Муєаддима
I. Умумий єоидалар
II. Даромадли ёндошув
III. Єиёсий ёндошув
IV. Харажатли ёндошув
V. Якуний єоидалар

 

Мазкур Низом Ўзбекистон Республикасининг "Баіолаш фаолияти тўјрисида"ги Єонунига ("Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Ахборотномаси", 1999 йил, 9-сон, 208-модда), Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2008 йил 29 апрелдаги ПЄ-847-сонли "Лойиіа-тадєиєот ташкилотлари фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўјрисида"ги ("Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг Ахборотномаси" 2008 йил, 4-сон, 237-модда) єарорига мувофиє интеллектуал мулк объекгларини баіолашда баіолаш ташкилотларига, унинг жараёнлари ва іисоблаш услубларига бўлган ягона талабларни белгилайди.

 

I. УМУМИЙ ЄОИДАЛАР

1. Интеллектуал мулк объектини баіолаш Мол-мулкни баіолаш миллий стандартларига мувофиє баіоловчи ташкилотлар томонидан амалга оширилади ва баіолаш іисоботи билан расмийлаштирилади.

2. Интеллектуал мулк объектининг єиймати, уч ёндошув билан, яъни даромадли, харажатли, єиёсий ёндошувлар билан аниєланади. Баіолашнинг уч ёндошувидан бирини єўллаш мумкин бўлмаган таєдирда баіоловчи ташкилот у ёки бу ёндошувни єўллаш рад этилишини зарур равишда баіолаш іисоботида асослаши керак.

 

II. ДАРОМАДЛИ ЁНДОШУВ

3. Даромадли ёндошув — бу баіолаш объектидан кутилаётган даромадларни аниєлашга асосланган баіолаш объектининг єийматини баіолаш услублари мажмуидир.

4. Даромадли ёндошув интеллектуал мулк объектидан фойдаланишдан даромад (фойда) олиш эітимоллари мавжуд бўлган іолларда єўлланилади.

5. Интеллектуал мулк объектидан фойдаланишдан тушган даромадлар интеллектуал мулк объектидан фойдаланиш хуєуєи топширилган іуєує эгаси томонидан маълум давр учун олинадиган пул тушумлари ва пул тўловлари (келгусида — пул оєими деб юритилади) орасидаги фарєдир.

6. Интеллектуал мулк объектидан фойдаланиш іуєуєи топширилганлиги учун тўловларнинг іажми битим тарафлари барча зарур маълумотларга эга бўлган іолда оєилона іаракат єилган пайтда келиб чиєадиган энг кўп эітимолий мазмун асосида іисоблаб чиєилади ва тўловларнинг іажмида єандайдир фавєулодда іолатлар акс этмайди.

7. Интеллектуал мулк объектидан фойдаланишдан олинадиган асосий фойдалар єуйидагилардир:
маісулот (ишлар, хизматлар)ни ишлаб чиєариш ва сотишда ва (ёки) асосий ва айланма маблајларга сармоя киритишдаги харажатлардан тежаш, шунингдек харажатларни амалда камайтириш, интеллектуал мулк объектидан фойдаланиш іуєуєини єўлга киритишда харажатларнинг бўлмаслиги (масалан, лицензион тўловларнинг йўєлиги, лицензиарга даромаддан энг кўп эітимолдаги улушни ажратиш заруратининг бўлмаслиги);
ишлаб чиєарилаётган дона маісулотнинг (иш, хизмат) нархини ошириш;
ишлаб чиєарилаётган маісулотнинг (иш, хизмат) сотув іажмини ошириш;
солиєлар ва (ёки) бошєа мажбурий тўловларни камайтириш;
єарз эвазига хизмат кўрсатиш тўловларини камайтириш;
баіолаш объектини ишлатишдаги пул оєимини олишдаги таваккалчиликни камайтириш;
баіолаш объектидан фойдаланишдаги пул оєимининг ваєтинчалик тузилишини яхшилаш;
фойдаларнинг бошєа шакллари ва кўрсатилган шаклларнинг турли комбинациялари.

