчи деп эсептелет.

2. Коомдук энчи деп эсептелген чыгармалар ар кандай адам тарабынан автордук акчалай сыйлык төлөбөстөн эркин пайдаланылат. Мында автордук укук, ысымга болгон укук жана чыгарманын кол тийгистик укугу сакталууга тийиш.

 

1073-статья. Автордук келишим

 

1. Автор же анын мураскору автордук келишим түзүү аркылуу, өзүнүн чыгармасын пайдалануу укугун башка адамга өткөрүп бере алат, автордук келишим акысыз түзүлөт.

2. Автордук келишим даяр чыгармага же автор түзүүгө милдеттенген чыгармага карата (буюрма келишим) түзүлүшү мүмкүн, автор же анын мураскорлору тарабынан чыгарманы тигил же бул чектерде пайдаланууга уруксат берүү жөнүндө түзүлгөн келишим (автордук лицензиялык келишим) да автордук келишим болуп эсептелет.

 

1074-статья. Автордук келишимдин шарттары

 

1. Автордук келишимге:

чыгарманы пайдалануунун ыкмалары (аталган келишим боюнча өткөрүлүп берилүүчү айкын укуктар);

укук өткөрүлүп берилген мөөнөт жана аймак;

чыгарманы пайдалануунун ар бир ыкмасы үчүн акчалай сыйлыктын өлчөмү жана (же) анын өлчөмүн аныктоонун тартиби, төлөп берүүнүн тартиби жана мөөнөттөрү каралууга тийиш.

Автордук келишимге чыгарманы пайдалануу укугу кандай мөөнөткө бериле тургандыгы жөнүндө шарттар жок болгондо, эгерде аны пайдалануучу келишим бузулганга чейин алты ай калганда бул тууралу кат жүзүндө билдирилсе, келишим автор тарабынан ал түзүлгөн күндөн тартып беш жыл аяктагандан кийин бузулушу мүмкүн.

Автордук келишимде чыгарманы пайдалануу укугу колдонула турган аймактын чектери жөнүндө шартар жок болгондо, келишим боюнча өткөрүлүп берилүүчү укуктун күчү Кыргыз Республикасынын аймагы менен чектелет.

2. Келишим түзүү учуруна карата белгисиз болгон чыгарманы пайдалануу укугу автордук келишимдин заты боло албайт.

3. Чыгарманы пайдалангандык үчүн акчалай сыйлыктын өлчөмү тараптардын макулдашуусу боюнча автордук келишимде аныкталат.

Эгерде чыгарманы басып чыгаруу же башкача кайталоо жөнүндө автордук келишимде акчалай сыйлык белгилүү бир сумма түрүндө аныкталса, анда келишимде чыгарманын максималдуу нускасы белгиленүүгө тийиш.

(Үчүнчү абзацы КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамына ылайык күчүн жоготту)

4. Автордук келишим боюнча өткөрүлүп берилген укуктар келишимдин ар кандай тарабы аркылуу башка адамдарга бул мындай келишимде тикелей каралган учурда гана берилиши мүмкүн.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1075-статья. Автордук келишимдин түрү

 

Мыйзамда каралгандан башка учурларда, автордук келишим кат жүзүндө түзүлүүгө тийиш.

 

1076-статья. Автордук келишим боюнча жоопкерчилик

 

Автордук келишим боюнча милдеттенмелерди аткарбаган же талапка ылайык аткарбаган тарап экинчи тарапка келтирилген зыяндын, анын ичинде алынбай калган пайданын ордун толтурууга милдеттүү.

 

1077-статья. Автордук лицензиялык келишимдин колдонулуш мөөнөтү

 

1. Автордук лицензиялык келишим анда каралган мөөнөттүн ичинде, бирок автордук укуктун күчүнүн мөөнөтүнөн ашпаган мөөнөттө күчүндө болот.

2. Чыгарманын автору же анын мураскорлору автордук лицензиялык келишимге анын мөөнөтү жөнүндө шарттар киргизилгендигине карабастан, келишим түзүлгөн күндөн тартып он жыл өткөндөн кийин, келишимди бузууга чейин алты ай калганда өзүнүн контрагентине бул тууралу кат жүзүндө билдирүү менен, келишимди бир тараптуу бузууга укуктуу. Мындай укук автордо же анын мурасчыларында ар бир он жылда пайда болот.

3. Келишимде укук ээсинин келишимди бузууга алып келе турган чыгарманы пайдалануунун мөөнөттөрүн каралышы мүмкүн.

 

1078-статья. Чыгарманы келишимсиз укукка жат пайдалануу үчүн

жоопкерчилик

 

1. Чыгарма укук ээси менен келишимсиз пайдаланылганда, укук бузуучу укук ээсинин тарткан зыяндарынын, анын ичинде алынбай калган пайдасынын ордун толтурууга милдеттүү. Укук ээси укук бузуучудан зыяндын ордун толтуруунун ордуна укук бузуунун натыйжасында алынган кирешелерди өндүрүп берүүнү талап кылууга укуктуу.

Чыгарманы автордук келишимде каралбаган ыкмалар менен пайдалануу, же мындай келишимдин күчү токтогондон кийин пайдалануу чыгарманы келишимсиз пайдалануу деп эсептелет.

2. Анын өтүнүчү боюнча автордук укуктардын ээсине аларды өткөрүп берген учурларды кошпогондо, соттун чечими боюнча чыгармалардын алынып коюлган контрафакттык нускалары жок кылынууга жатат.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1079-статья. Автордук мамилелерди укуктук жөнгө салуу

 

Автордук мамилелер ушул Кодекс жана башка мыйзамдар тарабынан жөнгө салынат.

 

55-Глава

Эриш-аркак укуктар

 

1080-статья. Эриш-аркак укуктардын объектиси

 

Эриш-аркак укуктар оюн аткарууларга (коюуларга), фонограммаларга, эфир жана зым аркылуу уктуруу уюмдарынын берүүлөрүнө жайылтылат.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1081-статья. Эриш-аркак укуктардын субъекттери

 

Аткаруучулар, фонограмма чыгаруучулар, эфирдик же кабелдик уктуруу уюмдары эриш-аркак укуктардын субъекттери болуп саналат.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1082-статья. Эриш-аркак укуктардын коргоо белгиси

 

Фонограмманы ишке ашыруучу жана аткаруучу өзүнүн укуктарын билдирүү үчүн эриш-аркак укуктарын коргоонун белгисин пайдаланылышы мүмкүн, ал белги фонограмманын ар бир нускасында жана (же) анын ар бир кутусунда жайгаштырылат жана төмөндөгүдөй үч элементен:

тегеректелген «Р» латын тамагасынан;

өзгөчө эриш-аркак укуктардын ээсинин ысымынан (аталышынан);

жазуу алгачкы жарыяланган жылдан турат.

 

1083-статья. Аткаруучунун укугу

 

1. Аткаруучуга төмөнкү укук таандык:

1) анын атын көрсөтүү (ысымына укук);

2) аткаруучунун ар-намысына жана кадыр-баркына зыян келтирүүгө жөндөмдүү ар кандай бурмаланган аткаруудан же башка кол салуудан коргоо;

3) аткарууну кандай формада болбосун пайдалануу.

2. Аткарууну пайдалануу укугу өзүнө төмөнкүдөй аракеттерди жүзөгө ашырууну же уруксат берүүнү камтыйт:

1) эгерде ушундай берүү үчүн пайдаланылган аткаруу мурда эфирге берилбесе же жазууну колдонуу менен жүзөгө ашырылбаса, аткарууну эфирге берүү же кабель боюнча жалпыга маалымдоо үчүн кабарлоо;

2) мурда жазылбаган аткарууларды жазуу;

3) аткаруунун жазуусун көбөйтүү;

4) эгерде адегенде бул жазуу коммерциялык максаттар үчүн эмес чыгарылган болсо, аткаруунун жазуусун эфирге же кабель боюнча берүү;

5) аткаруучунун катышуусу менен аткаруу жазылган коммерциялык максатта жарыяланган фонограмманы прокатка берүүгө. Бул укук фонограммага аткарууну жазууга келишим түзгөндө фонограмма чыгаруучуга өтөт; мында аткаруучу ушундай фонограмманын нускаларын прокатка бергендиги үчүн сыйакы алуу укугун сактайт;

6) кандай болбосун адам өзүнүн тандоосу боюнча кайсы жерден болбосун жана кайсы убакта болбосун ага жете алгандай жалпыга маалымдоо үчүн аткаруунун жазуусун кабарлоо.

3. Аткаруучулар өз укуктарын аткарылган чыгармалардын авторлорунун укуктарын сактоо менен жүзөгө ашырышат.

4. Аткарууну пайдаланууга укуктун чектелиши мыйзам тарабынан белгиленет.

5. Кызматтык милдетти аткаруу тартибинде жүзөгө ашырылган аткаруу укугуна (кызматтык аткаруу же оюн коюу) тиешелүү түрдө ушул Кодекстин 1068-статьясынын жоболору колдонулат.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1084-статья. Фонограмма чыгаруучунун укуктары

(Берененин аталышы КР 2013-жылдын 25-февралындагы

N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1. Фонограмма чыгаруучуга анын фонограммасына карата фонограмманы кандай формада болбосун пайдаланууга өзгөчө укук таандык.

2. Фонограмманы пайдаланууга өзгөчө укук төмөнкүдөй аракеттерди жүзөгө ашыруу же жүзөгө ашырууга уруксат берүү укугун билдирет:

1) фонограмманы көчүрүү;

2) фонограмманы кайра жасоо же кандай ыкма менен болбосун кайра иштеп чыгуу;

3) фонограмманын нускаларын жайылтуу, башкача айтканда аларды сатуу, прокатка берүү;

4) ушул фонограмманы чыгаруучунун уруксаты менен даярдалган нускаларды кошуп алганда, жайылтуу максатында фонограмманын нускаларын импорттоо;

5) кандай болбосун адам өзүнүн тандоосу боюнча кайсы жерден болбосун жана кайсы убакта болбосун ага жетишүү мүмкүн болгондой жалпыга маалымдоо үчүн фонограмманы кабарлоо (жалпыга маалымдап жеткирүү укугу).

3. Эгерде фонограмманын жазылып алынган нускасына менчик укугу аны жазып алуучуга таандык болбосо, фонограмманы пайдалануунун, анын ичинде коммерциялык прокатка берүүнүн өзгөчө укугу жазууну жазган адамга карата сакталат.

4. Аткарууну чыгарган адамдын укуктары мыйзам тарабынан чектелет.

5. Аткарууну жазуунун укук ээлери өз укуктарын чыгарманын авторлорунун жана аткаруучулардын укуктарын эске алуу менен жүзөгө ашырылат.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1085-статья. Эфирдик уктуруу уюмунун укугу

 

1. Ушундай уруксатты бергендиги үчүн сыйакы алууга укукту кошуп алганда, кабелдик уктуруу ишканасына анын берүүлөрүнө карата берүүнү кандай формада болбосун пайдаланууга жана берүүнү пайдаланууга уруксат берүүгө өзгөчө укуктар таандык.

Берүүнү пайдаланууга уруксат берүүнүн өзгөчө укугу кабелдик уктуруу ишканасынын төмөнкүдөй аракеттерди жүзөгө ашырууга уруксат берүү укугун билдирет:

1) анын берүүсүн кабель боюнча жалпыга маалымдоо үчүн бир эле убакта кабелдик уктуруунун башка ишканасына кабарлоо;

2) берүүнү эфирге берүү;

3) берүүнү жаздыруу;

4) берүүнүн жазуусун кайра көбөйтүү;

5) акы төлөп киргизилүүчү жерлерде жалпыга маалымдоо үчүн берүүнү кабарлоо.

2. Эфирдик уктуруу ишканаларынын укуктарын чектөө мыйзам тарабынан белгиленет.

3. Эфирдик уктуруу ишканасы өз укуктарын чыгармалардын авторлорунун жана аткаруучулардын укуктарын, ал эми тиешелүү учурларда аткарууну жазуу укуктарынын ээлеринин жана эфирдик уктуруунун башка ишканаларынын укуктарын эске алуу менен жүзөгө ашырат.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1086-статья. Зым аркылуу берүү уюмунун укуктары

 

Зым аркылуу уктуруу уюмунун укуктары эфирдик уктуруу уюмдары үчүн ушул Кодексте жана мыйзамда белгиленген укуктарга ылайык белгиленет.

 

1087-статья. Эриш-аркак укуктарды пайдалануу жөнүндө келишимди

аткарбагандык же талапка ылайык аткарбагандык жана

чыгарманы укукка жат түрдө келишимсиз пайдалангандык

үчүн жоопкерчилик

 

Эриш-аркак укуктарды пайдалануу жөнүндө келишимди аткарбаган же талапка ылайык аткарбаган же болбосо чыгарманы укукка жат түрдө келишимсиз пайдаланган адам келишимди аткарбагандык же талапка ылайык аткарбагандык үчүн жоопкерчилик жөнүндө жалпы эрежелер боюнча, же болбосо зыян келтиргендиги үчүн жоопкерчиликке ылайык жоопкерчилик тартат.

 

56-Глава

Өнөр жайлык менчик укугу (ойлоп табууга,

пайдалуу моделге, өнөр жай үлгүсүнө болгон укук)

 

1088-статья. Ойлоп табууну, пайдалуу моделди, өнөр жай үлгүсүн

укуктук коргоо

 

1. Ойлоп чыгарууга, пайдалуу моделге жана өнөр жай үлгүсүнө болгон укук патент берүү шартында сакталат;

2. Алууга укук пайда боло турган ойлоп табууга, пайдалуу моделге, өнөр жай үлгүсүнө карата коюлуучу талаптар, аны патенттик бюро тарабынан берүүнүн тартиби Мыйзам тарабынан белгиленет.

(КР 2003-жылдын 17-февралындагы N 39 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1089-статья. Ойлоп табууну, пайдалуу моделди, өнөр жай үлгүсүн

пайдалануу укугу

 

1. Патент ээсине патент аркылуу корголгон ойлоп табууну, пайдалуу моделди, өнөр жай үлгүсүн өзүнүн кароосу боюнча пайдалануунун өзгөчө укугу, анын ичинде корголгон чечимдерди колдонуу менен продукция чыгаруу укугу, патент менен корголгон технологиялык процесстерди өз өндүрүшүндө колдонуу, корголгон чечимдерди камтыган продуктыларды сатуу же сатууга сунуш кылуу, тиешелүү продуктыларды импорттоо укугу таандык кылынат.

Патент ээсинен башка адамдар ушул Кодекске же башка мыйзамдарга ылайык мындай пайдалануу патент ээсинин укуктарын бузуу болуп эсептелбеген башка учурларда, башка адамдар ойлоп табууну пайдалуу моделди, өнөр жай үлгүсүн пайдаланууга укуксуз.

2. Патенттелген ойлоп табууну, пайдалуу моделди же өнөр жай үлгүсүн камтыган продуктуну санкциялабастан даярдоо, колдонуу, импорттоо, сатууга сунуш кылуу, сатуу, граждандык карым-катнашка башкача киргизүү же ушул максатта сактоо, ошондой эле чарбалык карым-катнашка киргизүү же болбосо ушул максатта ойлоп табууга болгон патент тарабынан корголуучу ыкма менен түздөн-түз даярдалган продуктуну түздөн-түз сактоо иштегенде же пайдаланганда анын арналышына ылайык ушул ыкма өзүнөн өзү ишке аша турган түзүлүш патент ээсинин өзгөчө укугун бузуу деп таанылат.

Башкача далилденбесе продукт патенттелген ыкма менен даярдалды деп эсептелет.

(КР 2003-жылдын 17-февралындагы N 39 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамы менен 1089-статьянын расмий тилиндеги редакциясына өзгөртүүлөр киргизилди

 

1090-статья. Патент укугун тескөө

 

Патент алуу укугун патент алуу укугуна берилген билдирмени каттоодон келип чыгуучу укуктарды жана патенттен келип чыгуучу укуктарды башка адамга толугу менен же жарым-жартылай берүүгө болот.

 

1091-статья. Автордук укук

 

1. Ойлоп табуунун, пайдалуу моделдин, өнөр жай үлгүсүнүн авторуна автордук укук таандык кылынат жана ойлоп табууга, пайдалуу моделге, өнөр жай үлгүсүнө атайын аталыш ыйгаруу укугу берилет.

Ойлоп табууга, пайдалуу моделге, өнөр жай үлгүсүнө атвордук укук жана башка жеке укуктар патентке негизделген укуктар пайда болгон учурдан тартып келип чыгат.

2. Мыйзам тарабынан ойлоп табуунун, пайдалуу моделдин, өнөр жай үлгүсүнүн авторуна атайын укуктар, жеңилдиктер жана социалдык мүнөздөгү артыкчылыктар бекемделиши мүмкүн.

3. Билдирмеде автор катары көрсөтүлгөн адам, башкача далилденгенге чейин автор болуп эсептелет. Укук келип чыкканга чейин орун алган фактылар жана жагдайлар гана далил катары келтирилиши мүмкүн.

 

1092-статья. Ойлоп табуунун, пайдалуу моделдин, өнөр жай үлгүсүнүн

авторлоштору

 

Ойлоп табуунун, пайдалуу моделдин өнөр жай үлгүсүнүн авторлошторунун өз ара мамилелери алардын ортосундагы макулдашуу менен аныкталат.

Ойлоп табууну, пайдалуу моделди өнөр жай үлгүсүн түзүүгө чыгармачыл эмес көмөк көрсөтүү (техникалык, уюштуруучулук же математикалык жардам, укуктарды жол-жоболоштурууга жана башкаларга көмөк көрсөтүү) авторлоштукка алып келбейт.

 

1093-статья. Кызматтык ойлоп табуулар, пайдалуу моделдер, өнөр жай

үлгүлөрү

 

1. Эгерде бул алардын ортосундагы келишимде каралса, жумушчулар тарабынан өздөрүнүн кызматык милдеттерин же жумуш берүүчүнүн айкын тапшырмасын аткаруу учурунда түзүлгөн ойлоп табууга, пайдалуу моделге, өнөр жай үлгүсүнө (кызматтык ойлоп табуу) патент алуу укугу жумуш берүүчүгө таандык кылынат.

2. Кызматтык ойлоп табуу, пайдалуу модел, өнөр жай үлгүсү үчүн авторго акчалай сыйлык төлөөнүн өлчөмү, шарттары жана тартиби аны менен жумуш берүүчүнүн ортосундагы макулдашуу тарабынан аныкталат. Макулдашууга жетишилбеген учурда чечим сот тарабынан кабыл алынат. Эгерде кызматттык ойлоп табууну, пайдалануу моделди же өнөр жай үлгүсүн түзүүдөгү автордун жана жумуш берүүчүнүн салымын өлчөөгө мүмкүн болбосо, авторго жумуш берүүчү алган же алууга тийиш болгон пайданын жарымын алуу укугу таанылат.

(КР 2003-жылдын 17-февралындагы N 39 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1094-статья. Патентке болгон укугун өткөрүп берүү жөнүндө

келишимдин түрү

 

Патентке болгон укукту (патентти) өткөрүп берүү жөнүндө келишим кат жүзүндө түзүлүүгө тийиш жана ал патенттик ведомстводо катталууга тийиш. Кат жүзүндө жазууну же каттоодон өткөрүү талабын сактабоо келишимдин жараксыздыгына алып келет.

(КР 2003-жылдын 17-февралындагы N 39 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1095-статья. Ойлоп табууну, пайдалуу моделди, өнөр жай үлгүсүн

пайдаланууга уруксаттын (лицензиянын) түрү

 

Лицензиялык келишим жана сублицензиялык келишим кат жүзүндө түзүлөт жана патенттик ведомстводо катталууга тийиш. Кат жүзүндө жазууну же каттоо жөнүнүдө талапты сактабоо келишимдин жараксыздыгына алып келет.

 

1096-статья. Коргоо документин бузгандык үчүн жоопкерчилик

 

Патенттин ээсинин талабы боюнча патентти бузуу токтотулууга тийиш, ал эми патентти бузуучу патент ээсинин тарткан зыяндарынын ордун толтурууга милдеттүү. Патенттин ээси тарткан зыяндарынын ордуна патентти бузуучудан ал алган кирешени өндүрүп берүүнү талап кылууга укуктуу.

(КР 2003-жылдын 17-февралындагы N 39 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

57-Глава

Өсүмдүктөрдүн жаңы сортторуна жана

жаныбарлардын жаңы тукумдарына болгон укук

 

1097-статья. Өсүмдүктөрдүн жаңы сортторуна жана жаныбарлардын жаңы

тукумдарына болгон укуктарды коргоо

 

1. Өсүмдүктөрдүн жаңы сортторуна жана жаныбарлардын жаңы тукумдарына (селекциялык жетишкендиктер) болгон укуктар патент берилген шартта корголот.

2. Патент алууга укук келип чыга турган талаптар жана селекциялык жетишкендикке патент берүүнүн тартиби мыйзам тарабынан белгиленет.

3. Эгерде ушул главанын эрежелеринде жана мыйзамда башкача каралбаса, селекциялык жетишкендиктерге болгон укуктарга жана бул укуктарды коргоого байланыштуу мамилелерге карата тиешелүү түрдө ушул Кодекстин 1090-1096-статьяларынын эрежелери колдонулат.

 

1098-статья. Селекциялык жетишкендиктин авторунун акчалай сыйлык

алуу укугу

 

Патент ээси болуп саналбаган селекциялык жетишкендиктин автору патенттин аракетинин мөөнөтүнүн ичинде селекциялык жетишкендикти пайдалангандыгы үчүн патент ээсинен акчалай сыйлык алууга укуктуу.

Селекциялык жетишкендиктин авторуна акчалай сыйлыкты төлөп берүүнүн өлчөмдөрү жана шарттары автор менен патент ээсинин ортосунда түзүлгөн келишим тарабынан аныкталат.

 

1099-статья. Патент ээсинин укугу

 

Селекциялык жетишкендиктин патент ээсине ал жетишкендикти мыйзам тарабынан белгиленген чендерде колдонуунун өзгөчө укугу таандык болот.

 

1100-статья. Патент ээсинин милдети

 

Селекциялык жетишкендиктин патентинин ээси өсүмдүктүн тиешелүү сортун же малдын тиешелүү тукумун патенттин колдонуу мөөнөтүнүн ичинде аларды каттоодон өткөргөн учурда түзүлгөн сорттун жана тукумдун баяндамасында көрсөтүлгөн белгилери сакталгандай күтүүгө милдеттүү.

 

58-Глава

Жабык маалыматты мыйзамсыз

пайдалануудан сактоо

 

1101-статья. Жабык маалыматты коргоо укугу

 

Эгерде ушул Кодекстин 34-статьясында белгиленген шарттар сакталса, үчүнчү жактарга белгисиз (жабык маалымат) техникалык, уюштуруучулук же коммерциялык маалыматка, анын ичинде өндүрүштүн жашыруун сырларына укуктун чегинде ээ болгон адам ал маалыматты мыйзамсыз пайдалануудан коргоо укугуна ээ болот.

Жабык маалыматты мыйзамдуу негиздерсиз пайдалануудан коргоо укугу ал маалыматка карата кандайдыр бир майда эрежелер (аны каттоодон өткөрүү, күбөлүк алуу ж.б.) аткарылгандыгына карабастан пайда болот.

Жабык маалыматты коргоо жөнүндө эрежелер мыйзамга ылайык кызматтык же коммерциялык жашыруун сырды (юридикалык жактар, мүлккө болгон укуктар жана аны менен болгон бүтүмдөр жөнүндө мамлекеттик каттоого жаткан маалыматтар, мамлекеттик статистикалык отчеттуулук катары берилүүгө жаткан маалыматтар ж.б.) түзө албаган маалыматтарга колдонулбайт.

Жабык маалыматты коргоо укугу ушул Кодекстин 34-статьясында каралган шарттар сакталып турганга чейин колдонулат.

 

1102-статья. Жабык маалыматты мыйзамсыз пайдалангандык үчүн

жоопкерчилик

 

1. Жабык маалыматты мыйзамсыз негизде алган же таркатып жиберген, же болбосо пайдаланган адам андай маалыматка укуктун ченеминде ээ болгон адамга аны мыйзамсыз пайдалануудан келтирилген зыяндын ордун толтурууга милдеттүү.

Эгерде жабык маалыматты мыйзамсыз пайдаланган адам маалыматты аны таркатууга укуксуз адамдан алса, ал жөнүндө алуучу билбесе жана билүүгө тийиш болбосо (ак ниет алуучу), жабык маалыматтын укук ченеминде ээси ак ниет алуучу аны пайдалануу мыйзамсыз экендигин билгенден кийин жабык маалыматты пайдалануудан келтирилген зыяндардын ордун толтурууну андан талап кылууга укуктуу.

2. Жабык маалыматка укук ченеминде ээ болгон адам аны мыйзамсыз пайдаланган адамдан аны ошол замат токтотууну талап кылууга укуктуу. Бирок сот ак ниет алуучу тарабынан аны пайдаланууга чыгымдалган каражаттарды эске алуу менен акы төлөнүүчү өзгөчө лицензия шарттарында аны андан ары пайдаланууга уруксат бериши мүмкүн.

3. Жабык маалыматтын мазмунун түзгөн маалыматтарды өз алдынча жана укук ченеминде алган адам ал маалыматты тиешелүү жабык маалыматтын ээсинин укуктарына көз карандысыз пайдаланууга укуктуу жана анын алдында мындай пайдалануу үчүн жооп бербейт.

 

1103-статья. Жабык маалыматты мыйзамсыз пайдалануудан коргоо

укугунун башкага өтүшү

 

Жабык маалыматка ээ болгон адам ал маалыматты түзгөн маалыматтардын баарын же бир бөлүгүн башка адамга лицензиялык келишим боюнча бере алат.

Лицензия берүүчү келишим боюнча алынган маалыматтын жашыруундуулугун коргоого карата тиешелүү чараларды көрүүгө милдеттүү жана аны үчүнчү жактар тарабынан мыйзамсыз пайдалануудан коргоого лицензия берүүчүдөй эле укукка ээ болот. Келишимде башкача каралбагандыктан улам, маалыматтын жашыруундуулугун сактоо милдети, эгерде тиешелүү маалыматтар жабык маалымат бойдон кала берсе, лицензиялык келишим токтотулгандан кийин да лицензия берүүчүгө тагылат.

 

59-Глава

Граждандык карым-катнаштын катышуучуларын,

товарларды, жумуштарды жана кызмат көрсөтүүлөрдү

жекелештирүүнүн каражаттары

 

1-§. Фирмалык аталыш

 

Караңыз:

КР 1999-жылдын 23-декабрындагы N 145 «Фирмалык аталыштар жөнүндө» Мыйзамы

 

1104-статья. Фирмалык аталышка болгон укук

 

1. Фирмалык аталышы белгиленген тартипте катталган юридикалык жак өз ишине байланыштуу товарларда, алардын таңгактарында, рекламасында, көрнөгүндө, проспекттеринде, эсептеринде, басылмаларында, ырасмий бланктарында жана башка документтеринде, ошондой эле Кыргыз Республикасынын аймагында өткөрүлгөн көргөзмөлөрдө жана жарманкелерде пайдалануунун өзгөчө укугуна ээ.

2. Юридикалык жактын фирмалык аталышын каттонун тартиби ченемдик укуктук актылар тарабынан аныкталат.

 

1105-статья. Юридикалык жактын фирмалык аталышын товардык белгиде

пайдалануу

 

Юридикалык жактын фирмалык аталышы ага тиешелүү товардык белгиде пайдаланылышы мүмкүн.

 

1106-статья. Фирмалык аталышка болгон укуктун аракети

 

1. Кыргыз Республикасынын аймагында Кыргыз Республикасында мыйзам тарабынан белгиленген тартипте каттоодон өткөн фирмалык аталышка болгон өзгөчө укук колдонулат.

2. Чет өлкөлүк юридикалык жактарга фирмалык аталышка болгон өзгөчө укук Кыргыз Республикасынын аймагында мыйзам тарабынан каралган учурларда колдонулат.

3. Фирмалык аталышка болгон укуктун аракети юридикалык жакты жойгондон же анын фирмалык аталышын өзгөрткөндөн тартып, ошондой эле мыйзамдарда каралган башка учурларда токтотулат.

(КР 2000-жылдын 18-январындагы N 24, 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамдарынын редакцияларына ылайык)

 

1107-статья. Фирмалык аталышка болгон укукка ээ болуудан ажыратуу

 

Юридикалык жактын фирмалык аталышына болгон укукка ээ болуусунан ажыратууга жана укуктун башкаларга өтүшүнө юридикалык жакты кайра уюштурган жана бүтүндөйүнөн ишканага ээ болуудан ажыратылган учурларда гана жол берилет.

Фирмалык аталышка болгон укуктун ээси башка адамга өз аталышын ушул Кодекстин 44-главасынын эрежелерине ылайык пайдаланууга уруксат бере алат.

(КР 2000-жылдын 18-январындагы N 24 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

2-§. Товардык белги (тейлөө банкы)

 

Караңыз:

КР 1998-жылдын 14-январындагы N 7 «Товардык белгилер, тейлөө белгилери жана товарлар чыгарылган жерлердин аталыштары жөнүндө» Мыйзамы

 

1108-статья. Товардык белгини укуктук кароо

 

1. Товардык белгини (тейлөө белгисин) укуктук коргоо аны каттоодон өткөрүүнүн негизинде берилет.