8. Баіоланадиган интеллектуал мулк объектидан фойдаланишдан тушадиган даромадлар тўјридан-тўјри іуєує эгаси интеллектуал мулк объектини ишлатмаган іолда олган пул оєими іажми, таваккалчилиги ва тушум ваєтини интеллектуал мулк объектидан фойдаланишдан тушадиган пул оєимининг іажми, таваккалчилиги ва тушум ваєти билан солиштириш орєали аниєланади.

 

III. ЄИЁСИЙ ЁНДОШУВ

9. Єиёсий ёндошув — бу баіолаш объектининг унга нисбатан битимлари єийматлари тўјрисида маълумотларига эга бўлган бошєа шунга ўхшаш объектлар билан солиштириш орєали баіолаш объектининг єийматини баіолаш услублари мажмуидир.

10. Єиёсий ёндошувни єўллаш баіолаш объектларининг (келгусида — ўхшаш) ўхшаш нархлари іаєидаги ишончли ва тўлиє маълумот іамда улар билан амалга ошириладиган битимларнинг іаєиєий шартлари мавжуд бўлган таєдирда амалга оширилади. Бунда битимлар єийматлари, таклиф ва талаб іаєидаги маълумотлардан фойдаланилиши мумкин.

11. Интеллектуал мулк объектини єиёсий ёндошувни єўллаш ёрдамида баіолаш шунга ўхшаш объектлар єийматларини баіоланаётган интеллектуал мулк объектининг фарєларига єараб тузатиш орєали амалга оширилади.

12. Єиёсий ёндошувни єўллаган іолда єийматни аниєлаш єуйидаги асосий жараёнларни ўз ичига олади:
баіолаш объектини шунга ўхшаш объектлар билан солиштиришдаги элементларни аниєлаш (келгусида солиштириш элементлари деб юритилади);
баіоланаётган интеллектуал мулк объектининг іар бир солиштириш элементлари бўйича шунга ўхшаш іар бир объектдаги хусусият ва фарєлари даражасини аниєлаш;
баіоланаётган интеллектуал мулк объектининг шунга ўхшаш іар бир объектдаги солиштириш элементлари бўйича тегишли хусусиятлар ва фарєлари даражасига мос равишда шунга ўхшаш объектлар єийматларидаги тузатишларни аниєлаш;
іар бир шунга ўхшаш объект єийматининг іар бир солиштириш элементлари бўйича уларнинг баіоланаётган интеллектуал мулк объектидан фарєи бўйича тузатиш;
шунга ўхшаш объектнинг тузатилган єийматларини асосли умумлаштириш йўли билан интеллектуал мулк объектининг єийматини іисоблаш.
Солиштириш элементларига бахолаш объекти єийматидаги омиллар (баіолаш объекти єийматига таъсир єилувчи омиллар) ва интеллектуал мулк объектларига оид битишувлар бозорида вужудга келадиган тавсиф ва хусусиятлар тааллуєлидир.

13. Солиштиришнинг энг муіим элементлари, єоидага кўра, єуйидагилардир:
интеллектуал мулк объектининг баіоланаётган мулкий іуєуєлари іажми;
интеллектуал мулк объектига оид битишувларни молиялаштириш шартлари (шахсий ва єарзга олинган маблајлар нисбати, єарз маблајларини таєдим этиш шартлари);
шунга ўхшаш объект бўйича битишув тузиш санасидан бошлаб баіолашни ўтказиш санасига єадар даврда интеллектуал мулк объектлари нархларининг ўзгариши;
интеллектуал мулк объекти ишлатилган ёки ишлатиладиган соіа;
таєдим этиладиган іуєуєлар таъсири тарєаладиган іудудлар;
баіолаш объектига нисбатан шунга ўхшаш объектларнинг жисмоний, функционал, технологик, иєтисодий тавсифлари;
интеллектуал мулк объектидан фойдаланиш орєали ишлаб чиєариладиган ва сотиладиган маісулотга бўлган талаб;
раєобатли таклифларнинг мавжудлиги;
интеллектуал мулк объектидан фойдаланиш орєали ишлаб чиєарилган маісулотларни (иш, хизмат) сотишнинг нисбий іажми;
интеллектуал мулк объектини фойдали ишлатиш муддати;
интеллектуал мулк объектини ўзлаштиришга єилинган харажатлар даражаси;
интеллектуал мулк объектига оид битишувларни тузишдаги тўлов шартлари;
интеллектуал мулк объектига оид битишувларни тузиш іолатлари.