2. Товардык белгиге болгон укук күбөлүк менен ырасталат.

 

1109-статья. Товардык белгини пайдалануу укугу

 

1. Товардык белгиге болгон укуктун ээси өзүнө тиешелүү белгини пайдалануунун жана тескөөнүн өзгөчө укугуна ээ болот.

2. Мыйзам тарабынан белгиленген тартипте аны кандай гана болбосун жүгүртүүгө киргизүү товардык белгини пайдалануу болуп саналат.

 

1110-статья. Товардык белгини пайдалануунун кесепеттери

 

1. Товардык белгини каттоонун аракети товардык белги соттун чечиминин негизинде ал катталган күндөн тартып үч жыл катары менен үзгүлтүксүз пайдаланылбай калганга байланыштуу товарлардын бардыгына же бир бөлүгүнө карата мындай үзгүлтүксүз пайдаланылбай калган мезгилде кандай адамдын гана болбосун арызы боюнча мөөнөтүнөн мурда токтотулушу мүмкүн.

Товардык белгини пайдаланбоого байланыштуу товардык белгини каттоонун аракетин мөөнөтүнөн мурда токтотуу жөнүндө маселени чечүүдө товардык белгинин ээсинин ага байланышпаган жагдайлар, анын ичинде алар үчүн товардык белги катталган товарларга мамлекет тарабынан белгиленген чектөөлөр боюнча аны пайдаланбай калгандыгы жөнүндөгү далилдери эске алынышы мүмкүн.

2. Товардык белгини пайдаланууга лицензия берүү аны пайдалануу болуп саналат.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1111-статья. Товардык белги болгон укуктун башкага өтүшү

 

1. Күбөлүктө көрсөтүлгөн бардык класстагы товарларга, жумуштарга жана кызмат көрсөтүүлөргө, же болбосо алардын бир бөлүгүнө карата товардык белгиге болгон укук анын ээси тарабынан келишим боюнча башка адамга берилиши мүмкүн.

Эгерде ал товарга же анын жасоочусуна карата жаңыланууга алып келүүнүн себеби болушу мүмкүн болсо, товардык белгиге болгон укукту башка бирөөгө берүүгө жол берилбейт.

2. Товардык белгиге болгон укукту башкага келишим боюнча же укукту мурастоо тартибинде берүү патенттик ведомстводо катталууга тийиш.

 

1112-статья. Товардык белгиге болгон укукту башкага берүү жөнүндө

келишимдин түрү

 

Товардык белгиге болгон укукту башкага берүү жөнүндө же лицензия берүү жөнүндө келишим кат жүзүндө түзүлүүгө жана патенттик ведомстводо каттоодон өткөрүлүүгө тийиш.

Кат жүзүндөгү түрдү жана каттоодон өткөрүү жөнүндө талапты сактабагандык келишимдин анык эместигине алып келет.

 

1113-статья. Товардык белгиге болгон укукту бузгандык үчүн

жоопкерчилик

 

Товардык белгини укук ченеминде колдонбогон адам эреже бузууну токтотууга жана товардык белгинин ээсине келтирилген чыгымдардын ордун толтурууга милдеттүү.

Товардык белгини мыйзам ченеминде колдонбогон адам товардык белгинин даярдап алган сүрөттөлүштөрүн жок кылууга, товардан же анын таңгагынан мыйзамсыз пайдаланылган товардык белгини же аны менен алмаштырып алууга чейинки даражада окшош белгини алып салууга милдеттүү.

Ушул статьянын экинчи бөлүгүндө белгиленген талаптарды аткаруу мүмкүн болбогондо тиешелүү товар жок кылынууга жатат.

Товардык белгинин ээси укук бузууларды токтотуу же келтирилген чыгымдарды төлөтүү жөнүндө талаптардан тышкары, ишкер беделин калыбына келтирүү максатында соттун чечимин жарыялоону талап кылууга укуктуу.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

3-§. Товар келип чыккан жердин аталышы

 

Караңыз:

КР 1998-жылдын 14-январындагы N 7 «Товардык белгилер, тейлөө белгилери жана товарлар чыгарылган жерлердин аталыштары жөнүндө» Мыйзамы

 

1114-статья. Товар келип чыккан жердин аталышын укуктук коргоо

 

1. Товар келип чыккан жердин аталышын укуктук коргоо аны каттоодон өткөрүүнүн негизинде берилет.

2. Товар келип чыккан жердин аталышы деп товарды белгилөө үчүн пайдаланылуучу өлкөнүн, калктуу пункттун, жердин же башка географиялык объекттин аталышы таанылып, анын өзгөчө касиеттери, жаратылыш шарттары же башка факторлор, же болбосо жаратылыш шарттарынын жана ал факторлордун айкалышы мүнөздүүлүгү ал географиялык объект үчүн өзгөчө же негизинен аныкталат.

Товардын келип чыккан жеринин аталышы географиялык объекттин тарыхый аталышы болушу мүмкүн.

3. Географиялык объекттин аталышы болгон же аны камтыган, бирок Кыргыз Республикасында белгилүү бир түрдөгү товарларды белгилөө катары жалпы колдонууга өтүп кеткен, анын жасоо ордуна байланышпаган товардын келип чыккан жеринин аталышы ушул параграфтын эержелерине ылайык анын укуктук корголуш максаты үчүн таанылбайт жана каттоодон өткөрүлүүгө жатпайт. Бирок мунун өзү мындай аталышты кара ниеттик менен пайдалануудан укугу бузулган адамды мыйзамда каралган башка ыкмалар менен коргоо мүмкүнчүлүгүнөн ажыратпайт.

4. Товардын келип чыккан жеринин аталышын каттодон өткөрүү патенттик ведомстолор тарабынан жүзөгө ашырылат.

5. Каттоодон өткөрүүнүн негизинде товардын келип чыккан жеринин аталышын пайдалануу жөнүндө күбөлүк берилет.

6. Каттоодон өткөрүүнүн, күбөлүк берүүнүн каттоонун жана күбөлүктөрдүн аракетин анык эмес деп табуунун жана аларды токтотуунун тартиби жана шарттары мыйзам тарабынан аныкталат.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1115-статья. Товардын келип чыккан жеринин аталышын пайдалануу

укугу

 

1. Товардын келип чыккан жеринин аталышын пайдалануу укугуна ээ болгон адам ал товардын граждандык жүгүртүүгө киргизилишине байланыштуу ал аталышты товарда, таңгакта, рекламада, проспекттерде, эсептерде жайгаштырууга жана аны башкача пайдаланууга укуктуу.

2. Товардын келип чыккан жеринин аталышы ушул Кодекстин 1114-статьясынын 1 жана 2-пункттарында көрсөтүлгөн талаптарга жооп берген товарларды белгилөө үчүн бир канча адамдар тарабынан биргелешип, бири-бирине көз карандысыз да каттоодон өткөрүлүшү мүмкүн.

3. Товардын келип чыккан жеринин аталышын пайдалануу укугуна ээ болуудан ажыратууга, укукка жол берүү жөнүндө бүтүмдөргө жана аларды лицензиянын негизинде пайдаланууга берүүгө жол берилбейт.

 

1116-статья. Товардын келип чыккан жеринин аталышын укуктук

коргоонун аракетинин чөйрөсү

 

1. Кыргыз Республикасында Кыргыз Республикасынын аймагында болгон товардын келип чыккан жеринин аталышын укуктук коргоо берилет.

2. Эгерде товар келип чыккан өлкөдө, ошондой эле Кыргыз Республикасынын патенттик ведомствосунда ал аталыш ушул Кодекске ылайык каттоодон өткөрүлсө, башка мамлекетте болгон товардын келип чыккан жеринин аталышын укуктук коргоо Кыргыз Республикасында берилет.

 

1117-статья. Товардын келип чыккан ордунун аталышын укук ченеминде

пайдаланбагандык үчүн жоопкерчилик

 

1. Товардын келип чыккан ордунун аталышын пайдалануу укугуна ээ болгон адам, ошондой эле керектөөчүлөрдүн укуктарын коргоо боюнча уюмдар ал аталышты мыйзамсыз пайдалангандардан аны пайдаланууну токтотууну, товардан, анын таңгагынан, бланктарынан жана ага окшогон документтерден мыйзамсыз пайдаланылып жаткан аталышты же алмаштырып алганга чейинки даражада окшош белгини алып салууну, ал эми мындай кылуу мүмкүн болбосо — товарды жана (же) таңгакты алып коюуну жана жок кылууну талап кылууга укуктуу.

2. Товардын келип чыккан жеринин аталышын пайдалануу укугуна ээ болгон адам ал укукту бузуучудан келтирилген зыяндын ордун толтурууну талап кылууга укуктуу.

3. Товар чыгарылган жердин аталышын пайдалануу укугуна ээ болгон жак укук бузууларды токтотуу же келтирилген чыгымдарды төлөтүү жөнүндө талаптардан тышкары, ишкер беделин калыбына келтирүү максатында соттун чечимин жарыялоону талап кылууга укуктуу.

(КР 2013-жылдын 25-февралындагы N 32 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

VI БӨЛҮМ

МУРАСТОО УКУГУ

 

60-Глава

Мурастоо жөнүндөгү жалпы жоболор

 

1118-статья. Мурастоо

 

Мурастоо — бул өлгөн адамдын мүлкүнүн мурастык укуктук жолун жолдоочулук тартибинде башка адамга же адамдарга (мураскорлорго) өтүшү.

 

1119-статья. Мурастоонун негиздери

 

1. Мурастоо керээз жана мыйзам боюнча жүзөгө ашырылат.

2. Мыйзам боюнча мурастоо керээз жок болгондо же болбосо мурастын бүткүл тагдырын аныктаса, ошондой эле ушул Кодекс тарабынан белгиленген башка учурларда орун алат.

 

1120-статья. Мурастын курамы

 

1. Мурастын курамына мурас ачылган учурда мураскорго тиешелүү бардык укуктар жана милдеттер кирет, мурастын болушу мураскордун өлүмү менен токтотулбайт.

2. Мураскордун инсаны менен ажырагыс байланышкан:

1) эгерде мыйзам же келишим тарабынан башка каралбаса, юридикалык жак болуп саналган коммерциялык жана башка уюмдарга мүчө болуу, катышуу укугу;

2) өмүрүнө жана ден соолугуна келтирилген залалдын ордун толтуруу укугу;

3) алименттик милдеттенмелерден келип чыгуучу укуктар жана милдеттер;

4) эмгек жана социалдык камсыздоо жөнүндө мыйзамдардын негизинде пенсияга, пособиелерге жана башка төлөөлөргө болгон укук;

5) мүлктүк укуктарга байланышпаган инсандык мүлктүк эмес укуктар жана милдеттер мурастын курамына кирбейт.

3. Мураскорго тиешелүү инсандык мүлктүк эмес укуктар жана башка материалдык эмес жыргалчылыктар мураскорлор тарабынан жүзөгө ашырылышы жана корголушу мүмкүн.

 

1121-статья. Жалпы биргелешкен менчик болуп саналган мүлктү

мурастоо

 

1. Жалпы биргелешкен менчиктин катышуучусунун өлүмү жалпы мүлккө болгон анын укугунун үлүшүн аныктоо жана жалпы мүлктү бөлүү, же болбосо андан өлгөн катышуучунун үлүшүн бөлүп чыгаруу үчүн негиз болуп саналат. Бул учурда өлгөн катышуучунун үлүшүнө тиешелүү жалпы мүлккө карата мурас, ал эми мүлктү натуралай бөлүштүрүү мүмкүн болбогондо — мындай үлүштүн наркына карата ачылат.

2. Жалпы биргелешкен мүлктүн катышуучусу өзү өлгөндөн кийин ушул статьянын 1-пунктуна ылайык аныктала турган жалпы мүлккө болгон укуктагы өз үлүшүн керээзге калтырууга укуктуу.

 

1122-статья. Дыйкан чарбасынын жер участогуна менчик укугун

мурастоо

 

Эгерде мыйзам тарабынан башка каралбаса, дыйкан (фермер) чарбасынын жер участогуна менчик укугун мурастоо ушул Кодекстин эрежелери тарабынан жөнгө салынат.

(КР 1999-жылдын 21-июлундагы N 83 Мыйзамынын редакциясына ылайык)

 

1123-статья. Мурасты ачуу

 

1. Граждандын өлүмүнүн же анын сот тарабынан өлдү деп жарыяланышынын натыйжасында мурас ачылат.

2. Мурас калтыруучу өлгөн күн (зарылдыгы боюнча), ал эми аны өлдү деп жарыялаганда, эгерде соттун чечиминде башка күн көрсөтүлбөсө, гражданды өлдү деп жарыялоо жөнүндө соттун чечими күчүнө кирген күн мурасты ачуу убактысы деп табылат.

3. Эгерде бир календардык сутканын (жыйырма төрт сааттын) ичинде биринен кийин бири мурастоого укуктуу адамдар өлүп калса, алар бир мезгилде өлдү деп табылат, алардын ар бири өлгөндөн кийин мурастоо ачылат жана алардын ар биринин мураскорлору мурастоого чакырылат.

 

1124-статья. Мурасты ачуунун орду

 

Мурас калтыруучунун акыркы туруктуу жашаган орду мурасты ачуунун орду болуп саналат. Эгерде мурас калтыруучунун акыркы жашаган жери белгисиз же Кыргыз Республикасынын чегинен тышкары жерде болсо, мурас калтыруучуга тиешелүү болгон кыймылсыз мүлк же анын негизги бөлүгү турган Кыргыз Республикасынын аймагында жайгашкан жер, ал эми кыймылсыз мүлк жок болгондо — кыймылдуу мүлкүнүн негизги бөлүгү болгон жер мурасты ачуунун орду деп таанылат.

 

1125-статья. Мураскорлор

 

1. Керээз жана мыйзам боюнча мурас ачкан учурда тирүү граждандар, ошондой эле мурас калтыруучунун көзү тирүүсүндө бойго бүткөн жана мурасты ачкандан кийин тирүү төрөлгөн балдар мураскорлор болушу мүмкүн.

2. Мурасты ачкан учурда түзүлгөн болуп саналган юридикалык жактар, ошондой эле мамлекет жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары да керээз боюнча мураскорлор болушу мүмкүн.

 

1126-статья. Татыксыз мураскорлорду мурастан четтетүү

 

1. Мурас калтыруучунун же мүмкүн болуучу мураскорлордун кимдир-бирөөнүн өмүрүн атайылап кыйган же алардын өмүрүнө кол салган адамдар керээз боюнча да, мыйзам боюнча да мурастоого укуксуз. Өмүрүнө кол салгандан кийин керээздөөчү ага карата керээз калтырган адамдар буга жатпайт.

2. Мурас калтыруучунун акыркы эркин жүзөгө ашыруусуна атайылап тоскоолдук кылган жана аны менен өздөрүнүн же өздөрүнө жакын адамдардын мурастап калышына, же болбосо мурастын өздөрүнө тиешелүү үлүшүнүн көбөйүшүнө көмөктөшкөн адамдар керээз боюнча да, мыйзам боюнча да мурастоого укуксуз.

3. Балдарынан кийин аларга карата ата-энелик укуктарынан ажыратылган жана мурас ачкан учурга карата ал укуктары калыбына келтирилбеген ата-энелер, ошондой эле мурас калтыруучуну багуу боюнча мыйзам күчүнөн улам жүктөлгөн милдеттерди аткаруудан четтеген ата-энелер (асыроочулар) жана жашы жеткен (багылып алынган) балдардын мыйзам боюнча мурастоого укугу жок.

4. Татыксыз мураскорлорду мурастоодон четтетүү үчүн негиз катары кызмат кылган жагдайлар мындай четтетүү мүлктүк мурастоого байланыштуу натыйжаларды туудурган адамдардын доосу боюнча сот тарабынан аныкталат.

5. Ушул статьянын эрежелери керээздик баш тартууга да карата колдонулат.

6. Ушул статьянын эрежелери кандай гана болбосун мураскорлорго, анын ичинде сөзсүз үлүшкө укугу болбогондорго да жайылтылат.

 

61-Глава

Керээз боюнча мурастоо

 

1127-статья. Жалпы жоболор

 

1. Граждандын өзү өлгөндөн кийин өзүнө тиешелүү мүлктү же ага болгон укукту тескөө боюнча билдирилген жана тиешелүү түрдө жол-жоболоштурулган эрк-ниети керээз деп таанылат.

2. Керээз өз колу менен түзүлөт. Керээзди өкүл аркылуу түзүүгө жол берилбейт.

3. Граждан өзүнүн бүткүл мүлкүн же анын бир бөлүгүн мыйзам боюнча мураскорлордун арасына кирген, ошондой эле кирбеген да бир же болбосо бир нече адамга, ошондой эле юридикалык жакка, мамлекетке же жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарына керээзге калтыра алат.

4. Керээзге калтыруучу мыйзам боюнча мураскорлорду түшүндүрүп отурбастан бир мураскорду, бир нече же бардык мураскорлорду мурастан ажыратып салууга укуктуу. Эгерде керээзден башка келип чыкпаса, мыйзам боюнча мураскорду мурастан ажыратып салуу анын өкүлчүлүк укугу боюнча мурастоочу урпактарына жайылтылбайт.

5. Мурас калтыруучу ар кандай мүлк жөнүндө тескөөнү камтыган керээз калтырууга укуктуу.

Мурас калтыруучу керээз калтыруу учурунда өзүнө таандык болбогон мүлк жөнүндө тескөөнү камтыган керээзди калтырууга укуктуу. Эгерде керээз ачылган учурга карата мындай мүлк ага таандык болсо, тиешелүү тескөө жараксыз болуп эсептелет.

6. Мурас калтыруучу аны түзгөндөн кийин кандай гана болбосун учурда түзүлгөн керээзди жокко чыгарууга жана өзгөртүүгө укуктуу жана мында жокко чыгаруунун же өзгөртүүнүн себептерин көрсөтүүгө милдеттүү эмес.

7. Мурас калтыруучу өзү тарабынан керээзде мураскор деп дайындалган адамдарга алар өлүп калса өз кезегинде өздөрүнө керээзделген мүлктү белгилүү түрдө тескөө укугун жүктөөгө укуксуз.

 

1128-статья. Шарт коюлган керээз

 

1. Керээз калтыруучу мурасты алууну мураскордун жүрүм-турумунун мүнөзүн белгилүү бир укук чегинде шарттоого укуктуу.

2. Мураскорду дайындоо же мурастоо укугунан ажыратуу жөнүндө тескемеге киргизилген укук ченемине каршы шарттар анык эмес.

3. Керээзге мураскордун ден соолугунун абалы боюнча же башка бейтарап себептер боюнча аткарылышы мүмкүн болбогон шарттарды киргизүү мураскордун доосу боюнча анык эмес деп табылышы мүмкүн.

 

1129-статья. Экинчи мураскорлорду дайындоо

 

1. Керээзде көрсөтүлгөн мураскор мурасты ачууга чейин өлүп калса, мурас калтыруучу аны кабыл албай кое же болбосо андан баш тарта же ушул Кодекстин 1126-статьясынын тартибинде татыксыз мураскор катары мурастоодон четтете, ошондой эле керээз боюнча мураскор тарабынан мурас калтыруучунун укук ченеминдеги шарттарын аткарбаган учурда башка мураскорлорду (экинчи мураскорду) дайындай алат.

2. Ушул Кодекске ылайык мураскор боло алган кандай болбосун адам экинчи дайындалган мураскор боло алат.

3. Керээз боюнча мураскордун экинчи дайындалган мураскордун пайдасына баш тартуусуна жол берилбейт.

 

1130-статья. Керээз кылынбай калган мүлктүн бөлүгүн мурастоо

 

Керээз кылынбай калган мүлктүн бөлүгү ушул Кодекстин 1141-1150-статьяларынын тартибинде мурастоого чакырылган мыйзам боюнча мураскорлордун ортосунда бөлүштүрүлөт.

Керээз боюнча мүлктүн башка бөлүгү аларга калтырылган мыйзам боюнча мураскорлор да ал мураскорлордун ичине кирет.

 

1131-статья. Керээздин түрү жөнүндө жалпы эрежелер

 

1. Керээз кат жүзүндө аны түзүүнүн ордун жана убактысын көрсөтүү менен түзүлүүгө, керээз калтыруучунун жеке өзүнүн колу коюлууга жана нотариатта күбөлөндүрүлүүгө тийиш.

2. Эгерде керээз калтыруучу дене-боюнун кемчилдигинин, оорусунун же сабатсыздыгынын айынан керээзге өз колу менен кол кое албаса, керээзге анын өтүнүчү боюнча мыйзамга ылайык керээзди ырастоочу нотариустун же башка адамдын катышуусу менен башка бирөө тарабынан керээз калтыруучу алардын айынан өз колу менен кол кое албаган себептерди көрсөтүү менен кол коюлушу мүмкүн.

3. Керээз калтыруучунун ордуна керээзге:

1) нотариус же керээзди ырастаган башка адам;

2) анын пайдасына керээз түзүлгөн же керээздик баш тартуу жасалган адам, андай адамдын күйөө-аялдары, балдары, ата-энелери, неберелери жана чөбөрөлөрү, ошондой эле керээз калтыруучунун мыйзам боюнча мурастоочулары;

3) толук жөндөмдүүлүккө ээ болбогон граждандар;

4) керээзди окууга жөндөмү жок сабатсыз жана башка адамдар, мурда жалган күбө болгондук үчүн соттолгондор кол кое албайт.

 

1132-статья. Нотариалдык ырсталган керээз

 

1. Нотариалдык ырасталган керээз калтыруучу тарабынан же болбосо нотариус тарабынан анын сөздөрүнөн жазылууга тийиш. Керээз калтыруучунун сөздөрүнөн керээзди нотариус тарабынан жазууда жалпы кабыл алынган техникалык каражаттар (бастыруучу машинка, жеке компьютер ж.б.) пайдаланылышы мүмкүн.

2. Керээз калтыруучунун сөздөрүнөн нотариус тарабынан жазылган керээз ага кол коюлганга чейин нотариустун катышуусу менен керээз калтыруучуга толук окулуп берилүүгө тийиш.

Эгерде керээз калтыруучу дене-боюнча кемчилдигинин, оорусунун же сабатсыздыгынын айынан керээзди өзү окуй албаса, анын тексти керээз калтыруучу үчүн нотариус тарабынан окулуп берилип, ал жөнүндө керээзге керээз калтыруучу өзү окуй албаган себептерди көрсөтүү менен тиешелүү жазуу жазылат.

3. Керээз калтыруучунун каалоосу боюнча керээз анын мазмуну менен таанышуусуз нотариус тарабынан ырасталат (жашыруун керээз).

Анын жараксыз болуп калуу коркунучу алдында болгон жашыруун керээз анын ээсинин өз колу менен жазылууга жана өзүнүн колу коюлууга тийиш. Керээз эки күбөнүн жана нотариустун катышуусу менен ага алар фамилиясы, аты, атасынын аты жана туруктуу жашаган жери көрсөтүлгөн конвертке чапталууга тийиш. Күбөлөр тарабынан кол коюлган конверт күбөлөрдүн жана нотариустун катышуусу менен ага нотариус ырастама жаза турган башка конвертке чапталат.

Керээз калтыруучу өлгөндөн кийин жашыруун керээз ачылат жана нотариус тарабынан мурасчыларга окулуп берилет.

 

1133-статья. Нотариустук ырастамага теңештирилген керээздер

 

1. Нотариалдык ырасталган күбөлөргө:

1) ооруканаларда, госпиталдарда, башка стационардык дарылоо мекемелеринде жаткан же улгайгандар жана майыптар үчүн үйлөрдө жашаган граждандардын ал ооруканалардын, госпиталдардын жана башка дарылоо мекемелеринин башкы врачтары тарабынан, алардын медициналык бөлүк боюнча орун басарлары же дежур врачтары, улгайгандар жана майыптар үчүн үйлөрдүн директорлору же башкы врачтары тарабынан ырасталган керээздери;

2) чалгындоо же башка ага окшогон экспедицияларда жүргөн граждандардын ошол экспедициялардын начальниктери тарабынан ырасталган керээздери;

3) аскер кызматчыларынын керээздери, ал эми аскер бөлүктөрү жайгашкан нотариус жок пункттарда ал бөлүктөрдө иштеген граждандык адамдардын, алардын үй-бүлө мүчөлөрүнүн жана аскер кызматчыларынын үй-бүлө мүчөлөрүнүн аскер бөлүктөрүнүн командири тарабынан ырасталган керээздери;

4) эркинен ажыратуу жайларында жүргөн же камакта отурган адамдардын тиешелүү мекемелердин начальниктери тарабынан ырасталган керээздери;

5) нотариус жок калктуу пункттарда жашаган адамдардын мыйзамга ылайык нотариустук аракеттерди жасоого укугу бар кызмат адамдары тарабынан ырасталган керээздери.

2. Ушул статьянын 1-пунктуна таандык кылынган керээздерге керээзге кол кое турган күбөнүн катышуусу менен керээз калтыруучунун колу коюлат.

Керээзди нотариатта күбөлөндүрүү жөнүндө талап болгондон башка учурларда, мындай керээздерге карата тиешелүү түрдө ушул Кодекстин 1132-статьясынын эрежелери колдонулат.

 

1134-статья. Керээзди жокко чыгаруу жана өзгөртүү

 

1. Керээз калтыруучу жаңы керээз калтыруу менен өзү калтырган керээзди бүтүндөйүнөн жокко чыгарууга, же болбосо анда камтылган айрым тескмелелерди өзгөртүүгө же толуктоого укуктуу.

2. Мурда түзүлгөн керээз кийинки керээз тарабынан бүтүндөйүнөн же ага каршы болгон бөлүгүндө жокко чыгарылат.

3. Эгерде акыркысы өз кезегинде керээз калтыруучу тарабынан жокко чыгарылса же өзгөртүлсө, мурда калтырылган керээз кийинки керээз тарабынан бүтүндөйүнөн же жарым-жартылай жокко чыгарылат.

 

1135-статья. Керээздин жашыруундуулугу

 

Керээзди ырастаган нотариус, башка кызмат адамы, ошондой эле керээз калтыруучунун ордуна керээзге кол койгон граждан мурастоону ачууга чейин керээздин мазмунуна, анын түзүлүшүнө, жокко чыгарылышына же өзгөртүлүшүнө тиешелүү маалыматтарды ачууга укуксуз жана мыйзамда каралган жоопкерчиликке тартылат.

 

1136-статья. Керээзди чечмелөө

 

Нотариус, керээзди аткаруучу же сот тарабынан керээзди чечмелөөдө анда камтылган сөздөрдүн жана сөз түрмөктөрүнүн түздөн-түз мааниси эске алынат. Керээздин кандайдыр-бир жобосунун түздөн-түз мааниси бүдөмүк болгондо ал керээздин башка жоболору жана керээздин бүтүндөй мааниси менен салыштыруу жолу менен белгиленет.

 

1137-статья. Керээздин жараксыздыгы

 

1. Тиешелүү түрдө түзүлбөгөн керээз жараксыз. Керээздин жараксыздыгы Кодекстин бүтүмдөрдүн жараксыздыгы жөнүндө эрежелерине да негизделет.

2. Керээз ушул Кодекс тарабынан белгиленген керээзди түзүүнүн, ага кол коюунун жана аны ырастоонун тартибин бузуунун айынан керээздин анык эмес деп табылышы мүлктүк натыйжалары бар адамдын доосу боюнча жараксыз деп табылышы мүмкүн.

3. Керээзде камтылган айрым тескемелердин жараксыздыгы керээздин калган бөлүгүнүн жараксыздыгына тиешеси болбойт.

4. Кийинки керээз сот тартибинде жараксыз деп табылганда, мурдагы керээз калыбына келтирилет.

5. Керээз жараксыз деп табылган учурда ал керээз боюнча мурастан айрылган мураскор жалпы негиздерде мурастоо укугун алат.

 

1138-статья. Керээзди аткаруу

 

1. Керээз калтыруучу керээзди аткарууну өзү керээзинде көрсөткөн, мураскор эмес адамга тапшыра алат. Бул адамдын керээзди аткаруучу болууга макулдук берүүсү ал тарабынан керээздин өзүндө анын колу менен жазган жазууда же керээзге тиркелген арызда билдирилүүгө тийиш.

Мураскорлор өз ара макулдашууга келүү менен керээзди аткарууну мураскорлордун бирине же башка адамга тапшырууга укуктуу болушат. Мындай макулдаштыкка жетишилбегенде керээзди аткаруучу бир же бир нече мураскорлордун талабы боюнча сот тарабынан дайындалышы мүмкүн.

Керээзди аткаруучу керээз калтыруучу ага жүктөгөн милдеттерди аткаруудан, ал жөнүндө керээз боюнча мураскорлорго күн мурдатан кабарлоо менен баш тартууга укуктуу. Керээзди аткаруучу анын милдеттеринен, ошондой эле мураскорлордун арызына ылайык соттун чечими боюнча да бошотулушу мүмкүн.

2. Керээзди аткаруучу:

1) мурасты коргоону жана аны башкарууну жүзөгө ашырууга;

2) мурасты ачуу жөнүндө жана алардын пайдасына керээздик баш тартуулар жөнүндө бардык мураскорлорго жана баш тартуу алуучуларга кабарлоо үчүн мүмкүн болгон бардык чараларды көрүүгө;

3) мурас калтыруучуга тийиштүү сумманы алууга;

4) мурас калтыруучунун эркине жана мыйзамга ылайык мураскорлорго аларга тийиштүү мүлктү берүүгө;

5) мураскорлордун аларга жүктөлгөн керээздик баш тартууларды аткаруусун камсыз кылууга;

6) керээздик жүктөлгөн милдеттерди аткарууга же керээз боюнча мураскорлордон керээздик жүктөлгөн милдеттерди аткарууну талап кылууга тийиш.