 

IV. ХАРАЖАТЛИ ЁНДОШУВ

14. Харажатли ёндошув — бу мулкнинг эскирганлигини инобатга олган іолда баіолаш объектини тиклаш ёки алмаштириш учун зарур бўлган сарф-харажатлар миєдорини белгилашга асосланган баіолаш услублари мажмуи.

15. Харажатли ёндошувни єўллаш баіолаш объектини тиклаш ёки алмаштириш имкони мавжуд бўлганда амалга оширилади.
Харажатли ёндошувни єўллаш орєали баіолаш єуйидаги асосий жараёнларни ўз ичига олади:
баіолаш объектига шунга ўхшаш янги баіолаш объектини яратиш учун сарфланадиган харажатлар миєдорини аниєлаш;
баіолаш объектининг шунга ўхшаш янги объектга нисбатан эскирганлиги іажмини аниєлаш;
баіолаш объекти єийматини унга нисбатан шунга ўхшаш янги баіолаш объектини яратиш учун сарфланадиган харажатлар миєдорини чегириб ташлаш йўли билан іисоблаш.

16. Баіолаш объектига нисбатан унга ўхшаш янги объектни яратишга єилинган харажатлар суммаси бевосита ва билвосита интеллектуал мулк объектини яратиш ва уни фойдаланишга яроєли іолга келтириш, шунингдек интеллектуал мулк объектининг яратилишида капитал киритганлиги учун бериладиган энг кўп эітимолий мукофоти іажми кўринишидаги сармоядорнинг даромадини ўз ичига олади.

17. Баіолаш объектига нисбатан унга ўхшаш янги интеллектуал мулк объектини яратишга єилинган харажатлар суммаси іуєує эгаси томонидан илгари баіоланаётган интеллектуал мулк объектини яратишга амалда сарфланган харажатларни индексациялаш ёки баіолаш объектига нисбатан унга ўхшаш янги интеллектуал мулк объектини яратиш учун зарур бўлган барча манбаларни (элементлар, харажатларни) баіолаш кунидаги нархлар ва тарифлар бўйича калькуляция єилиш йўли билан белгиланиши мумкин.

18. Индексациялашни ўтказишда харажатлар элементлари бўйича нархларнинг ўзгариб бориши индексларидан фойдаланиш шарт. Харажатлар элементлари бўйича нархларнинг ўзгариб бориши индекслари іаєида іаммабоп ишончли маълумотлар мавжуд бўлмаганда Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика єўмитасининг тегишли саноат тармоєлари бўйича нархлар ўзгариши индекслари бўйича ахборотларидан фойланилиши мумкин.

19. Сармоядорнинг даромади баіоланаётган интеллектуал мулк объектини яратиш учун зарур унга нисбатан сармоя киритиш таваккалчилиги даражаси ва ваєт даври бўйича энг кўп эітимолли ўхшаш капиталнинг самара беришига киритган миєдорлардан келиб чиєєан іолда кўзда тутилган бўлиши мумкин.

20. Интеллектуал мулк объектининг эскирганлиги умуман олганда баіолаш объектига нисбатан унга ўхшаш янги объектнинг фойдали ишлатилиши муддатини ва мавжуд баіолаш объектининг фойдали ишлатилиши єолган муддатини баіолаш асосида белгиланиши мумкин. Бунда интеллектуал мулк объектини фойдали ишлатиш муддати шартнома асосида интеллектуал мулк объекти фойдаланишга берилган іуєує муддати ёки интеллектуал мулк объекти іуєує эгасининг шахсий ишлаб чиєаришида (бизнесида) ишлатиши мумкин бўлган давридаги муддат деб белгиланиши мумкин.

 

V. ЯКУНИЙ ЄОИДАЛАР

21. Мазкур Низом Ўзбекистон Республикаси Давлат архитектура ва єурилиш єўмитаси, Фан ва технологияларни ривожлантиришни мувофиєлаштириш єўмитаси, Давлат патент идораси билан келишилган.

 

"Ўзбекистон Республикаси єонун іужжатлари тўплами", 2009 йил, 19-20-сон, 241-модда.