3. Керээзди аткаруучу мурасты башкарууга жана керээзди аткарууга байланышкан сот ишине жана башка иштерге киришүүгө укуктуу, ошондой эле мындай иштерге катышууга тартылышы мүмкүн.

4. Керээзди аткаруучу өз милдеттерин мурасты карыздардан бошотуу, мурас калтыруучуга тийиштүү суммаларды өндүрүү жана бардык мураскорлордун мурасты ээлөөсү үчүн зарыл болгон акыл-эске сыярлык мөөнөттүн ичинде жүзөгө ашырат. Кандай болсо да, көрсөтүлгөн мөөнөт мурас ачылган күндөн тартып бир жылдан ашуусу мүмкүн эмес.

5. Керээзди аткаруучу мурасты башкаруу жана керээзди аткаруу боюнча зарыл болгон чыгымдардын ордун мурастын эсебинен толтурууга укуктуу. Керээзде мурастын эсебинен керээзди аткаруучуга акы төлөө каралышы мүмкүн.

6. Керээз аткарылгандан кийин керээзди аткаруучу мураскорлорго алардын талабы боюнча отчет берүүгө милдеттүү.

 

1139-статья. Керээздик баш тартуу

 

1. Керээз калтыруучу керээз боюнча мураскорго мурастын эсебинен, керээздик баш тартууну аткарууга талап кылуу укугуна ээ болушкан бир же бир нече жактардын (баш тартуу алуучулардын) пайдасына кандайдыр бир милдеттенмени (керээздик баш тартууну) аткаруу милдетин жүктөшү мүмкүн.

Мыйзам боюнча мураскорлордун санына кирген да, кирбеген да адамдар баш тартуу алуучулар болушу мүмкүн.

2. Керээздик баш тартуунун заты баш тартуу алуучуга мурастын курамына кирген буюмду же башка буюмдук укукту берүү, мурастын курамына кирбеген мүлктү сатып алуу жана ага берүү, ал үчүн белгилүү бир ишти аткаруу, ага белгилүү бир кызмат көрсөтүү жана башка ушул сыяктуулар болушу мүмкүн.

3. Керээз калтыруучу тарабынан керээздик баш тартууну аткаруу милдети жүктөлгөн мураскор, аны мурас калтыруучунун карыздарынын өзүнө тийиштүү бөлүгүн чыгарып салгандан кийин, ага өткөн мурастын чыныгы наркынын чектеринде гана аткарууга тийиш.

Эгерде, керээздик баш тартуу жүктөлгөн мураскор мураста милдеттүү үлүш укугуна ээ болсо, анын баш тартууну аткаруу милдети, ага өткөн мурастын, анын милдеттүү үлүшүнүн өлчөмүнөн ашкан наркынын чектери менен чектелет.

Эгерде керээзде башкача каралбаса, керээздик баш тартуу бардык же бир нече мураскорлорго жүктөлгөн учурларда, баш тартуу алардын ар бирине анын мурастагы үлүшүнө ченемдүү жүктөлөт.

4. Турак үй, батир же башка турак-жай тийген мураскорго керээз калтыруучу бул турак-жайды же анын белгилүү бир бөлүгүн башка адамдын өмүр бою пайдалануусуна берүү милдетин жүктөөгө укуктуу. Турак-жайга карата менчик укугу кийин башкага өткөндө өмүр бою пайдалануу укугу күчүн сактап алат.

Турак-жайды өмүр бою пайдалануу укугу ажыратылбайт, берилбейт жана баш тартуу алуучунун мураскорлоруна өтпөйт.

Баш тартуу алуучуга берилген, турак-жайды өмүр бою пайдалануу укугу, эгерде керээзде башкача каралбаса, анын үй-бүлө мүчөлөрүнүн жашоосу үчүн негиз болуп саналбайт.

5. Керээздик баш тартуу жүктөлгөн мураскор өлгөн учурда же ал мурас албаган учурда керээздик баш тартууну аткаруу анын үлүшүн алышкан башка мураскорлорго же эгерде мүлк ээсиз-ээликсиз калса, мамлекетке же жергиликтүү өз алдынча башкаруу органына өтөт.

Баш тартуу алуучу мурас ачылганга чейин же мурас ачылгандан кийин, бирок керээз боюнча мураскор аны алып үлгүргөнгө чейин өлгөн учурда керээздик баш тартуу аткарылбайт.

6. Баш тартуу алуучу мурас калтыруучунун карыздары үчүн жооп бербейт.

 

1140-статья. Милдеттерди жүктөө

 

1. Керээз калтыруучу керээз боюнча мураскорго, кандайдыр бир аракетти жасоо же андан баш тартуу милдетин, кредитор катары бул милдетти аткарууну талап кылуу укугун эч кимге бербестен жүктөшү мүмкүн. Жалпы пайдалуу максатты жүзөгө ашыруу үчүн мурас калтыруучу тарабынан жүктөлгөн милдетти аткаруу үчүн мүлктүн бир бөлүгүн бөлүп берүү менен ушундай эле милдет керээзди аткаруучуга жүктөлүшү мүмкүн.

2. Заты мүлктүк мүнөздөгү аракеттер болуп саналган милдеттерди жүктөөгө карата тийиштүү түрдө ушул Кодекстин 1139-статьясында камтылган эрежелер колдонулат.

3. Эгерде ушул Кодекске ылайык мурастын, жүктөлгөн милдетти аткаруу милдети тагылган мураскорго тийиштүү же таандык үлүшү башка мураскорлорго өтсө, жүктөлгөн милдетти аткаруу милдети токтотулат.

 

62-Глава

Мыйзам боюнча мурастоо

 

1141-статья. Жалпы жоболор

 

1. Мыйзам боюнча мураскорлор мурас алууга ушул Кодекстин 1142-1146-статьяларында каралгандай, кезектик тартипте чакырылышат.

2. Мыйзам боюнча мурас алууда бир тараптан алганда, асыралып алынган жана анын укум-тукуму, экинчи тараптан алганда, асырап алуучу жана анын туугандары кандаш туугандарга теңештирилишет.

Асыралып алынгандар жана алардын укум-тукумдары мыйзам боюнча асырап алынгандын ата-энеси өлгөндөн кийин, анын ата-тектик жагындагы башка кандаш тугандарынын мураскору болушпайт.

Асыралып алынгандын ата-энеси жана анын ата-теги жагынан башка кандаш туугандары мыйзам боюнча асыралып алынган өлгөндөн кийин анын укум-тукумунун да мураскорлору боло алышпайт.

3. Мыйзам боюнча ар бир кийинки кезектеги мураскорлор мурдагы кезектеги мураскорлор жок болгон учурда мурастоого, аларды мурастан четтетүүгө же андан баш тартууга укуктуу.

 

1142-статья. Мыйзам боюнча мураскорлордун биринчи кезеги

 

Мурас калтыруучунун балдары (анын ичинде асырандылар), мурас калтыруучунун жубайы жана ата-энеси (асырап алуучулар) барабар үлүштөрдө мыйзам боюнча биринчи кезекте мурас алуу укугуна ээ болушат.

 

1143-статья. Мыйзам боюнча мураскорлордун экинчи кезеги

 

Мурас калтыруучунун өз туугандары, ата-энелеш эмес бир туугандары жана эже-карындаштары, ошондой эле анын чоң атасы жана чоң энеси, таятасы жана тайэнеси барабар үлүштөрдө мыйзам боюнча экинчи кезекте мурас алуу укугуна ээ болушат.

 

1144-статья. Мыйзам боюнча мураскорлордун үчүнчү кезеги

 

Мурас калтыруучунун өз агалары жана эжелери барабар үлүштөрдө мыйзам боюнча үчүнчү кезекте мурас алуу укугуна ээ болушат.

 

1145-статья. Мыйзам боюнча мураскорлордун төртүнчү кезеги

 

Мурас калтыруучунун алтынчы даражага чейинки башка туугандары мыйзам боюнча төртүнчү кезекте мурас алуу укугуна ээ болушат, айтмакчы мында жакыныраак даражадагы туугандары алысыраак туугандарга караганда мурас алууга карата артыкчылыктуу укукка ээ болушат.

 

1146-статья. Мыйзам боюнча мураскорлордун бешинчи кезеги

 

Эгер алар ушул кодекстин 1148-статьясынын негизинде мурас алышпаса, мурас калтыруучунун эмгекке жарамсыз багуусундагылар мыйзам боюнча бешинчи кезекте мурас алуу укугуна ээ болушат.

 

1147-статья. Өкүлчүлүк укугу боюнча мурас алуу

 

1. Өкүлчүлүк укугу боюнча мурас алуу мурас ачылганга чейин мураскор өлгөн учурда, анын үлүшүнүн мыйзам боюнча укум-тукумдарына өтүшүн шарттайт, айтмакчы мында үлүш көрсөтүлгөн мураскор менен мыйзам боюнча бирдей даражадагы туугандыкта турган укум-тукумдарынын ортосунда теңме-тең бөлүштүрүлөт.

2. Түздөн-түз кийинки муун боюнча мурастоодо өкүлчүлүк укугу тууганчылык даражасын чектөөсүз колдонулат, ал эми кабыргалаш жагынан мурастоодо тийиштүүлүгүнө ылайык өкүлчүлүк укугуна мурас калтыруучунун бир туугандарынын (эже-карындаштарынын) өкүлү катары чыккан, анын инилери (карындаштары), же анын бир тууган агасынын же эжесинин өкүлү катары чыккан, мурас калтыруучунун аталаш бир туугандары жана карындаштары ээ болушат.

 

1148-статья. Мурас калтыруучунун ишке жарамсыз багуусундагылар

 

1. Мурас калтыруучунун өлүмүнө чейин бир жылдан кем эмес анын багуусунда болушкан жана аны менен чогуу жашашкан эмгекке жарамсыз адамдар мыйзам боюнча мураскорлордун катарына кирет. Мыйзам боюнча башка мураскорлор боюнча алар мурас алууга чакырылган кезектеги мураскорчулар менен бирге мурас алышат.

2. Ушул Кодекстин 1143-1145-статьяларында көрсөтүлгөн, бирок мурас алууга чакырылган кезектеги мураскорлордун чөйрөсүндө кирбеген мыйзам боюнча мураскорлордун катарына таандык болгон эмгекке жарамсыз адамдар, эгерде мурас калтыруучунун өлүмүнө чейин бир жылдан кем эмес анын багусунда болушса, алар мурас калтыруучу менен чогуу жашаган-жашабагандыгына карабай, ошол кезектеги мураскорлор менен бирге мурас алышат.

3. Ушул статьянын негизинде мурас алууга чакырылган адамдар мыйзам боюнча башка мураскорлор болгондо, бардыгы биригип мурастын бир чейрегинен ашпаганын мураска алышат.

 

1149-статья. Мурастагы милдеттүү үлүшкө карата укуктуулук

 

1. Мурас калтыруучунун жашы жетпеген же эмгекке жарамсыз балдары, анын ичинде асырап алуучулар керээздин мазунуна карабай, мыйзам боюнча мурас алууда (милдеттүү үлүш), алардын ар бирине тийиштүү боло турган үлүштүн жарымынан кем эмесин мураска алышат.

2. Милдеттүү үлүшкө, мындай үлүшкө укугу бар мураскор кандайдыр бир негиз боюнча мурастан алгандардын бардыгы, анын ичинде кадыресе үй-оокаттарынан турган мүлктүн наркы жана керээздик баш тартуунун мындай мураскорунун пайдасына белгиленген нарк кошуп эсептелет.

3. Мураста милдеттүү мүлккө укугу бар мураскор үчүн керээзде белгиленген ар кандай чектөөлөр жана милдет жүктөөлөр мүлктүн ага өткөн бөлүгүнүн милдеттүү үлүштөн ашкан жагына гана карата колдонулат.

 

1150-статья. Мурастоодогу жубайдын укуктары

 

1. Керээздин же мыйзамдын күчү аркасында жубайга тийиштүү болгон мурастоо укугу мурас калтыруучу менен никеде тургандыгына байланышкан анын башка мүлктүк укуктарына, анын ичинде никеде турганда чогуу тапкан мүлктүн бир бөлүгүнө карата менчик укуктарына тийиштүү болбойт.

2. Эгерде мурас калтыруучу менен никеде туруу мурасты ачканга чейин иш жүзүндө токтотулгандагы жана жубайлар мурас ачылганга чейин беш жылдан кем эмес бөлөк жашагандыгы далилденсе, ушул Кодекстин 1188-статьясынын негизинде мурастоодон тышкарыда, мыйзам боюнча мурастоодон четтетилиши мүмкүн.

 

1151-статья. Үйдү жасалгалаган жана үйдө колдонулган нерселерди

мурастоо

 

Үйдү жасалгалаган жана үйдө колдонулган кадыресе нерселер мыйзам боюнча мураска калтыруучу менен ал өлгөнгө чейин бир жылдан аз эмес чогуу жашаган мураскорлорго алардын кезегине жана мурастык үлүшүнө карабастан өтөт.

 

1152-статья. Мыйзам боюнча мурастоодо мурасты коргоо жана аны

башкаруу

 

1. Мүлктүн бир бөлүгү керээз боюнча мурасталган учурда, мурас калтыруучу дайындаган керээз аткаруучу мыйзам боюнча мурастоо тартибинде өткөн мурастын бир бөлүгүн кошо, бардык мурасты коргоону жана аны башкарууну жүзөгө ашырат.

Ушул Кодекстин 1138-статьясына ылайык керээз боюнча мураскорлор же сот тарабынан дайындалган керээзди аткаруучу, эгерде мыйзам боюнча мураскорлор мыйзам боюнча мурастоо тартибинде өткөн мурастын бөлүгүнө карата көрсөтүлгөн милдеттерди аткаруу үчүн мурас башкаруучуну талап кылышпаса, жалпысынан бардык мүлктү коргоо жана аларды башкаруу милдеттерин жүзөгө ашырат.

2. Мурасты башкаруучу мыйзам боюнча мураскорлордун биринин же бир нечесинин өтүнүчү боюнча мурас ачылган жерде натариус тарабынан дайындалат. Мурасты башкаруучуну дайындоо же аны шайлоо менен макул болбогон мыйзам боюнча мураскор, мурасты башкаруучуну дайындоону сотто талашууга укуктуу.

3. Эгерде мыйзам боюнча мураскорлор жок болсо же белгисиз болсо жер-жерлердеги мамлекеттик бийлик органы же жергиликтүү өз алдынча башкаруу органы мурасты башкаруучуну дайындоо өтүнүчү менен нотариуска кайрылууга тийиш. Мыйзам боюнча мураскорлор келген учурда мурасты башкаруучу, ага зарыл чыгымдарды кайтарып берүү жана мурастын эсебинен акыл-эске сыярлык акы төлөө менен кайра чакырылып алынышы мүмкүн.

4. Мурасты башкаруучу мыйзам боюнча мурастоонун өзгөчөлүктөрүнөн башкача келип чыкпагандыктан улам, керээзди аткаруучуга карата ушул Кодекстин 1138-статьясында каралган ыйгарым укуктарды жүзөгө ашырат.

5. Мүлктү башкаруучу мурастын эсебинен мурасты коргоо жана аны башкаруу боюнча зарыл болгон чыгымдардын ордун толтуруп алууга, ал эми мураскорлор менен анын макулдашуусунда башкача каралбаса аны алууга укуктуу болот.

 

63-Глава

Мураска ээ болуу

 

1153-статья. Жалпы жоболор

 

1. Эгер мураскор кийин мурастан баш тартпаса, мурастоо укугунан ажыратылбаса жана аны мураскор деп дайындоо жөнүндөгү керээздик тескеме жараксыз катары таанылгандан улам мурастоо укугун жоготпосо, ал мурас ачылган убактан тартып өзүнө тийиштүү мураска же анын бир бөлүгүнө (үлүшүнө) карата укукка ээ болот.

2. Ушул статьяда көрсөтүлгөн аракеттер мурас ачылган күндөн тартып алты айдын ичинде жасалууга тийиш.

 

1154-статья. Мурастоо укугу жөнүндө күбөлүктү берүү

 

Нотариус мурас ачылган жерде мураскордун өтүнүчү боюнча ага мурастоо укугу жөнүндө күбөлүктү берүүгө милдеттүү.

Мурастоо укугу жөнүндө күбөлүк мурас ачылган күндөн тартып алты айдын ичинде берилет.

Эгерде нотариуста тийиштүү мүлккө же бардык мураска карата күбөлүк берүү үчүн кайрылган мураскорлор жок экендиги жөнүндө маалыматтар болсо, мыйзам боюнча да, керээз боюнча да мурастоодо күбөлүк көрсөтүлгөн мөөнөт бүткөнчө берилиши мүмкүн.

 

1155-статья. Мурасты кабыл алуу мөөнөтүн өткөрүп жиберүүнүн

натыйжалары

 

1. Эгерде мураскор белгиленген мөөнөттө ушул Кодекстин 1153-статьясында каралган аракеттерди жасабаса, ал мурасты кабыл алган жок деп эсептелет.

2. Мурасты кабыл алган бардык мураскорлордун кат жүзүндөгү макулдугу болгондо, кечиккен мураскор мурасты кабыл алуу жөнүндө арыз бериши мүмкүн.

3. Жүйөлү себептер менен кечиккен мураскордун доосу боюнча сот ага мурасты кабыл алуу жөнүндө арызды берүү үчүн жетиштүү болгон кошумча мөөнөттү белгилей алат.

 

1156-статья. Мурастан баш тартуу укугу

 

1. Мураскор мурастоого өзүнүн чакырылгандыгы жөнүндө билген же билүүгө тийиш болгон күндөн тартып, алты айдын ичинде мурастан баш тартууга укуктуу. Жүйөлү себептер болгондо бул мөөнөт сот тарабынан узартылышы мүмкүн, бирок ал эки айдан ашпайт.

2. Мурастан баш тартуу мураскор тарабынан мурас ачылган жерде нотариуска арыз берүү аркылуу жасалат.

Эгерде ишеним катта мындай баш тартууга ыйгарым укуктуулук атайын каралса, мурастан өкүл аркылуу баш тартылышы мүмкүн.

3. Мурастан баш тартуу кийин жокко чыгарылышы же кайра алынышы мүмкүн эмес.

4. Мураскор, ага бул үчүн берилген мөөнөт өткөндө мурастан баш тартуу укугунан ажырайт. Эгерде ал иш жүзүндө мураска калган мүлктү ээлесе же аны тескесе, же бул мүлккө карата анын укугун ырастоочу документтерди алуу үчүн кайрылса, көрсөтүлгөн мөөнөт өткөнгө чейин да, бул укуктан ажырайт.

 

1157-статья. Мурастан баш тартуу укугуна чек коюу

 

1. Эгер мураскор мурастоого керээз боюнча да, мыйзам боюнча да чакырылса, ал бул негиздердин бири боюнча же экөө тең боюнча ага тийиштүү мурастан баш тартууга укуктуу.

2. Мураскор мурастын калган бөлүгүн мурастоого карабай, ага арттыруу укугу боюнча тийиштүү мурастан баш тартууга укуктуу.

3. Мураскор мурастан баш тартканда, ал андан керээз боюнча же мыйзам боюнча мураскорлордун ичинен башка адамдардын пайдасына баш тарткандыгын көрсөтүүгө укуктуу.

4. Ушул статьяда каралган учурлардан тышкарыда, эскертүүлөр менен же шарт коюу менен мурастын бир бөлүгүнөн баш тартууга, мурастан баш тартууга жол берилбейт.

 

1158-статья. Керээздик баш тартууну алуудан баш тартуу укугу

 

1. Баш тартуу алуучу керээздик баш тартуудан баш тартууга укуктуу. Жарым-жартылай баш тартууга, эскертүүлөр, шарт коюу менен же башка адамдын пайдасына баш тартууга жол берилбейт.

2. Ушул статьяда каралган укук, бир эле убакта мураскор болуп саналган баш тартуу алуучунун мурастан баш тартуу укугуна көз каранды болбойт.

3. Эгерде баш тартуу алуучу ушул статьяда каралган укуктан пайдаланса, керээздик баш тартуу жүктөлгөн мураскор аны аткаруу милдеттеринен бошотулат.

 

1159-статья. Мурасты бөлүштүрүү

 

1. Мурасты кабыл алган, мыйзам боюнча мураскордун ар бири мурасты бөлүштүрүүнү талап кылууга укуктуу.

2. Мурасты бөлүштүрүү мураскорлордун макулдашуулары боюнча аларга тийиштүү үлүштөргө ылайык, ал эми макулдаштыкка жетишилбегенде — сот тартибинде жүргүзүлөт.

3. Мурастын бардыгы же анын бир бөлүгү мураскорлорго айкын-ачык мүлктөр көрсөтүлбөгөн үлүштөрдө керээзге калтырылган учурларда, ушул статьядагы эрежелер керээз боюнча мураскорлор ортосунда мүлктү бөлүштүрүүгө колдонулат.

 

1160-статья. Жок болгон мураскорлордун укуктары

 

1. Эгерде мураскорлор ичинде жашаган жерлери белгисиз болгон адамдар болсо, калган мураскорлор, керээзди аткаруучу (мүлктү башкаруучу) жана нотариус алардын жашаган жерлерин аныктоо жана аларды мурас алууга чакыруу үчүн зарыл чаралар көрүүгө милдеттүү болушат.

2. Эгерде жашаган жери айкындалган, жок болгон мурас алууга чакырылган мураскор ушул Кодекстин 1156-статьясында каралган мөөнөттүн ичинде мурастан баш тартпаса, калган мураскорлор ага өздөрүнүн мурасты бөлүштүрүүнү жүргүзүүнү каалагандыктары жөнүндө кабарлоого милдеттүү болушат. Эгерде мындай кабарлоо учурунан тартып жок болгон мураскор калган мураскорлорго мүлктү бөлүштүрүү тууралу макулдашууга катышууну каалагандыгы жөнүндө билдирбесе, калган мураскорлор жок болгон мураскорго тийиштүү үлүштү бөлүп коюу менен, өз ара макулдаштык боюнча бөлүштүрүүнү жүргүзүүгө укуктуу.

3. Эгерде мурас ачылган күндөн тартып бир жыл бою жок болгон мураскордун жашаган жери айкындалбаса жана мурастан анын баш тартуусу тууралу маалыматтар болбогондо, калган мураскорлор бөлүштүрүүнү ушул статьянын 2-пунктундагы эрежелер боюнча жүргүзүүгө укуктуу болушат.

4. Бойго бүткөн, бирок төрөлө элек мураскор болгондо мүлктү бөлүү андай мураскор төрөлгөндөн кийин гана бөлүштүрүлүшү мүмкүн.

Эгерде бойго бүткөн, бирок төрөлө элек мураскор аман-эсен төрөлсө, калган мураскорлор ага тийиштүү мурас үлүшүн бөлүп коюу менен гана мурасты бөлүштүрүүгө укуктуу болушат. Жаңы төрөлгөн баланын кызыкчылыктарын коргоо үчүн бөлүштүрүүгө катышууга Үй-бүлөнү жана балдарды колдоо боюнча бөлүмүнүн өкүлү чакырылууга тийиш.

 

1161-статья. Ишкананы мурастоо

 

Эгерде мурасты кабыл алган мураскорлордун бардыгынын макулдашуусунда башкача каралбаса, мурастын курамына кирген ишкана натуралай түрүндө бөлүштүрүлбөйт жана аларга тийиштүү үлүштөргө жараша мураскорлордун жалпы үлүштүк менчигине өтөт.

 

1162-статья. Мураска кирген мүлккө карата айрым мураскорлордун

артыкчылыктуу укугу

 

1. Мурас ачылганга чейин мурас калтыруучу менен чогуу жашаган мураскорлор мурасты бөлүштүрүүдө, мурастын курамынан турак үйдү, батирди же башка турак-жай имаратын, ошондой эле тиричилик буюмдарын жана үй оокаттарын алууга артыкчылыктуу укукка ээ болушат.

2. Мурасты бөлүштүрүүдө мурас калтыруучу менен бирге мүлккө карата жалпы менчик укугуна ээ болгон мураскорлор мүлктүн курамынан жалпы менчикте турган мүлктү натуралай түрүндө алууга артыкчылыктуу укукка ээ болушат.

3. Ушул статьянын биринчи жана экинчи бөлүктөрүндө көрсөтүлгөн артыкчылыктуу укуктарды жүзөгө ашырууда, бөлүштүрүүгө катышкан башка мураскорлордун мүлктүк кызыкчылыктары сакталууга тийиш. Эгерде бул укуктарды жүзөгө ашыруунун натыйжасында мурасты түзгөн мүлк башка мураскорлорго аларга тийиштүү үлүштөрдү берүү үчүн жетишсиз болсо, артыкчылыктуу укугун жүзөгө ашырган мураскор аларга акчалай же мүлк түрүндөгү тийиштүү компенсациясын берүүгө тийиш.

 

1163-статья. Мурастык үлүштөрдү арттыруу

 

1. Мураскор мурастан баш тарткан учурларда же ал ушул кодекстин 1153-статьясында көрсөтүлгөн жагдайлар боюнча чыгып калганда, мүлктүн мындай мураскорго тийиштүү боло турган бир бөлүгү мурастоого чакырылган мыйзам боюнча мураскорлорго өтөт жана алардын ортосунда алардын үлүштөрүнө жараша бөлүштүрүлөт.

2. Эгерде мурас калтыруучу бардык мүлктү өзү дайындаган мураскорлорго керээз калтырса, мурастын мурастан баш тартканга же чыгып калган мураскорго тийиштүү бөлүгү, керээз боюнча калган мураскорлорго өтөт жана керээзде башкача каралбагандыктан алардын ортосунда алардын мурастык үлүштөрүнө жараша бөлүштүрүлөт.

3. Ушул статьянын биринчи бөлүгүндө камтылган эрежелер:

1) эгерде баш тарткан же чыгып калган мураскорго экинчи бир мураскор дайындалса;

2) мураскор белгилүү бир адамдын пайдасына мурастан баш тартса;

3) мыйзам боюнча мурастоодо баш тартуу же мураскордун чыгып калуусу кийинки кезектеги мураскорлорду чакырууга алып келген учурларда колдонулбайт.

 

1164-статья. Мурастын эсебинен төлөнүүчү чыгымдар

 

Мураскорлор ортосунда мурас бөлүштүрүлгөнгө чейин анын эсебинен мураскордун өлүм алдындагы оорусунан улам келип чыккан зарыл болгон чыгымдардын, мурас калтыруучуну көмүүгө кеткен чыгымдардын, мурасты алууга, аны коргоого, аны башкарууга жана керээзди аткарууга, ошондой эле керээзди аткаруучуга же мурасты башкаруучуга акы төлөөгө байланышкан чыгымдардын ордун толтуруу жөнүндөгү талаптар канааттандырылат. Бул талаптар башка талаптарга караганда мүлктүн наркынан, анын ичинде ипотека же башка күрөө менен камсыздандырылгандардын наркынан артыкчылыктуу канааттандырылууга тийиш.

 

1165-статья. Мурас калтыруунун кредиторлорго карыздарын өндүрүү

 

Мурас калтыруучунун кредиторлору керээзди аткаруучуга (мүлктү башкаруучуга) же мураскорлорго мурас калтыруучунун милдеттенмелеринен келип чыгуучу талаптарын коюуга укуктуу.

 

1166-статья. Ээсиз-ээликсиз мүлк

 

1. Эгерде мыйзам боюнча да, керээз боюнча да мураскорлор жок болсо же мураскорлордун ичинен бирөө да мурастоо укугуна ээ болбосо, же алардын бардыгы мурастан баш тартса, мурастык мүлк ээсиз-ээликсиз деп табылат.

2. Мурастык мүлк мурас ачылган күндөн тартып бир жыл өткөндөн кийин жер-жерлердеги мамлекеттик бийлик органынын же мурас ачылган жер боюнча жергиликтүү өз алдынча башкаруу органынын арызы боюнча соттун чечиминин негизинде ээсиз-ээликсиз деп табылат.

Эгерде мурасты коргоого жана аларды башкарууга байланышкан чыгымдар анын наркынан ашып түшсө, мурастык мүлк көрсөтүлгөн мөөнөт бүткөнчө ээсиз-ээликсиз деп табылышы мүмкүн.

3. Ээсиз-ээликсиз мүлк тийиштүү мүлк турган жер боюнча жергиликтүү өз алдынча башкаруу органынын менчигине өтөт, ал эми ал мүлктөн баш тарткан учурда, мамлекеттин менчигине өтөт.

4. Ээсиз-ээликсиз мүлктү коргоо жана аны башкаруу ушул Кодекстин 1138-статьясына ылайык жүзөгө ашырылат.

 

VII БӨЛҮМ

ЭЛ АРАЛЫК ЖАНА ЖЕКЕ УКУКТУН НОРМАЛАРЫН

ГРАЖДАНДЫК-УКУКТУК МАМИЛЕЛЕРГЕ КАРАТА КОЛДОНУУ

 

64-Глава

Жалпы жоболор

 

1167-статья. Чет өлкөлүк элемент тарабынан татаалдашкан

граждандык-укуктук мамилелерге карата колдонулууга

тийиш болгон укуктарды аныктоо

 

1. Чет өлкөлүк граждандар же чет өлкөлүк юридикалык жактар катышкан же болбосо башка чет өлкөлүк элемент менен татаалдашкан граждандык-укуктук мамилелерге карата колдонулууга тийиш болгон укук ушул Кодекстин, башка мыйзамдардын, эл аралык келишимдердин жана таанылуучу эл аралык адаттардын, ошондой эле тараптардын макулдашуусунун негизинде аныкталат.

2. Тараптардын укукту тандап алуу жөнүндө макулдашуусунда чогуу каралып жаткан иштин жагдайлары ачык көрсөтүлүүгө же келишимдин шарттарында түздөн-түз көрсөтүлүүгө тийиш.

3. Эгерде ушул статьянын биринчи бөлүгүнө ылайык колдонулууга тийиш болгон укукту аныктоо мүмкүн болбосо, чет өлкөлүк элемент менен татаалдашкан граждандык-укуктук мамилелер менен кыйла тыгыз байланышта болгон укук колдонулат.

4. Чет өлкөлүк укуктун нормаларын колдонуу мындай норма кеңири-укуктук мүнөзгө ээ болгондугунун негизинде гана чектелиши мүмкүн эмес.

 

1168-статья. Укуктук квалификация

 

1. Эгерде мыйзамда башкача каралбаса, сот же башка мамлекеттик орган тарабынан юридикалык түшүнүктөрдү укуктук квалификациялоо талаш каралган жердеги өлкө катары Кыргыз Республикасынын укуктарына ылайык аларга түшүнүк берүүгө негизделет.

2. Эгерде талаш каралган жердеги өлкө катары Кыргыз Республикасынын укугунда юридикалык түшүнүк жок болсо же ал башка аталышта же башка мазмунда белгилүү болсо жана Кыргыз Республикасынын укугу боюнча түшүнүк берүү аркылуу аныкталышы мүмкүн болбосо, анда аларды укуктук квалификациялоодо чет мамлекеттин укугу да колдонулушу мүмкүн.

 

1169-статья. Чет өлкөлүк укуктун нормаларынын мазмунун белгилөө

 

1. Чет өлкөлүк укукту колдонууда сот же башка мамлекеттик орган анын нормаларынын мазмунунун тиешелүү чет мамлекетте расмий түшүндүрүлүшүнө, практикада колдонулушуна жана доктринасына ылайык белгилейт.

2. Чет өлкөлүк укуктун нормаларынын мазмунун аныктоо максатында сот же башка мамлекеттик орган белгиленген тартипте көмөк көрсөтүү жана түшүнүк берүү үчүн Юстиция министрлигине жана башка улуттук компетенттүү органдарга жана мекемелерге, анын ичинде чет өлкөдөгү органдарга жана мекемелерге кайрылышы, же болбосо эксперттерди тартышы мүмкүн.

3. Ишке катышкан адамдар өздөрүнүн талап тарын же каршы пикирлерин негиздөө үчүн өздөрү шилтеме жасап жаткан чет өлкөлүк укуктун нормаларынын мазмунун ырастаган документтерди берүүгө, башка жол менен сотко же мамлекеттик органга бул нормалардын мазмунун аныктоого көмөк көрсөтүүгө укуктуу.

4. Эгерде чет өлкөлүк укуктун нормаларынын мазмуну ушул статьяга ылайык көрүлгөн чараларга карабастан ойдогудай мөөнөттөрдө аныкталбаса, Кыргыз Республикасынын укугу колдонулат.

 

1170-статья. Үчүнчү өлкөнүн укугуна карата кайра шилтеме жасоо

 

1. Ушул бөлүмдүн эрежелерине ылайык ушул статьяда каралгандан башка учурларда, чет өлкөлүк укукка карата ар кандай шилтеме жасоо тиешелүү өлкөнүн коллизиялык укугуна шилтеме жасоо катары эмес, анын материалдык укугуна шилтеме жасоо катары каралууга тийиш.

2. Кыргыз Республикасынын укугуна карата кайра шилтеме жасоо жана үчүнчү өлкөнүн укугуна шилтеме жасоо ушул Кодекстин 1177-статьясына, 1178-статьясынын 1, 3, 5-пункттарына, 1180 жана 1183-статьяларына ылайык чет өлкөлүк укук кодонулган учурларда кабыл алынат.

 

1171-статья. Мыйзамды аттап өтүүнүн натыйжалары

 

Ушул Кодекс тарабынан жөнгө салынуучу мамилелерге катышуучулардын тиешелүү мамилелерди башка укукка баш ийдирүү укугун тиешелүү колдонуу жөнүндө ушул бөлүмдүн эрежелеринен аттап өтүүгө багытталган макулдашуулары жана башка аракеттери жараксыз деп табылат.

 

1172-статья. Өз ара колдонуу

 

1. Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында өз ара колдонуу башталыштарында чет өлкөлүк укукту колдонуу каралгандан башка учурларда, сот же башка мамлекеттик орган чет өлкөлүк укукту Кыргыз Республикасынын укугу тиешелүү чет мамлекетте ушул сыяктуу мамилелерге карата колдонулгандыгына же колдонулбагандыгына карабастан колдонот.

2. Эгерде чет өлкөлүк укукту колдонуу өз ара колдонууга жараша болсо, башкача далилденбегендиктен, ал колдонулушу мүмкүн деп болжолдонот.

 

1173-статья. Жалпы тартип жөнүндө билдирүү

 

1. Чет өлкөлүк укукту колдонуу укук тартибинин негиздерине (жалпы тартипке) карама-каршы келген учурларда ал колдонулбайт. Мындай учурларда Кыргыз Республикасынын укугу колдонулат.

2. Чет өлкөлүк укукту колдонуудан баш тартуу чет мамлекеттин укуктук, саясий же экономикалык тутумунун Кыргыз Республикасынын укуктук, саясий же экономикалык тутумунан айырмалангандыгына гана негизделиши мүмкүн эмес.

 

1174-статья. Императивдик нормаларды колдонуу

 

1. Ушул бөлүмдүн эрежелери укукту ылайыктуу колдонууга карабастан тиешелүү мамилелерди жөнгө салуучу Кыргыз Республикасынын укуктарынын императивдик нормаларынын колдонулушуна тиешеси болбойт.

2. Эгерде бул өлкөнүн укугуна ылайык мындай нормалар укукту ылайык колдонууга карабастан тиешелүү мамилелерди жөнгө салууга тийиш болсо, ушул бөлүмдүн эрежелерине ылайык кандайдыр-бир өлкөнүн укугун колдонууда сот башка өлкөнүн укуктарынын мамилеге тыгыз байланышы бар императивдик нормаларын колдоно алат. Мында сот ушундай нормалардын багытын жана мүнөзүн, ошондой эле аларды колдонуунун натыйжаларын эске алууга тийиш.

 

1175-статья. Укуктук тутумдары көп болгон өлкөнүн укуктарын

колдонуу

 

Бир нече аймактык же башка укуктук тутумдар колдонулган өлкөнүн укугун колдонуу тийиш болгон учурларда, ушул өлкөнүн укугуна ылайык келген укуктук тутум колдонулат.

 

1176-статья. Реторсиялар

 

Кыргыз Республикасынын Өкмөтү тарабынан Кыргыз Республикасынын граждандарынын жана юридикалык жактарынын укуктарын атайын чектөөлөр орун алган мамлекеттердин граждандарынын жана жактарынын укуктары жагында жооп кайтарма чектөөлөр (реторсиялар) белгилениши мүмкүн.

 

65-Глава

Коллизиялык нормалар

 

1-§. Адамдар

 

1177-статья. Жеке адамдын жеке мыйзамы

 

1. Адам гражданы болуп эсептелген өлкөнүн укугу жеке адамдын жеке мыйзамы болуп саналат. Адамдын эки же андан ашык граждандыгы болгондо ал адам кыйла тыгыз байланышта болгон өлкөнүн укугу анын жеке мыйзамы катары эсептелет.

2. Граждандыгы жок адамдардын жеке мыйзамы бул адамдар туруктуу жашаган өлкөнүн укугу болуп эсептелет.

3. Качкын адамдын жеке мыйзамы ага баш калкалоо берген өлкөнүн укугу болуп эсептелет.

 

1178-статья. Жеке адамдын укукка жөндөмдүүлүгү жана аракетке

жөндөмдүүлүгү

 

1. Жеке адамдын укукка жөндөмдүүлүгү жана аракетке жөндөмдүүлүгү анын жеке мыйзамы менен аныкталат.

2. Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында же эл аралык келишимдер белгиленгенден башка учурларда, чет өлкөлүк граждандар жана граждандыгы жок адамдар Кыргыз Республикасында Кыргыз Республикасынын граждандары менен бирдей эле укукка жөндөмдүү болушат.

3. Зыян келтирүүнүн натыйжасында келип чыккан жеке адамдын бүтүмдөр жана милдеттенмелер жагындагы граждандык аракетке жөндөмдүүлүгү бүтүм жасалган же зыян келтирүүдөн келип чыккан милдеттенмелер пайда болгон өлкөнүн укугу боюнча аныкталат.

4. Жеке адамдын жеке ээлик кылууга жөндөмдүүлүгү жана ушуга байланыштуу укуктарга жана милдеттерге ээ болушу бул жеке адам жеке ээлик кылуучу катарында катталган өлкөнүн укугу боюнча аныкталат. Каттаган өлкө жок болгон учурда жеке ээлик кылуу ишин жүзөгө ашыруунун негизги жери болгон өлкөнүн укугу колдонулат.

5. Жеке адамды аракетке жөндөмсүз же аракетке жөндөмдүүлүгү чектелген деп таануу сот турган өлкөнүн укугу боюнча ишке ашырылат.

 

1179-статья. Жеке адамды дайынсыз жок болду деп таануу жана өлдү

деп жарыялоо

 

Жеке адамды дайынсыз жок болду деп таануу жана өлдү деп жарыялоо сот турган өлкөнүн укугу боюнча ишке ашырылат.

 

1180-статья. Жеке адамдын ысымы

 

Жеке адамдын ысымга болгон укугу, аны пайдаланышы жана аны жеке коргоо мыйзам менен аныкталат, анткени ушул Кодекстин 54-статьясынын 2-пунктунун экинчи абзацында, 4-пунктунда, 1188, 1189-статьяларында каралган эрежелерге ылайык башкача нерсе келип чыкпайт.

 

1181-статья. Кыргыз Республикасынын чегинен тышкары жерлерде

Кыргыз Республикасынын граждандарынын граждандык абал

актыларын каттоо

 

Кыргыз Республикасынын чегинен тышкары жерлерде жашаган Кыргыз Республикасынын граждандарынын граждандык абал актыларын каттоо Кыргыз Республикасынын консулдук мекемелеринде жүзөгө ашырылат. Мында Кыргыз Республикасынын мыйзамдары колдонулат.

 

1182-статья. Граждандык абал актыларын күбөлөндүрүү катарында чет

мамлекеттик органдар тарабынан берилген документтерди

таануу

 

Кыргыз Республикасынын граждандарына, чет өлкөлүк граждандарга жана граждандыгы жок адамдарга Кыргыз Республикасынын чегинен тышкары жерлерде тиешелүү мамлекеттердин мыйзамдары боюнча граждандык абал актыларын күбөлөндүрүү үчүн чет мамлекеттердин компетенттүү органдары тарабынан берилген документтер легализациялоо болгондо Кыргыз Республикасында туура деп табылат.

 

1183-статья. Камкордукка алуу жана көзөмөлдүк кылуу

 

1. Жашы жете электерди, аракетке жөндөмсүз же аракетке жөндөмдүүлүгү чектелген адамдарды камкордукка алуу жана көзөмөлдүк кылуу сот турган өлкөнүн укугу боюнча белгиленет жана жокко чыгарылат.

2. Камкордукка алуучунун (көзөмөлдүк кылуучунун) камкордукка алууну (көзөмөлдүк кылууну) кабыл алуу жөнүндө милдеттенмеси камкордукка алуучу (көзөмөлдүк кылуучу) адамдын жеке мыйзамы боюнча аныкталат.

3. Камкордукка алуучу (көзөмөлдүк кылуучу) менен камкордукка алынган (көзөмөлдүк кылынган) адамдын ортосундагы укуктук мамилелер камкордукка алуучуну (көзөмөлдүк кылуучуну) даярдаган мекеме турган өлкөнүн укугу боюнча аныкталат. Бирок, эгерде камкордукка алынган (көзөмөлдүк кылынган) адам Кыргыз Республикасында жашаса, эгерде бул жер ал адам үчүн кыйла ыңгайлуу болсо, Кыргыз Республикасынын укугу колдонулат.

4. Эгерде камкордукка алууга (көзөмөлдүк кылууга) каршы, аны таанууга каршы Кыргыз Республикасынын тиешелүү консулдук мекемесинин мыйзамга негизделген каршы пикирлери жок болсо, Кыргыз Республикасынын чегинен тышкары жерде жашаган Кыргыз Республикасынын граждандарына белгиленген камкордукка алуу жана көзөмөлдүк кылуу жарактуу деп табылат.

 

1184-статья. Юридикалык жактын мыйзамы

 

Юридикалык жак түзүлгөн жердеги өлкөнүн укугу юридикалык жактын мыйзам болуп эсептелет.

 

1185-статья. Юридикалык жактын укукка жөндөмдүүлүгү

 

1. Юридикалык жактын граждандык укукка жөндөмдүүлүгү юридикалык жактын мыйзамы тарабынан аныкталат.

2. Чет өлкөлүк юридикалык жак өзүнүн органынын же өкүлүнүн ыйгарым укуктарын чет өлкөлүк юридикалык жактын органы же өкүлү бүтүм жасалган өлкөнүн укугуна белгилүү болбогон чектөөлөргө шилтеме жасай албайт.

 

1186-статья. Кыргыз Республикасындагы чет өлкөлүк юридикалык

жактардын ишинин улуттук режими

 

Эгерде Кыргыз Республикасынын мыйзамында чет өлкөлүк юридикалык жактар үчүн башкача каралбаса, чет өлкөлүк юридикалык жактар Кыргыз Республикасында граждандык мыйзамдар менен жөнгө салынуучу ээлик кылуучу жана башка ишти жүзөгө ашырат.

 

1187-статья. Мамлекеттин чет өлкөлүк элемент менен

граждандык-укуктук мамилелерге катышышы

 

Эгерде мыйзамда башкача каралбаса, чет өлкөлүк элемент менен граждандык укуктук мамилелерге мамлекеттин катышуусуна ушул бөлүмдүн эрежелери жалпы негиздерде колдонулат.

 

2-§. Мүлктүк эмес жеке укуктар.

Интеллектуалдык менчик

 

1188-статья. Мүлктүк эмес жеке укуктарды коргоо

 

Мүлктүк эмес жеке укуктарга карата мындай укуктарды колдоо жөнүндө талапка негиз болуп кызмат кылган аракет же башка жагдай болгон жердеги өлкөнүн укугу колдонулат.

 

1189-статья. Интеллектуалдык менчик укугу

 

1. Интеллектуалдык менчик укугуна карата бул укуктарды коргоо талап кылынган жердеги өлкөнүн укугу колдонулат.

2. Өзүнүн заты интеллектуалдык менчик укугу болгон келишимдер ушул бөлүмдүн келишимдик милдеттенмелер жөнүндө жоболоруна ылайык аныкталуучу укук менен аныкталат.

 

3-§. Бүтүмдөр. Өкүлчүлүк. Доонун эскириши

 

1190-статья. Бүтүмдүн түрү

 

1. Бүтүмдүн түрү ал жасалган жердеги укукка ылайык келүүгө тийиш. Бирок, эгерде Кыргыз Республикасынын укуктарынын талаптары сакталбаса, чет өлкөдө түзүлгөн бүтүм анын түрүнүн сакталбашынын натыйжасында жарактуу эмес деп табылышы мүмкүн эмес.

2. Катышуучуларынын бири эле Кыргыз Республикасынын юридикалык жагы же гражданы болуп эсептелген тышкы экономикалык бүтүм, анын түзүлгөн жерине карабастан кат жүзүндө түзүлөт.

3. Кыймылсыз мүлккө карата бүтүмдүн түрү бул мүлк турган жердеги өлкөнүн укугуна, ал эми Кыргыз Республикасынын мамлекеттик реестрине киргизилген кыймылсыз мүлккө карата бүтүмдүн түрү Кыргыз Республикасынын укугуна баш иет.

 

1191-статья. Ишеним кат

 

Ишеним каттын түрү жана колдонулуш мөөнөтү ишеним кат берилген жердеги өлкөнүн укугу боюнча аныкталат. Эгерде Кыргыз Республикасынын укугунун талаптары сакталса, ишеним кат анын түрүнүн сакталбашынын натыйжасында жараксыз деп таанылышы мүмкүн эмес.

 

1192-статья. Доонун эскириши

 

1. Доонун эскириши тиешелүү мамилени жөнгө салуу үчүн колдонулуучу өлкөнүн укугу боюнча аныкталат.

2. Эгерде тиешелүү мамиленин катышуучуларынын бири эле Кыргыз Республикасынын гражданы же Кыргыз Республикасынын юридикалык жагы болуп эсептелсе доонун эскириши жайылтылбай турган талап Кыргыз Республикасынын укугу боюнча аныкталат.

 

4-§. Буюм укуктары

 

1193-статья. Буюм укуктарына карата колдонулуучу укук жөнүндө

жалпы жоболор

 

1. Эгерде Мыйзамда башкача каралбаса, кыймылсыз жана кыймылдуу мүлккө болгон менчик укугу жана башка буюм укуктары бул мүлк турган жердеги өлкөнүн укугу боюнча аныкталат.

2. Мүлктүн кыймылсыз же кыймылдуу буюмдарга таандык экендиги, ошондой эле мүлктүн башка юридикалык квалификациясы бул мүлк турган жердеги өлкөнүн укугу боюнча аныкталат.

 

1194-статья. Уюм укуктарынын пайда болушу жана токтотулушу

 

1. Эгерде Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында башкача каралбаса, мүлккө болгон буюм укуктарынын пайда болушу жана токтотулушу буюм укуктарынын пайда болушуна же болбосо токтотулушуна кызмат кылган аракет же башка жагдай болгон учурда мүлк турган жердеги өлкөнүн укугу боюнча аныкталат.

2. Эгерде тараптардын макулдашуусунда башкача белгиленбесе, бүтүмдүн заты болуп эсептелген мүлккө болгон буюм укуктарынын келип чыгышы жана токтотулушу бул бүтүм жасалган жердеги өлкөнүн укугу боюнча аныкталат.

3. Мүлктүн сатылып алынышынын эскиришинин натыйжасында ага болгон менчик укугунун пайда болушу, мүлктүн сатып алуу мөөнөтү эскирген учурда ал мүлк турган жердеги өлкөнүн укугу боюнча аныкталат.

 

1195-статья. Мамлекеттик реестрге киргизилүүгө тийиш болгон

транспорт каражаттарына жана башка мүлккө буюм

укуктары

 

Мамлекеттик реестрге киргизилүүгө тийиш болгон транспорт каражаттарына жана башка мүлккө буюм укуктары бул транспорт каражаттары же мүлк катталган жердеги өлкөнүн укугу боюнча аныкталат.

 

1196-статья. Кыймылдуу мүлк ара жолдо болгон кездеги буюм укуктары

 

Эгерде тараптардын макулдашуусунда башкача белгиленбесе бүтүм боюнча ара жолдогу кыймылдуу мүлккө менчик укугу жана башка буюм укуктары бул мүлк жиберилген өлкөнүн укугу боюнча аныкталат.

 

1197-статья. Буюм укуктарын коргоо

 

1. Менчик укугун жана башка буюм укуктарын коргоого карата арыз берүүчүнүн тандап алуусу боюнча мүлк турган жердеги же сот турган жердеги өлкөнүн укугу колдонулат.

2. Кыймылсыз мүлккө болгон менчик укугун жана башка буюм укуктарын коргоого карата бул мүлк турган жердеги өлкөнүн укугу колдонулат. Кыргыз Республикасынын мамлекеттик реестрине киргизилген мүлккө карата Кыргыз Республикасынын укугу колдонулат.

 

5-§. Келишимдик милдеттенмелер

 

1198-статья. Келишимдин тараптарынын макулдашуусу менен укукту

тандап алуу

 

1. Эгерде Мыйзамда башкача каралбаса, келишим тараптардын макуладашуусу менен тандалып алынган өлкөнүн укугу менен жөнгө салынат.

2. Келишимдин тараптары жалпы келишим үчүн, ошондой эле анын айрым бөлүктөрү үчүн да колдонула турган укукту тандап алышы мүмкүн.

3. Колдонула турган укукту тандап алуу келишимдин тараптары тарабынан ар кандай мезгилде, келишимди түзүүдө, ошондой эле кийин да жасалышы мүмкүн. Тараптар ошондой эле ар кандай мезгилде келишимге карата колдонулуучу укукту өзгөртүү жөнүндө макулдаша алышат.

 

1199-статья. Тараптардын макулдашуусу жок болгондо келишимге

карата колдонулуучу укук

 

1. Келишимдин талаптарынын бул келишимге карата колдонулуучу тиешелүү укук жөнүндө макулдашуусу жок болгондо:

1) соода-сатык келишиминде — сатуучу;

2) белекке берүү келишиминде — белекке берүүчү;

3) ижара келишиминде (мүлктү жалдоодо) — ижарага берүүчү же жалдоого берүүчү;

4) мүлктү акысыз пайдалануу келишиминде — ссуда берүүчү;

5) подряд келишиминде — подрядчы;

6) ташуу келишиминде — ташып келүүчү;

7) транспорттук экспедиция келишимде — экспедитор;

8) заем келишиминде же башка кредит келишиминде — кредит берүүчү;

9) кепилчилик келишиминде — ишенимдүү адам;

10) комиссиялык келишимде — комиссионер;

11) сактоо келишиминде — сактоочу;

12) камсыздандыруу келишиминде — камсыздандыруучу;

13) кепилчилик келишиминде — кепилчи;

14) күрөө келишиминде — күрөөгө берүүчү;

15) өзгөчө укуктарды пайдалануу жөнүндө лицензиялык келишимде лицензияр болуп эсептелген тарап түзүлгөн, турган же негизги ишин жүргүзгөн жердеги өлкөнүн укугу колдонулат.

2. Тараптардын укукту ылайыктуу колдонуу жөнүндө келишими жок болгондо, ушул статьянын биринчи бөлүгүнүн жоболоруна карабастан:

1) кыймылсыз мүлк жөнүндө келишимге карата — бул мүлк турган жердеги өлкөнүн укугу;

2) биргелешкен иш жана курулуш подряды жөнүндө келишимге карата ушундай иш жүзөгө ашырылып жаткан же келишимде каралган натыйжалар түзүлүп жаткан жердеги өлкөнүн укугу;

3) аукциондо, конкурс боюнча же биржада түзүлгөн келишимге каратааукцион, конкурс өткөрүлгөн же биржа турган жердеги өлкөнүн укугу колдонулат.

3. Укуктуу ылайыктуу колдонуу жөнүндө тараптардын макулдашуусу жок болгондо ушул статьянын биринчи жана экинчи бөлүктөрүндө саналып өтпөгөн келишимдерге карата мындай келишимдин мазмуну үчүн чечүүчү мааниге ээ болгон аткарууну жүзөгө ашырып жаткан тарап түзүлгөн, турган же негизги ишин жүргүзгөн жердеги өлкөнүн укугу колдонулат. Келишимдин мазмуну үчүн чечүүчү мааниге ээ болгон аткарууну аныктоо мүмкүн болбогондо, келишим кыйла тыгыз байланышта болгон өлкөнүн укугу колдонулат.

 

1200-статья. Чет өлкөнүн катышуусу менен юридикалык жакты түзүү

жөнүндө келишимге карата колдонулуучу укук

 

Чет өлкөнүн катышуусу менен юридикалык жакты түзүү жөнүндө келишимге карата юридикалык жак уюштурулган өлкөнүн укугу колдонулат.

 

1201-статья. Колдонулган укуктун аракет чөйрөсү

 

1. Келишимге карата колдонулган укук ушул параграфтын жоболорунун күчү аркасында төмөндөгүлөрдү, атап айтканда:

1) келишимди чечмелөөнү;

2) тараптардын укуктарын жана милдеттерин;

3) келишимдин аткарылышын;

4) келишимди аткарбоону же талаптагыдай аткарбоонун натыйжаларын;

5) келишимди токтотууну;

6) келишимдин арзыбастыгынын же жараксыздыгынын натыйжаларын;

7) келишимге байланыштуу талаптарга макул болууну жана карыздын өтүшүн камтыйт.

2. Аткаруунун ыкмаларына жана иш ыраатына, ошондой эле талаптагыдай эмес аткарылган учурда көрүлүүгө тийиш болгон чаралар жагында колдонулган укуктан тышкары, аткаруу ишке ашырылып жаткан өлкөнүн укугу да эске алынат.

 

6-§. Келишимден тышкары милдеттенмелер

 

1202-статья. Бир тараптуу аракеттерден келип чыгуучу

милдеттенмелер

 

Бир тараптуу аракеттерден келип чыгуучу милдеттенмелерге (сыйлык берүү жөнүндө жарыя убада, башканын кызыкчылыгын көздөгөн тапшырмасыз иш жана башкалар) карата ушул бөлүмдүн 4-параграфтын эрежелери колдонулат.

 

1203-статья. Келтирилген зыяндан улам келип чыккан милдеттенмелер

 

1. Келтирилген зыяндардан улам келип чыккан укуктар жана милдеттенмелер, зыяндын ордун толтуруу жөнүндө талаптар үчүн негиз болгон аракет же башка жагдай жасалган өлкөнүн укугу боюнча аныкталат.

2. Эгерде тараптар бир эле мамлекеттин граждандары же юридикалык жактары болушса, чет өлкөдө зыян келтирүүдөн улам келип чыккан милдеттенмелер боюнча укуктар жана милдеттер ошол мамлекеттин укугу боюнча аныкталат.

3. Эгерде зыяндын ордун толтуруу жөнүндө талап үчүн негиз болгон аракет же башка жагдай Кыргыз Республикасынын мыйзамдары боюнча укукка каршы келбесе, чет өлкөлүк укук колдонулбайт.

 

1204-статья. Керектөөчүгө келтирилген залал үчүн жоопкерчилик

 

Товар сатып алууга, иш аткарууга же кызмат көрсөтүүгө байланыштуу керектөөчүдө пайда болгон залалдын ордун толтуруу жөнүндөгү талапка карата, керектөөчүнүн тандоосу боюнча:

1) керектөөчү жашаган жердеги өлкөнүн укугу;

2) өндүрүүчүнүн же иш аткарган, кызмат көрсөткөн адам жашаган же турган жердеги өлкөнүн укугу;

3) керектөөчү товар сатып алган, иштин натыйжасын кабыл алган же ага кызмат көрсөтүлгөн өлкөнүн укугу колдонулат.

 

1205-статья. Негизсиз баюу

 

1. Негизсиз баюудан улам келип чыккан милдеттенмелерге карата ал байыган жердеги өлкөнүн укугу колдонулат.

2. Эгерде негизсиз баюу мүлк сатып алынган же чогултулган негиздин жок болгондугунун натыйжасында пайда болсо, колдонулган укук бул негиз тиешелүү болгон мамлекеттин укугу боюнча аныкталат. Негизсиз баюу түшүнүгү Кыргыз Республикасынын укугу боюнча аныкталат.

 

7-§. Мурастоо укугу

 

1206-статья. Мурастоо боюнча мамилелер

 

Эгерде мурас калтыруучу тарабынан керээзде ал гражданы болуп саналган өлкөнүн укугу тандалып алынбаса, ушул Кодекстин 1207 жана 1208-статьяларында башкача каралбагандыктан, мурастоо боюнча мамилелер мурас калтыруучу акыркы туруктуу жашаган өлкөнүн укугу боюнча аныкталат.

 

1207-статья. Керээз түзүүгө жана жокко чыгарууга карата

жөндөмдүүлүгү, ошондой эле керээздин жана аны жокко

чыгаруунун түрү

 

Адамдын керээзди түзүүгө жана жокко чыгарууга карата жөндөмдүүлүгү, ошондой эле керээздин жана аны жокко чыгаруунун түрү, эгерде мурас калтыруучу тарабынан керээзде ал гражданы болгон өлкөнүн укугу тандалып алынбаса, мурас калтыруучу акыркы жашаган өлкөнүн укугу боюнча аныкталат. Бирок керээз же аны жокко чыгаруу, эгерде анын түрү ал түзүлгөн жердин укугунун талаптарына же Кыргыз Республикасынын талаптарына жооп берсе, анын түрүн сактабоонун натыйжасында жараксыз деп табылышы мүмкүн эмес.

 

1208-статья. Кыймылсыз мүлктү жана мамлекеттик реестрге

киргизилүүгө тийиш болгон мүлктү мурастоо

 

Кыймылсыз мүлктү мурастоо ал мүлк турган өлкөнүн укугу боюнча, ал эми Кыргыз Республикасынын мамлекеттик реестрине киргизилген мүлктү мурастоо Кыргыз Республикасынын укугу боюнча аныкталат.

 

Кыргыз Республикасынын Президенти А.Акаев

 

1997-жылдын 5-декабрында Кыргыз Республикасынын Жогорку

Кеңешинин Мыйзам чыгаруу жыйыны

тарабынан кабыл алынган